Научная статья на тему 'Техника таълим йўналишлари бўйича ўқув адабиётлари янги авлодини яратишга модулли технологияни татбиқ этиш («Материаллар қаршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида)'

Техника таълим йўналишлари бўйича ўқув адабиётлари янги авлодини яратишга модулли технологияни татбиқ этиш («Материаллар қаршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
662
123
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модуль / модулли технология / компетентлилик / эгилувчанлик тамойили / мотивация / дидактика / конструкция / модуль / модульная технология / компетентность / гибкость / мотивация / дидактика / конструкция

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Набиев Абдимитал

Мақолада «Материаллар қаршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида ишлаб чиқилган таълим технологиясининг яхлит тизими доирасида педагогик технологияни амалда қўллаш механизми, модулли технология асосида яратилаётган дарсликларда педагогик, ўқув-билув мақсадларини белгилаш ва дидактик лойиҳалашнинг аҳамияти баён этилмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВНЕДРЕНИЕ МОДУЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ СОЗДАНИИ УЧЕБНОЙ ЛИТЕРАТУРЫ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ ПО ТЕХНИЧЕСКИМ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫМ НАПРАВЛЕНИЯМ (на примере предметов «Сопротивление материалов » и «Техническая механика »)

В статье на примере предметов «Сопротивление материалов» и «Техническая механика» описывается механизм использования педагогических технологий в контексте интегрированной образовательной технологии, а также роль педагогических, образовательных учебных целей и дидактического проектирования при разработке учебников нового поколения на основе модульных технологий.

Текст научной работы на тему «Техника таълим йўналишлари бўйича ўқув адабиётлари янги авлодини яратишга модулли технологияни татбиқ этиш («Материаллар қаршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида)»

Набиев Абдимитал,

Тошкент кимё технология институти «Озик,-овк,ат саноати машина ва жих,озлари - механика асослари» кафедраси доценти, техника фанлари номзоди

ТЕХНИКА ТАЪЛИМ ЙУНАЛИШЛАРИ БУЙИЧА УКУВ АДАБИЁТЛАРИ ЯНГИ АВЛОДИНИ ЯРАТИШГА МОДУЛЛИ ТЕХНОЛОГИЯНИ ТАТБИК ЭТИШ («МАТЕРИАЛЛАР КАРШИЛИГИ» ВА «ТЕХНИК МЕХАНИКА» ФАНЛАРИ МИСОЛИДА)

НАБИЕВ А. ТЕХНИКА ТАЪЛИМ ЙУНАЛИШЛАРИ БУЙИЧА УКУВ АДАБИЁТЛАРИ ЯНГИ АВЛОДИНИ ЯРАТИШГА МОДУЛЛИ ТЕХНОЛОГИЯНИ ТАТБИК ЭТИШ («МАТЕРИАЛЛАР КАРШИЛИГИ» ВА «ТЕХНИК МЕХАНИКА» ФАНЛАРИ МИСОЛИДА)

Маколада «Материаллар каршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида ишлаб чикилган таълим технологиясининг яхлит тизими доирасида педагогик технологияни амалда куллаш механизми, модулли технология асосида яратилаётган дарсликларда педагогик, укув-билув максадларини белгилаш ва дидактик лойих,алашнинг ах,амияти баён этилмокда.

Таянч суз ва тушунчалар: модуль, модулли технология, компетентлилик, эгилувчанлик тамойили, мотивация, дидактика, конструкция.

НАБИЕВ А. ВНЕДРЕНИЕ МОДУЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ СОЗДАНИИ УЧЕБНОЙ ЛИТЕРАТУРЫ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ ПО ТЕХНИЧЕСКИМ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫМ НАПРАВЛЕНИЯМ (НА ПРИМЕРЕ ПРЕДМЕТОВ «СОПРОТИВЛЕНИЕ МАТЕРИАЛОВ» И «ТЕХНИЧЕСКАЯ МЕХАНИКА»)

В статье на примере предметов «Сопротивление материалов» и «Техническая механика» описывается механизм использования педагогических технологий в контексте интегрированной образовательной технологии, а также роль педагогических, образовательных учебных целей и дидактического проектирования при разработке учебников нового поколения на основе модульных технологий.

Ключевые слова и понятия: модуль, модульная технология, компетентность, гибкость, мотивация, дидактика, конструкция.

NABIYEV A. INTRODUCTION OF MODULAR TECHNOLOGY IN THE CREATION OF EDUCATIONAL LITERATURES OF A NEW GENERATION FOR THE TECHNICAL EDUCATIONAL DIRECTIONS (ON THE EXAMPLE OF «RESISTANCE OF MATERIALS» AND «TECHNICAL MECHANICS»)

In the article are described mechanism of the pedagogical technologies implementation in the context of the integrated educational technology, on the example of subjects «Resistance of materials» and «Technical mechanics» and also role of pedagogical, educational aims and didactic planning at development of new generation textbooks on the basis of module technologies.

Keywords: modules, modular technology, competence, flexibility, motivation, didactics, construction.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

Замонавий таълим бериш ва таълим олиш жараёнлари бирлиги педагогик нуцтаи назардан цатъий технологик жараён сифатида царалаётган шу кунларда, шахсга йунал-тирилган таълим жараёнига янги педагогик технологияни цуллаш долзарблиги ортмоцда.

Муаммонинг долзарблиги:

- биринчидан, фан-техника ва технология жадал суръатларда ривожлана бораётганлиги билан бир каторда айрим техника-техно-логиялар эса янгиси билан алмашаётганлиги натижасида таълим олувчилар эгаллашлари зарур булган ахборотларнинг кескин купайиб кетаётганлиги сабаб уларни киска, чегаралан-ган вакт мобайнида таълим олувчиларга тула-конли етказиш;

- иккинчидан, талаба-шахс хотирасини наза-рий ва эмпирик билимлар билан бойитишга асосланган йуналишдан тафаккурни изчил устириш, эгалланган укув-билув компетенция-ларни амалиётда мустакил куллай олишга имкон берувчи йуналишга утиш;

- учинчидан, эгилувчанлик тамойили асо-сида таълим мазмунини бойитишга йуналти-рилган педагогик технологияларни замонавий ишлаб чикаришга мослаш кабилар билан чамбарчас боFлик.

Янги педагогик технологияларнинг наза-рий-амалий жих,атлари мазмун-мох,иятини тулаконли очиб берадиган услубий-дастурий ва моддий-техник таъминотнинг етарли эмас-лиги, айрим педагогларнинг касбий компе-тенцияси х,атто мавжуд педагогик технология-лар ёки таълимнинг ахборот узатиш восита-лари, дастурлари, мультимедиа мах,сулотлари сингариларни таълимга куллашга етарли эмаслиги кабилар х,ам педагог-олимларнинг диккат-эътиборини тортмокда.

Янги педагогик технологиялар таълим олувчи шахсига йуналтирилганлик, жараённи демократлаштириш ва ахборот-коммуникация технологиялари асосида ташкил этиш, укув-билув материалларини модулларга ажратиб узлаштириш, компетенцияларни эгаллашга табакалашган ёндашув, илмий тадкикот оркали кафолатли натижага эришиш тамойилларига эгадир.

Узлуксиз таълим тизимида педагогик технологияларни куйидаги кетма-кетликда кул-лашни таклиф этамиз:

• фаннинг тадкикот мавзуидан келиб чик-кан х,олда кафолатли натижага элтувчи педагогик таълим максадини белгилаш ва вазифа-ларни аниклаштириш;

• таълим жараёнига тайёргарлик куриш (укув машFулотларининг умумий яхлит лойи-х,асини яратиш, дидактик топшириклар туп-ламини шакллантириш, таълим мазмуни ва сифати самарадорлигини оширишга ёрдам берувчи метод, услуб ва усуллар танлаш ва шу кабилар);

• таълим олувчиларда таълим максадини шакллантириш (уларга педагогик таълим максадининг мазмун-мох,иятини х,авола килиш, таълим лойих,аси ва дидактик топшириклар, таълим методлари, усул-услубларини етказиш х,амда зарурий шарт-шароитлар яратиш);

• инновацион технологиялар асосида таълим-тарбия жараёнларини ташкил этиш (изчил х,амкорлик фаолиятини шакллантириш ва ривожланишини таъминлаш х,амда жараён ривожи баробарида педагогнинг жараённи мувофиклаштирувчи, кумак ва маслах,ат берувчига айланишини, таълим олувчи шах-сининг эса жараён марказига кучишига тулаконли эришишни таъминлаш);

• таълим олувчилар фаолиятини педагогик бах,олаш ва назорат килиш;

• таълим натижаси мониторинги ва тах,лили;

• кафолатли натижага эришиш (агар биринчи циклда кафолатланган натижага тулаконли эришилмаса, у х,олда педагогик таълим максадига тегишли узгартириш ёки кушимчалар киритиш ва жараённи кафолатли натижага эришилмагунга кадар такрорлаш лозим).

Ушбу механизм доирасида катъий илмий-педагогик асосга эга булган модулли технология асосида укув адабиётлари янги авлодини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

яратиш ва амалиётга жорий этиш долзарб муаммолардан саналади1.

Модуль - фаолиятлик асосида таълим-тар-бия мазмуни ва шаклини оптималлаш, тизим-лаш, амалдаги укув дастурларининг узгарув-чанлиги-мосланувчанлигини таъминлаган холда аник максадга эришишга каратилган булиб, таълимда алохида мустакил таркибий бирлик хисобланади.

Модулли технология аслида анъанавий таълим-тарбия бериш жараёнида мукобил асосда пайдо булган булиб, у педагогика назарияси ва амалиётидаги бир неча жадал-лаштирувчи ва ривожлантирувчи методларни интеграция кила олади. Модулли технология-нинг ютуги шундаки, у таълим-тарбия жара-ёнлари ривожида таълим берувчи ва таълим олувчи шахсларнинг урни кескин алмашину-вига имкон яратади.

Модулли технология асосида яратилаётган дарсликларда педагогик укув-билув максад-ларини белгилаш мухим ахамият касб этади. Fоя максадни белгилаши, максад эса англан-ган эхтиёж ва эътикодга айланиши маълум. Эътикодга айланган билим, куникма ва мала-калар шахснинг интеллектуал мулки хисоб-ланиб, шахсий сифатлари билан биргаликда компетентлиликни тавсифлайди.

Таълим берувчининг компетентлилиги эса таълим максадини белгилаш ёки уни таълим олувчи хукмига тулаконли хавола этиш, педагогик жараёнга тайёргарлик куриш, белгилан-ган максадларни аник вазифа-топширикларга айлантириш, Б.Блум таксономияси доирасида «Билиш, Тушуниш, Куллаш, Тахлил, Синтез, Бахолаш» шаклида туркумлаш баробарида таълимни дидактик лойихалашга йуналти-рилмоFи лозим2.

Таълим максади укув дастурида ёзма равишда катъий белгиланган булиб, таълим жараёни охирида кутилаётган натижаларда уз аксини топади: таълим олувчи томонидан узлаштирилиши зарур булган билимлар, ама-

1 Набиев А. Узлуксиз таълим тизимида «Материаллар каршилиги» ва «Техник механика» фанларини модулли технология асосида укитиш. // «Узлуксиз таълим тизимида укитиш технологияларини куллаш истикболлари: муаммо ва ечимлар» мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция материаллари туплами. Т.Н.К,ори Ниёзий номидаги УзПФИТИ. - Т., 2018. -139-141-б.

2 Сайидахмедов Н. Янги педагогик технологиялар

(назария ва амалиёт). - Т.: «Молия», 2003. -35-39-б.

лий топширикларни уддалай олиш махорати билан аникланади.

Таълим-тарбия жараёни узининг Fоят мураккаблиги, узлуксиз равишда такомилла-шувчанлиги ва давомийлигидан катъий назар, аввало максадни аниклашдан бошланади. Качонки дарснинг максади аник булсагина унга эришиш учун аник вазифалар куйилади. Уз навбатида ушбу вазифаларни бажаришда унинг мазмун-мохиятидан келиб чикиб, фой-даланиладиган дидактик воситалар ва таълим методлари танланади.

Агар таълим максади аник белгиланмаса ёки максад кафолатли натижага туFри йунал-тирилмаган булса, у холда модулнинг мазмун-мохияти хамда дидактик тузилиши ва талаб-лари бузилиши табиийдир.

Модуллар кесимида таълим максадини белгилаш ва максадга элтувчи вазифа-топ-шириклар ишлаб чикиш хамда уларни таълим олувчилар хукмига хавола килиш каби жара-ёнлардан кейин таълим олувчилар модулни ёки унинг таркибидаги мавзуларни учта: ког-нитив (билиш), психомотор (харакатли) ва аффектив (хиссий-кадриятли) сохаларда тула узлаштирганларида намоён булади3.

Таълим жараёни мазмуни, сифати ва сама-радорлиги профессор-укитувчининг фаолия-тига чамбарчас боFликлиги, шубхасиздир. Шу нуктаи назардан караганда хар бир замона-вий педагогнинг таълим бериш жараёнига тайёргарлиги таълим жараёнини туFри ва сифатли режалаштириш хамда дарс машFулот-ларига тизимли тайёргарлик куришни такозо этади.

Шунингдек, таълим берувчи фанни суст билиш ёки талаб даражасида тайёргарлик курмасдан дарс жараёнини ташкил этишга мутлако хакли эмасдир.

Таълим жараёни сифати ва самарадорли-гини оширишга йуналтирилган янги авлод дарсликлари, энг аввало, хар бир педагог таълим мазмунини белгилайдиган таълим стан-дартлари, намунавий укув режа ва укув дас-турлар доирасида ишлаб чикилган ва белгиланган тартибда тасдикланган ишчи укув режа ва ишчи укув дастурлар асосида ишлаб

3 Мавлянов А., Абдалова С., Алламбергенова М., Ильясова З. Укув маш^улотларини ташкил этишда таълим технологиялари. Укув кулланма. - Т.: «Tafakkur Во^ош», 2013. -34-41-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

чикилган таквим-мавзу режага мос булиши шарт. Шунингдек, фанларнинг асосий мак-садидан келиб чикувчи урганиш ва тадкикот мавзусини узида мужассамлаштирувчи барча мавзуларни изчил ва динамик кетма-кетликда акс эттириш зарур.

«Материаллар каршилиги» ва «Техник механика» фанларидан модулли технология асосида дарслик яратиш жараёнида аввало режалаштирилаётган мавзуларни назарий-амалий ва лаборатория дарслари билан боFлик холда яхлит тасаввур килиш, матн-ларни мунтазам равишда янги материаллар асосида бойитиб, такомиллаштириб бориш шарт. Касбга йуналтирилган холда услубий-дидактик таъминотни яратиш ва улардан дарсликларни такомиллаштиришда уринли фойдаланишга алохида эътибор бериш лозим.

Мухандислик конструкцияларини мустах,-камлик, бикрлик ва устуворликка лойихалаш-хисоблаш баробарида механиканинг тарихи ва унинг мамлакат ижтимоий-иктисодий-сиё-сий ривожланишидаги урнини Fоятда жонли, кизикарли асосланган мисоллар билан укув-чи-талабаларга етказилиши мухимдир. Айникса шарк алломаларининг механика ривожига кушган хиссаларининг баFоят улуг-ворлигини ал-Хоразмий, Беруний, Ибн Сино, Мирзо Улугбеклар мисолида, шунингдек машхур узбек академиклари Х.А.Рахматулин, М.Т.Урозбоев, В.К,обулов, Т.Ширинкулов каби-ларнинг якин тарихдаги тадкикот натижала-рини киска, сермазмун холда ёшлар онгига сингдира олиш мотивация ошувига олиб келади1. Бундан ташкари инсоният тарихида учраган табиий офатлар, хусусан зилзила, сув тошкинлари ёки нотуFри хисоблаш-лойиха-лашлар окибатида мухандислик конструкция-ларининг аварияга учраганликлари туFриси-даги мисолларни хам педагоглар уз урнида тахлилий тушунтиришлари лозим.

Техника таълим йуналишлари профессор-укитувчилари замонавий ахборот коммуникация технологиялари асосида укув дастурла-рида белгиланган лойихалаш-хисоблаш иш-

1 Nabiyev A., Shosalimov J., Ergashev М. Texnik mexanika. // Darslik. 3-nashr. - Т.: «DAVR nashriyoti», 2017. -10-12-b.; Набиев А., Х,асанов С.М. Материаллар каршилиги. // Укув кулланма. - Т.: «Fan va texnologiya», 2005. -10-11-6.

ларини бажара олишлари ва эпюралар кура олишлари, интерфаол методлар: «Кейс-стади», «Фикрлар х,ужуми», «Тармоклар» методи, «Бумеранг» технологияси, «Тарози» технологияси, «ФСМУ» технологияси кабилар-дан самарали фойдаланмоклари шарт. Акс х,олда таълим максадлари топширикларга айлантирилгандан кейин уларни тула узлаш-тириш якунида кафолатли натижаларга эри-шилмайди.

Модулли технологияда таълим максадла-рини топширикларга айлантиришда ишлаб чикиладиган назорат топшириклари, тестлар ва шу кабиларни тузиш х,ам юкорида келти-рилган Б.Блумнинг «Билиш, Тушуниш, Куллаш, Тах,лил, Синтез, Бах,олаш» шаклида туркумла-шига айнан мос келиши кузда тутилган.

Дар^акикат, «Материаллар каршилиги» фани буйича Блум саволлари доирасида «Нима учун?», «Конструкцияни таркибий кисмларга ажратинг», «Ички зурикишларнинг эпюраларидан амалда кайси максадларда фойдаланасиз?», «Фазовий кучланиш-дефор-мацияланиш х,олатининг узига хос томонла-рини ёрита оласизми?», «Тусинлар эгилиши ва доиравий кесимли валларнинг буралишида умумий ва фаркли жих,атларни санаб утинг», «Назарий ва тажриба натижаларини так-кослай оласизми?», «Эйлер формуласини кел-тириб чикаришда кайси чекланишларга таян-дингиз?», «Мураккаб динамик юкланишнинг мух,им жих,атларини изох,лай оласизми?» каби куринишларда тузиш максадга мувофикдир. Чунки бундай х,олларда туFри жавоб укув ада-биётларида яккол баён этилмаганлиги сабабли таълим олувчи укув-билув материал-ларини мустакил х,олда юкори интеллектуал даражада узлаштиришга ундайди.

Модулли технология асосида дарслик яра-тишда таълимда назарий ва амалий билимлар боFликлиги, узвийлигини таъминлашга йуналтирилган дидактик лойих,алашнинг ах,амияти мухимдир2.

Дидактик жараён педагогик технология заминини, яъни унинг мазмун-мох,иятини белгилайди, муайян вакт мобайнида таълим

2 Олимов К,.Т. Укув адабиётларини яратиш назарияси ва методикаси. - Т.: «Фан», 2010. -48-58-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

мазмунини таълим олувчига узатиш механиз-мини ифодалайди.

Табиийки, дидактик жараённи лойихалаш аввало таълим берувчидан алохида педагогик махорат ва салохият, эътибор, дидактик талабларни беками-куст амалга ошириш эса ундан дидактик кобилият талаб этади.

Дидактик жараённинг узига хос хусусияти шундаки, ушбу жараён укув машFулоти шакл-лари анъанавий ёки ноанъанавий ёхуд якка тартибли булишидан катъий назар, дарс маш-Fулоти бошланган захотиёк таълим олувчилар диккатини жалб кила оладиган фаолият бос-кичи - мотивация вужудга келиши биланок бошланади. Ана шу мотивация боскичи укув-билув фаолиятининг калити хисобланади.

Педагогик-психологик тадкикотлар нати-жаси дидактик жараён узаро боFлик булган куйидаги учта ташкил этувчи: мотивация, таълим олувчининг укув-билув фаолияти ва педагогнинг жараённи бошкарув (купинча анъанавий таълим моделига хос), мувофик-лаштирув, кумак ва маслахат беришдан ибо-рат булишини тасдиклайди.

Педагог хар бир дарснинг максади ва маз-мунига мос келадиган мотивация меъёрини аник билмоFи лозим. Аслида мотивацияни оширишнинг турли йуллари мавжуд. Масалан, дарс жараёнининг бошланишидаёк муаммоли вазиятларни таълим олувчиларга хавола этиш бу борада энг оддий ёндашув хисобланади.

Модулли технология асосини аник дидактик максадга эга булган йирик модуллар ташкил килиб, улар уз навбатида хар бири булакларга булинмайдиган, яхлит, мазмунан-мантикан тугалланган, ихчам кичик модул-ларни камраб олади. Бундай таркиб, бирин-чидан укувчи-талаба укув дастури материал-ларини кискартирилмаган холда мустакил равишда тулаконли эгаллашига, иккинчидан эса пировард натижада эгалланган компетен-цияларни холисона бахолашга имкон яра-тади.

Бундан модулли технология асосида укув адабиётларининг янги авлодини яратиш ва таълим жараёнига жорий этишда энг аввало фаннинг модулли укув дастурини ишлаб чикиш ва унда фанга тегишли битта фаолият

турига мос келувчи мазмун-мохияти жихати-дан узаро боFлик мавзуларни гурухлаш шарт эканлиги келиб чикади. Натижада фан тарки-бидаги хар бир модуль муайян вактга мул-жалланган булиб, узида бир ёки бир неча фундаментал тушунчалар ва фаолият турини урганишга йуналтирилган назарий-амалий билимларни камраб олади.

Модулли технология асосида дарслик яра-тишда укув фани таркибидаги боб, булим ёки хатто йирик мавзулар модулларга ажратилади хамда хар бир модуль фаннинг тадкикот мав-зуи талабларидан келиб чиккан холда ходиса, вокеа ва жараёнлар, узаро боFлик тушунчалар, конуниятлар кабиларни таълим олувчилар хукмига хавола этишга йуналтирилади.

Дарслик модуллари таълим олувчиларнинг компетенцияларини фаоллаштириш, мотива-циянинг юкори поFонага кутарилишини таъ-минлаш, укув-билув материалларини хоти-рада узок муддат саклаш имкониятларини яратиш, мустакил холда танкидий-мантикий фикрлай олиш баробарида муаммоларни ечиш куникмалари шаклланиши ва ривожла-нишига ёрдам беришга йуналтирилмоFи зарур ва етарлидир.

«Материаллар каршилиги» ва «Техникавий механика» фанларидан модулли таълим тех-нологияси асосида укув адабиётларининг янги авлодини яратиш жараёнида муайян вактга мулжалланган хар бир микромодуль камида 4-5 та маъруза ва шу маърузалар билан бевосита алокадор амалий, лабора-тория-тажриба машFулотлари, хисоблаш-лойихалаштириш ишлари, мустакил таълим доирасидаги назорат-синов материаллари кабиларни камраб олиши максадга муво-фиклиги тавсия этилади. Шунингдек, модулли таълим технологиясига мослашган ишчи укув режа ишлаб чикилгач, ДТС ва модулли укув дастурлари талабларига катъий риоя этилган холда узаро чамбарчас материаллар: дарслик ва укув кулланмаларнинг тегишли боб ёки булимлари кесимида макромодуллар тупла-мини яратиш лозим. Шу уринда таъкидлаш уринлики, макромодуллар таркибига дидактика талабларига мос кетма-кетлик асосида микромодуллар камраб олиниши зарур.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

Айникса дарсликнинг «Кириш» модулини шакллантириш алох,ида ах,амият касб этади. Унда энг аввало фаннинг жамият ривожи ва табиатдаги урни, роли ва методологик асоси, таълим олувчиларнинг келгуси касбий фао-лиятининг ах,амияти х,акидаги маълумотлар мужассамлашмоFи даркор. Шунингдек, маз-кур модулда фаннинг х,аётдаги илмий, наза-рий-амалий ах,амиятларини курсата оладиган тадкикот мавзуи, тадкикот объекти, тадкикот метод (усул, услуб)лари, фанлараро боF-ликлик, ривожланиш тарихи кабилар киска, равон, изчил баён этилиши х,амда х,ажми 5-6 сах,ифадан ошмаслиги максадга мувофикдир.

Дарсликнинг бошка модуллари, биринчи-дан, фаннинг тадкикот мавзусини узлаштириш ва урганишнинг кейинги боб (модул)лар ёки параграфларда тизимли, изчил ва динамик ривожланишга, иккинчидан эса талаба шах-сини ривожлантириш, эгилувчанлик ва икти-содий жих,атдан самарадорлик тамойиллари асосида таълим мазмунини янгилаш каби-ларга йуналтирилмоFи зарур.

«Материаллар каршилиги» ва «Техникавий механика» фанларидан модулли таълим тех-нологияси асосида дарслик яратишда когни-тив, психомотор ва аффектив урганиш сох,а-ларига риоя этиш талаб этилади.

Масалан:

- когнитив урганиш сох,асида таълим олувчи машина, механизм, иншоот ва шу каби мух,андислик конструкциялари х,амда уларни фикран асосий кисмларга ажратиш ва уларга куйиладиган конструктив-иктисодий талаб-лар, фаннинг тадкикот мавзуси-предмети ва метод (усул, услуб)лари, х,исоблаш-лойих,алаш чизмаси, асосий тушунчалар ва чекланишлар, фаннинг тарихи ва жамиятда тутган урни каби мух,им маълумотларнинг мазмун-мох,иятини чукуррок узлаштиради;

- психомотор урганиш сох,асида талаба муаммонинг куйилишига караб асосий урганиш объекти булган брусларни стержень, вал ва тусин шаклида тасвирлай олиш, конструктив талабларни фарклай олиш, ташки юкларнинг куйилиши, таъсир этиш муддати ва микдорининг узгариш жараёнига кура тас-

нифлай олиш, деформацияларни туркумлай олишни уддалайди;

- аффектив урганиш сох,асида эса талаба асосий максад иктисодиёт талабларини каноатлантирувчи конструкция ёки конструкция кисмларини мустах,камлик, бикрлик ва устуворликка х,исоблаш жараёни фандаги энг мух,им мух,андислик муаммоси эканлиги ва уларни х,ал этиш нечоFли а^амиятли эканли-гини х,амда бу борада талаб этилаётган ком-петенцияларни эгаллаш зарур ва етарли экан-лигини чукур ^ис этади.

Мазкур тадкикот натижасида:

- биринчидан, замонавий таълим бериш ва таълим олиш жараёнлари бирлигини таъ-минлаган х,олда янги педагогик технологияни шахсга йуналтирилган таълим жараёнига кул-лаш долзарблигининг назарий-амалий жих,ат-лари ёритилган;

- иккинчидан, «Материаллар каршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида техника таълим йуналишлари учун модулли технология асосида янги авлод дарсликларини яратишда укув-билув максадларини белгилаш ва таълим жараёнини олдиндан яхлит тасав-вур этиб, касбга йуналтирилган услубий-дидактик лойих,алаштиришга йуналтирилган илмий-педагогик Fоя илгари сурилган.

Шунингдек, «Материаллар каршилиги» ва «Техник механика» фанлари мисолида техника таълим йуналишлари учун модулли технология асосида янги авлод дарсликларини яратишда:

• амалдаги Блум таксономияси доирасида когнитив, психомотор ва аффектив урганиш сох,аларига риоя этишнинг х,амда укув-билув материалларини мустакил х,олда юкори интеллектуал даражада узлаштиришга ундовчи назорат топшириклари, тестлар ва шу каби-ларни тузишнинг педагогик жих,атларини асослаш;

• фаннинг модулли укув дастурини ишлаб чикиш ва унда фанга тегишли битта фаолият турига мос келувчи мазмун-мох,ияти жих,а-тидан узаро боFлик мавзуларни гурух,лаш кабиларни инобатга олиш тавсия этилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

Адабиётлар руйхати:

1. Набиев А. Узлуксиз таълим тизимида «Материаллар каршилиги» ва «Техник механика» фанларини модулли технология асосида укитиш. // «Узлуксиз таълим тизимида укитиш технологияларини куллаш истикболлари: муаммо ва ечимлар» мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция материаллари туплами, Т.Н.К,ори Ниёзий номи-даги УзПФИТИ - Т., 2018. -139-141-6.

2. Сайидах,медов Н. Янги педагогик технологиялар (назария ва амалиёт). - Т.: «Молия», 2003. -35-39-6.

3. Мавлянов А., Абдалова С., Алламбергенова М., Ильясова З. Укув машFулотларини ташкил этишда таълим технологиялари. Укув кулланма. - Т.: «Tafakkur Bo'stoni», 2013. -142-б.

4. Набиев А., Хасанов С.М. Материаллар каршилиги. // Укув кулланма. - Т.: «Fan va texnologiya», 2005.

5. Nabiyev A., Shosalimov J., Ergashev М. Texnik mexanika. // Darslik. 3-nashr. - Т.: «DAVR nashriyoti» MChJ, 2017. -272-b.

6. Олимов К.Т. Укув адабиётларини яратиш назарияси ва методикаси. - Т.: «Фан», 2010.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.