Научная статья на тему 'ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ МАФКУРАВИЙ ТАҲДИДЛАРНИНГ ГЕНЕЗИСИ'

ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ МАФКУРАВИЙ ТАҲДИДЛАРНИНГ ГЕНЕЗИСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
84
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / жамият / ўтмиш / тарих / тараққиёт / эзгулик / бузғунчи / ижодкорлик / бунёдкорлик / ғоя / мафкура / таҳдид / человек / общество / прошлое / история / развитие / добро / деструктивность / креативность / идеи / идеология / угроза.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юлдашева Матлуба Мунаваровна

Мақолада, жамият тараққиётига тўсқинлик қиладиган ғоя ва мафкуралар билан бир қаторда инсон манфаатларига хизмат қилувчи эзгулик ва бунёдкорлик ғояларининг келиб чиқиши, генезисига асосий эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ГЕНЕЗИС ИДЕОЛОГИЧЕСКИХ УГРОЗ, ВЛИЯЮЩИХ НА ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИТАНИЕ МОЛОДЕЖИ

Статья посвящена генезису и происхождению гуманистических и творческих идей, которые служат интересам человека, а также идеям и идеологиям, которые препятствуют развитию общества.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ МАФКУРАВИЙ ТАҲДИДЛАРНИНГ ГЕНЕЗИСИ»

V__

Юлдашева Матлуба Мунаваровна,

Кукон давлат педагогика институти ижтимоий фанлар кафедраси доценти, фалсафа фанлари номзоди, доцент

ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ МАФКУРАВИЙ ЩДИДЛАРНИНГ ГЕНЕЗИСИ

УДК: 374.32 (575.1)

ЮЛДАШЕВА М.М. ЁШЛАР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ МАФКУРАВИЙ ТАЦДИДЛАРНИНГ ГЕНЕЗИСИ

Маколада, жамият тараккиётига тускинлик киладиган foa ва мафкуралар билан бир каторда инсон манфаатларига хизмат килувчи эзгулик ва бунёдкорлик Fояларининг келиб чикиши, генезисига асосий эътибор каратилган.

Таянч суз ва тушунчалари: инсон, жамият, утмиш, тарих, тараккиёт, эзгулик, бузFунчи, ижод-корлик, бунёдкорлик, foa, мафкура, тахдид

ЮЛДАШЕВА М.М. ГЕНЕЗИС ИДЕОЛОГИЧЕСКИХ УГРОЗ, ВЛИЯЮЩИХ НА ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИТАНИЕ МОЛОДЕЖИ

Статья посвящена генезису и происхождению гуманистических и творческих идей, которые служат интересам человека, а также идеям и идеологиям, которые препятствуют развитию общества.

Ключевые слова и понятия: человек, общество, прошлое, история, развитие, добро, деструктивность, креативность, идеи, идеология, угроза.

YULDASHEVA M.M. GENESIS OF IDEOLOGICAL THREATS AFFECTING YOUTH EDUCATION

The article focuses on the genesis and origin of humanistic and creative ideas that serve human interests, along with ideas and ideologies that hinder the development of society.

Key words and concepts: person, society, past, history, development, goodness, destructive, creativity, ideas, ideology, threat.

Кириш.

Мавзунинг долзарблиги. Жамият баркарорлигини издан чикаришга каратилган тахдидлар ва уларнинг олдини олиш муаммо-ларини тадкик этиш мухим назарий ва ама-лий ахамият касб этади. Зеро, сунгги йилларда глобал микёс касб этиб, жамиятнинг барча сохаларини камраб олаётган турли хавф-хатарлар вужудга келди, уларнинг олдини олишнинг самарали йулларини аниклаш усту-вор вазифага айланди. Зеро, инсон онги ва калби учун кураш тарихан турли шак-лларда инсоният хаётидан урин эгаллаб кел-ган. Хозирги давр мафкуравий тахдидларнинг кучайиб бораётгани, турли окимлар ва куч-лар томонидан Fаразли максадлар йулида амалга оширилаётган, жамият маънавий баркарорлигига салбий таъсир этадиган мафкуравий хуружларнинг юзага келаётгани билан характерланади.

Тадкикот мавзусини долзарблиги куйидаги жихатлар билан ифодаланган:

Биринчидан, глобаллашув шароитида жамият хаётига хавф солаётган тахдидлар узига хос тарзда намоён булиб, таъсир кучи ортиб бормокда. Хусусан, турли ёвуз ва вайронкор Fоялар, карашларнинг мурак-каб синтези сифатида чикаётган мафкуравий тахдидлар жамият умумий хавфсизли-гига жиддий таъсир этаётганини таъкидлаш зарур. Бу мафкуравий тахдидларнинг мазмун-мохияти, намоён булиш шакллари ва ижти-моий окибатларига янгича нуктаи назардан ёндашувни такозо килади.

Иккинчидан, бугунги кунда илFор коммуникация воситалари шароитида мафкуравий таъсир курсатиш тезкор ва шиддатли тус олиб, турли соха ва йуналишлар доира-сида хилма-хил шаклларда намоён булмокда. Бу мафкуравий тахдидларнинг тарихан янги сифат боскичига кирганини курсатади. Шу нуктаи назардан караганда, бузFунчи ва вайронкор Fояларнинг хозирги даврда намоён булиш хусусиятларини ижтимоий-фалсафий жихатдан тадкик этиш хаётий-амалий ахамият касб этади.

Муаммонинг урганилганлик даражаси.

Мафкуравий тахдидларнинг олдини олишда буюк мутафаккир аждодларимизнинг маънавий баркамол инсонни тарбиялаш масала-лари акс этган мумтоз асарлари мухим урин

тутади. Бу борада Имом Бухорий (810-870), "Боланинг табиати исломий (бу уринда "ишо-нувчан" - М.Ю.) булади, уни кандай Fоялар билан тулдириш ота-она ва устозга боFлик" [1, 16]- дейди. Абу Наср Форобий (873-950), инсон камолотга ёлFиз узи эриша олмайди. У бошкалар билан алокада булиши, уларнинг кумаклашуви ёки муносабатларига мухтож булади, дейди. Абу Райхон Беруний (973-1048) инсон хаётига дахл килувчи хавф-хатарлар хакида фикр юрита туриб, улар куп холларда ёвуз ниятда килинишини кайд этади [2, 68].

Айни пайтда, мафкуравий тахдидларга карши курашнинг турли маърифий йуллари, усул ва воситалари, улардан фойдаланиш имкониятлари билан боFлик муаммолар буйича узбек олимларидан С.С.Абдуллаев, Ш.И.Пахрутдинов, М.А.Собирова,

Р.Э.Турдибоева, О.М^айбуллаевларнинг илмий-тадкикот ишлари мухим ахамият касб этишини таъкидлаш зарур1.

Илмий мохияти:

- вайронкор Fоялар мафкуравий тахдид ва хавф-хатарларнинг инъикоси сифатида тадкик этилган;

- ёшларнинг демографик гурух сифатида психо-физиологик ва ижтимоий жихатдан вояга етиш жараёнлари узаро уЙFун холда мафкуравий тарбия нуктаи назаридан урганилган;

- айрим ёшларнинг зарарли мафкуравий окимлар таъсирига тушиб колиш сабаблари тахлил этилган;

Тадцицот мацсади - хозирги даврда мафкуравий тахдидлар намоён булишининг узига хос хусусиятлари ва уларнинг олдини олиш йулларини ижтимоий-фалсафий тахлил этиш-дан иборат.

Тадцицот методлари. Маколада илмий билишнинг объективлик, тизимлилик, вори-сийлик, киёсий тахлил, анализ ва синтез, умумлаштириш, тарихийлик ва мантикийлик каби методларига таянилди.

Натижаларнинг жорий цилиниши. Маколада келтирилган умумий хулосалар-дан Кукон давлат педагогика институти тала-баларига "Фалсафа", "Диншунослик", "Мил-лий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамой-

1 Турдибоева Р.Э. Талаба ёшларда хукукий маданиятни шак-ллантириш муаммолари: Юрид. фан. номз. ... дис. автореф . -Тошкент: ТДЮИ, 2001. 21 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

иллар", каби фанлардан маърузалар утиш ва амалий машFулотлар олиб боришда фойда-ланилиб келинмокда. Шунингдек, маколанинг асосий Fоялари муаллифнинг республика илмий конференцияларида килган маъруза-ларида уз аксини топган.

Асосий цисм.

Кишилик жамиятининг куп минг йиллик тарихи барча даврларда эзгулик ва бунёд-корликка етакловчи карашлар, Fоя ва маф-куралар билан бир каторда, уларга карама-карши булган, инсон хаётини издан чикариш, жамият ва ижтимоий тизимларнинг емири-лишига, таназзулга юз тутишига замин ярат-ган бузFунчи ва вайронкор карашлар, Fоя ва мафкуралар хам мавжуд булганидан далолат беради.

Тарихдан маълумки, боскинчилик ва уруш-лар бузFунчи мафкуралар асосида булгани ва кейинги беш минг йил мобайнида одам-зот ун беш мингдан зиёд катта-кичик уруш-ларни бошидан кечирганини биламиз. Уруш-ларни ёклайдиган, боскинларни, одамлар ва бутун бошли халкларни кирFин килишни оклайдиган манфур мафкуралар хам булган. Жумладан, диний таълимотларда боскинчилик ва одам улдириш катъий кораланади. Биноба-рин, гуманистик мохиятга эга диний акидалар тинчлик, тотувлик ва баFрикенгликни ёклайди. Лекин диний жахолатпарастлик окибатида инквизиция х,укм сургани, салб юришлари, «Варфоломей туни» каби кирFинларнинг содир булгани хам маълум?! Бу холат хозирда Хам диний акидапарастлик, экстремизм тар-зида намоён булмокда.

Бошкача айтганда, бунёдкор инсон ва жамият камолотига хизмат киладиган Fоялар сингари уларга нисбатан тахдидлар, бузFунчи Fоя ва мафкураларнинг сиёсий максадлари таркиб топмокда. Яъни, "муайян Fояни илгари сурувчи, тарFибот ва ташвикотнинг турли усул, воситалари оркали одамлар онги, рухиятига таъсир этувчи кишилар уюшмаси, тащкилот ёки муассасалар"1 борлигини инкор кила олмаймиз.

Зеро, боскинчилик Fояси ва мафкураси куп асрлар мобайнида конли урушларга, халкларни кириш ва асоратга солиш, юртларни

1 Fайбуллаев О.М. Узбекистан мустакиллиги шароитида ёшлар эстетик тафаккурининг ривожланиш масалалари: Фалс. фан. номз. ... дис. автореф. - Тошкент: УзМУ, 2005. 19 бет.

вайрон килиш, бойликларини эгаллашга хизмат килди. Кадимда хам бундай тажовузкор-лик турли сабаблар билан окланар, гуё "адо-лат урнатиш", "вахший халкларни маданиятга ургатиш", '^айридинларни туFри йулга солиш" каби бахоналар билан никобланар эди.

Турон замин хам кадим-кадимдан турли боскинчилик юришларидан азият чек-кани тарихдан маълум. Биз учун замини-мизни нафакат душманнинг куроли, балки унинг ёт ва бегона, бузFунчи мафкурадан химоя килишни хаётининг мазмуни, деб бил-ган Широк, Тумарис, Спитамен, Торобий каби эрксеварларнинг, Жалолиддин Мангуберди, Амир Темур, Захириддин Мухаммад Бобур сингари саркардаларнинг ватанпарварлиги ибрат намунасидир. Бинобарин, ёш авлодни факат утмиш билан фахрланиш эмас, буюк аждодларга муносиб булишга даъват килиш, жахон эътироф этган ишларга ундаш жуда мухимдир.

"Инсониятнинг, жумладан Узбекистон худудининг неча юз йиллик солномасида хам турли боскинчиликлар окибатида зулм, зурлик, кулфат уруFларини сочиш ва кон тукилишига сабаб булган бузFунчи Fоялар ва мафкураларнинг халокатли таъсири билан боFлик каЙFу- ли сахифалар куп, деб ёзади тарихчи олима Д.Алимова. Бу Fоялар узларида сиёсий бо- скинчилик ва мустабид-лик интилишларини гох ошкора ифодала-ган холда диний, миллий, синфий шиорларни байрок килиб майдонга чикканини курамиз. Лекин мохият хамиша узгармай колаверган. Яъни, улар миллатлар ва халкларнинг тур-муш тарзи, маданияти, анъана ва урф-одатларини куч билан узгартиришга, кенг халк оммасини бошкаларнинг сиёсий ирода-сига буйсундириш ва мафкуравий асоратга солишга, узаро адоватга асосланган ижтимоий тартибларни карор топтиришга, миллатга ёт мафкуравий тасаввурларни тикиштиришга интилган»2.

Зеро, турли Fоя ва карашлар тизимида уз ифодасини топадиган мафкуравий тахдидлар макон ва замон нуктаи назаридан кам мазмуни, хам шаклига кура узгариб, такомилла-шиб боради. Сиёсий, иктисодий, ижтимоий ва маънавий ривожланиш узгарувчан, бирок,

2 Алимова Д. Инсоният тарихи — Fоя ва мафкуралар тарихидир. — Т.: Янги аср аилоди, 2001. 18 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

доимий характерини саклайди. Чунончи, колониализм айрим давлатлар томони-дан турли минтака ва худудларда истикомат киладиган халк элат ва миллатларни муста-лака холатига тушириш яьни узига хар томон-лама боFлик карам килиб олиш мафкураси сифатида кадим даврларда куплаб харбий урушларга сабаб булган.

XX асрга келиб халкаро муносабат-ларда худудий дахлсизлик тамойилининг мустаккамланиши, очикдан-очик агрес-сив харбий каракатларни олиб бориш таъкикланди. Узаро муносабатларда тен-глик, хурмат ва манфаатли хамкорлик килиш коидаларири расмийлашди. Бирок,, бу билан айрим дават ва кучларда бошка халклар, худудлар, улардаги ер ости ва ер усти бойли-клари ва бошка ресурсларни тасарруф этиш майли сусайгани йук. Бу эса мустабидчилик мафкурасининг янги мазмундаги Fоялар билан бойишига замонавий шаклларда намоён булишига олиб келди?!'

Уз навбатида, "уруш" тушунчасининг хам мазмуни кенгайиб борди. В.Слипченконинг фикрига кура, бугунги кунга келиб, уруш мураккаб ижтимоий-сиёсий ходиса булиб, турли куринишдаги курашлар мажмуа-сини ташкил этади. Давлатлар ва турли социал тизимлар уртасида кечадиган сиё-сий, иктисодий, харбий, ахборот ва бошка шаклдаги курашлар шулар жумласидандир1. Географик худудлар зуравонлик йули билан босиб олингач унинг устидан Ижтимоий сиё-сий назорат бевосита турли Fоявий ва маф-куравий сиёсат оркали мустахкамланган. Шу уринда колониализм мафкурасининг географик детерминизм тамойили устувор булган геосиёсий таьлимот ва караулардан Fоявий озука олганини хам таькидлаш лозим.

Давлат чегараларининг янги географик худудлар хисобига кенгайиб боришини табиий-тарихий жараён сифатида талкин этишга асосланган геосиёсатнинг ушбу агрес-сив назарияси Янги ва Энг янги даврда Fарбий европалик турли олимлар ижодидан кенг урин эгаллади. Жумладан, "геосиёсат" атамасининг муаллифи Р.Челлен (1864-1922) тарихан давлатнинг табиатига органик усиш хос эканини, кучли, бирок, чекланган худуд-

1 Слипченко В. Война будущего (прогностический анализ). -М.: Глобус, 2001. - 5 бет.

ларга эга давлатларни босиб олиш ва мустам-лака килиш йуллари оркали хаёт учун зарур худудий маконни кенгайтириш" тамойи-лига амал килишини таъкидлаган2. Геосиёсий карашларида "хаётий макон" тушунчаси ни махсус тадкикэтган Ф.Ратцель (1844-1904) эса шундай ёзади: "Давлат организмдир ... Унинг худудий усиб бориши умумжахон, универсал тенденция хисобланади. Одамлар уртасидаги контакт, алмашинув, савдо-сотикнинг ривож-ланиши мустамлака килинадиган янги худудларда сиёсий назорат урнатиш учун киришишни англатади3.

Таъкидлаш жоизки, бир томондан, геосиёсат илмий билимлар тизими сифатида рас- мийлашиб бориши инсоният илмий салохиятининг усишини, иккинчи томондан, мафкуравий тахдидлар ривожланишида янги сифат боскичини бошлаб берди.

Инсоният тинчлигига тахдид солиб кела-ётган бузFунчи мафкуралардан яна бири -расизм (иркчилик) дир.

Мазкур Fоявий оким XVII асрдан бошлаб Европада "ок танли''ларнинг вакилларидан устунлигини, узгаларнинг устидан хукмрон булиши лозим лигини ёкдайдиган таълимот сифатида ривожланиб келади. Иркчилик мил-лий мансублиги ва терисининг рангига кура ажралиб турувчи кишиларга тазйик утказиш, уларни хакорат лаш, азоблаш ва улдириш каби харакат-ходи саларда яккол намоён булади4.

Шунингдек, иркчилик каби Fоявий тахдидлар тизимини ифода этувчи шовинизм, агрессив миллатчилик мафкуралари хам фалсафий адабиётларда атрофлича ёри-тилган, уларнинг хозирги даврдаги мазмуни ва талкини, ижтимоий хавфи Биринчи Президент Ислом Каримовнинг "Узбекистон XXI аср бусаFасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафо-латлари5 номли фундаментал асарида батаф-

2 Нартов Н.А. Геополитика: Учебник для вузов. — М.: ЮНИТИ. 2000. 47 бет.

3 Ратцель Ф. Человечество как жизненное явление на земле. — М.: Академкнига, 1991. 105 бет.

4 Алимова Д. Инсоният тарихи - Fоя ва мафкуралар тарихидир. - Т.: Янги аср авлоди, 2001. 22 бет.

5 Каримов И.А. Узбекистан XXI аср бусаFасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. // Узбекистан буюк келажак сари. - Т.: Узбекистан, 1997. 49 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

сил баён этилган. Жумладан, асарда буюк давлатчилик шовинизми ва агрессив миллат-чилик «... муайян кучлар ва давлатлар томо-нидан буладиган сиёсий, мафкуравий ва иктисодий хукмронлик деб ёки миллатлараро ва - давлатлараро, минтакавий муносабат-ларда унта интилиш"1, деб таърифланади.

Шовнизм ва агрессив миллатчилик маф-кураси хакида гап кетганда, мазкур икки тушунча хам, аввало Fояларнинг ном-лари эканини таъкидлаш жоиз. Шунинг-дек, ушбу Fояларнинг агрессив мафкуравий харакатларга асос булишининг хам тарихий сабаблари мавжуд.

Ер юзидаги худудлар ва ундаги ресурсларга эгалик килиш бошка миллатлар уртасидаги ракобат боскинчилик ва мустамлакачилик харакатларига янгича мафкуравий "буёк" берилишини талаб этар эди. Франсуз милла-тининг бошкалардан хар жихатдан устунлиги ва буни бошкаларга агрессив харбий юриш-лар оркали исботлаш тарихий миссия экани хакидаги Fоя франсуз харбийларига жуда жуда чукур сингдирилди. Натижада минг-минглаб аскарлар агрессив механизмни амалга оши-ришнинг харбий механизмларига айланди. Бу борада Британиянинг "буёк" деган ном остида бошка миллатлар хак-хукукларининг топта-лиши ва "Буюк Британия" бу нафакат давлат номи балки айни пайтда Fоя булганини Гер-манияда Гитлернинг немислар олий ирк ека-нини хакидаги миллатчилик мафкураси Ита-лияда Б.Муссолинининг сиёсий карашлари шовинстик агрессив миллатчилик мафкура-сининг янги куринишлари эди десак муболаFа килмаган буламиз.

Чоризм мустамлакаси ва совет муста-бид тузуми даврида узбек халкини миллий узлигидан, кадриятларидан бегона килиш, анъаналарини топташ, ёт ва сохта Fояларни онгига сингдириш учун тизимли мафкуравий сиёсат олиб борилди. Бирок халкимиз узига хос маданиятини, бетакрор маънавиятини саклай олди.

Турли Fоя ва карашлар тизимида ифода-сини топадиган мафкуравий тахдидлар макон ва замон нуктаи назаридан хам мазмуни, хам

1 Каримов И.А. Узбекистан XXI аср бусаFасида: хавф-сизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. // Узбекистан буюк келажак сари. - Т.: Узбекистан, 1997. 52 бет.

шаклига кура узгариб, такомиллашиб боради. Сиёсий, иктисодий, ижтимоий ва маънавий ривожланиш уларнинг тарихий узгарувчан, бирок доимий характерини таъминлайди. Чунончи, колониализм айрим давлатлар томонидан турли минтака ва худудларда истикомат киладиган халк, элат ва миллат-ларни мустамлака холатига тушириш, яъни узига хар томонлама боFлик, карам килиб олиш Fояси сифатида кадим даврларда куплаб харбий урушларга сабаб булган.

Маълумки, кадимги даврларда халкаро, давлатлараро муносабатларда демократик коидалар устувор булмаган. Шунинг учун, харакатчан (мобил) армияга эга булган давлат харбий харакатлар билан туFридан-туFри янги худудларни забт этиш йули оркали халкларни тобега айлантирган.

ХХ асрга келиб халкаро муносабат-ларда худудий дахлсизлик тамойилининг мустахкамланиши, очикдан-очик агрессив харбий харакатларни олиб бориш таъкикланди. Узаро муносабатларда тен-глик, хурмат ва манфаатли хамкорлик килиш коидалари расмийлашди. Бирок, бу билан айрим дават ва кучларда бошка халклар, худудлар, улардаги ер ости ва ер усти бой-ликлар ва бошка ресурсларни тасарруф этиш майли сусайгани йук. Бу эса мустабидчилик мафкурасининг янги мазмундаги Fоялар билан бойишига, замонавий шаклларда намоён булишига олиб келди. Шунингдек, колониализм мафкуравий базасининг бойишига аме-рикалик адмирал А.Мехеннинг (1840-1914) "Денгиз кудратининг халкаро сиёсатга таъ-сири" хакидаги геосиёсий карашлари, инглиз геосиёсатшуноси Х.Макиндернинг (18611947) "Тарихнинг географик уки" назари-яси, француз Видаль де ла Бланшнинг (18451918) "поссибилизм" концепцияси, америка-лик олим Н.Спайкменнинг (1893-1943) давлат геосиёсий кудратининг мезонлари хусуси-даги фикр-мулохазалари ва бошка катор шу йуналишдаги Fоя ва карашлар катта таъсир курсатган2.

Таъкидлаш жоизки, бир томондан, гео-сиёсатнинг илмий билимлар тизими сифатида расмийлашиб бориши инсоният илмий салохиятининг усишини, иккинчи томон-

2 Тихонравов Ю.В. Геополитика. - М.: ИНФРА-М, 2000. 65 бет.

дан, мафкуравий тахдидлар ривожлани-шида янги сифат боскичини бошлаб берган. Шу билан бирга, инсоният тинчлигига тахдид солиб келаётган бузFунчи мафкуралардан яна бири - бу, расизм (иркчилик)дир. Мазкур Fоявий оким XVII асрдан бошлаб Европада "ок танли"ларнинг бошка ирк вакилларидан устунлигини, узгаларнинг устидан хукмрон булиши мумкинлигини ёклайдиган таълимот сифатида ривожланиб келади. Иркчилик мил-лий мансублиги ва терисининг рангига кура ажралиб турувчи кишиларга тазйик утказиш, уларни хакоратлаш, азоблаш ва улдириш каби харакат-ходисаларда яккол намоён булади1.

Зеро, шовинизм ва агрессив миллатчи-лик хакида гап кетганда, мазкур икки тушунча хам, аввало Fояларнинг номлари эканини таъ-кидлаш жоиз. Шунингдек, ушбу Fояларнинг агрессив - мафкуравий харакатларга асос булишининг хам тарихий сабаблари мавжуд.

Ер юзидаги худудлар ва ундаги ресурсларга эгалик килиш, бошка миллатлар уртасидаги ракобат боскинчилик ва мустамлакачилик харакатларига янгича мафкуравий "буёк" берилишини талаб этар эди. Француз мил-латининг бошкалардан хар жихатдан устун-лиги ва буни бошкаларга агрессив харбий юришлар оркали исботлаш тарихий миссия экани хакидаги Fоя француз харбийларига жуда чукур сингдирилди. Натижада, минг-минглаб аскарлар агрессив миллатчиликни амалга оширишнинг реал харбий механизм-ларига айланди. Бу борада Британиянинг "буюк" деган ном остида бошка миллатлар хак-хукукларининг топталиши ва "Буюк Британия" бу нафакат давлат номи, балки айни пайтда, Fоя булганини, Германияда Гитлер-нинг немисларнинг олий ирк экани хакидаги миллатчилик мафкураси шовинистик агрессив миллатчиликнинг янги куринишлари эди, десак муболаFа килмаган буламиз.

Охир окибатда империялар хам, унга интилувчи кучларнинг харбий агресси-яси хам бархам топди. Лекин, миллатчилик жахон сиёсий миллатчилик кайфияти усту-вор булган сиёсий партияларнинг парламент-ларда уз урнига эга экани хам фикримизни тасдиклайди.

1 Алимова Д. Инсоният тарихи - Fоя ва мафкуралар тарихидир. - Тошкент: Янги аср авлоди, 2001. 22 бет.

Сирасини айтганда, шовинизм ва агрессив миллатчилик аслида амалиётнинг манфур куриниши сифатида турли шаклларда хозирги кунгача хам давом этиб келмокда. Хусу-сан, Европада бугунги кунда айрим жамият ривожланишининг объектив сабабларидан келиб чиккан миллий давлатчилик Fоясининг мутлаклаштирилиши хамда сингдирилиши-нинг окибатидир.

Бу йуналишдаги вайронкор мафкуралар таъсирининг олдини олиш хакида гап кетганда, миллий давлатлар ташкил топиши ва жахон хамжамиятида тенглик асосида уз урнини топишига хукукий асос сифатида ишлаб чикилган, давлат фаолиятининг барча микёсларида амал киладиган коидалар, демо-кратик мазмундаги умумэътироф этилган норматив-хукукий тамойиллар устуворлигини таъминлаш зарур.

Дархакикат шовинзм ва агрессив миллатчилик аслида амалиётнинг манфур куриниши сифатида турли шаклларда хозирги кунгача хам хам давом этиб келмокда. Хусу-сан Европада бугунги кунда айрим жамият ривожланишининг обектив сабабларидан келиб чиккан миллий давлатчилик Fоясининг мутлоклаштирилиши хамда сингдирилиши-нинг окибатидир. Бу йуналишдаги вайронкор мафкуралар таьсирининг олдини олиш хакида гап кетганда миллий давлатларининг ташкил этилиши ва жахон хамжамиятида тенглик асосида уз урнини топишга хукукий асос сифатида ишлаб чикилган давлат фаолиятининг барча микёсларида амал киладиган коидалар демократик мазмундаги умумэьтироф этилган норматив-хукукий тамойиллар устуворлигини таьминлаш зарур. Бу айни глобаллашув шаро-итида узининг долзарблигини янада кучай-тира боради.

Сирасини айтганда, мураккаб мафкуравий жараёнларни илмий-амалий жихатдан атроф-лича тахлил килиш ва бахолаш учун улар-нинг устувор йуналишларини аниклаш, ахоли турли катламларига таъсирини урганиш, мил-лий манфаатларимизга, хаёт тарзимизга зид булган зарарли Fояларнинг мохиятини очиб бериш, фукароларимиз калбида миллий тафаккур ва соFлом дунёкараш асосларини мустахкамлаш каби алохида ахамиятга эга вазифалссарни самарали бажариш объектив заруриятдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Хулоса. Мафкуравий тахдидлар ижтимоий-тарихий мохиятининг тахлили асосида куйидаги хулосаларни баён этиш мумкин:

Биринчидан, мафкуравий тахдидлар эзгу, бунёдкор Fояларнинг акси сифатида вайрон-кор характерга эга. Улар объектив хусусият касб этади, субъект онги ва калбига йуналган булади. Мунтазам давом этадиган Fоялар кураши ва ракобати натижасида мафкуравий тахдидлар мазмунан бойиб, хилма-хил шак-лларда намоён булиб боради.

Иккинчидан, бузFунчи Fоялар кандай шак-лда намоён булмасин, мохият эътибори билан шахс, ижтимоий гурух, миллат ва жамият-нинг эркинлиги, бунёдкор фаолиятига карши каратилган булиб, ахборот хуружлари оркали таъсир курсатади.

Учинчидан, мафкуравий тахдидлар Fаразли стратегик максадларни кузлайдиган кучлар томонидан ижтимоий макон ва замон хусуси-ятларини инобатга олган холда, пухта ишлаб чикилган таъсир курсатиш тизими оркали амалга оширилади.

Адабиётлар руйхати:

1. Имом ал-Бухорий. Ал-адаб ал-муфрад. - Тошкент: Мовароуннахр, 2005.

2. Абу Райхон Беруний. "Кадимги халклардан колган ёдгорликлар". -Тошкент: Фан, 1972.

3. Турдибоева Р.Э. Талаба ёшларда хукукий маданиятни шакллантириш муаммо-лари: Юрид. фан. номз. ... дис. автореф . - Тошкент: ТДЮИ, 2001.

4. Fайбуллаев О.М. Узбекистон мустакиллиги шароитида ёшлар эстетик тафаккури-нинг ривожланиш масалалари: Фалс. фан. номз. ... дис. автореф. - Тошкент: УзМУ, 2005.

5. Алимова Д. Инсоният тарихи — Fоя ва мафкуралар тарихидир. — Т.: Янги аср аилоди, 2001.

6. Слипченко В. Война будущего (прогностический анализ). - М.: Глобус, 2001.

7. Нартов Н.А. Геополитика: Учебник для вузов. — М.: ЮНИТИ. 2000.

8. Ратцель Ф. Человечество как жизненное явление на земле. — М.: Академкнига, 1991.

9. Алимова Д. Инсоният тарихи - Fоя ва мафкуралар тарихидир. - Т.: Янги аср авлоди, 2001.

10. Каримов И.А. Узбекистан XXI аср бусаFасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. // Узбекистан буюк келажак сари. - Т.: Узбекистан, 1997.

11. Тихонравов Ю.В. Геополитика. - М.: ИНФРА-М, 2000.

12. Алимова Д. Инсоният тарихи - Fоя ва мафкуралар тарихидир. - Тошкент: Янги аср авлоди, 2001.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.