CC BY
0Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ИСКУССТВОВЕДЕНИЕ ART HISTORY
УДК 792
ТЕАТРДАГЫ ЗАМАНАУИ СПЕКТАКЛЬДЕРД1 ЦОЮДЬЩ МЭНЕРЛ1
ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
КЕНДЖАГУЛОВА А.Б.
М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi, Бейнелеу eHepi жэне дизайн кафедрасыныц доцентi, PhD. Шымкент, ^азакстан
ЛЕВ ИГОШКИН
М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетшщ магистранты,
Шымкент, ^азакстан
Аннотация. Мацалада театрдагы заманауи спектакльдердг цоюдыц мэнерл1 ерекшелжтерг царастырылады. Сахнадагы мэдениет пен мэнерлг ерекшелжтерг угымына тус1нд1рмелер бершедь Актерлардыц сахнадагы мэдениеттщ взгндгк сипаты талданады. Сахна тштц ерекшелжтерг керсетшп, мазмундыц сипаты, оныц мацыздылыгы аныцталады.
Клт свздер: театр, сахна, актер мэдениет1, спектакль турлер1.
Театрда керермен кез айымы болган заманауи спектакльдерде eмiрден алынган окигалар кептеп кездеседь Спектакльдi тамашалаган эр бiр керерменнщ ене бойына мэдениет пен руханият куйылатыны сeзсiз белгiлi. Театр сулулык, мэдениеттщ орталыгы болгандыктан заманауи спектакльдi тамашалауга келген керермендерден мэдениетпен бiрге, сулулык та катар талап етшедь Заманауи театрда спектакльге юруге болатын керерменнщ жас шектерi мшдетп тYPде кeрсетiлiп турады.
Театр кепшшкпк кeзiне рухани орта ретiнде бейнеленедi жэне солай калыптаскан. Эрине театрга келiп адамдар руханиятпен сусындайды. Театрда койылатын спектакльдер аркылы еткен заманныц тыныс тiршiлiгiн бiлiп танысамыз. Театрда сырткы мэдениетпен бiрге iшкi мэдениет те камтылады. Сахнадагы мэдениет, спектакль керу, тамашалау барысындагы мэдениет сиякты театрдыц eзiндiк ережелерi де болады. Керермен спектакльдi тамашалас бурын мшдетп тYPде театрдагы ережелермен таныстырылады.
^ойылым барысында керермен тыныштык пен мэдениеттшк сактауы кажет. ^ойылым барысында тыныштыкты сактап, езге керермендерге де кедерп келтiрмеуi керек.
Заманауи театрдагы мэдениеттщ YPДiсiне кез жYгiртсек, спектакль, койылым барысында телефон т.б. колдануга болмайды, немесе дыбыссыз режимге койып спектакльдi тамашалау кажет. Спектакль барысында керерменнщ eзiн мэдениеттi устауы сахнадагы актерларга да оц эсерiн тигiзедi. Театр баска ойын-сауык орталыгы сиякты емес, ерекше тыныштык пен жайлылыкты кажет ететш орта болгандыктан келген керермендерге барынша сабырлылык пен байсалдылык таныткан дурыс.
Театрдагы сахна мэдениетi мен мэнерлi ерекшелiктерi туралы айтканда заманауи театрда актерлардыц да устанымдары кеп болып келедi. Сахнаныц eмiрдегi аурасы белек болгандыктан кез келген адам сахнада пршшк ете алмайды. Театрдагы сахна актерлардыц шыгармашылык, импровизациялык эрекет орны болса, ал актердiц eзi соларды iске асырушы енер тулгасы, эрекет етушi енер сацлагы болып табылады[1]. Актерлардыц сахнадагы мэдениеттерiне келсек, заманауи спектакльге дайындык барысында, сол сиякты премьералар кезшде сахнада койылып жаткан койылымдарга Yлкен жауапкершiлiкпен карайды. Актерлар сахнада eмiр CYрiп, сол сахна ест еркендейдг ^ойылым барысында актер ез eмiрiн умытып, бершген рел бойынша сахнада тыныс алады. Рeлдi ойнау барысында актер сол кешпкердщ кыр-сырын, характерiн, эмоцияларын бастан кешш, спектакль бiткенше кейiпкердiц eмiрiн CYредi. Актердiц сахнадагы басты устанымы кeрермендi eзiнiц жасап жаткан эрекетше, бастан
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ИСКУССТВОВЕДЕНИЕ ART HISTORY
кешiрген сезiмдерiне жалпы кешпкердщ езше сендiре алуы. Сахнада актер сезбен гана емес шыгармашылык iс-эрекетiмен кептеген керермендердi езiне баурап алуы шарт. Театр зерттеушiсi,театр енерi саласында езiндiк i3 калдырган театр сацлагы К.С.Станиславский актердщ сахнада эрекет етуiн, эрекет, кимыл, тiршiлiк, белсендшк барлык актерлардыц сахнадагы басты к¥ралы болуы керектiгiн ерекше керсетiп айткан[2].
Сахна мэдениетi актердщ кимыл козгалысы, iс-эрекетi, айтылган эрбiрсездерi мен койылым барысында колданылган реквизиттерi бойынша заманауи сахнада да актер бос жYрмеуi тшс. Кiшкене рел болсада сол релдi жауапкершiлiкпен алып шыгуы кажет. Кiшкентай рел болмайды, кiшкентай актер болады демекшi актерга берiлген релш алып шыгуы мацызды. Сахнада бей берекет ю-эркеттщ де кажетi жок. Мэнсiз жасалган iс-эрекет керермендi спектакльден алыстатып жiберуi эбден мYмкiн. Актерларда спектакль керерменге усынылмас бурын кептеген дайындыктар жYредi. Тiптi езге актерлармен тэжiрибе алмасуы да гажап емес. Тэж1рибе алмасу театрда да бiлмегенщдi бiлу, езщдi жаца жактан дамыту деп есептеледi. Замануи театрда да спектакль мелодрама, трагедия, комедия, тарихи драма, мюзикл, драма т.с.с. тYрлi жанрда койылады. Кеп керермен комедия жанрын CYЙiп тамашалайды. Ал тарихи драма бiздi еткен гасырмен таныстырып, сол кездегi окигаларды ез кезiмiзбен керуiмiзге ыкпал етедi. Драма жанры эрбiр керерменнщ жанына етене юрт жYрегiне тiкелей эсер етуге тырысады. Актерларда ез кешпкершщ емiрiн басынан еткерiп шынайы эмоцияларды керерменге керсетедь Актер берiлген пьесаны зерттей отырып, оны ез емiрiмен байланыстыруы да оцайга сокпайды.
Сахна тшнщ eрeкшeлiктeрi бойынша Д.Туранкулова: «Сахна тiлi канша керермен отырса, сонша адамныц кулагына кiрiп, жYрeгiн, жан дYниeсiн шымырлатып, кекiрeгiнe сэуле тYсiрeтiн тiл болуы кажет. Тiлдi эдeмi жаза б^ бар да, сейлей бiлу бар. Оны халыкка жeткiзe бiлу бар. Сол тiлдi халыкка эдeмi, мэнерл^ сазды жeткiзу Yшiн сахна тш ауадай кажет. Эйткeнi драмадагы ец бастысы, ец шeшушiсi, ец непзпс - тiл. Демек, мэдeниeттi сейлей б^ адам баласыныц рухани кажеттшп»,-деп керсетедi[3].
Сонымен, заманауи театрдагы сахна тшшц басты максаты - эрбiр сездiц мэнiн тYсiнiп, табигатын тануга баулу, кeйiпкeрдiц тiлдiк хaрaктeрiн ашатын штрихтарга талдау жасау, ондагы эр сезге мэн беру, улттыц сездш корын байыту, керкeмдiгiн жэне сахна мэдениеттшгш жeтiлдiру болып табылады.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Байсеркеулы М. Сахна тш жэне актер. Алматы каласы, Лангар Books.2001.
2. Байсеркеулы М. Актер шеберлш, Алматы каласы, 1997.
3. Кулбаев А.Б. Актерлш шеберлiк. Теория жене тэж1рибе.Алматы. 2011.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
