Научная статья на тему 'ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЛАБА АМАЛИЁТИ ТАДҚИҚИ'

ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЛАБА АМАЛИЁТИ ТАДҚИҚИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

266
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Олий таълим муассасаси / бакалавриат / ҳаракатлар стратегияси / ўқув-танишув амалиѐти / малакавий амалиѐт / эксплуатационтехнологик амалиѐт / битирув малакавий иши / битирув олди амалиѐти / Higher education institution / bachelor / action strategy / internship / qualification internship / operational-technological internship / graduate qualification work / undergraduate internship

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бахриддин Яхшибоевич Бегматов

Ушбу мақола олий таълим тизимида мутаҳассислар тайѐрлашда амалиѐтлар аҳамиятига бағишланган бўлиб, талабаларнинг ўқув-танишув, ишлаб чиқариш, эксплуатацион технологик ва битирув малакавий иши олди амалиѐтларинини мазмуни ѐритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESEARCH ON A STUDENT PRACTICE AT UNIVERSITIES OF TECHNICAL EDUCATION

This article is devoted to the importance of internships in the training of specialists in the higher education system, and highlights the content of internships of students in the field of training, production, operational technology and graduate work.

Текст научной работы на тему «ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЛАБА АМАЛИЁТИ ТАДҚИҚИ»

ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЛАБА

АМАЛИЁТИ ТАДЦЩИ

Бахриддин Яхшибоевич Бегматов

Жиззах политехника институти "Транспорт воситалари мухандислиги" кафедраси baxriddin.b@mail ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола олий таълим тизимида мутахассислар тайёрлашда амалиётлар ахамиятига баFишланган булиб, талабаларнинг укув-танишув, ишлаб чикариш, эксплуатацион технологик ва битирув малакавий иши олди амалиётларинини мазмуни ёритиб берилган.

Калит сузлар: Олий таълим муассасаси, бакалавриат, харакатлар стратегияси, укув-танишув амалиёти, малакавий амалиёт, эксплуатацион -технологик амалиёт, битирув малакавий иши, битирув олди амалиёти.

RESEARCH ON A STUDENT PRACTICE AT UNIVERSITIES OF

TECHNICAL EDUCATION

Bahriddin Yaxshiboyevich Begmatov

Jizzakh Polytechnic Institute

Department of "Vehicle Engineering" baxriddin.b@mail.ru

ABSTRACT

This article is devoted to the importance of internships in the training of specialists in the higher education system, and highlights the content of internships of students in the field of training, production, operational technology and graduate work.

Keywords: Higher education institution, bachelor, action strategy, internship, qualification internship, operational-technological internship, graduate qualification work, undergraduate internship.

КИРИШ

Мамлакатимизда мустакилликнинг дастлабки давридан бошлаб таълим, фан ва ишлаб чикаришнинг самарали интеграциялашувини таъминлаш, таълим

мазмунини бевосита корхоналар, муассасалардаги техника, технология, ишлаб чикариш муносабатларига хамда истикболли ривожланишга мувофик шакллантириш борасида ислохотлар амалга оширилди. Натижада, кадрлар тайёрлаш сохасида таълим сифати даражасини ошириш, кадрларнинг иш билан бандлигини таъминлаш ва касбий фаолияти мониторингини олиб бориш тизими, тайёрланаётган кадрларнинг микдори ва сифатига нисбатан давлат талаблари, корхоналар ва ташкилотларнинг буюртмаларини шакллантиришнинг механизмлари жорий этилди. Амалга оширилган ишлар билан бир каторда бугунги кунда мутахассисларни тайёрлашда тармоклараро интеграциялашган хамкорликни кенгайтириш зарурати мавжуд. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида «узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш йулини давом эттириш, сифатли таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик, юкори малакали кадрлар тайёрлаш» [1] белгилаб берилди. Бу борада жумладан, тармоклараро интеграциялашув жараёнларининг педагогик имкониятларини тизимлаштириш, инновацион технологиялардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, кадрлар буюртмачилари талаблари ва муносабатлари асосида мутахассиснинг касбий тайёргарлиги даражасига оид ахборот тизимларини жорий этиш мухим ахамият касб этади.

Амалиётлар бакалавриат асосий таълим дастурининг мажбурий булаги хисобланади. Амалиётлар укув ёки укув-ишлаб чикариш машFулотлари куринишида булиб, талабаларнинг касбий-амалий тайёргарланганлигига бевосита йуналган булади. Бакалаврларни тайёрлашнинг таълим дастури укиётганлар учта амалиётни - укув-танишув, ишлаб чикариш ва эксплуатацион-технологик амалиётларини утишни уз ичига олади.

Малакавий амалиётларни ташкил этишга куйидаги талаблар куйилади:

Укишнинг биринчи йилида укув-танишув амалиёти утказилади, максад -талабаларни иш жойларидаги чилангарлик дастгохлари, турли хил токарлик станокларида ишлаши хамда автотранспорт воситаларини тузилиши буйича куникма олиш. Амалиёт натижаси ва хисоботи бахолаш меъзонлари асосида бахоланади.

Ишлаб чикариш амалиёти таълабаларни автотранспорт воситаларининг асосий деталларига ишлов беришнинг технологик жараёнлари, автотранспорт воситаларини тайёрлашнинг асосий боскичлари, ишлаб чикаришнинг илFор технологиялари, автотранспорт воситаларини ишлаб чикарувчи корхона булимларининг хусусиятлари билан таништириш; автотранспорт воситаларини ишлаб чикариш, йотиш ва уларга хизмат курсатишнинг баъзи операцияларини

бажариш, автотранспорт тармоFи корхоналари ва компанияларининг эксплуатацион, техник, харакат хавфсизлиги ва бошка булимлари хамда автотранспорт воситаларига ëнилFи-мой куйиш шахобчаларининг ишлаши буйича куникмаларини эгаллашга мулжалланган.

Эксплуатацион-технологик амалиёти талабалар автотранспорт воситаларини эксплуатацияси, техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш технологик жараёнларини ишлаб чикишнинг амалий куникмаларини эгаллаши ва уларда кулланиладиган хужжатларни урганишга мулжалланган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Социологик тадкикот утказишда респондентларни танлаш Жиззах политехника институти "Ер усти транспорт тизимлари ва уларнинг эксплуатацияси (автомобил транспорти)" таълим йуналишининг I, II, III ва IV курслари талабалари уртасида танловнинг куп боскичли (кетма-кет жойлаштирилган) моделига асосланди. Биринчи курсдан туртинчи курсгача талабаларни касбий мослашуви жараёнининг динамикасини аниклаш учун саволларга жавоблар туплами ишлаб чикилган булиб, уларга жавоблар уларнинг касбий ривожланишининг бошланFич (I йил), оралик (II, III йил) ва якуний (IV йил) боскичларида булажак мутахассисларнинг касбий узига хослигини акс эттиради. Социологик тадкикот асосида тупланган ахборотга дастурий-тахлилий комплекси ёрдамида ишлов берилди. К,иёсий тахлил институт ва талабаларнинг амалиётлари олиб бориладиган ишлаб чикарувчи корхоналар томонидан амалиётларни ташкил этишдан коникиш / норозилик даражаси жинси буйича утказилди.

НАТИЖАЛАР

Амалиётни утказиш муддатлари укув режасига биноан белгиланади. Амалиёт тугагандан сунг талабалар бажарилган иш хакида амалиёт укитувчилари-рахбарлари ва кабул килувчи ташкилот вакилларидан таркиб топган комиссия олдида хисобот беришади. Бахолаш шакли укув режасида белгиланади.

Умуман олганда бугунги галдаги вазифа:

• олий таълим тизимида мутахассисларни тайёрлашда кадрлар буюртмачилар ва таълим муассасаси уртасида алокани мустахкамлаш;

• кадрлар буюртмачиларини мутахассислар тайёрлаш сифатига булган талаблари асосида тармоклараро интеграциянинг педагогик имкониятлари ва интегратив таълим мазмунини такомиллаштириш;

• Tat.HM gacTyp.apuga um.aö HHKapum öu.aH öof.hk öy.raH xo.ga, atHH Kagp.ap öyropTMaHH.apuHHHr Ta.aöa acocuga $aH gacTyp.apHHH um.aö HHKHm Ba Tat.HM öepum ^apaeHHga gapc MamFy.OT.apHHH öeBOCHTa um.aö HHKapum KopxoHa.apuga TamKH. этнm;

• o.hh Tat.HM TH3HMuga Myraxaccuc.apHH Taöep.amga öy.a^aK Myraxaccuc.apHHHr KOMneTeHT.HK gapa^acu, y.apHHHr npo^eccuoHa. Taöeprap.HrH cu^aTH Ba caMapagop.urHHH omupumra xH3MaT KH.yBHH Tat.HM ^apaeHHHH xopu^HH gaB.aT.ap H.Fop Ta^puöacuHH ypraHraH xo.ga TamKH. этнm;

• öuTupyBHH.apHH эгa..aгaн Kacöu Ba MyraxaccHCHru öyHHHa öaHg.uruHH TatMHH.amHHHr axöopoT-MeTogHK th3hmhhh TaKOMH..amTupumgaH uöopaTgup.

MY^OKÄMÄ

Ta.aöa.apHHHr um.aö HHKapum KopxoHa.apuga yTKa3H.raH aMa.ueT.apgaH KOHHKHm gapa^acu Ta.aöa.apHHHr HHCTHTyrga yKHTHm ch^thhh, o.HHraH MyTaxaccHC.HKKa MyHOcaöaTH Ba Ke.a^aKgaru Kacögaru MyBa^aKHATHHH öaxo.amra Tatcup KH.agu. Ta.aöa.apHHHr aMa.ueTra Taöep.HrHHH MycTaKH. öaxo.am öyHHHa Mat.yMOT.ap Ke.Tupu.raH. YHHHr MyBa$$aKHAT.H yTHmuHHHr Me3OH.apu maK..aHTHpu.raH. KynHHHa THHr.OBHH.ap gyn Ke.aguraH MyaMMO.ap Ba KHHHHHH.HK.ap omKop öy.agu.

Ymöy TagKHKOT.ap aMa.ueT yTaeTraH Ta.aöa.apHHHr KacöuH y3HHH y3H aHr.amra h^oöhh Tatcup KypcaTHmuHH Ba ymöy Kacöga um.amra öapKapop h^oöhh MyHOcaöaTHH maK..aHTupumra epgaM öepumuHH TacgHK.aögH. ffly öu.aH öupra, yHHHr ннcтнтyцнoнa. maK.ga um.amu Ba öy.a^aK MyTaxaccHC.apHHHr KacöuH coцнa.нзaцнacн ynyH caMapa.H BOCHTa экaн.нгн (Ta.aöa.apra HHCTHTyTga o.raH öu.HM.apuHH 3aMOHaBHH um.aö HHKapum mapoHTHga CHHaö Kypum, maxcHH KacöuH Ba maxcHH ca.ox,HATHHH öaxo.am, Ke.a^aKgaru Kacö Ta.aö.apura Moc.amum Ba y Ke.a^aKga um.am ynyH MyMKHH öy.raH um.aö HHKapyBHH KopxoHara TaBCHa этнm) ac.uga HHCTHTyT.apgaru yKyB ^apaeHHHHHr Ha3apHH KOuga.apu caK.aHuö KO.raH. Ac.uga, Tat.HM o.yBHH.apHHHr yngaH öup khcmh HHCTHTyT Ba um.aö HHKapyBHH KopxoHa.ap TOMOHHgaH aMa.ueTHH TamKH. этнmgaн KOHUKumMafigu; Ta.aöa.apHHHr TypTgaH öupugaH KynpoFH aMa.ueT namuga KopxoHa.apga (Myaccaca.apga, TamKH.OT.apga) um.am yHyH TaHep эмac.нк.apн TyFpucuga xaöap öepumagu; KapHHuö 40% y3.apuHHHr Ke.a^aKgaru Kacö.apu coxacuga aHHK KyHHKMa.apra эгa eMac.ap Ba xoKa3O. Ey.apHHHr öapHacu Ta.aöa.ap ^aMoacuga aMa.ueT BaKTHH öeKop KH.um geraH $HKpHH pHBO^.affrapagH. HHCTHTyT paxöapHara Ba

профессор-укитувчилари талабалар амалиёти самарадорлигини ошириш учун янги услуб ва воситаларни кидиришда жиддий иштирок этишлари керак.

Булажак мутахассисларнинг амалий тайёргарлигини оширишда талабаларнинг амалиёти билан боFлик тузилмаларга, укув режаси ва ишлаб чикариш режаларига тегишли узгартиришлар киритиш таклиф этилади.

Тадкикот талабаларнинг амалиёти билан боFлик булган учта асосий факторлар (Ф) буйича тахлил килинди.

Биринчи фактор - талабаларнинг укиётган таълим йуналишлари буйича кизикишлари ва амалиёт уташ жойини танлаш:

1. Ер усти транспорт тизимлари ва уларнинг эксплуатацияси таълим йуналиши катта ижтимоий ахамиятга эга.

2. Менинг олий таълим муассасасини танлашдаги карорим транспорт фаолиятига булган кизикишим билан белгиланган.

3. Менинг касбий тайёрлигим ва касбий компетенцияларимни хосил килиш учун амалиёт катта ахамиятга эга.

4. Мен яшаш жойим якинида амалиёт уташим зарур деб хисоблайман.

5. Мен Ватанимизнинг исталган худудида нуфузли транспорт корхоналарида амалиёт уташим зарур деб хисоблайман.

Иккинчи фактор - амалиёт уташ жойи, амалиёт билан назарий билим ва куникмаларни узаро боFликлигини бахолаш:

1. Амалиёт утаган корхонада етарлича куникмага эга булиш учун барча имкониятлар мавжуд.

2. Амалиётни бошлаш даврида менда кийинчиликлар вужудга келди.

3. Амалиёт уташ учун келган талаба стажёр ишчи сифатида ишга кабул килиниши зарур деб уйлайман.

4. Олий таълим муассасасида олган билимларим амалиёт уташ даври менга аскотди.

5. Амалиёт билан назарий билим ва куникмалар умуман боFлик эмас.

Учинчи фактор - амалиётининг касбий келажакка ва ушбу соха буйича

фаолиятга таъсирини бахолаш.

1. Мен амалиёт утаган корхонамда етарлича билим, малака ва куникмага эга булдим.

2. Амалиётда олган касбий компетенциялар келажакда жуда зарур деб уйлайман.

3. Амалиёт ушбу сохада фаолият юритишимда катта таъсир курсатади.

4. Амалиётни уташ давомида кундалик ва хисоботларни тулдириб бориш мухим ахамиятга эга.

5. Амалиёт давомида муаммоларни хал килиш ёки кийин топширикларни бажариш етук мутахассис булиб шаклланишда мухим ахамият касб этади.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, жахон талабларига мос ва ракобатбардош мутахассислар тайёрлашда кадрлар буюртмачилари ва таълим муассаси уртасида алокани ривожлантириш доирасида кадрлар буюртмачиларнинг мовкеини ошириш зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Даракатлар стратегияси тугрисида»ги Фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда, 23-сон, 448-модда.

2. Абдураимов Ш. С. "Касб таълими укитувчиларини тайёрлаш сифатини таъминлашда тармоклараро интеграциянинг педагогик имкониятларини такомиллаштириш" мавзусидаги диссертацияси. Тошкент. -2017.

3. 5310600- Ер усти транспорт тизимлари ва уларнинг эксплуатацияси (автотранспорт) бакалавриат таълим йуналишининг малака талаблари, Тошкент. 2018 йил.

4. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., & Бегматов, Б. Я. (2014). Переходные характеристики машины при скачкообразном повороте рулевого колеса. Молодой ученый, (20), 101-104.

5. Asqarov, IB (2017). Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini tadqiqot faoliyati uchun tayyorlashning asosiy bosqichlari. Sharqiy Evropa ilmiy jurnali , (5).

6. Аскаров, И. Б. (2017). Управление и планирование процессом формирования исследовательских умений и навыков будущих преподавателей профессионального образования. Школа будущего, (2), 10-15.

7. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., Каршибаев, Ш. Э., & Нуруллаев, У. А. (2015). Проблемы управления автоперевозками и методы их решения. Молодой ученый, (2), 121-124.

8. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

9. Аскаров, И. Б. (2017). Основные подходы и принципы подготовки будущих педагогов профессионального обучения к исследовательской деятельности. Актуальные научные исследования в современном мире, (2-6), 25-32.

10. Аскаров, И. Б. (2016). Подготовка к исследовательской деятельности будущего педагога профессионального обучения. In Педагогическое мастерство (pp. 39-42).

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида»ги Фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда, 23-сон, 448-модда.

2. Абдураимов Ш. С. "Касб таълими укитувчиларини тайёрлаш сифатини таъминлашда тармоклараро интеграциянинг педагогик имкониятларини такомиллаштириш" мавзусидаги диссертацияси. Тошкент. -2017.

3. 5310600- Ер усти транспорт тизимлари ва уларнинг эксплуатацияси (автотранспорт) бакалавриат таълим йуналишининг малака талаблари, Тошкент. 2018 йил.

4. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., & Бегматов, Б. Я. (2014). Переходные характеристики машины при скачкообразном повороте рулевого колеса. Молодой ученый, (20), 101-104.

5. Asqarov, IB (2017). Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini tadqiqot faoliyati uchun tayyorlashning asosiy bosqichlari. Sharqiy Evropa ilmiy jurnali , (5).

6. Аскаров, И. Б. (2017). Управление и планирование процессом формирования исследовательских умений и навыков будущих преподавателей профессионального образования. Школа будущего, (2), 10-15.

7. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., Каршибаев, Ш. Э., & Нуруллаев, У. А. (2015). Проблемы управления автоперевозками и методы их решения. Молодой ученый, (2), 121-124.

8. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

9. Аскаров, И. Б. (2017). Основные подходы и принципы подготовки будущих педагогов профессионального обучения к исследовательской деятельности. Актуальные научные исследования в современном мире, (2-6), 25-32.

10. Аскаров, И. Б. (2016). Подготовка к исследовательской деятельности будущего педагога профессионального обучения. In Педагогическое мастерство (pp. 39-42).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.