CC BY
39
Srećko Savčić* pukovnik, đipl. inž. TRZČ»ćak
TEHNIČKIREMONTNIZAVOD
ČAČAK
Tehnički remontni zavod Čačak je vojna ustanova koja posluje po principu sticanja i raspodele dohotka. Neposredno je potčinjen Tehničkoj upravi Sektora logistike GŠ VJ.
Zavod je najstručnija ustanova VJ za tehničko održavanje iz do-mena sistemskog remonta (GR, Rev, modifikacije, adaptacije, proiz-vodnja i regeneracija r/d) i izrade tehničke dokumentacije.
U upravljanju i rukovođenju zastupljen je princip jednostareSin-stva i subordinate, i precizno je definisana odgovomost za stanje u delovima zavoda i u zavodu kao celini.
U ratnim uslovima zavod dislocira kapacitete na unapred odre-đene lokacije i nastavlja rad po ratnoj organizaciji.
Razvoj zavoda usklađuje se sa potrebama VJ, a ftnansira se iz vlastitih izvora i izvora VJ. Nivo korišćenja kapaciteta za potrebe VJ definiše se svake godine radnim zadatkom koji odobrava Tehnička uprava, a na osnovu potreba za održavanjem TMS.
Deo viška kapaciteta, prema odobrenju, angažuje se na civilnom tržištu.
Istorijat zavoda
Neposredno posle Prvog svetskog rata započinje razvoj vojne industnje u Čačku.
Ministarstvo vojske i mornarice nastojalo je da sa čačanskom opštinom reši pitanje vraćanja zgrade kasame bivšeg Četvrtog puka (danas kasarna „Ratko Mitrović") vojsci, kako bi se u nju uselila uprava Inžinjerijsko-tehničkog zavoda koji je Ministarstvo imalo пашет da formira u Čačku.
VOJNOTEHNIČKl GLASNIK 4-5/2002.
513
Čačak je odabran za formiranje zavoda zbog toga što se nalazi u središtu Srbije, pored reke i na raskrsnici železničkih i suvozemnih puteva.
Predlog ministra vojske i momarice čačanska opština je prihva-tiia i jula 1924. godine odlučila: ,,da se vlastito zemljiSte u prikaza-nom situacionom planu (prostor današnjeg Tehničkog remontnog zavoda) ustupa u svojinu vojske za instalaciju Inžinjerijsko-tehničkog zavoda, s tim da na slučaj prestanka ove ustanove opština će imati pravo povraćaja**.
Saglasnost na odluku čačanske opStine о ustupanju zemljiSta ra-di podizanja Inžinjerijsko-tehničkog zavoda u Čačku, dao je državni savet Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca na svojoj sednici septem-bra 1925. godine. Tako su se stekli pravni uslovi za početak rada In-žinjerijsko-tehničkog zavoda u Čačku.
U Čačak su iz Ćuprije i Šapca prebačene male vojnozanatske га-dionice sa materijalom, alatom, opremom i nekoliko civilnih majsto-ra. Tako je u Čačku 1925. godine počeo sa radom InŽinjerijsko-teh-nički zavod, poznatiji pod imenom Arsenal.
Tokom 1926. godine počela je izgradnja fabričkih hala, a 1928. godine puštene su u rad dve hale površine od po 4500 m2.
Organizaciono, Inžinjerijsko-tehnički zavod egzistirao je kao sa-mostalna organizacija do 1932. godine. U periodu od 1932. do 1935. godine bio je Četvrti odeljak Vojno-tehničkog zavoda iz Kjragujevca, zatim je 1935. godine postao Treći odeljak istog zavoda, a od 1939. godine postao je samostalan, odnosno Vojno-tehniCki zavod Čačak.
Odluke о reorganizaeijama i nazivima zavoda i drugim važnim pitanjima za njegov rad donosilo je Ministarstvo vojske i momarice. Na rukovodećim dužnostima u Zavodu nalazili su se oficiri i državni majstori.
U periodu izmedu dva svetska rata Vojnotehnički zavod bio je najveća fabrika u Čačku i praktično predstavlja začetnika industrije u Čačku i čitavoj zapadnoj Srbiji.
Pred Drugi svetski rat Vojno-tehnički zavod Čačak proizvodio je sledeću vojnu opremu: pontonske mostove, brze motome čamce, za-prežna kola, kola za golubove pismonoše, poljske pokretne kuhinje, kazane za kuvanje hrane, šlemove za vojsku, pijuk-sekirice, aSove, lo-pate, transportna kola za pontone i pontonske mostove, vesla, poljske telefone, telefonske centrale, vise vrsta radio-stanica, akumulatore i dr.
514
VOJNOTEHNlCKI CUSNIK 4-5/2002.
Zavod je imao značajnu ulogu u proizvodnji opreme za potrebe Jugoslovenske vojske. Tokom 1940. godine u zavodu je bilo zaposle-no 1450 radnika.
Nakon izbijanja Drugog svetskog rata, oprema zavoda sa raznim materijalima i drugom vojnom opremom utovarena je u 14 vagona i otpremljena vozom za Mokru Goru. Sa opremom je poslat i veći broj stručnjaka sa ciljem da na pogodnom mestu organizuju proizvodnju. Kapitulacija Jugoslavije zatekla ih je u Pazariću. Na tražcnjc upravni-ka zavoda da se vagoni sa opremom vrate u zavod, železnička stanica u Čačku izvestila je da je sve vagone zaplenila nemačka vlast i da ne mogu biti vraćeni. Тако su u Čačku ostale prazne hale, a zavod je praktično, krajem maja 1941. godine, prestao sa radom.
Posle oslobođenja Čačka, 1. oktobra 1941. godine, pristupilo se organizovanju rada u zavodu radi opravke tehničkih sredstava i oruž-ja za potrebe fronta.
Krajem novembra 1941. godine usledila je snažna ofanziva oku-patora na slobodnu teritoriju u zapadnoj Srbiji. Čačak je ponovo oku-piran, a njegove prostorije pretvorene su u Stale za konje, garaže za kola i, najvećim delom, u logor sa tri odeljenja (za batinanje, slanje u koncentracione logore i streljanje). U zavodu je radio „preki sud“. Na smrt strcljanjem osudeno je oko 800 rodoljuba, najvećim delom biv-Sih radnika VojnotehniČkog zavoda u Ćačku.
Odmah nakon oslobođenja Čačka, 3. decembra 1944. godine, naređenjem Komande čačanskog područja, formirana je radionica VojnotehniČkog zavoda koja je u skromnim prostomim, infrastruk-tumim i kadrovskim uslovima obavljala poslove za potrebe fronta i stanovništva.
Imajući u vidu tradiciju i iskustvo kadra u vojnoj industriji, Mi-nistarstvo narodne odbrane odabralo je Čačak za mesto u kojem će se popravljati oprema iz ratne reparacije. Ubrzo su u prazne hale počele pristizati maSine koje je trebalo Sto prc popraviti i otpremiti u predu-zeća vojne industrije, formirana Sirom ,,druge“ Jugoslavije.
Tokom 1947. godine Ministarstvo narodne odbrane vršilo je pri-preme za osnivanje, a 1. januara 1948. godine zvanično je počelo sa radom novo preduzeće za popravku alatnih maSina primljenih na ime ratne odštete. To preduzeće dobilo je ime „Boba Miletić" po radniku Dobrosavu - Bobi Miletiću iz bivšeg VTZ Čačak. Popravijene maSine otpremane su u razna mesta prema naredbi Uprave vojne industri-
VOiNOTEHNlCKJ GLASNIK 4-5/2002.
515
je. Nakon izvršenog zadatka, odlukom Ministarstva narodne odbrane, preduzeće „Boba Miletić" je rasformirano i prestalo sa radom 1. mar-ta 1953. godine. Рге njegovog rasformiranja izvršene su pripreme za početak rada novih preduzeća. Тако su nastali Tehnički remontni za-vod Čačak, FRA ČaCak i Сег Čačak.
Radnici koji su bili u radnom odnosu u preduzeću „Boba Mile-tić“ mogli su da biraju gde će da rade u jednom od ova tri nova pre-duzeća. Za rad u zavodu opredelilo se 130 radnika.
Tehnički remontni zavod nastao je premeštanjem proizvodnog pogona sa Autokomande iz Beograda u prostorije Vojnotehničkog zavoda Čačak i preuzimanjem dela radnika iz preduzeća „Boba Mile-tić“. Kasnije su pridodati i pogoni iz Zemuna, Kragujevca i Valjeva, tako da je sa njima zavod dobio organizacionu strukturu sličnu dana-šnjoj.
Prvi Tehnički remontni zavod Čačak počeo je s radom 1953. godine kao budžetska ustanova sa 300 zaposlenih (170 prekomandova-nih iz Beograda i sa 130 iz preduzeća „Boba Miletić“).
Od januara 1957. godine zavod prelazi na rad po Pravilniku о poslovanju remontnih radionica i zavoda, što je praktično bio doho-dovni princip rada, a od 1969. godine na rad po Pravilniku о vojnim ustanovama koje posluju po principu sticanja i raspodele dohotka.
Ovaj pravilnik je u meduvremenu pretrpeo viSe izmena, ali zavod i danas radi saglasno odredbama njegove poslednje verzije, oče-kujući da se u sklopu reorganizacije VJ reši njegov status.
U periodu od 1. do 17. maja 1999. godine zavod je doživeo naj-teže dane u višedecenijskoj istoriji, jer je pet puta bombardovan od NATO snaga. Naneta mu je ogromna materijalna Steta (oko 30 milio-na dolara), a njegovi objekti i infrastruktura znatno su oštećeni.
Obnova zavoda teče veoma sporo i te$ko. Izostala je organizo-vana pomoć države tako da je u prethodnom periodu obnovu vrSio sopstvenim snagama i sredstvima, izdvajanjem iz dohotka preko 50 miliona dinara.
Organizacija zavoda
Tehnički remontni zavod Čačak u novonastaloj situaciji, nakon bombardovanja NATO-а, razmeSten je na tri lokacije: na osnovnoj lokaciji raspolaže površinom od 16 ha, u kasami „Ratko Mitrović(i
516
VOJNOTEHNlCKl GLASN1K 4-5^002.
površinom od 5 ha, a na Tehničkom fakultetu Čačak površinom od 450 m2.
Iako se nalazi na većoj povrSini zavod danas radi u nepovoljni-jim radnim uslovima na manje pokrivenog prostora. Umesto 50 112,9 ra2 prostora, koji je koristio pre bombardovanja, danas se koristi 32 158 mž, odnosno zavod radi na 64,17% prostora u odnosu na pret-hodno stanje.
Iako radi u suženim prostomim okvirima, zavod je uspostavio sve radne tehnologije tako da u potpunosti izvršava svoje namenske zadatke. Najveći problem predstavlja nedostatak kotlamice koja je uništena bombardovanjem. Nova kotlamica se gradi veoma sporo, tako da se ne može očekivati njeno skoro puStanje u rad.
Osnov za utvrđivanje unutrašnje organizacije zavoda predstavlja godiSnji radni zadatak koji odobrava Tehnička uprava. UnutraSnja ог-ganizacija iskazuje se preko formacije i sistematizacije radnih mesta zavoda.
Formacijom se utvrđuje njegova makroorganizacija, elementi za vojna lica (naimenovanje, kategorija kadra, broj izvršilaca, vojnoevi-denciona specijalnost i poiožajna grupa) i ukupan broj civilnih lica na službi u zavodu po stručnoj spremi predviđenih za sistematizaciju.
Sistematizacijom radnih mesta utvrđuju se potrebne radne jedi-nice zavoda, stmktura radnih mesta i potreban broj izvršilaca u svim radnim jedinicama, organizacijska Serna, ukupan broj i stepen stručne spreme izvršilaca za popunu radnih mesta.
Delatnosti zavoda
Osnovne delatnosti zavoda obuhvataju mnoge funkcije.
Remont, osvajanje remonta, modifikacije, adaptacije i modemi-zacije TMS podrazumevaju remont sredstava mašinske tehnike i to: naoružanja (pešadijskog i artiljerijskog), borbenih vozila (tenkova, transportera, SO sredstava, TZI), neborbenih vozila (vozila sa speci-jalnom nadgradnjom), motora (snage do 1960 kW).
Remont sredstava veze, optoelektronskih instrumenata i elektro-energetskih sredstava, obuhvata: radio-relejne uređaje, radio-uređaje, TT uređaje, raketna sredstva i lansere, TV trenažere, sisteme za upra-vljanje vatrom, optičke i optoelektronske instrumente i elektroagre-gate.
VOJNOTEHNlCKI GLASNIK 4-5/2002.
517
Osvajanjc generalnog rcmonta pođrazumeva i izradu tehničko--remontne dokumentacije i izradu specijalnih alata.
Modifikacije i adaptacije sredstava NVO obavljaju se po doku-mentaciji VTIVJ ili po vlastitim rešenjima.
Proizvodnja sredstava naoružanja i vojne opreme (NVO) sklo-pova, rezervnih delova (г/d) i alata obuhvata osvajanje proizvodnje r/d, sklopova i modula u zavodu i kod kooperanata, proizvodnju r/d i sklopova za potrebe remonta i skladiSta, proizvodnju opreme i sredstava iz taktičke nadležnosti TS1, proizvodnju alata za tehničko odr-žavanje, proizvodnju i regeneraciju rezervnih delova i sklopova.
Regeneracija rezervnih delova podrazumeva osvajanje regenerativ-nih metoda i serijsku regeneraciju r/d za vlastite potrebe i potrebe VJ.
Ispomoć nižim nivoima održavanja obavlja se upućivanjem ekipa sa potrebnom opremom, alatom i delovima u jedinice i ustanove VJ.
Metrološka delatnost zavoda odvija se u MetroloSkoj laboratoriji II stepena ML-17. Ovom funkcijom su obuhvaćeni pregled NMeЮ (sila, dužina, ugao, pritisak) i pregled ЕМеЮ (17 električnih memih veličina).
Izrada dokumentacije u zavodu obuhvata tehničko-remontnu do-kumentaciju, tehnička uputstva i normative sledovanja, konstruktiv-nu i tehnološku dokumentaciju za remont i proizvodnju, tehničku do-
518
VOJNOTHHNlCKl GLASNIK. 4-5/2002.
kumentaciju za proizvodnju alata, predlog standards odbrane i propi-sa о kvalitetu proizvoda.
Projektovanje i implcmentacija informatičkog softvera za upra-vljanje remontom i proizvodnjom za sopstvene potrebe i potrebe trži-šta značajna je delatnost u zavodu. Zavod ima visoko razvijen infor-macioni sistem, a u toku je njegov reinženjering i prelazak na rad sa otvorenim platformama.
Obuka kadra TS1 za održavanje TMS odvija se kroz specijali-stičke kurseve za TOd u zavodu i kod korisnika i obuku kadra za vla-stite potrebe.
Osposobljavanje kapaciteta teritorije za generalni remont NVO organizuje se izradom programa realizacije osposobljavanja za GR, postavljanjem tehnoloških linija, ispomkom alata za remont i proizvodnju, isporukom dokumentacije, obukom kadra u zavodu i kapaci-tetima na teritoriji, materijalnom podrSkom osposobljavanja kapaciteta za remont.
Tekuće i investiciono održavanje sopstvenih osnovnih sredstava i objekata značajna je aktivnost podrške svim delatnostima zavoda.
Zavod intenzivno radi na usavršavanju sistema kvaliteta, i pri tome: prati kvalitet remontovanih i proizvedenih sredstava, deiova i sklopova, stalno kontroliSe kvalitet svih process i vrši nadzor nad si-stemom kvaliteta.
VOJNOTEHNlCKI GLASNIK 4-5/2002.
519
Takođe, zavod je angažovan na održavanju potrebnog nivoa b/g ratnog i mimodopskog sastava, pipremanju i obučavanju za prelazak na rad u ratnim uslovima, Čuvanju, održavanju i zanavljanju ratnih materijalnih rezervi, obučavanju za rad u ratnim uslovima na odabra-nim lokacijama i podršci jedinica u borbenim dejstvima na opravci TMS, planiranju, organizovanju i sprovođenju mera bezbednosti, za-štite ljudstva i objekata, protivpožamoj zaštiti i zaštiti na radu.
ViŠak kapaciteta zavod plasira na civilno tržište, i to na: remontu sredstava (motora, vozila, geodetskih instmmenata, elektroagregata, alatnih maSina itd.), regeneraciji r/d, proizvodnji г/d, uslugama па ma-Sinskoj obradi, termičkoj obradi, u laboratorijskim ispitivanjima, gal-vanskoj zaštiti, rcmontu i opravkama ličnog i sportskog naoružanja.
Umesto zaključka
Tehnički remontni zavod Čačak značajan je faktor u sistemu održavanja TMS Vojske Jugoslavije, koji raspolaže respektabilnim godišnjim kapacitetom od oko milion NČ, opremom, prostorom, ala-tom i kadrom osposobljenim za održavanje najsloženijih sistema u opremi i naoružanju kopnene vojske.
Pnpadnici zavoda su u najtežim uslovima pokazali izuzetnu hra-brost, stručnost i odgovomost u izvršavanju svih postavljenih zadata-ka. Đezbroj sistema i sredstava popravili su pripadnici ovog sastava, pa je njihov doprinos ispravnosti tehnikc i očuvanju borbcne gotovo-sti Vojske Jugoslavije neprocenljiv.
Za svoj dugogodišnji uspešan rad Tehnički remontni zavod Ča-Čak dobio je niz priznanja. Sve ono Sto su činili i što čine njegovi pnpadnici garancija je i preporuka da će sve buđuće zadatke uspešno iz-vršavati, bez obzira na ograničenja i složene uslove u kojima i danas rade.
520
VOJNOTEHNlCK] GLASNIK 4-5/2002.
