CC BY
20
Milorad Jovanović, pukovnik, dip], inž.
MTRZ „Sava KovsCcvić", Tivat
MORNARIČKOTEHNIČKIREMONTNI ZAVOD „SAVA KOVAČEVIĆ“
Momaričkotehnički remontni zavod „Sava Kovačević" je vojna ustanova namenjena za remont brodova i drugih momaričko-tehničkih sredstava, razvoj i proizvodnju rezervnih delova i sredstava ratne tehnike koja se nalazi u naoružanju Ratne momarice (RM) VJ. Zavod posluje po phncipu sticanja i raspodele dohotka, potčinjen je Sektoru logistike GŠ VJ, a ima mogućnosti za obavljanje niza re-montnih i proizvodnih zadataka.
U okviru remonta brodova i ostalih momaričkotehničkih materi-jalnih sredstava obavlja se njihovo dokovanje, mali i veliki remont; odnosno mali, srednji i generalni remont. Zadaci modemizacije i mo-difikacije brodova, plovnih i drugih momaričkotehničkih sredstava obavljaju se prema rešenjima Momaričkotehničke uprave Hi prema vlastitim rešenjima.
Kapaciteti zavoda mogu se angažovati za otklanjanje neisprav-nosti (havarija) na brodovima i plovnim sredstvima, kao i na drugim momaričkotehničkim sredstvima u toku eksploatacije.
Remont motora predstavlja veoma značajnu delatnost zavoda, koja obuhvata: brodske i vanbrodske motore, motore stacionamih i pokretnih agregata, kompresora, neborbenih vozila, remont elektro-motora i generatora.
Delatnost remonta podvodnog naoružanja u zavodu obuhvata momaričke i diverzantske mine, dok se remont sredstava obalskc ar-tiljerije, brodskog artiljerijskog naoružanja, streljačkog i artiljerij-skog naoružanja K.OV obavlja do nivoa generalnog remonta.
Zavod poseduje stručne i tehnološke kapacitete sposobne za osvajanje remonta brodova i momaričkotehničkih sredstava, kao i za proizvodnju i reparaciju rezervnih delova za potrebc remonta i alata za izradu različitih zaptivnih elemenata.
VOJNOTCHNlCKi GLASNIK 4*5/2002.
529
U okviru radnih zadataka izvrSava se i remont ronilačkih aparata i diverzantskih ronilica i sredstava.
Široki spektar mogućnosti zavod poseduje za remont sredstava elektronike. Ova delatnost obuhvata: remont sredstava za telekomu-nikaciju i unutrašnju brodsku vezu, radarskih sredstava i sredstava za radarsku detekciju, stabilizaciju, upravljanje brodom i hidroakustiku, sistema za upravljanje vatrom, oruda i lansera, optoelektronskih sredstava, sredstava elektronike minskog naoružanja, energetske elektronike i automatike i sistema navigaeije na brodovima RM.
Metrološki zadaci u zavodu usmereni su, uglavnom, na pregled i baždarenje sredstava za merenje neelektričnih veličina.
Pružanje usluga civilnom tržištu moguće je na poslovima doko-vanja i remonta plovnih sredstava, kao i u spektru uslužne i proiz-vodne delatnosti prema ispoljenim i definisanim zahtevima.
Osnovno, tekuće i investiciono održavanje sopstvenih sredstava i objekata predstavlja stalnu piansku aktivnost zavoda koja posredno omogućava izvršavanje svih drugih zadataka.
Pored navedenih radnih zadataka koji se obavljaju, kadrovski i ma-terijalni potencijali zavoda neprestano se angažuju na održavanju po-trebnog nivoa borbene gotovosti ratnog i mimodopskog sastava, njego-
530
VOJNOTEHNIĆKIGLASNIK 4 5/2002.
vom pnpremanju i obučavanju za prelazak na rad u ratnim uslovima na određenim lokacijama, i za podršku jedinica RM u borbenim dejstvima.
Kstorijat razvoja i delatnostl zavoda
Momaričkotehnički remontni zavod nastajc krajem 19. veka, od-lukom austrougarske momarice da u Tivtu izgradi pomorski arsenal. Provizomo pristanište i prvi navoz izgradeni su 1889. godinc kada je i po£eo rad arsenala. Do početka Prvog svetskog rata arsenal je mnogo-struko razvio svoju delatnost i potpuno se osamostalio. Nakon sloma Austrougarske monarhije Jugoslovenska ratna momarica je, marta 1921. godine, preuzela arsenal. Iste godine započeta je njegova moder-nizacija mašinama dobijenim na račun ratne reparacije, a radi obezbe-denja neophodnog kadra otvorena je Momaričko-zanatlijska škola.
Nakon završetka Drugog svetskog rata štab Momarice NOVJ formirao je Tehničku sekciju Boke, a arsenal je, kao i druga pomor-sko-tehnička postrojenja, ušao u sastav Jugoslovenske momarice. Za-početa je njegova obnova, a uporedo sa raščišćavanjem ruševina osposobljena su radionička postrojenja i mašine, uredivani navozi i popravljani manje oStećeni brodovi.
VOJNOTEIINIĆKI GIJVSNIK 4-W002.
531
Đroj radnika postepeno se povećavao sa 190» koliko ih je bžlo krajem 1944. godine, do 576 u aprilu 1945. godine. Kada je 1945. godine formirana flota Jugoslovenske ratne momarice, arsenal je po-stao njena glavna remontna baza pod imenom Rcmontni zavod.
Osavremenjavanjem mašinskog parka i kadrovskom reorganiza-cijom pratila su se dostignuća u domaćoj brodogradnji, koja je zapo-čela sa gradnjom ratnih i pomoćnih brodova na motomi pogon.
Obnovljen i proširen remontni zavod od 1953. godine nosi ime narodnog heroja Save Kovačevića. Nastupio je novi zamah u radu za-voda, koji se više nije finansirao iz armijskog budžeta već je započeo poslovanje po principu sticanja i raspodele dohotka. U periodu od 1956. do 1959. godine obavljani su najsloženiji i najobimniji zahvati na generalnom remontu i rekonstrukciji razarača, a u narcdnih pet godina rađeno je na rekonstrukciji patrolnih brodova, minolovaca i minopolagača, i prenaoružavanju torpednih čamaca u motome topov-njače.
Modemizacijom flote Ratne momarice u operativnu upotrebu uvedeni su savremeni manji ratni brodovi naoružani raketama i tor-pedima. PoSto Remontnom zavodu „Sava Kovačević44 nije dodeljeno njihovo kompletno održavanje, novi poslovi traženi su u trgovačkoj momarici i privredi. S obzirom na to da su ti poslovi zahtevali kom-pletan inženjering, porastao je značaj konstrukcionog biroa i reorga-nizovane su radionice. Takođe, zavod je započeo proizvodnju pon-tonskih mostova i na taj način zapošljavao svoje kapacitete. Uporedo s tim intenzivno se radilo na osvajanju proizvodnje protivgradnih ra-keta, pa su ubrzo tržiStu ponudene prve kvalitetne domaće protiv-gradne rakete.
U zavodu je 1970. godine radilo 1095 radnika, kada je donescn plan о njegovoj modemizaciji i rekonstrukciji. Adaptirana su mola i opremljena dizalicama, preuredena je centralna trafo-stanica i adapti-rano centralno skladište repromaterijala. Izgradeni su kotlamica, transformatorsko-ispravljačko postrojenje, montažna hala za proizvodnju pontonskih mostova i uradena prva faza energetskog sistema.
Prema vlastitom projektu i tehnologiji proizveden je patrolni brod tipa PČ-16, prvi brod sa čeličnim trupom, namenjen jezerskim graničnim jedinicama. Uskoro je počela gradnja i patrolnog broda tipa PČ-18 namenjenog za izvoz, a proizvedena je i motoma Iučka bar-kasa.
532
VOJNOTEHNlCKJ GLASNIK 4-5/2002.
Tih godina zavod je uspešno izvršio remont i rekonstrukciju pod-momice P-812, a u narednom periodu dokazao je svoje mogućnosti kvalitetnim radom na remontu domaćih i inostranih podmomica.
UspeSno je osvojena proizvodnja višecevnog raketnog bacača „plamen**, osvetljavajuće rakete sa lanserom, diverzantske podvodne mine, protivdiverzantske rnčne bombe, mine ,,priljepka“, akustično--indukcione na dnu ležeće mine, male dubinske bombe, plovne luta-juće rečne mine, jednocevnog i četvorocevnog PA topa 20 mm.
Druga faza izgradnje energetskog sistema zavoda dovrSena je 1975. godine, a izgradene su i nova alatnica, stolarska radionica, skladište repromaterijala i gotovih delova sredstava ratne tehnike. Novi plivajući dok, nosivosti 12 500 tona, nabavljen je 1976. kada su adaptirani i modemizovani tokarsko-mehanička radionica, kom-presorska stanica i pušten u rad sinhrolift. Iste godine izvršena je i nova reorganizacija zavoda kojom su utvrdena dva sektora deiatnosti - remonta i novih proizvoda.
Sektor remonta je 1981. godine dobio novi dok od 3500 tona nosivosti, a u proizvodnom programu sektora novih proizvoda bili su topovi, razne vrste bombi, mina i protivgradnih raketa.
TehnoloSko odeljenje za nove proizvode sa projektno-konstruk-cionim odeljenjem 1985. godine izrasta u Odeljenje za razvoj i usva-janje proizvodnje naoružanja i vojne opreme. Septembra 1986. godine zavod je dobio ovlaSćenje za rad metrološke laboratorije II stepe-na, koja je savremeno opremljena za verifikaciju etalona i memih sredstava za: dužine, pritiske, sile, broj okretaja, temperature i rela-tivnu vlažnost vazduha.
Radi savremenog rukovodenja, praćenja i realizacije proizvod-nog procesa zavod se orijentisao na uvođenje računarske tehnike, ta-ko da je oformljen sektor informatike sa potrebnim kadrovskim i teh-ničkim potencijalom.
„Zlatni period** Remontnog zavoda „Sava Kovačević** obuhvata period od 1974. do 1991. godine, kada se, osim angažovanja kapaci-teta za potrebe RM, angažovao i na remontu brodova inostranih rat-nih momarica. Izuzetno značajni fmansijski efekti omogućili su razvoj zavoda, grada Tivta, kao i objekata RM.
Raspad SFRJ 1991. godine promenio je poziciju zavoda. Preki-nut je rad na remontu brodova inostranih ratnih momarica, a zavod je postao jedini kapacitet RM za održavanje i remont brodova i drugih
VOJNOTEHNIČK1 GLASNIK 4-5/2002.
533
momaričkotehničkih sredstava. Pojavio se niz problema, kao Što su: nedostatak kapaciteta za dokovanje brodova, nedostatak radionica za remont hidraulike, pneumatike i artiijerijskog naoružanja, neobuče-nost kadra za remont većeg broja uređaja, sistema i opreme ugradene na brodove koji do tada nisu remontovani u zavodu, nedostatak spe-cijalne tehnoloSke opreme i alata, kao i tehnološko-remontne doku-mentacije.
Organizacijska struktura zavoda
Organizacijsku strukturu zavoda čine sledeće celine - jedinice: uprava, sektori, pogoni i odseci, samostalni pogoni, radionice, samo-stalni odseci, odeljenja i službe.
Sektori zavoda su organizacijske jedinice čija delatnost obuhva-ta određene delove tehnološkog, proizvodnog ili poslovnog sistema. Tu spadaju sektori proizvodnje, elektronike, pripreme, ekonomski sektor, opšti sektor, sektor kontroic kvalitcta, odeljenje informatike, odeljenje za investicije i održavanje i odsek bezbednosti.
Sektor proizvodnje, koji zauzima veoma značajno mesto u zavodu, čine sledeći pogoni: naoružanja, obrade, dokova i PTO, maSino--montaže, elektropogon i brodopogon.
Sistematizacija radnih mesta u zavodu urađena je na osnovu for-macije i realnih potreba RM, odnosno VJ. Međutim, zbog nemoguć-nosti zapošljavanja kapaciteta, kako za potrebe VJ tako i na civilnom tržištu, sadašnji broj zaposlenih je mnogo veći od stvamih potreba.
Stanje i perspektive zavoda
Zbog nedostatka materijalnih sredstava oprema zavoda posled-njih deset godina nije održavana na zadovoljavajući način. Posledica toga je neispravan dok nosivosti 3500 tona i delimična ispravnost do-ka nosivosti 12 000 tona, kao i sinhrolifta. S obzirom na to da kapaci-teti dokova za remont brodova predstavljaju osnovne uslove za rad, lako se može uoćiti koliko su umanjene mogućnosti zavoda. Stanje ispravnosti voznog рагка, portainih dizalica, radioničke opreme i alata, takođe, nije na zavidnom nivou.
Energetska infrastruktura zavoda, koju čine vodovodna mreža, instalacija komprimiranog vazduha, toplovodna i parovodna mreža,
534
VOJNOTEHNIĆKJ GLASNIK 4-5^002.
elektroenegetske instalacije, mreža slabe struje, spoljaSnja rasveta, saobraćajnice, kotlovnica, trafostanicc, kompresorska stanica i elek-trična centrala, nisu na zavidnom nivou i neophodan je njihov re-mont.
Zbog nepovoljnih uslova poslovanja zavod je brzo istrošio zna-Čajne materijalne i fmansijske rezerve kojima je raspolagao do 1991. godine. Inflatoma kretanja u odredenom periodu, i Činjenica da je VJ plaćala račune sa znatnim zakašnjenjem, dovela su zavod u hroničnu nelikvidnost. Na takvu situaciju uticali su nedovoljna finansijska sredstva u budžetu VJ za održavanje momaričkotehničkih sredstava, kao i nedostaiak rezervnih delova za održavanje i remont brodova i drugih sredstava (95% momaričkotehničkih sredstava je uvoznog po-rekla).
Celokupan period od 1991. godine obeležavaju nedovoljna za-poslenost kapaciteta, nepovoljna finansijska situacija, nedostatak re-promaterijala i rezervnih delova za realizaciju proizvodnih zadataka, neispravnost pojedinih značajnih osnovnih sredstava, ltd. Usled toga, angažovanost kapaciteta zavoda za potrebe VJ u 2000. godini iznosi-la je 19%, a 2001. godine 16%. Ukupna zaposlenost kapaciteta zavoda za obe ove godine iznosila je oko 39%, zahvaljujući izvođenju га-dova u inostranstvu na remontu brodova strane RM. Rad za inostra-nog naručioca započet je 1999. gođine i ima perspektivu. Postignuti su zapaženi poslovni rezultati i značajni fmansijski efekti, koji su omogućili funkcionisanje zavoda u današnjim uslovima.
Takode, zavod je ulagao napore na angažovanju kapaciteta i na remontu inostranih trgovačkih brodova. Postignuti su odredeni rezultati, ali oni nisu zadovoljavajući, jer zavod ne može samostalno na-stupati na tom tržištu. Pored toga, za sada se samo jedan dok može ponuditi za ovakve poslove, a njihovi obim i struktura bitno se razli-kuju od remonta brodova RM.
Zavod pmža usluge remonta i civilnih brodova (ribarskih, turi-stičkih, remorkera i slično), kao i druge usluge u skladu sa iskazanim potrebama i raspoloživim kapacitetima. Sa raspoloživim kapaciteti-ma i kadrom zavod je, u najvećoj men, uspeo da ispuni zahteve Rat-ne momarice VJ.
VOJNOTEHNIĆKI GLASNIK 4-5/2002.
535
