Научная статья на тему 'ТЕКСТОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ "ДИВАНА" КАМОЛА ХУДЖАНДИ”'

ТЕКСТОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ "ДИВАНА" КАМОЛА ХУДЖАНДИ” Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
41
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТЕКСТОЛОГИЯ / ПОЭТИЧЕСКИЙ СБОРНИК / КАМОЛ ХУДЖАНДИ / РЕДАКТИРОВАНИЕ / АХМАД КАРАМИ / КРИТИЧЕСКОЕ ИЗДАНИЕ / РУКОПИСЬ / РАЗНОЧТЕНИЕ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Окилов Окилбой Джурабоевич

Статья посвящена сравнительному исследованию критического издания поэтического сборника Камола Худжанди, отредактированного и подготовленного усилиями Ахмада Карами, изданного в Тегеране в 1372 году. В начале статьи представлена хронологическая последовательность издания критических и научно-популярн изданий поэтического сборника Камола Худжанди, далее осуществляется сравнительный анализ критического издания, подготовленного Ахмадом Карами, рукописи Остони Кудси Разави 4739 и издания Козима Шидфара, Ш. Хусейнзаде, С. Асадуллоева, Эраджа Гулисурхи и др. Для сравнения из указанных изданий представлены примеры разночтений, достоверность и недостоверность которых проверена на основании издания Ахмада Карами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TEXTOLOGICAL STUDY OF KAMOL KHUJANDI`S DIVAN

The article under consideration dwells on a comparative study beset with the critical edition of Kamol Khujandi`s poetry collection which was edited and prepared by the efforts of Ahmad Karami and published in Tehran, in 1372. Initially, the author of the article displays the chronological sequence of publication of critical and popular science editions of Kamol Khujandi`s poetry collection, then conducts a comparative analysis dealing with the critical edition prepared by Ahmad Karami and the manuscript of Ostoni Qudsi Razavi under the number of 4739 and the editions by Kozim Shidfar, Sh. Huseizoda, S. Asadulloev, Eraj Gulisurkhi and others. In comparison with the indicated editions the author adduces examples of discrepancies in reference to both the reliability and unreliability of which was verified based on Ahmad Karami`s edition.

Текст научной работы на тему «ТЕКСТОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ "ДИВАНА" КАМОЛА ХУДЖАНДИ”»

БАРРАСИИ «ДЕВОН»-И КАМОЛИ ХУ^АНДИ АЗ ДИДИ МАТНШИНОСИ

ОкуловО.

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи акад.Б.Fафyров

^моли Худили aз cyxaнвapони номвapy оpифони мaшдypи caдaи XIV мeбошaд, ки то имpyз дeвони aшъоpи y 12 мapотибa aз чони6и мaтишиноcоии Точикистоиу Эpон тacдeд, тaдия вa нaшp шyдaacт. Дap нaвбaти xyg ин 12 нaшp aз py™ чигyнaгии тaдияшaвй 6a ду rypyx,: илмй-интикрдй вa илмй-оммaвй чудо мeшaвaнд. Aз ин 12 нaшp 6 нaшp илмй-интикрдй вa 6 нaшp илмй-оммaвй мeбошaд. Tac^e^y тaдияи дeвоии aшъоpи шоиp aз pyrä чигyнaгии paвиши тacдeд вa xpонологияи нaшp вa 6a тapики зaйл acт:

I. typy^ aввaд - нaшpдои илмй-интикрдй:

1 - Tac^e^H (aввaди) Aзизи Дaвлaтободй соли 1958 gap Taбpeз;

2- Tac^e^M Козим Aдиeвич Шидфap соли 1975 gap Москву

3 - Ta^e^ Шapифчон X,yceйнзодa вa Сaъдyлло Acaдyллоeв солдои 1986-87 gap Дyшaнбe;

4 - Tac^e^K A^a.^ Кapaмй соли 1993 gap Teдpон;

5 - Tac^e^ Эpaчи Гyлиcypxй соли 1995 gap Teдpон;

6 - Ta^e^ (дуюми) Aзизи Дaвлaтободй соли 1996 gap Taбpeз;

II. rypy^ дуюм - нaшpдои илмй-оммaвй:

1 - Tac^e^ Шapифчон X,yceйнзодa, Нaзиpa Kaддоpовa, Сaъдyлло Acaдyллоeв солдои 1983-84 gap Д^нб^

2 - Ta^e^ Сaъдyлло Acaдyллоeв соли 1995 gap Дyшaнбe;

3 - Tac^e^ Мaчиди Шaфaк соли 2010 gap Teдpон;

4 - Tac^e^ Aбдyчaббоpи Сypyш вa Сaидyмpон Сaидов соли 2011 gap Хyчaнд;

5 - Ta^e^ Aбдyчaббоpи Cyp^ соли 2015 gap Хyчaид;

6 - Tac^e^ Бaдpиддин Мaкcyдов соли 2015 gap Дyшaнбe;

X,ap як aз ин 12 нaшp, новобacтa aз pacой вa ноpacоидои илмй, aз дacтовapддои мудимми aдaбиётшиноcй вa мaтишиноcии aмaдии дeвони шоиp 6a шyмоp paфтa, дaмзaмон доpои виж^и^и мaтишиноcиe мeбошaнд, ки gap мaчмyъ мудит ё фaзои мaтншиноcии aшъоpи Кaмоли Хyчaидиpо 6a вучуд мeоpaнд. Aз ин py, бappacии aдодидa ё мyкоиcaвии ин нaшpдо имкон фapодaм мeовapaд, ки gap ояндa нaшpи ниcбaтaн дaкнк;тapи дeвони aшъоpи Кaмоли Хyчaндй 6a дacт ояд.

Дap ин мaкpлa, ки дaвоми мaнтикии мaкpлоти дaмин к;aбиди нигоpaндa acт, тaдош 6ap он шуд, ки дусну ку6ди нaшpи Aдмaди Кapaмй gap мyкоиca 6о нaшpдои дигap мyaйян rapgag.

Дeвоии мaвpиди 6appacï чaдоpyмин нaшpи илмИ-интикодии дeвони шоиp acт, ки онpо Aдмaди Кapaмй 6ap acоcи мyкоиcaвy мyкобaлaи пaнч иycxaи xaттивy ду нaшp (нaшpи Taбpeзи соли 1337 вa нaшpи Мacкaви соли 1975) gap соли 1372/1993 gap Teдpон 6a тaбъ pacоидaacт. Aммо xyди мycaддeд gap мyкaддимaи дeвон тacдeди идмй-интикpдяшpо тacдeди «боpи caвyм»-и дeвони шоиp (7, ce) кдйд ^pgaac^ ки aз нaшpи илмй-интикрдии Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyллоeв иттилоъ нaдоштaии ypо иишон мeдидaд.

Нaшpи мaзкyp 6о мyкaддимae тaдти уивоии «Шapди мyxтacape aз зиидaгии ^мол» OFOЗ гaштa, мycaддeд бaъд aз бaёни pyзгоpи шоиp 6a зикpи ном 6a номи нycxaдо, paвиши коpи xyg вa иxтилофи нaшpy иycxaдо 6a тaвpи мyxтacap пapдоxтaacт (7, як-чaдоp).

Мycaддeд gap мyкaддимa мyшaxxacоти нycxaдоpо иишон нaдодa, тaидо 6a мaкони нигaддоpии ондо ишоpa кapдaacт (7, ce). Aммо aз пaнч нycxaи xaттии gaK^y мyфaccaд aз тapaфи Кapaмй мyappифинaшyдa ду Hycxa 6a^gaH aз чони6и Aзизи Дaвлaтободй gap мyкaддимaи нaшpи дувум (1375/1996) 6a тaвpи зaйд pyнaмой шyдaacт: «...нycxaи шyмоpaи 2482-и Мaчлиcи Шypои Исломй (caдaи 11) вa нycxaи шyмоpaи 5299 Китобxонaи Мaдик (нacтaълики caдaи 10)» (10, 6исту пaнч).

Нaшpи мaвpиди нaзap ниcбaт 6a нaшpдои кaблй бeш aз дaфтод Faзaлpо фapо гиpифтa, gap acоcи нaшpи нaxycтини Aзизи Дaвлaтободй мypaттaб гaштaacт (7, чaдоp).

Нycxaдои xaттии мaвpиди иcтифодaи Aдмaди Кapaмй gap тacдeди нaшpи мaзкyp «нycxaдои xaттии мaвчyд gap китобxонaи Мaчлиcи Шypои Исломй вa китобxонaи Мaдик вa 6о иcтифодa aз китобxонaи Донишгоди Teдpон вa нycxaи xaттии милкии xyg вa нycxaи xaттии

мyзeи Ландан» (7, ce) бyдaacт. Нaшpи мaзкyp, чи xeлe ки аз навиштаи мycaxxex мaълyм мeшaвaд, доpои 4 кашда, 1079 газал, 106 китъа, 1 мycтaзод, 1 маотавй, 44 pyбой, 9 мyaммо ва 9 фapд acт, ки дap мачмуъ 8079 бaйтpо ташкил мeдих,aд (7, чaxоp), мeбошaд.

Кaмолшиноc A.Сypyш, баъд аз K^ëcy мукобалаи нaшpxои дeвони Камоли Хучандй ва тахияи нaшpи cоли 2015 оид ба тeъдоди абёти нaшpи A.Кapaмй чунин нaвиштaacт: «Вакге камина нycxaи омодaкapдaи xeшpо бо нycxaи Ахмади Кapaмй K^ëc кapдaм, мyaйян гapдид, ки дap нycxaи y як pyбой дap бахши китъахо ва панч газал, ки xypyфи аввали онхо дap нycxaxои дacтнaвиc тaфовyт доpaнд, дap ce мaвpид тaкpоp ва дap ду мaвpид тaxpифy тaкpоp шyдaaнд. Аз ин py, дap нycxaи Ахмади Кapaмй тeъдоди газалиёти Камол на 1079, балки 1074 газали комил аст... дap мачмуъ нycxaи Ахмади Кapaмй фapогиpи 8047 байти aшъоpи Камоли Хучандй мeбошaд» (11, 6).

Сабаби cap задани ин иштибохpо A.Сypyш дap он мeдонaд, ки A.Кapaмй 6идуни мyкоиcaвy татбики дакик аз нaшpи К.Шидфap иcтифодa кapдaacт. Чунин тaкpоp омадани газалхо дap нaшpи Шидфap дида мeшaвaд, ки ин хатои матишиноот боpи аввал аз чониби камолшинош факид С.Acaдyдлоeв дap acapи «Камоли Хучандй» (Хучанд, c.1996) ошкоp rap^Aaacr (ниг.: 11, 9).

Новобacтa аз caxby иштибохоти мaтншиноcй дap нaшpи Ахмади Кapaмй дypycтxонихоe дида мeшaвaд, ки дap нaшpxои дигap ба нaзap нaмepacaд. X,apчaнд бappacии хамаи дypycтxониxо дap хачми ин макола гaйpиимкон acт, зapypaти овapдaни мжолхо ва мyкоиcaвy мукобалахои онхо хатмй мeбошaд. Бapои он ки ба aндeшaи мо зaмонe pacидaacт, ки тacxexоти гyногyнe, ки доиp ба aшъоpи Камоли Хучандй мeбошaндy то п^уз pyn коp омадаанд, бояд capчaмъ ва хуша-хушаву поpa-поpa шаклхои дypycти шeъpxо аз онхо чамъ гapдaнд. Чунонки arap аз ин мaнзap ба тacxexи Кapaмй нaзap кapдa шавад, коpи анчомдодаи y ахаммияти вeжae кacб мeкyнaд. Бо нaзapдошти он, ки ин мухаккик дap коpи худ аз бaъзe нycxaxоe, ки бepyн аз истифодаи мухаккикони пeшин мондаанд, иcтиxдом мeкyнaд, коpи y ахаммият ва макоми xоccae доpaд. Бояд зикp шавад, ки ма^ади acоcй ва ягонаи Кapaмй дap чамъу тадвини aшъоpи Камоли Хучандй, пeш аз хама чaмъовapии xapчи бeштapи aшъоp будааст. Аз ин py, чунонки аз ишоpaи Aбдyчaббоpи Сypyш ва па^^она мутолиа кapдaни дeвон хам бapмeояд, бapxe дapxaмбapxaмиxо дap коpи y вучуд доpaд. Вaлe бахои холжона ва мyнcифонa он ки дap тacxexи бapxe газалхо ва абёти чудогона коpи y макоми шоён доpaд. Чунончи, калимаи «гум», ки дap байти зepини нaшpи Кapaмй дypycт хонда шyдaacт, дap нaшpxои дигap, ки зикpaшон хохад омад, ба гунаи бapгaдaти «кам» caбт ëфтaacт. Нaшpи Кapaмй:

Faйр аз дuлu ошщ чу нашуд чuзu бутон гум,

Ин турфа чй карданд дауонрову мтнро? (7, 11).

Нaшpxои Ш.X,yceйнзодa ва С.Acaдyллоeв, Эpaчи Гyлиcypxй:

Faйр аз дuлu ошщ чу нашуд чuзu бутон кам,

Ин турфа чй карданд дауонрову мтнро? (5, 36; 10, 20).

Faйр аз дuлu ошщ чу нашуд чuзu бутон кам,

Ин турфа чй карданд мтнрову дауонро? (S, 114).

Чунонки мушохида мeшaвaд, дap нaшpи Эpaчи Гyлиcypxй дap миcpaи дувум калимахои Чyфтиcтeъмолии шeъpии «дaxонpовy миëнpо» ба cypaxn «миëнpовy дaxонpо» caбт шyдaacт, ки чандон тaгйиpотe дap мантики cyxaни шо^ воpид нaмecозaд. Аммо «гyм»-pо ба гунаи «кам» хондану навиштани мycaxxexон дaлeли камтаваччухй ва гycacтaгии завки адабиву шeъpшиноcии онхо хангоми бозхониву бознaвиcии байти мaзкyp мeбошaд. Бояд ëдовap шуд, ки шоиpони клатеики мо дap баёни матолиби иpфонй бeштap ибоpaxои «дил аз даст додан», «дил гум кapдaн»-pо ба ^p бypдaaнд. Албатта, ибоpaи «кам кapдaни дил» хам нодypycт жст, аммо дap байти мaзкyp ма^и дypycт нaдоpaд. Нyктaepо дap ин чо бояд ëдовap шуд, ки дap нycxaxои хаттии acpxои миёна aroap вакт xapфxои хамшакли «гоф»-у «коф», «шин»-у «cин», «чим»-у «чим» бидуни аломатхои «capкaш» ва «нукта» китобат мeшyдaнд. Дap байти болой низ чунин мyноcибaт бо xapфи «гоф»-и калимаи «гум» аз тapaфи котибон pyx додaacт, ки минбаъд аз бeтaвaччyxии мycaxxexон воpиди нaшpxои интикодй шyдaacт.

Бояд тaкpоpaн ёдовap шуд, ки дaнyз aз тapaфи устоди paвоншод A^acp^ng^ нодypycтии чунин тapзи xондaнy бapгapдондaни кaдимaи мaзкyp, яънe мисли тaъбиpи «ошикрни дунйй» мaънй вa лутф нaдоштaни ибоpaи «ошикрни динй» (1, 577) тaъкид шyдaacт.

Дypycтxонивy дypycтнaвиcии кaдимaи «дунйй» aз тapaфи Ax^a.^ Кapaмй gap бaйти зepин 6a мyшодидa pacид, ки gap нaшpдои Aзизи Дaвлaтободй (нaшpи aввaд) вa Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyддоeв 6a шaкли «динй» омaдaacт, ки Faдaт acr. Чи тaвpe, aз тapaфи нигоpaндa gap мaкpлaи кд6лй мaвpиди бaдcy 6appacï кapоp гиpифт, кaдимaи мaвpиди нaзap gap бaйти Faзaди нycxaи Китобxонaи Остони Кудси Рaзaвии Мaшдaд тaдти №4739a 6a гyнaи «дунйй» омaдaacт (2, 67), ки дaмзaмон дaдeл aз бозxонивy бознaвиcии gypycrn Ax^a.^ Кapaмй gap мaвpиддои мyaйян мeбошaд. Нaшpи Кapaмй:

Донй, чй гyфm Исй бо ошщони дунйй, Чандин уицоб бинед аз нимсузани мо (7, 19).

Нaшpдои Aзизи Дaвлaтободй, Козим Шидфap, Ш.X,ycaйнзодa вa C.Acaдyллоeв: Донй, чй гyфm Исй бо ошщони динй, Чандин уицоб бинед аз нимсузани мо (3, 79; 4, 40; S, 39).

Нaшpи Гyлиcypxй бошaд чунин омaдa: Донй, чй гyфm Исй бо ошикони дий, Чандин уицоб бинед аз нимсузани мо (8, 177).

Зимни мyкоиcaи нaшpдо мaълyм шуд, ки ибоpaи «ошикони динй» gap нaшpи дуюми Aзизи Дaвлaтободй ислод шyдa, 6a cypaти дypycти «ошикони дунйй» caбт ёфтaacт (10, 27). Чунин parn4 гиpифтaни коp дaлeли он acт, ки Дaвлaтободй нaшpи Кapaмиpо зepи дacт доштaacт.

Диккдту тaaммyли Кapaмй gap дypycт xондaнy нaвиштaни кaдимaвy ибоpaдо вa интиxоби имтиёзноки нycxaбaдaлдо 6оз gap мисоли кaлимaи «гyш»-pо 6ap «куй» имтиёз додaни y gap бaйти нaвбaтй 6a нaзap мepacaд. Чунин бapтapгyзоpии нycxaбaдaддои ëgmyga gap нaшpдои Шидфap, Эpaчи Гyлиcypxй, Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyллоeв дидa мeшaвaд.

Нaшpдои Козим Шидфap, Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyддоeв, Ax^a.^ Кapaмй, Эpaчи Гyлиcypxй,:

Хуруши нолаи ма^он ба гуши у нарасид, В-агарна мардvмu чашмаш куцо шyдй дар хоб?

7S; 4, 78; 7, 31; 8, 1049). Нaшpдои A.Дaвлaтободй (нaшpи aввaд), Козим Шидфap, Эpaчи Гyлиcypxй: Хypyши нолaи мacтон 6a куи y нapacид, В-arapHa мapдvми чaшмaм кучо шудй gap xоб? (3, 24; 10, 30).

Ин туш тaфовyт gap нaшpдои илмИ-интикодИ gap мyкоиca 6о дaмдигap xeлe зиёд 6a чaшм мepacaд, лeкин дap як нaшp зимни доштaни тaфовyтy кaмбyдй gap тacдeди aшъоpи Шaйx Кaмол as aдaмияти бyзypг бapxypдоp 6yga, gap шиноxти acолaти шeъpи шоиp мaкpми 6a xyg xоcepо доpоcт.

Aз 6appacm мaтншиноcии бaйтдои мaзкyp вa тaвофyтy монaндии нvcxaбaдaддои онон gap нaшpдои дeвони aшъоpи шоиp бapмeояд, ки cai^ коpи мycaддeдон gap тacдeдy тaдия бapобap Ha6ygaaCT.

Бapои тaкpияти ин гyфтaдо бaйтдои зepинpо aз нaшpдои g^ap gap мyкоиca 6о нaшpи Кapaмй овapдa, бaъдaн шapдy тaвзeд додaн 6a мaкcaд мyвофик;тap aCT: Мисоли 1.Нaшpи Кapaмй: Аз пеши ман он шух чй mаъцuлкyнонрафm, Дил наъра баровард, ки цон рафmy равонрафm (7, 38). Нашруои дигар:

Аз пеши ман он шамъ чй mаъцuлкyнонрафm,

Дил наъра баровард, ки цонрафmy равонрафm (3, 32; б, 97; 10,108).

Мисоли 2. Нашри Карамй:

Иmmuфокu my гар ин аст, ки хунам резй,

%арчм раът ту, дту д^а бар он мутаффак аст (7, 39). Нaшрxоu дшар:

Иттuфокu ту гар un аст, m хунам рези,

%арчм дори ту, дту д^а бар он мутаффак аст (3, 33; 5, 99; 10, 63).

Мuсолu 3. Нaшрu Карами:

Ба лавхщ орaзu ту он хатн дшар грй,

Каишда хомau кудрат, кн ал-байозу сахех (7,109).

Нашрхш дтар:

Ба лавxu орaзu ту он xarnu дшар грй,

Каишда хонаи кудрат, m ал-байозу сахех (3,106; 5, 295; 10,118).

Мuсолu 4. Hawju Карами:

Факелу воuзu моро, m бaxрu um. нщанд,

Хамон xuкоятu кал-бахр дону кал-маллох ( 7,110).

Нашрхш дтар:

Факеху воuзu мо гaрчu бaxрu тм нщанд,

Хамон xuкоятu кал-бахр дону кал-маллох (3,106; 5, 296; 10,117).

Мuсолu 5.Нaшрu Карами:

Срхтед аз аташ, эй axflu назар, бе мат uшк,

4v6u хушкед, бж'рзед, m хуш месрзед! (7,117).

Нашрхш дтар:

Срхтед аз аташ, эй a^flu назар, бе мат uшк,

Ки чу хушкед, бж'рзед, m хуш месрзед! (3,114; 5, 317; 10, 208).

Мuсолu 6. Наш^м. Карами:

Бaxрu y цангкунон дар сaфu ушшок оед,

Ru дар он саф хама лашкарштану тр'рзед (7,117).

Нашрхш дтар:

Ба хаво цангкунон дар сaфu ушшок равост,

Кп дар он саф хама лашкарштану тр'рзед (3,114; 5, 317; 10, 208).

Дap мжоли аввал Кapaмй «шух»^ ба чойи нycxaбaдaли «шамъ» интихоб кapдaacт. Эхтимолан, чунин интихоб бap aœcn он аст, ки «шамъ» ндобат ба «шух» дида, тaноcyб ва иpтиботи мантикиаш ба «таъчилкунон paфтaн - шитобон pоx гаштан, яъш capоceмa xapaкaт кapдaн» (13, 565-566) чандон кавй жст. Бояд кайд кapд, ки дap газали мaзкyp калимаи «шамъ» дap байти геюм омада, бо фeъли «^py^a»» ва калимаи «пapвонa» тaноcyб шудааст. Х,амчунин, мумкин аст котибон хангоми pyнaвиcй калимаи «ш^^о «шамъ» хондаву китобат кapдaaнд.

Дap мдаоли дувум Ахмади Кapaмй нycxaбaдaли «paъй»-pо бap нycxaбaдaди «.nppï» тapчex додaacт, ки мантикан дypycт, зepо дap миcpaи аввал шоиp аз шapтaн хохишу ният, кapоpи xyнpeзй доштани маъшука xaбap дода, бap acоcи он дap миcpaи дуюм ичpои ин кapоppо ба paйъю майли маъшука хавола кapдaacт. Дap ин мaвpид aгap ба чойи <фаъйи» нycxaбaдaли ««nppï» интихоб шавад, чунин назокату латофати cyxaн, ки хош шeъpи Камол acт, аз байн мepaвaд.

Дap миcоли caвyм, ки байти мaтpax доpои нycxaбaдaлxои «хона» ва «хома» acт, бидуни бaxcy бappacй интихоби Кapaмй .nypycr мeбошaд, зepо «кашидан - тacвиp кapдaн» xоcи «хома» acт, на «хона».

Дap миcоли чaxоpyм муайян кapдaни дypycтивy нодypycтии интихоби Кapaмй коpи мушкил acт, чунки ифодаи «моpо, ки» ва «мо гapчи» дap таъмини лутфи cyxaн, мантики pacо, тaноcyби дилхохи калом дap нaзapи аввал макоми якxeлa доpaнд. Льда, дap xap ду гуна хам байт доpои лутфу нозукии xоc мeшaвaд, аммо дap гунаи Кapaмй мантики байт дypycт ифода мeшaвaд. Яънe, фaкexy воизи моpо, ки мapдyм бaxpи илм мeниxaнд, яънe гумон мeкyнaнд. Дap cypara «мо гapчи» интихоб намуданаш ин маъно .nypycr ифода нaмeшaвaд ва латмаи мантикй ба байт воpид мeгapдaд.

Дap миcоли панчум, ки гунаи «ки чу хут^^» ва «чуби х^^д» acт, завки баланди шeъpшиноcии Ахмади Кapaмй мушохида мeшaвaд, зepо лутфи cyxaни шоиp дap байти мaзкyp бap гунаи «чуби х^^д» acоc доpaд, на гунаи «ки чу х^^д».

Дap мдооли шашум низ интихоби Ахмади Кapaмй аз гузиниши дигap мycaxxexон тapчex доpaд. Дap байти мaвpиди бaxc нycxaбaдaлxо фeълxои weA» ва «paвоcт» мeбошaнд, ки xap ду

xaбapи чyмлa - миcpaи aввaдaнд («Бaдpи y чaнгкyнон gap caфи ушшок оед // равост») вa Кapaмй aввaдиpо интиxоб кapдaacт.

Дap нaшpи Ax^a.^ Кapaмй gap Faзaди «Душ aз дapи мaйxонa бидидeм дapaмpо» бaйти зepин омaдaacт:

Дap шишa гap аз бода каме хаст, гаме нест, Лeкин Faми биcёp 6yßag дaвлaти кaмpо (7, 24).

Бaйти мaзкyp gap нaшpи К.Шидфap якpaнг aCT, вaдe gap дap ду нaшpи Aзизи Дaвлaтободй 6a тaвpи зepин омaдaacт:

Дap шишa aгap май накунй, неam хаёлаш,

Лeкин Faми биcёp 6yßag дaвлaти кaмpо (3, 16; 10, 19).

Aммо gap нaшpдои Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyллоeв вa Э.Гyлиcypxй бошaд, чунин caбт шyдaacт:

Дap шишa гар аз май камие хаст, зиён неgm, Лeкин Faми биcёp 6yßag дaвлaти кaмpо (5, 55; 8, 190).

«Бодa» дapчaнд 6о «Man» мypодиф aCT, лeкин иcтифодaи он gap 6anrn мaзкyp aз лидози мaънивy мaнтик; gap нaшpдои Кapaмивy Шидфap зодиpaн gypyCT мeнaмояд. Омоpгиpии коpбypди кaлимaдо нишон мeдиx,aд, ки «мaй» gap оcоpи cyxaнвapони aдaбиёти клaccикии фоpcй-точикй, 6axycyc gap aшъоpи Шaйx ^мол доиpaи иcтифодaaш ниcбaт 6a «^ga» гycтapдaтap 6yga, gap бaйти мaзкyp низ лутфи cyxaни шоиppо gap xyg бeштap зодиp мecозaд. Хдмчуиин, 6a истиснои нaмyнaи нaшpдои Дaвлaтободй, ки бaйти мaзкyp доpои ишкол вa мaънии мyFлaк aCT, gap нaшpдои Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyллоeв вa Гyлиcypxй низ aз мaънии дapxypи тaaммyл xолй HeCT, aммо нaмyнaи бeдтapи он gap нycxaи xaттии №4739a, ки aкд,aми Hycax gap доли дозиp aCT, чунин омaдaacт:

Дар шиша гар аз май камие хаст, гаме нест, Лекин гами бисёр бувад давлати камро (12, 176).

Aз ин лидоз, гуши мaзкypи нycxaи xaттии Китобxонaи Остони Кудси Рaзaвй №4739a-pо ^rëcaH 6о нaмyнaдои нaшpдои ёдшyдa тapчeд додaн 6a инсофи илмй pоcт мeояд вa чойгоди ин нycxaи xaттиpо нишон мeдидaд. Aдбaттa, gap нycxaи xaттии мaзкyp низ кaмбyдивy швокиси зиёд 6a чaшм мepacaд, вaдe 6о ин дaмa нуксон, он то дол aз нycxaдоe 6a шvмоp мepaвaд, ки 6a nyppaiï омyxтa нaшyдaвy aз чихдти мaтншиноcй доpои aфзaдиятдои вижa дaм дacт. Бap пояи ин ce нaмyнae, ки 6о шapдy тaвзeд gap 6оло зикp гapдид, aз бapтapиятдои нycxaи мaзкyp gap тacдeди aшъоpи шоиp 6ap тaмоми нaшpдо 6a дисо6 paфтa, дaдeли кaдимтapин нvcxaи xaттии дeвони Кaмоли Хyчaндй бyдaни он gap доли дозиp aCT.

Aз тaддидy бappacии aбёти мaзкypи доpои нycxaбaдaддо вa мyкоиcaи ондо gap нaшpдои гуногун вa нycxaи №4739a бapмeояд, Кapaмй дaмчyн мycaддeд gap интиxоби ниcбaтaн gypycm нycxaбaдaддо aз xyg донишу лaёкaти нaзappacи мaтншиноcй нишон додa, тaлош 6ap он доштaacт, ки дeвони aшъоpи шоиppо gap caтди мaтлyби илмй тaдия нaмояд. Бо вучуди ин дaмa caъю тaдош, caxpy ишти6одот gap нaшpи Кapaмй низ воpид шyдa, дусни коpи ypо коcтaacт.

Чунончи gap OFOЗи мaколa ишоpa paфт, Кapaмй gap мyкaддимaи нaшpи xyg тaъкид кapдaacт, ки «aшъоpy Faзaддо»-pо 6ap acоcи нaшpи Дaвлaтободй (Taбpeз, 1337) вa «ташими aбёт»-pо 6ap acоcи нaшpи Шидфap мypaттaб cоxтa (4, чaдоp), 6о нaшpдовy нycxaдои xaттии дигap мyкоиca Hai^ygaaCT. фигами 6appacï paвшaн шуд, ки дaтто тacдeди нaшpи мaвpиди тaдкнк; низ gap acоcи нaшpи Мacкaв мypaттaб гaштaacт, зepо бeш aз 80 дapcaди Faзaддо, ки мо имкони нишон додaни о^о gap ин мaколa нaдоpeм, 6ap acоcи нaшpи Мacкaв тacдeд шyдa, 6о нaшpдои Дaвлaтободй (дap ду нaшp) вa Ш.X,yceйнзодa вa C.Acaдyллоeв иктилоф доpaид. X,aтто gap нaшpи Гyлиcypxй, ки nac aз нaшpи Кapaмй 6a тaбъ pacидaacт, чунин тaъcиpпaзиpй aз нaшpи Мacкaвpо gap xyg инъикос нaмyдaacт.

Хдмчунин, нaмyнaдоpо Кapaмй gap нaшpaш 6о гyзоштaни aдомaти «cитоpaчa» 6a оxиpи кито6 - кисми «Иxтидофи Hyca»> 6ypga, gap оxиpи кито6 aз pyйи нaвъи шeъp (^ac^ga, Faзaд,..), шyмоpaи нaвъи шeъpй вa тapтиби омaдaни «иxтилоф» чой додaacт. Aдбaттa, чунин paвишpо пeш гиpифтaни Кapaмй шояд ишти6од мaдcyб нaшaвaд, aммо caдлaнгоpии вaй gap нишон додaии нycxaбaдaлдо (6a ^вли xyдaш «иxтидоф») вa мyaйян кapдaни мaнcyбияти ондо 6a шнч Hycxa вa ду нaшpи зepи дacтaш нaвъe бeэътиноивy бeпapвой 6a тaдaботи тaдияи нaшpдои илмй-интик;одй вa индиpофи илмй мeбошaд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бо вучуди ин дaм, чунон чи тaзaккyp ёфт, нaшpи вaй xолй aз aдaмият HeCT вa дaмин aдaмиятнокии вaй 6ояд gap доиpaи мaтншиноcии aшъоpи Кaмоли Хyчaндй 6a инобaт гиpифтa шaвaд.

Мyкоиcaи нaшpи Кapaмй 6о нycxaи xaттии №4739a нишон мeдидaд, ки gap бaъзe чо тacдeди вaй нодypycт вa gap бaъзe чойи g^ap gypyCT aCT. Aдбaттa, бapои ga^^aH нишон

додани бapтapии якe аз ду нycxaбaдaл дap байтхои зepин мукобалаву мукодаа кapдaни онхо бо дигap нaшpxовy нycxaxои хаттй зapyp acт, ки бepyн аз хачми ин макола мeбошaд. Аз ин py, чанд бaйтpо аз нaшpи Кapaмй ва нycxaи хаттии №4739а овapдa, бидуни тахлилу бappacй пeшкaши алокамандон мeгapдонeм: Нусха:

Ин цурм, m ошщ зu ту хурсанд ж сyзест, Бо шамъ чй гуем, m парвона касе нест [12, с.41б]. Нaшрu Карами:

Ин цурм, m ошщ зu ту хурсанд ба сyзест,

Бар шамъ чй гщйем, чу парвона касе нест [7, с.59].

Нусха:

Чун зулфу орaзu ту дaвры тасалсул омад,

Он хар ду гар набтанд axлu назар, мухол аст [12, с.48б].

Нaшрu Карамй:

Чун зулфу орaзu ту давру тасалсул омад,

Он харду гар бубтанд ахм назар, мухол аст (7, 68).

Нусха:

Аз зох^й ба ртдй кардй Камол тавба, Цуз покбозu форuà тарт дуо кй гyяд ( 12, 93а). Нaшрu Карамй:

Аз зох^й ба ртдй кардй Камол тавба,

Цуз покбозu кодчр тарт дуо кй гyяд (7,127).

Нусха:

Дт аз он гамза бтолад, m харомй хама вакт, Рох бар кофта аз бонгu царас мегщад ( 12, 94а). Нaшрu Карамй:

Дт аз он гамза нанолад, m харомй хама вакт, Рох бар кофта аз бонгu царас мегщад (7,139). Нусха:

Рах галат кардаму лект ба мyлокотu ра^б, Бозам он рахзат дтхо зu куцо пеш омад? ( 12, 98а). Нaшрu Карамй:

Рах галат кардаму пай гум ба мyлокотu ра^б, Бозам он рахзат дтхо зu куцо пеш омад ( 7,153). Нусха:

Хар дарахте, m барояд зu сaрu куu бутон, Мевau y хама шева-сту гyлu y хама ноз ( 12,153). Нaшрu Карамй:

Хар дарахте, m барояд бар куu бутон (?) Мевau y хама шева-ст, гyлu y хама ноз ( 7, 212).

Ба xap хол, rnrnpn Кapaмй, новобаста аз номушаххаши шли китобати нycxaxо, номуайянии машубияти нycxaбaдaлxо ба нycxaxо, тaкpоp омадани бaъзe газалхо ва .n^rap камбуду ropa^R^n матншинош, аз лихози фapогиpии arn^pn Камоли Хучандй аз комилтapин нaшpxои илмй-интикодй ба шyмоp мepaвaд, ки мycaxxexони баъдй аз он ба тaвpи вагеъ истифода бypдaaнд.

Х,ануз бо бовapй нaмeтaвон гуфт, ки газалхои ин rnrnp ба ^pparä aшъоpи шо^ан^ Мумкин аст тeъдодe аз онхо илхокй бошанд, зepо, чунончи аз paвиши ^pn Кapaмй маълум мeшaвaд, нycxaxои зepи дасти y зох^ан тapкимa нaдоpaнд ва аз хамин caбaб шли китобати онхо дap мукаддима нишон дода нaшyдaacт. Тахмин мepaвaд, ки вай нycxaxои аз acpn XVI ба баъд китобaтшyдapо низ истифода бypдa бошад. Х,акикати илмй пайдо кapдaни ин фapзия дap матншиноши aшъоpи шоиp чандон мухол жст, зepо пaйpaвони мактаби гaзaдcapоии ин шоирт cоxибcaбк газалиёти зиëдepо дap татаббуи вай эчод кapдaaнд, ки бaъзe аз онхо дap caлоcaтy paвонй дap пояи газалхои Камоли Хучандй набошанд хам, paвиши cyxaнвapии ypо доpaнд.

Mycaxxexn нaшpи мaзкyp хам аз чихати танзими абёт ва хам аз чихати тacxexи aшъоp бeштap пойбанди нaшpи Мажав шyдaacт. мycaxxex дap мукаддима аз истифодаи панч нycxaи хаттй xaбap дода, тaъcиpи онхо дap тacxexи aшъоpи шоиp кaмтap ба чашм мexypaд.

АДАБИЁТ

1. Hacpидцин, Абдулманнон. Cexpn мубин I Куллиёти оcоp (ибоpaт аз хафт чилд). -Ч,.1. - Хучанд: Xypоcон, 2013, -608 c.

2. Окилов О. Баррасии Девони Камоли ХучандИ аз диди матншиноси (Тасхехи интикодии Козим Алиевич Шидфар, зери назари И.С.Брагинский. -Маскав, 1975) // Фаслномаи илмИ-адабии Камоли ХучандИ. - №3(19)2019. - Хучанд: Ношир, 2019. -С. 59-70.

3. ХучандИ, Камолуддин Масъуд. Девон / Ба тасхех ва эхтимоми Азизи ДавлатободИ. - Табрез, 1337. -398 с.

4. ХучандИ, Камолиддин Масъуд. Девон / Матни интикодИ ба эхтимоми Козим Алиевич Шидфар (иборат аз 2 бахш ва 4 чилд). - Бахши 1. -Ч,.1. - Маскав: Дониш, 1375. -244 с.

5. ХучандИ, Камол. Девон / Матни интикодИ ва мукаддимаи Шарифчон Хусейнзода ва Саъдулло Асадуллоев (иборат аз ду чилд). -Ч,.1. - Душанбе: Ирфон, 1987. -510 с.

6. ХучандИ, Камол. Девон / Матни интикодИ ва мукаддимаи Шарифчон Хусейнзода ва Саъдулло Асадуллоев (иборат аз ду чилд). -Ч,.2. - Душанбе: Ирфон, 1987. -551 с.

7. ХучандИ, Камол. Девон / Тасхех ва мукобалаи Ахмади КарамИ. - Техрон: Муассисаи фархангии хунарии «Мо», 1372. -532 с.

8. ХучандИ, Камол. Девон / Бо эхтимоми Эрачи ГулисурхИ (иборат аз ду чилд). -Ч,.1. - Техрон: Суруш, 1374. -639 с.

9. ХучандИ, Камол. Девон / Бо эхтимоми Эрачи ГулисурхИ (иборат аз ду чилд). -Ч,.2. - Техрон: Суруш, 1374. -С.641-1290.

10. ХучандИ, Камол. Девон / Ба тасхехи Азизи ДавлатободИ. - Табрез: Мачмаъи бузургдошти Шайх Камоли ХучандИ, 1375. -480 с.

11. ХучандИ, Камол. Девон / Муаллифи пешгуфтор ва тахиягари матни девон бо хуруфи точикИ ва форсИ Абдулчаббори Суруш. - Хучанд: Хуросон, 2015. -1292 с.

12. ХучандИ, Камол. Девон / Нусхаи № 4739а, китобхонаи Остони Кудси Разавии Машхад. Соли 800/1398. -248 в.

13. Шохахмад, Абдулчаббор. Фарханги ашъори Камоли ХучандИ. - Хучанд: Хуросон, 2015. -736 с.

ТЕКСТОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ «ДИВАНА» КАМОЛА ХУДЖАНДИ"

Статья посвящена сравнительному исследованию критического издания поэтического сборника Камола Худжанди, отредактированного и подготовленного усилиями Ахмада Карами, изданного в Тегеране в 1372 году. В начале статьи представлена хронологическая последовательность издания критических и научно-популярн изданий поэтического сборника Камола Худжанди, далее осуществляется сравнительный анализ критического издания, подготовленного Ахмадом Карами, рукописи Остони Кудси Разави 4739 и издания Козима Шидфара, Ш. Хусейнзаде, С. Асадуллоева, Эраджа Гулисурхи и др. Для сравнения из указанных изданий представлены примеры разночтений, достоверность и недостоверность которых проверена на основании издания Ахмада Карами.

Ключевые слова: текстология, поэтический сборник, Камол Худжанди, редактирование, Ахмад Карами, критическое издание, рукопись, разночтение

TEXTOLOGICAL STUDY OF KAMOL KHUJANDIS DIVAN

The article under consideration dwells on a comparative study beset with the critical edition of Kamol Khujandfs poetry collection which was edited and prepared by the efforts of Ahmad Karami and published in Tehran, in 1372. Initially, the author of the article displays the chronological sequence of publication of critical and popular science editions of Kamol Khujandfs poetry collection, then conducts a comparative analysis dealing with the critical edition prepared by Ahmad Karami and the manuscript of Ostoni Qudsi Razavi under the number of 4739 and the editions by Kozim Shidfar, Sh. Huseizoda, S. Asadulloev, Eraj Gulisurkhi and others. In comparison with the indicated editions the author adduces examples of discrepancies in reference to both the reliability and unreliability of which was verified based on Ahmad KaramVs edition.

Key words: textual criticism, poetry collection, Kamol Khujandi, editing, Ahmad Karami, critical edition, manuscript, discrepancy

Сведение об авторе

Окилов Окилбой Джурабоевич - докторант (PhD) - третего курса факультета восточных языков ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова (Таджикистан, Худжанд)

About the autor:

Okilov Okilboy Juraboevich - the third-year doctoral student (PhD) of the Faculty of Oriental Languages under the SEI "KSU named after academician B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: okilov_1987@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.