Научная статья на тему 'ТЕХНИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИ МУТАХАССИСЛИК ФАНИ ЎҚИТУВЧИСИ: ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ'

ТЕХНИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИ МУТАХАССИСЛИК ФАНИ ЎҚИТУВЧИСИ: ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

42
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЕХНИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИ МУТАХАССИСЛИК ФАНИ ЎҚИТУВЧИСИ: ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ»

^^pecialists^n^heFie/doiTtantSotM

ТЕХНИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИ МУТАХАССИСЛИК ФАНИ УЦИТУВЧИСИ: ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ

Х. Я. Шарифбаева

ТДТрУ, "Ижтимоий фанлар" кафедраси доценти, п.ф.н. xolidasharif@mail.ru

Х. Т. Чулпанова

ТДТрУ, "Ижтимойи фанлар" кафедраси катта укитувчиси cholponova180567@gmail .com

Мутахассислик малакаси деб, фан укитувчисининг махсус соха буйича куникма ва малакалари назарда тутилади. Уларнинг малакаларининг иккинчи кисми касбий педагогик билим сохасига тегишли булиб, психологик-педагогик малакаларини уз ичига олади. Чунки укув жараёни факатгина билим беришга асосланиб колмасдан, балки таълим ва тарбия психологияси билан узвий богланган. Мутахассислик ва педагогик малакалар билан бир каторда техник ОУЮ мутахассилик фани укитувчиларида шахсий ва ижтимоий лаёкатларнинг хам булиши талаб этилади [6].

XXI асрга кадар таълим тизимида ёшларга асосан "hard skills" - "каттик" малака даражасини беришга эътибор каратиб келинди. Яъни, муайян касбни пухта эгаллаш, унинг сир-асрорларини тулик узлаштириш - шахснинг етук мутахассис эканлигини белгиловчи асосий фактор сифатида кайд этилган. Таълим буйича Халкаро комиссия томонидан XXI аср - фан техника тараккиёти даврида таълим олдига туртта устивор максад куйилди: яшашни, англашни, бажаришни урганиш хамда биргаликда яшаш, англаш ва бажаришни урганиш. Айни пайтда таълим сохасидаги нуфузли Халкаро экспертларб томонидан таълим тарбия жараёнига икки хил куникмаларни уйгун жорий этиш таклиф этилмокда. Булар: "Hard skills - (инглиз. "каттик" малака) касбий малакалар хамда "Soft skills" - (инглиз. "юмшок", "мослашувчан" малака) универсал компетенциялар. "Hard skills" - малака даражасини аниклаш ва улчаш мумкин булган билимлар мажмуи сифатида (матнни компьютерда териш малакаси, автомобилни бошкариш куникмаси, инглиз тилида гапириш, математик билим, компьютер дастурларидан фойдаланиш куникмаси), "soft skills" аник ва умумий улчов бирлигига эга булмаган мослашувчан, эгилувчан малакалар (креативлик,

April 21-22

334

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-334-338

ort

жамоада ишлаш куникмаси, хиссий баркарорлик ва Х-к.) сифатида кайд этилмокда [3].

Шахсий лаёкатлар куйидагиларни уз ичига олади: узини тутиши, шахсий ижодкорлик, масъулиятлилик ва бошкалар. Ижтимоий лаёкатларга ташкилотчилик кобилияти, укувчилар билан муносабат, жамоа билан муносабат киради. Бундан ташкари улар рахбарлик кобилиятларига хам эга булишлари лозим. Чунки мутахассиликнинг мухим жихати булган малакали ёндошув нафакат касбий билимларга, балки уларни амалиётда куллаш кобилияти, ижодий, амалий куникмаларга хам боглик [4].

Магистратура тугрисидаги Низомга кура магистр илмий-педагогик ва илмий-ижодий, ишлаб чикаришда бошкарув каби фаолият олиб бориши мумкин.

2020 йил 23 сентябрда кабул килинган янги тахрирдаги "Таълим тугрисида"ги ^онуннинг 46-моддасида педагог ходимларнинг мажбуриятлари аник белгилаб куйилган булиб унга кура [1],

Педагог ходимлар:

таълим-тарбия жараёни иштирокчиларининг шаъни, кадр-киммати ва ишчанлик обрусини хурмат килиши; укув машгулотларини сифатли утказиши;

ахборот-коммуникация технологияларидан, укитиш ва тарбиянинг илгор хамда инновацион шакллари ва усулларидан фойдаланиши; таълим олувчиларнинг психологик ва узига хос хусусиятларини, жисмоний ва рухий саломатлигини, физиологик ривожланишини хисобга олиши, таълим ташкилотининг уставига ва (ёки) бошка таъсис хужжатларига, ички мехнат тартиби коидаларига риоя этиши; уз малакасини мунтазам равишда ошириб бориши, эгаллаб турган лавозимига мувофиклик жихатидан даврий аттестациядан утиши; тиббий курикдан уз вактида утиши шарт.

Узбекистон Республикасининг "Илм-фан ва илмий фаолият тугрисида"ги, "Инновацион фаолият тугрисида"ги ^онунлари хамда Узбекистон Республикасида илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси асосида уз-узининг илмий-педагогик ва инновацион фаолиятини олиб бориш, олий таълим муассасаларида «Университет 3.0» концепцияси асосида таълим, фан, инновация ва илмий тадкикотлар натижаларини тижоратлаштириш, уз-узининг тадкикотчи сифатида ривожлантириш, халкаро илмий-техник маълумотлар базаларидаги журналларда илмий маколаларни чоп этиш ва уз илмий фаоллигини

April 21-22

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-334-338

p

ort

TaKoMuggamTupum компетенцннgаргa эга Sygumu go3uMguru KypcarugraH Ba

• Marucrparypa TagaSagapuHuHr MKopu caBuaga ugMufi rogaHumgap oguS Sopum, negaroruK ^aoguaT ropurum, SomKapyB, TaHKugufi ^uKpgam Ba th3hmhh Taxgug Kugum KoSuguaTura эгa Sygumu ynyH Ma3Kyp TatguM öockhhh yKyB pe^a Ba gacTypgapuHu MyHTa3aM TaKoMuggamTupuS Sopum;

• 3aMOHaBufi axSopoT-KOMMyHuK^ua TexHogoruagapu Ba TatguM TexHogoruagapuHuHr MycTaxKaM ннтeгpaцнacннн TatMuHgam, Sy Sopaga negaror KagpgapHuHr KacSufi MaxoparuHu y3gyKcu3 puBo^gaHTupuS Sopum ynyH KymuMna mapouTgap aparum;

• Ogufi TatguM SugaH KaMpoBHu KeHrafiTupum, ogufi MatgyMoTgu Myraxaccucgap Tafiëpgam cu^araHu omupum

• HHguBugyag TatguM TpaeKTopuagapura acocgaHraH, TagaSagapga KpeaTuB ^uKpgam, aMagufi KyHuKMagapHu maKggaHTupumra KaparugraH yKyB pe^agap umgaS nuKum opKagu TagaSagap KrouKumgapu xaMga Kagpgap SyropTManugapu эxтнë^пapнгa MyBo^uK TatguM gacTypgapuHu maKggaHTupum, ygapHu TacguKgam Syfiuna ogufi TatguM Myaccacagapura SocKunMa-SocKun aKageMuK MycraKugguK Sepum:

• MycTaKug TatguM coargapu ygymuHu omupum, TagaSagapga MycTaKug TatguM ogum, TaHKugufi Ba u^ogufi ^uKpgam, Tu3uMgu Taxgug Kugum, TagSupKopguK KyHuKMagapuHu maKggaHTupum, yKyB ^apaëHuga кoмneтeнцнagapнн KynafiTupumra KapaTugraH MeToguKa Ba TexHogoruagapHu ^opufi этнm, yKyB ^apaëHuHu aMagufi KyHuKMagapHu maKggaHTupumra fiyHagTupum, Sy Sopaga yKyB ^apaëHura xagKapo TatguM cTaHgapTgapura acocgaHraH ugrop negaroruK TexHogoruagap, yKyB gacTypgapu Ba yKyB-ycgySufi MaTepuaggapHu KeHr ^opufi этнm go3uMguru TatKuggaHraH.

TatguM coxacugaru Hy$y3gu XagKapo экcпepтgap ToMoHugaH TatguM-TapSua ^apaëHura ukku xug кoмneтeнцнagapнн yfiryH ^opufi этнm TaKgu^ этнgмoкga.

Maxcyc negaroruK KoMneTeHTguKKa Kyfiugarugap Kupagu. 1}nCHXO^OrHK KOMnETEHOHK - negaroruK ^apaëHga corgoM ncuxogoruK MyxuTHu apaTa ogum, TagaSagap Ba TatguM ^apaëHuHuHr SomKa umTupoKHugapu SugaH u^oSufi MygoKoTHu TamKug этнm, Typgu cagSufi ncuxogoruK 3ugguaTgapHu y3 BaKTuga aHrgafi ogum Ba SapTapa^ этa ogum;

[2]:

April 21-22

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-334-338

p

ort

2) МЕТОДИК КОМПЕТЕНТЛИК - педагогик жараённи методик жихатдан окилона ташкил этиш, таълим ёки тарбиявий фаолият шаклларини тугри белгилаш, метод ва воситаларни максадга мувофик танлай олиш, методларни самарали куллай олиш, воситаларни муваффакиятли куллаш;

3) ИНФОРМАЦИОН КОМПЕТЕНТЛИК - - ахборот мухитида зарур, мухим, керакли, фойдали маълумотларни излаш, йигиш, саралаш, кайта ишлаш ва улардан максадли, уринли, самарали фойдаланиш;

4) КРЕАТИВ КОМПЕТЕНТЛИК - педагогик фаолиятга танкидий, ижодий ёндашиш, узининг ижодкорлик малакаларига эгалигини намойиш эта олиш;

5) ИННОВАЦИОН КОМПЕТЕНТЛИК - педагогик жараённи такомиллаштириш, таълим сифатини яхшилаш, тарбия жараёнининг самарадорлигини оширишга доир янги гояларни илгари суриш, уларни амалиётга самарали татбик этиш;

6) КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИК - таълим жараёнининг барча иштирокчилари, жумладан, талабалар билан самимий мулокотда булиш, уларни тинглай билиш, уларга ижобий таъсир курсата олиш

Юкорида келтирилган вазифаларни амалга ошириш ва ОТМ мутахассилик фанлари малакали укитувчиларининг давомчиларини талаб даражасида тайёрлаш, педагог учун керакли компетентликларни шакллантириш максадида барча магистратура мутахассиликларида куйидаги фанларни киритишни таклиф этамиз:

1. Таълимнинг инновацион технологиялари - Таълим тугрисидаги ^онуннинг 46-моддасида белгилаб куйилган "укитиш ва тарбиянинг илгор хамда инновацион шакллари ва усулларидан фойдаланиши" талаблари, Университет 3,0 концепциясида белгиланган инновацион, креатив, коммуникатив, методика компенетликларини шакллантиради.

2. Бошкарув психологияси - Таълим тугрисидаги ^онуннинг 46-моддасида белгилаб куйилган таълим олувчиларнинг психологик ва узига хос хусусиятларини (уз-узини англаш, бахолаш, рахбар ва ходим, педагог ва талаба уртасидаги низоли вазиятларни бартараф этиш учун прогностик кобилиятни), булажак мутахассисларни хар томонлама етук танкидий фикрлаш муаммоларини хал килиш, урганиш кобилияти стрессга чидамлилик ва мослашувчанлик куникмаларини ва Университет 3,0 концепциясида белгиланган креатив, коммуникатив, психологик, методик компенетликларини шакллантиради.

April 21-22

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-334-338

p

ort

3. Педагогик махорат ва компетентлик - Таълим тугрисидаги ^онуннинг 46-моддасида белгилаб куйилган "укитиш ва тарбиянинг илгор хдмда инновацион шакллари ва усулларидан фойдаланиши" талаблари, Университет 3,0 концепциясида белгиланган инновацион, креатив, коммуникатив, методика компенетликларини шакллантиради. Дарс утиш махрратини оширади, мутахассис ва педагог сифатида керакли буладиган компетенцияларни шакллантиришга ва улар асосида вазифаларни ижодиё ечимини топишга керакли коммуникатив ва креатив куникмаларни шакллантиради.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси "Таълим тугрисида" ги ^онуни. УР^ №637, 23.09.2020

2. Узбекистон Республикасида илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси Узбекистон республикаси Президентининг Фармони. № ПФ -6097.30.10.2020

3. Санакулов С. Профессионал таълимда "юмшок" компетенциялар (SOFT SKILLS)ни жорий этишнингт долзарб муаммолари //Касб-гунар таълими. №1, 2020, 7-10б. .

4. Чулпонова Х.Т. Педагог шахси ва фаолиятини бахрлаш технологияси таълимда бошкарув компетенцияларини юксалтириш омили сифатида. //Таълим фидоийлари, 2021, №1, 580-585 б.

5. Шарифбаева Х.Я., Бабаханова М.П., Зиятов А. - Республика илмий-амалий конференция, 2006, 163-164б

6. Шарифбаева Х.Я., Абдурашидов И.Ж. Общеметодическая подготовка преподавателй специальных дисциплин в технических вузах. //Вестник науки и образования, 2020, № 23 (101). Часть 3, стр. 49-52.

April 21-22

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.