Научная статья на тему 'ТЕХНОГЕН ЦИВИЛИЗАЦИЯ ВА ИНСОН АХЛОҚИ'

ТЕХНОГЕН ЦИВИЛИЗАЦИЯ ВА ИНСОН АХЛОҚИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

179
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
цивилизация / техноген цивилизация / техноген жамият / техноген онг / техносфера / глобаллашув

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Актам Мавлонкулович Авлакулов

Мақолада техноген цивилизация ва унинг инсон маънавий камолоти ҳамда ахлоқига таъсири, техноген жамиятда инсон билан техника ўртасидаги боғлиқлик очиб берилган. Глобаллашув жараѐнида инсон омилининг аҳамияти ва бунда техноген цивилизациянинг таъсири ва уни намоѐн бўлиши, техника воситаларининг инсон ҳаѐтидаги ўрни ҳамда аҳамияти адабиѐтларга асосланган ҳолда таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЕХНОГЕН ЦИВИЛИЗАЦИЯ ВА ИНСОН АХЛОҚИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-73-77

ТЕХНОГЕН ЦИВИЛИЗАЦИЯ ВА ИНСОН АХЛОЦИ

Актам Мавлонкулович Авлакулов

Тошкент кимё-технология институти таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Маколада техноген цивилизация ва унинг инсон маънавий камолоти хамда ахлокига таъсири, техноген жамиятда инсон билан техника уртасидаги богликдик очиб берилган. Глобаллашув жараёнида инсон омилининг ахамияти ва бунда техноген цивилизациянинг таъсири ва уни намоён булиши, техника воситаларининг инсон хаётидаги урни хамда ахамияти адабиётларга асосланган холда тахлил килинган.

Калит сузлар: цивилизация, техноген цивилизация, техноген жамият, техноген онг, техносфера, глобаллашув.

Техноген цивилитзация инсон хаётида мисли курилмаган кулайлик, буш вакт ва умрни узайтиришга олиб келди. Ушбу имтиёзларнинг салбий томони -бу инсоннинг таълим ва интеллектуал даражасига, унинг ижтимоий фаолиятида, умумий хаёт тарзига сингиб кетиши каби холатларнинг кучайишига олиб келади. "Бугунги кунда инсонни технологиялаш жараёни вужудга келди, бу инсоният мавжудлигининг техник воситалар ва уларнинг ишлаш натижаларига богликлигида намоён булади" [1].

Глобаллашув жараёни тобора авж олиб бораётган даврда инсоният техноген цивилизация натижасида биосферани, ноосферани ва инсон хаётини буткул вайрон этаёган регерессив жараённи бошдан кечираётгани хакидаги хакикатга рупара келди. Фан ва унинг асосида авж олган технологияларнинг салбий окибатлари кенг ошкор булди, инсон ахлокини саклаб колиш эса энг долзарб муаммоларга айланди. Бу эса, уз навбатида, инсон маънавий маданияти, унинг ички дунёси, рухияти масаласига жиддий эътибор беришга, инсон узининг нобаркамоллигини бартараф этиши ва баркамол жамият куриши кераклиги хакидаги гояларнинг олдинга сурилишига олиб келди.

Сунгги юз йил ичида жамият мавжуд булган хар кандай вактга караганда технологияга купрок боглик булиб колмокда. Хдётни яхшилаши ва соддалаштириши мумкин булган янги технологиялар бизни факат уларга карам килади.

May 12, 2022

"Техника ривожи таъсирида у узининг ижтимоий мохиятидан тобора узоклашиб, анъанавий турмуш тарзининг тарих синовларидан утган маънавий-ахлоккий жихатларининг купидан махрум булиб бормокда. Хрзирги замон техникаси одамларнинг муайян ихтисослик буйича уюшган жамоасидан чукур билим, етук малака ва каттик интизомни таказо этади. Шу тукайли индивид тор, чекланган соха билимдони ва малакали иш бажарувчи булишга интилиб, унинг хает маъноси ва максад-муддаоси тугрисидаги тасаввурлардан чекланиб колмокда" [2]. Х,аёт худди техноген жамият сингари бир жойда турмайди, у факат ва факат олдинга силжийди, олга интилди.

Тараккиёт хар кандай самарали фаолиятнинг энг кучли двигателидир ва одамлар узларининг барча "дангасаликлари" билан хаётни соддалаштирадиган ва хар кандай ишни бажаришга сарфланадиган вактни кискартирадиган янги технологияларнинг "совгаларини" кабул килишга тайёр. Энди олимлар ишлаб чикариш сохаларининг аксарияти, шунингдек роботлаштирилган корхоналар учун сунъий интеллект яратишга интилмокда [3]. Айни пайтда куплаб корхоналар автоматик ишлайдиган машиналар ва роботлар билан жихозланган ва шу билан одамларни ушбу ишларга жалб килиш, инсон мехнатига булган эхтиёжни камайтиради. Бир томондан, роботлаштириш мухим ахамиятга эга, яъни ишлаб чикариш корхоналарида бирор бахтсиз ходиса юз берганда, курбонлар сони нолга камаяди, инсон омили хам чикариб ташланади, хар кандай махсулотни ишлаб чикаришда хатоларга йул куйиш хам кузатилмайди, ушбу ишлаб чикариш учун вакт сезиларли даражада кискаради. Аммо шунга карамай, битта камчилик бор, яъни технологиянинг жадал ривожланиб бориши туфайли куп одамлар узларининг доимий ишларидан махрум булиши ва натижада ишсиз колишлари мумкин, куплаб касблар эгасиз булиб колади ва куплаб мутахассислар урнини ургатилган, аклли роботлар эгаллайди.

^озирги вактда ривожланиб бораётган техноген цивилизация карама-карши иккита кутбнинг туташган жойида турибди: инсоният манфаати учун такомиллашиб бораётган илмий тараккиёт ва табиатни йук килиш. Бу янги технологиялар ва уларнинг имкониятларидан фойдаланган холда инсон-табият муносабатларида ижобий узгаришларни юзага келтириш учун фойдаланиш максадга мувофикдир. Эхтимол, якин йилларда инсон узи яратган технологик воситаларнинг салбий таъсирини минималлаштиришга, шу йул билан биосфера ва техносфера мувозанатини тиклашга эришар.

Техника инсон учун факат ёрдамчи куч булиб колаверади. Унинг янги имкониятлари кун сайин купрок

74

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-73-77

намоён булмокда, бу айникса замонавий инсон шахсиятининг ахборот технологияларига богликлиги мисолида яккол намоён булади [4].

Айникса техноген жамиятнинг долзарб муаммоси техноген цивилизация таъсирида инсон узлигини саклаш, миллий рухиятини асраб колиш, уз миллий менталитетига содик колиш имкониятларининг камайиб бориш муаммосидир. Техник ривожланишнинг хар бир янги боскичида миллийликни саклаб колиш тизими янада мураккаблашади ва шу билан бирга инсон хаёти хам узгаради. "Техноген цивилизация инсониятга жуда куп ютуклар келтиргандай булган эди..., - дейди В.С.Степанов. - Купчилик одамлар яхши келажакка булган уз орзу умидларини шу цивилизация тараккиёти билан боглаган эдилар. Атиги ярим аср олдин айнан техноген цивилизация инсониятни узини узи халок этадиган, жар ёкасига олиб келиб куядиган глобал кризисга дучор этишини хеч ким хаёлига келтирмаган эди" [5]. Усиб келаётган ёш авлод вакиллари бугунги куннинг ютукларидан бахраманд булиш билан бирга унинг салбий таъсирларидан химояланиш жараёнларига нисбатан инновацион ёндашувни шакллантиришни таказо килмокда.

Умуман олганда эса, техноген цивилизация асрига (XXI аср бошланишига) келиб нафакат файласуф мутафаккирлар, балки олимлар хам глобал инкироз, инсоният ва маданият халокати тугрисида илмий хулосаларни олдинга сурмокдадар. Масалан, Кембриж университети математика ва ва назарий физика кафедраси рахбари булган, Нобел мукофоти совриндори Стивен Хокинг [6] Ер ахолиси сонининг кескин ортиб кетиши ва технологик тараккиёт окибатида инсоният хаёти берк кучага кириб колганини эълон килди. Эндиликда, унинг фикрига кура, инсоният олдида икки йул - ё ядро уруши, ёки инсоният Урта асрлар даврида яшагандек яшашга утиши колди. "Лекин мен пессимист эмасман, шунинг учун фан олимлари бу муаммонинг ечимини топади деб уйлайман" [7] - дейди у.

С.Хокингнинг хисоб китобларига кура, инсоният хаётидаги ялпи инкироз компютер технологиялари тараккиёти туфайли хам содир булиши мумкин. Яъни, унинг тушунтиришича компьютерларнинг интеллекти инсон интеллекидан оркада эканида хатар йук, лекин кейинчалик унинг "мияси" тобора яхши ва тез ишлайдиган вакт келади. Шунда компютер онги инсон биологик онгини бошкаришга утади. Бу эса инсоннинг "аклли инсон" сифатидаги инкирозидир. Бунинг окибатида компютер планета хаёти учун энг мухим барча манба ва

May 12, 2022

воситаларни - энергия, транспорт, мудофаа, информация ва бошкаларни -уз назорати остига олади [8].

Умуман олганда, фан-техника ва технология канчалик кучли тараккий этмасин, кандай кашфиётлар килмасин, ундан турли манфаатдор кучлар узларининг мафкуравий максадлари йулида нохолис фойдаланишга уринмасин, барибир янги технологиялар фаннинг ютуги ва у инсон акд-заковатининг натижаси хамда кашфиёти булиб колаверади. Улар инсонларнинг эхтиёжларини кондиришга хизмат килувчи восита сифатида доимо такомиллашиб бораверади.

Бугунги кундаги замонавий техника воситаларининг такомиллашуви инсолардан техникадан фойдаланишда юкори технологик билим ва салохиятни талаб этади. Юкори салохиятга эга булган одамлар жамиятнинг инновацион гояларни бера оладиган энг керакли мутахассис булиш имкониятига эга булади. Бу бугунги куннинг, замоннинг талабидир.

Хулоса килиб айтганда, бугун инсоният жуда улкан имкониятларга эга. Бундай имкониятлардан самарали фойдаланишнинг ягона йули - инсон ва табиат муносабатларида чукур уйланган, аник максадларга каратилган, катъий чораларни акл ёрдамида амалга оширишдир. Шу йул билан техноген тараккиётни юксак боскичларга кутариш, инсоннинг инсоний мохиятини, табиатни эса асл куринишини саклаб колишга эришиш мумкин.

REFERENCES

1. Храпов С.А. Техногенный человек: проблемы социокультурной онтологизации//Вопросы философии. - 2014. № 9. - С. 66-75.

2. Фалсафа: энциклопедик лугат. УзР ФА И.Муминов номидаги фалсафа ва хукук ин-ти. Т.: Убекистон миллий энциклопедияси, 2010. 259-б.; Баева Л.В. Образ киберчеловека в современной науке и культуре//Философские проблемы информационных технологий и киберпространства, 2015. - №1. - С. 56-69.; Храпов С.А. Пределы технологизации человека: проблема искусственного интеллекта//Каспийский регион: политика, экономика, культура. - Астрахань: Астраханский университет, 2012. - №2. - С. 195-200.

3. Храпов С.А. Проблемы когнитивной безопасности человека в условиях высокотехнологичного общества//Каспийский регион: политика, экономика, культура. - Астрахань: Астраханский университет». - 2012. - №3. - С. 184-190.

4. Вялова Е.Г. Идентичность молодежи в контексте современных философских исследований //Вестник Калмыцкого университета. - 2016. - №2 - С. 126-132.;

May 12, 2022 www.tma.uz

76

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-73-77

Храпов С.А., Кашкаров А. М. Культурное сознание в информационную эпоху//Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. - Тамбов: Грамота, 2015. -№11. - С. 196-198.

5. Степин B.C. Философия в эпоху перемен//Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №4, 2006. - С. 18.

6. http: //www.smolensk.ru/user/s gma/MMORPH/N-6-html/MAK HNACH/makhnach .html

7. Степин В.С.Философия в эпоху перемен//Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №4, 2006. - С. 18.

8. Махнач В. Л. Свет во откровение языков. Очерки православной традиции. -М., 1998.

May 12, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.