Научная статья на тему 'ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ КАСБИЙ МОСЛАШИШ ЖАРАЁНИНИ АМАЛИЁТНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ КАСБИЙ МОСЛАШИШ ЖАРАЁНИНИ АМАЛИЁТНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

138
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
техник ОТМ талабалари / ишлаб чиқариш амалиѐти / назария / амалиѐт / келажакдаги мутахассисларнинг касбий социализацияси / касбий малакаси / амалиѐт самарадорлиги. / students of a technical university / industrial practice / theory / practice / professional socialization of future specialists / professional qualifications / efficiency.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бахриддин Бегматов

Ушбу мақолада техника олий таълим муассасалари талабаларининг касбий мослашиш жараѐнини ижтимоий сўровлар натижалари бўйича ўрганиш , ҳамда олий таълим муассасалари ва ишлаб чиқариш корхоналарининг интеграцияси малакали мутахассислар тайѐрлашда аҳамиятини таҳлил этишдан иборат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF PRACTICE IN THE PROCESS OF PROFESSIONAL COOPERATION OF STUDENTS OF TECHNICAL UNIVERSITIES

This article aims to study the process of professional adaptation of students of technical universities based on the results of social surveys, as well as to analyze the importance of integrating higher educatio nal institutions and industrial enterprises in the training of qualified specialists.

Текст научной работы на тему «ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ КАСБИЙ МОСЛАШИШ ЖАРАЁНИНИ АМАЛИЁТНИНГ АҲАМИЯТИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ КАСБИЙ МОСЛАШИШ ЖАРАЁНИНИ АМАЛИЁТНИНГ АХДМИЯТИ

Бахриддин Бегматов

Жиззах политехника институти мустакил изланувчиси

АННОТОЦИЯ

Ушбу маколада техника олий таълим муассасалари талабаларининг касбий мослашиш жараёнини ижтимоий суровлар натижалари буйича урганиш, хамда олий таълим муассасалари ва ишлаб чикариш корхоналарининг интеграцияси малакали мутахассислар тайёрлашда ахамиятини тахлил этишдан иборат.

Калит сузлар: техник ОТМ талабалари, ишлаб чикариш амалиёти, назария, амалиёт, келажакдаги мутахассисларнинг касбий социализацияси, касбий малакаси, амалиёт самарадорлиги.

THE IMPORTANCE OF PRACTICE IN THE PROCESS OF PROFESSIONAL COOPERATION OF STUDENTS OF TECHNICAL

UNIVERSITIES

ABSTRACT

This article aims to study the process of professional adaptation of students of technical universities based on the results of social surveys, as well as to analyze the importance of integrating higher educational institutions and industrial enterprises in the training of qualified specialists.

Keywords: students of a technical university, industrial practice, theory, practice, professional socialization of future specialists, professional qualifications, efficiency.

КИРИШ

Жиззах политехника институти "Транспорт воситалари мухандислиги" кафедраси 1993 йилда "Автомобил хужалиги" номи билан ташкил килинган. Х,озирда кафедрада 5310600 - Ерусти транспорт тизимлари ва уларнинг эксплуатацияси (автомобил транспорта), 5310500 - Автомобилсозлик ва тракторсозлик бакалавр йуналишлари, 5А310601-Ерусти транспорт воситалари

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

ва тизимлари (автомобил транспорта), 5А310604-Автомобиллар ва автомобил хужалиги магистратура мутахассисликлари буйича талабалар тахсил олишмокда.

Техника олий таълим муассасаларида талабаларнинг таълим олаётган йуналишлари буйича назарий ва амалий жихатдан тайёрлашда амалиётлар мухим ахамиятга эга хисобланади. Малакавий амалиётларнинг курс ва семестрларга таксимланиши хамда бажариладиган ишлар хажмига караб талабалар амалиёти турт турга булинади: укув-танишув амалиёти, ишлаб чикариш амалиёти, эксплуатацион-технологик амалиёт ва битирув малакавий иши олди амалиёти.

Узбекистон Республикаси Президенти рахбарлигида ишлаб чикилган «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси» мамлакатимизда таълим тизимининг ривожланишининг асосий FOялари мазкур тадкикотга илмий методологик асос булди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Олий таълим муассасалари талабаларининг тадкикотчилик фаолиятига тайёрлаш буйича И.Аскаров [2,3,4], ва мустакил тадкикотчилар Б.Бегматов [5, 7, 8, 9, 10], И.Умиров [6, 11] ва А.Эрназаровлар [12] талабаларнинг техник ижодкорлик фаолиятини ривожлантириш ва уларда касбий компетенцияларни ривожлантириш буйича тадкикот ишларини олиб бормокдалар. Таълим тизимини ислох килиш, укув фанлари мазмунини бойитиш, укитишда илFор технологияларни жорий килиш, таълим ва ишлаб чикариш корхоналарининг хамкорлигини таъминлаш, мутахассис кадрларни замонавий билимлар билан куроллантириш ва уларнинг бандлигини таъминлаш масалалари соха олимлари томонидан атрофлича урганилган. Ривожланиш омили куп жихатдан кадрларнинг аклий салохияти ва мехнат кобилияти куникмаларига боFлик булиб, улар ишлаб чикаришда усиш суръатларини белгилаб бераётган бир пайтда бу борадаги тадкикотлар уз йуналиши ва тармоFини кенгайтириб бориши кузатилмокда.

Ишлаб чикариш амалиётлари талабалар ва иш берувчилар касбий маънода алока урнатадиган биринчи кадамлардан биридир. Ушбу хамкорлик ташкилотларга хар хил хисса кушади. Купгина муассасалар стажировкадан утиш оркали доимий иш учун корпоратив маданиятига мос номзодларни аниклайдилар. Укишни тугатгандан сунг у ишлаган муассасада ишлайдиганлар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

сони анча куп. Чунки муассасалар илгари ишлаган (стажировка, ярим кунлик ёки кунгилли) ва ижобий таассурот колдирган номзодларга устунлик беришади. Шу билан бирга, баъзи махсус лойихалар вакти-вакти билан амалга оширилиб, мавжуд ишчи кучларини куллаб-кувватлаётганлиги сабабли куйи бюджет муассасалари учун амалиёт дастурлари.

НАТИЖАЛАР

Ишлаб чикариш амалиётининг назарий, касбий ва шахсий таълимга таъсири:

Амалиёт хар бир сохада назарий таълимни куллаб-кувватлайдиган амалий укув усули эканлиги маълум. Назарий таълимга хисса кушишдан ташкари, стажировкада катнашган талабаларга масъулиятни олиш, алока ва касбий куникмаларни ривожлантириш, касбни урганиш, корпоратив маданият тушунчасини урганиш каби масалаларда ижтимоий масъулиятни уз зиммасига олишга имкон беради.

Ишлаб чикариш амалиётини уташ учун жой танлаш масаласида талабалар турлича хатти-харакатларни намойиш этишлари мумкин, бу уларнинг касбий билим ва куникмаларини ривожлантириш учун жуда мухимдир. Амалиёт ёзги даврда утказиладиган мактабларда, айникса шахар ташкарисида тахсил олаётган талабалар уз оилалари билан купрок вакт утказиш учун узларининг оилаларига якинрок жойлашган корхона ва ташкилотларда амалиёт уташни истайдилар. Дуст ва танишларнинг маслахатлари, укитувчи, хамкасбларнинг йуналиши, таникли муассасани идрок этиш ва уз тадкикотлари стажировканинг афзалликларига таъсир килувчи бошка омиллардир. Афзалликнинг сабаби нима булишидан катъи назар, куриб чикилиши керак булган энг мухим масала - бу тегишли идораларнинг мансабдор шахслари билан якка тартибда учрашув утказиш, гарчи улар тавсияларни эътиборсиз колдирмаса хам. Талаба аввалги тажрибалари доирасида у ишлашни режалаштирган сохада режалаштирилган ва режалаштирилган амалиётни таклиф киладиган муассасада амалиёт уташни максад килиши керак, у энг юкори даражадаги бизнес амалиётига эга булиши ва амалиёт жойини танлашга катта эътибор бериш учун харакат килиши керак [6].

Талабалар укишни тугатгандан сунг ишлайдиган иш мухитини тан олишлари ва уни куллаш усуллари билан бошдан кечиришлари учун сиртки,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

кунгилли ва стажировка имкониятлари мавжуд. Бирок, ярим вактда ишлаш имконияти барча сохаларда мавжуд булмаслиги мумкин. Илгари узларини такомиллаштиришни истаган талабалар томонидан ишлатилган ихтиёрий иш, аввалгидек одатий хол эмас, чунки у суFурта мажбуриятлари туфайли муассасалар томонидан афзал курилмайди. Барча талабаларни камраб олган мажбурий соFликни саклаш суFурта мукофотлари (соFликни саклаш ва бахтсиз ходиса жойларини камраб олган) хеч кандай муаммо туFдирмайди, чунки тегишли конунга мувофик талаба тахсил олаётган таълим муассасаси томонидан туланади.

МУХОКАМА

Х,ар бир муассасада хар хил ташкилий тузилма ва корпоратив маданият билан дуч келиш мумкин. Бу стажёрларга таъсир килиши маълум. Баъзида, амалиёт пайтида дуч келадиган вокеалар профессионал имтиёзларга таъсир килиши мумкин булган карорларга олиб келади. Баъзи бир укув юртларида талабалар томонидан амалиёт уташ билан боFлик дастурлар мунтазам равишда олдиндан белгиланган булсада, баъзи муассасаларда режалар ёки дастурлар амалга оширилмаяпти ва стажёрлар уз сохаларидан ташкарида оралик ишчи кучи сифатида, OFир шароитларда ва хатто алокадор булмаган жойларда ишлашлари мумкин. Амалиёт давомида талабалар укишни тугатгандан сунг кандай иш билан шуFулланишлари туFрисида тасаввурга ега булишларини хисобга олсак, амалиёт давомида юз берадиган нарсалар уларнинг касбга бевосита ёки билвосита карашларида узгаришларга олиб келиши мумкин [5].

Амалиёт мавзуси уз ечимини кутаётган куплаб муаммоларни уз ичига олади. Амалиётга борадиган талабалар стажёр сифатида курилмайди, аммо ходимлар тингловчилардан катта умидга эга, OFир иш шароитларига карамай стажерларнинг таълим даражаси паст, стажировканинг утказиладиган жойнинг фазовий тавсифлари етарли эмас, баъзи мунтазам ишлар тингловчиларнинг келажаги булади. уларни вактинча тарк етиш, ёзги стажировкада узок муддатли таътилга эга булиш, стажировка пайтида институтнинг барча булинмаларида ишлай олмаслик салбий холатлардир. Бошка томондан, амалиётнинг биринчи кунида стажёрларни барча ишчи гурух, билан таништириш, уларни муассаса хакида хабардор килиш, амалиёт давомида турли булимларда

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

ишлаш оркали турли хил тажрибага эга булиш, уларни хамкасблар сифатида куриш ва уларга курсатма билан ёндашиш ижобийдир. Ушбу икки хил ёндашув талабаларнинг касбга булган карашларига ва уларнинг сохадаги хохишларига тугридан-тугри таъсир килиши мумкин.

Талабанинг маълум бир иш режаси ва укув дастури доирасида амалий тажриба орттириш учун узи танлаган муассасада амалиёт уташи унга фойдали булади деб хисобланади. Аммо, умуман олганда, малакавий амалиёт мавзусига назар ташласак, фойда берадиган учта гурух мавжудлигини таъкидлаш мумкин. Булар талабалар, ташкилотлар ва таълим муассасаларидир. Амалиёт талабаларнинг таълим жараёнида олинган назарий билимларни мустахкамлаш учун имконият яратилади. Амалиёт укув йили давомида укув дастуридаги мавзулар тугрисида маълумот беради, талабанинг онгини узгартиради, унинг талкинини ва бахолаш кобилиятини оширади, келажакдаги касбий хаёт хакида билимга эга булади, келажакда иш хаётида жавобгарликни уз зиммасига олади, узининг касбий билим ва куникмаларини ривожлантиради, иш этикаси, буйсунувчи ва устун муносабатларни урганади. ва унинг тажрибасига хисса кушади. Амалиёт, шунингдек, профессионал мартаба учун биринчи кадам сифатида каралади. Ушбу йуналишда амалиёт утамаган ва саноат тажрибасига эга булмаган талабалар билан; Уз сохаларида амалиёт утаган талабалар уртасида ушбу касбга тайёр булиш нуктаи назаридан фарк булиши мумкин. Бундан ташкари, талабаларнинг стажировка жойини танлаши ва кутишлари уларнинг келажакдаги иш шароитлари ва кутишларига таъсир килади.

Х,озирги даврда талабаларнинг юксак ривожланган техника ва ахборот технологиялари, касбга булган кизикиш хамда интилишлари катта. Шунинг учун ишлаб чикариш амалиётларини уташ жараёнида интегратив билимларни замонавий ахборот технологиялари, жумладан, компьютердан фойдаланиб урганиш буйича тавсиялар бериб борилди [11].

Тажриба-синов ишининг биринчи боскичида талабаларнинг билим даражасини аниклаш учун улар билан сухбат ва назорат ишлари утказилди. Тажриба гурух талабаларига танланган интегратив дидактик материалларни ургатишда куйидаги методлардан уринли фойдаланилди: кузатиш, сухбат, савол-жавоб, огзаки баён этиш, масала ечиш, мустакил ижодий изланиш. Юкорида танланган таълим йуналишида тажрибавий укитишни илмий жихатдан синаб куриш учун олинган натижалар параллел гурухларда хам олиб

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

борилди. Таълим муассасаларининг касб таълими йуналиши буйича ишлаб чикилган укув режаси, ишлаб чикариш амалиёти, умумкасбий ва ихтисослик фанлари укув дастурлари тахлил килинди.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни таькидлаш жоизки мутахассислар тайёрлаш сифатини таъминлашда ишлаб чикариш корхоналари ва олий таълим муассасалари уртасида интеграцияни таъминлаш буйича талабаларнинг дунёкарашлари, уларнинг таълим йуналишлари буйича кизикишлари, амалиёт уташ жойини танлаш буйича ёндашишлари тахлил килинди. Техника олий таълим муассасаларида бакалаврларни тайёрлашда интегратив ёндашув мутахассисликка оид малака, иш-харакат усуллари, кизикиш ва интилишлари яхлитлигини таъминлаш учун кулланилди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти К,арори «Олий маълумотли мутахассислар тайёрлаш сифатини оширишда иктисодиёт сохалари ва тармокларининг иштирокини янада кенгайтириш чора -тадбирлари туFрисида» 27.07.2017 й., ПК-3151, Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 30-сон, 729-модда.

2. Аскаров, И. Б. (2016). Подготовка к исследовательской деятельности будущего педагога профессионального обучения. In Педагогическое мастерство (pp. 39-42).

3. Аскаров, И. Б. (2017). Основные подходы и принципы подготовки будущих педагогов профессионального обучения к исследовательской деятельности. Актуальные научные исследования в современном мире, (2-6), 25-32.

4. Аскаров, И. Б. (2017). Управление и планирование процессом формирования исследовательских умений и навыков будущих преподавателей профессионального образования. Школа будущего,(2), 10-15.

5. Бегматов, Б. Я. (2020). Техника олий таълим муассасаларида талаба амалиёти тадкики. Academic research in educational sciences, (3).

6. Iskandarovich, UI (2021). Elektron ta'lim vositalarini o'quv jarayoniga joriy etishning nazariy asoslari. Markaziy Osiyo nazariy va amaliy fanlar jurnali , 2 (1), 17.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-932-938

7. Бегматов, Б. Я. (2020). Техника олий таълим муассасаларида талаба амалиёти тадкики. Academic research in educational sciences, (3).

8. Бегматов, Б. Я., & Хдмрокулова, Ш. П. К,. (2021). Ички ёнув двигател деталларини курум босишини текшириш. Academic research in educational sciences, 2(1).

9. Бегматов, Б. Я., & угли Холиков, Д. Р. (2021). Автотранспорт корхоналари мисолида автомобиллар техник холатининг харакат хавфсизлигига таъсирини бахолаш. Academic research in educational sciences, 2(1).

10. Бегматов, Б., & Эшонкулов, М. (2021). Иссик иклим шароитида автомобил двигателларининг ишлаш хусусиятларини аниклаш усуллари тахлили. Academic research in educational sciences, 2(2).

11. Умиров, И. (2021). Таълим жараёнида электрон таьлим воситаларини куллашнинг педагогик-психологик омиллари. Academic research in educational sciences, 2(2).

12. Эрназаров, А. А. (2019). Необходимость применения систем автоматизированного проектирования при обучении студентов инженерных специальностей высших учебных заведений. Вестник науки, 1(11), 20-26.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.