CC BY
13FTAXP 18.45.91
БАЛАЛАРГА АРНАЛГАН СПЕКТАКЛЬДЕРДЕ АКТЕРДЩ БЕЙНЕ ЖАСАУДАГЫ
1ЗДЕН1СТЕР1
Д. Н%рболат, М.Б. Жаксылыкова T^YpreHOB атындагы Казак ^лттык внер академиясы, Алматы, Казахстан
Макалада Казакстандагы балаларга арналган спектакльдерде енер квpсeтeтiн актepлepдiн бейне жасаудагы iздeнiстepi сарапталады. Режиссер интерпретациясына сай эрекет eтeтiн актepлepдiн кeйiпкep бейнесш сомдаудагы квpкeмдiк epeкшeлiктepiнe, рольмен ж^мыс жасау тэсiлдepiнe талдау жасалган. Жалпы балаларга арналган репертуар саясаты карастырылады. Сонын нэтижeсiндe балаларга арналган койылымдардын квpкeмдiк идеясынын вскелен ¥рпакты тэрбиелеудеп сYбeлi Yлeсi багаланады. Макалада внертанушылык жэне театртанушылык талдау эдiстepi колданылган.
Туйт свздер: балаларга арналган спектакльдер, актepлiк енер, peжиссepлiк интерпретация, спектакль,
бейне.
Жер бетшдеп алгаш пайда болган адамдардын кауымдасып, б1рлес1п ан аулаганын бэр1м1з б1лем1з. Б^л ^йымдасу каз1рп б1зд1н тYсiнiгiмiздeгi театр внершщ квршюь «The term «theatre» has ist origins in Greek word theatron, meaning a «place for looking». Thus, originally, theatre referred to both a place as well as to a particular from of sense perception. Today, the concept of «theatre» can ferer to: (1) a building; (2) an activity (going to or doing theatre); (3) an institution; and, (4) more narrowly, an art from». («Театр» термит гректщ theatron - «квруге арналган орын» деген магына беретш свзшен шыккан. Осылайша, театр эуелп кезде орын ретшде де, сeзiм аркылы кабылдаудын белгш бip шшш peтiндe де кабылданды. БYгiндe «театр» ^гымына: (1) гимарат; (2) iс-эpeкeт («бару» немесе театрды «жасау»); (3) мекеме; (4) тар магынада, внер тYpiнe жатады») [1; 1].
Казак халкынын ауыз эдeбиeтiнiн бай м^расы мен салт-дэстYpi бiздe де аталмыш внер тYpiнщ тууына нeгiз бола алды. 1926 жылы жазылган макаласында М.Эуезов «Эзге ж^рттын мысалына Караганда, театр внершщ ^рыгы eлдiн эдет-салтынан, ойын-сауыгынан, эн-^й, влен-жырынан басталган. театр внepiн тугызатын жайлы топырак, колайлы шарт елдщ вз дeнeсiнeн шыккан», - [2; 27] деген едь Классик жазушынын б^лай макала жазудагы басты максаты, казак топырагына театр внepiн экелу болган. Алгашында бiздiн квшпeлi халык Yшiн театр внepi жат, кажетшз деген пiкipлepдe болганы сахна внершщ тарихынан жаксы бiлeмiз. Дегенмен, жазушы бойы мен болмысында орындаушылык внердщ дэнi, каны, жepi мен су аркылы сщген халык eкeнiмiздi накты мысалдар аркылы дэлелдеп, театрдын керекпгш нактылап айтты.
Халкымыздын бай ауыз эдебиет мен поэзиясы бYгiнгi Yлкeн эдeбиeттiн туып, калыптасуына нeгiз болып кана калмай, ол театр внершщ де бастауы болды. БYгiндe сахналык внepдiн тYpлepi мен багыттары вте квп. Эксперименттерге барып, жана форма iздeп жаткан peжиссepлepдiн саны жетерлш. Дейт^рганмен балаларга арналган театрдын орны манызды. вскелен ¥рпактын бойына ^лттык болмысты сiндipiп, с^лулыкты багалауга машыктандыруда театрдын орны ерекше.
Казак халкы кай кезде болмасын ^рпак тэрбиесше айрыкша квнiл аударган. ДYниe есшн жанадан ашкан сэбидiн д¥рыс азамат болып всуше мэн бepiп, ерекше кадагалаган. Бeсiк жыры, epтeгi мен аныз энгiмeлep аркылы бала тэрбиесше квщл бвлiп, жаксы мен жаманнын, д¥рыс пен б^рыстын аpажiгiн ажыратуга к¥рылып, элeумeттiк манызды с^рактарга жауап табылды. Балага внер Yйpeтiп, бшм нэpiмeн сусындатып, вмipдeн вз орнын табуын катты кадагалаган.
Бала тэрбиесвде басты болмасада, манызды роль аткаратын к¥ралдардын бipi театр десек катeлeспeймiз. Киял-гажайыпка толы epтeгiлep элeмiнe саяхат театрдан басталып жалгасын табады. F.MYtiperoB атындагы казак академиялык Балалар мен жасеспipiмдep театры взiнiн к¥рылган ^ншен бастап эр жастагы жeткiншeктepгe арнап аныз-ертегшерге к¥рылган отансYЙгiштiккe, адалдыкка баулитын такырыптагы спектакльдер койып кeлeдi. Б^л баска театрлармен салыстырганда тэpбиeлiк мэш бар, Yгiт насихаттык пьесаларга квп квщл бвлiп сахналау аркылы езшщ бала тэpбиeсiндeгi орнынын epeкшeлiгiн аныктаган. Балалар мен жасвспipiмдep театрынын езше тэн спецификалык epeкшeлiгi де осында. Б^л кeлeтiн кврермендерге де тшелей байланысты. Олардын жас epeкшeлiгiн
ескере отырып репертуар тYзiледi. Аталмыш театр керермен назарына соцгы жылдары «Батыл кежектер», «Юршнщ досы», «Ец алгашкы жаца жыл», «Чиполино жэне оныц достары», «Бремен музыканттары» атты ертегiлердi сахналап керермен назарына усынып келедi.
БYгiнгi тацда балалар репертуары мэз емес екеш жогарыда аты аталган спектакльдер лзбегшен керiп отырмыз. Каза^ театры жацадан курылып, кадамын ендi бакан шайтан бастап балаларга арналган енер ужымыныц керектiгiн М.Эуезов езшщ «Будем писать для детей» деген макаласында ХХ гасырдыц 36 жылдарында айтып кеткен болатын. Классик жазушы балалар мен жасеспiрiмдер театрыныц мацызы жэне оныц алар орнын деп басып аныктап кеткен. 40 - жылдардыц екiншi жартысында бой кетерген театр ез шымылдыгын А.Шварцтыц «Кызыл телпек» ертегiсiмен ашуы - бiздiц эдебиетте бул саланыц игерiлмей жатканыныц керсеткiшi екенi сезсiз. Сол 30 жылдардыц езшде М.Эуезовтiц балаларга арналган театрдыц кажетпгш алгашкылардыц бiрi болып кетергенш осы макаласынан анык керуге болады. Ол: «Я охотно поработал бы и над детской пьесой, но отсутствие ТЮЗ-за у нас, отсутствие проверочного участка, соответственно требованиям которого формировалось бы детская пьеса, задерживает писателей в работе над детским репертуаром», - [3; 37] деген пiкiрiмен келюпеуге болмас. Дегенмен, авторларга ез шыгармаларын тексерш алатын балалар театры бар болганымен элi де каламгерлердщ бул салага ете аз бет-буруыныц себебiн тYсiну киын. Энер ужымы халык ертегiлерi мен бYгiнгi кYн такырыбымен Yндес ертеректе жазылган пьесаларды сахнага бiрлi жарым сахналап жYргенiн репертуарга кез жYгiртсек байкаймыз.
Мiне, осындай койылымдардыц бiрi - Артем Белозеровтыц «Кiрпiнiц досы» ертепсь Ес бiле бастаган балага ертегшер элемiндегi киял-гажайып жайттарга толы шым-шытырык окигалар кызык. Олар кiшкентай кезшен бастап жаман мен жаксыны ертегшщ кемегiмен ажырата бастайды.
А.Белозеровтыц «Юртнщ досы» ертегiсi достык туралы. Шыгарманыц басты кейiпкерлерi екi дос Юрштай - Э.Байлин мен Аккоян - Т.Нурбекова. Кыс келiп, дала аппак карга малынып Аккоян асыр салып жаца жылды карсы алуга дайындалып жур. Кiрпiтай болса уйкыда. Оны досы жаца жылдык кереметтi керсету Yшiн уйкысынан оятты. Жаца жылдыц келуiн асыга кYткен кiшкентай Аккоян досы Кiрпiтаймен куанышын белiскiсi келген. Достар юшкентай болса да, мерекеде сыйлык алганга Караганда сыйлаган ею есе куаныш екенiн тYсiнген. Мерекенщ шыркын Шiлде Аптаповна - Г.Ергешова бузды. Жаца жылдыц символына айналган шыршаны пальмага алмастырып кояды. Ец бастысы мерекелiк кецiлкYЙ екенiн тYсiнiп, екi дос Акшакармен - А.Эдшова пальма-шыршаларын безендiре бередi. Аяз атада - Е.Отарбаев ерекше шыршаны кергенде танданысын жсыра алмай калган. Осындай кызык окигага курылып, тартымды тшмен жазылган пьесаны сахналаган режиссер Е.Эбдрешов балалар CYЙiп тамашалайтын керкемдiк сапасы жогары спектакль тудырды.
«Актерге ролш жаттап алу - мiндет, ал образ iздеу, сезiну, ец бастысы пьесадан езiнiц керкемдiк орнын тауып, спектакльге CYбелi санаткерлiк Yлес косу - элеуметпк парызга саяды» [4; 36]. Осы тургыдан келгенде бiздiц актерлiк курамныц эркайсысы эр кешпкердщ езiне тэн ерекшелiгiн, ым-ишаратын таба бiлген. Мэселен, Аяз ата -Е.Отарбаев, Акшакар - А.Эдiлова, Шшде Аптаповна -Г.Ергешова, Аккоян - Т.Нурбекова, Кiрпiтай - Э.Байлин сынды орындаушыларымыз жаца кезкарас, езгеше iзденiс аркылы ез рольдерiне келгендiгiн анык ацгаруга болады. Режиссердiц койган максатын ары карай дамытып, ез тарапынан актердiц iзденгенi спектакль барысында тайга тацба баскандай керiнiп тур. Эр актер ез кешпкершщ сырткы бейнесш дэл тапкан.
Режиссер койылым кешпкерлершщ мiнез ерекшелiгiн жете тYсiнiп, дурыс шешiмге келген. Yстiндегi костюмдерi кешпкер болмысын танытатындай етiп ойластырылган. Режиссер «Костюм - бул актердiц екiншi кабыгы, бул оныц жанды заттардан белiп алынбайтын жэне ажырамайтын белш, ол муныц бiр бYтiнге бiрiгiп тутастай керiнiп туратын бiр дуниеш жэне оныц сахналык тYрiнiц бiр пердесi», - [5; 175] деген сездердi негiзге ала отырып, кешпкерлер мiнезiн сырткы бейнесi аркылы шешуге тырыскан. Ешкiмге зияны жок Аккоян аппак киiмде. Оныц киiмдерi бYгiнгi сэн Yлгiсiмен тiгiлуiмен Yлкен эсер етедь Аккоян атына заты сай, адал ниеттi, бYкпесi жок ак кецiл екенiнiц белгiсi. Сонымен катар жазда сур, кыста ак тон киетш коянныц табиги ерекшелiгi жайлы балаларды хабардар еткен. Аккоян ролшдеп - Т.Нурбекова ез кейiпкерiнiц осындай ерекшелшн тYсiне отырып эрекет етедь Актриса сахнада ойнакы, ацгал, ешюмнен корыкпайтын кiшкентай коянды сомдап шыкты. Орындаушы коянныц бойына адалдык пен юшшейшдш касиеттерiн дарыта отырып, балаларды адал дос екенше сендiрдi. Мундай ертегiде ойнау бiр караганда жецш керiнгенiмен, актерлер тарапынан Yлкен iзденiстi талап етедi. Себебi, бYлдiршiндер табигатынан ацгал, сенгiш болганымен оныц пайым тYсiнiгi мен ересек адамдiкi эр турль Сахнадагы орындаушы не жасаса да юшкентай керерменнiц талгам тYсiнiгiмен санаса отырып, шынайылыкка баса мэн береди Т.Нурбекова Аккоянды досына адал, аккецш, кецiлдi етiп бедерлеген. Сонымен катар, балалар сыныпта, есiктiц алдындагы достарыныц арасында болсын бiр
271
адамды езшщ жакын досы етiп алады. Аккоян мен Кiрпiтай - сондай жан достар. Жакын адамы сыйкырга толы жаца жылдык кештi кермей калуына жол бере алмаган ол, Юрштайды кыста оятып алды. Кейiпкер бойындагы ацгалдык пен адалдык сынды ерекшелiктердi сахнагер нанымды бейнеледi. Ол досыныц табигат зацына орай кыста ^йыктайтын бiле т^ра жаца жылды керсетюс келдi.
Театр репертуарыныц жYгiн аркалап жYрген актрисалардыц бiрi Т.Н^рбекованыц ойыны нанымды. Ол балалар спектаклiне жещл карамай коянныц болмыс- бiтiмiн аша тYседi. Сахнадагы ол асыр салып ойнап, жаца жылдыц кереметiне сенетш нагыз бала психологиясын керсеттi. Ересектерге арналган койылымда бейненiц мiнез ерекшелiктерi мен эрбiр сахнадагы серiктесiмен карым-катынасты калай тYЗсе балалар спектаклiнде де солай. Ол балаларга арналган койылымдарда ею есе кеп iзденедi. Юшкентай керермен бiз Yшiн болмашы болып кершген етiрiк пен жасандылыкты бiрден байкап, сахнада эрбiр нэрсенi калт жiбермейдi.
Кiрпiтай орманда шеп пен жапырактыц арасында жYргендiктен киiмiнiц тYсi де сондай. Джинсы шалбар кипзш, оны жамаулармен керкемдеу - орнымен табылган шешiм. Кiрпi ролiндегi - Э.Байлин олак, ацкау, досы Yшiн бэрiне де дайын батыл бейне жасады. Орындаушы Кiрпiнiц тiкендерi катты болганымен жYрегi ж^мсак екенiн тYсiндiре отырып, сахнада табысты ойын кесетп. Ол бэрi тiкендерiнен коркатына катты налитын кiрпiнiц шынайы достык болмысын аша тYседi. Орындаушы балаларга юршнщ инелерi оган зиян жасагысы келетш жандарга кадалатынын керсеттi. Б^л - оныц достык ниетi мен ак, адал кецiлiн керсету Yшiн табылган тэсш. Э. Байлин сахнада шолжац, ерке, сонымен катар адал кецiлдi кiрпiнi нанымды керсете бiлдi. Суыкка тонганымен, досы Аккоянныц кецiлiне карап, жаца жылды кергiсi келген Юрштайды актер эсершiл эрi кимыл козгалысы ширак етiп керсеттi. Кiшкентай керермендерге жанындагы досын багалауды Yйрететiн койылымныц ерекшелiгiн тYсiнген ол Кiрпiтайды эрбiр баланыц кYнделiктi жанында жYрген жакын адамы ретiнде бедерлейдi. Баланы ойнауда асыра сiлтеуге, еттiрiкке жол жок. Актер кiшкентай баланыц кецiлi мен мшезш ашуда жасанды Yннен кашып, шынайылыкка кол жеткiзген. Сахнада еркелеп сейлейтш кiшкентай кiрпiнi емес ересектердщ акылына к¥лак аскан достарымызды кердш.
Спектакль суретшiсi Эльмира Шарапова кешпкерлер костюмiн сэттi шыгарумен бiрге, ертеп атмосферасын тудырарлыктай декорация жасай алды. Юршнщ Yйi мен карга оранган орман алкабы салынган. Кiшкентай керермендер спектакль декорациясына карап окиганыц кай жерде ететiнiн бiрден тYсiнiп, койылым окигасына кызу катысып отырды. Юрштайды Аккоян балалардыц кемегiнсiз оята алмас та едi.
Б^л койылымда юшкентай керермендер Кiрпiтай мен Аккоян тэрiздi жагымды кейiпкерлердiц iсiн колдап отырды. Ал оларга кедергi жасап жYрген Шiлде Аптаповнаныц iс-эрекетiне келгенде томага-т^йык калды. Балалардыц осындай эсерлерi актерлерге де Yлкен жауапкершiлiк артты. Олар балаларга iс-эрекеттерi мен сездерi аркылы Yлгi бола бiлдi. Эн мен би сахнасында залдагы балалар тYгелiмен койылым катысушыларына айналып Yлгердi. Режиссер Е.Эбдiрешов балаларды спектакль окигасына араластыра отырып, олардыц сезiмдерiне эсер етудi кездегенi анык. Олар - окиганыц сырттан бакылаушылары мен тшелей катысушылары. Б^л сахнадагы эрекеттiц кертн кыздырып, еркiн карым-катынас орнатты.
Спектакль кейiпкерi балалар жэне олар жаца жыл мен Аяз ата сыйкырыныц кереметiне сенедi. Кiшкентай Юрштай мен Аккоян ез iс-эрекеттерi аркылы эр баланыц гажайыпка деген сешмш кYшейте бiлдi. Шымылдык ашылганнан керген сешм мен достык сезiмдерi ездершщ каншалыкты кYштi екенiн дэлелдеп Шiлде Аптаповнаны райынан кайтарды. Шын достардыц ортак iске деген шынайы сенiмi барлыгын жецiп шыгады. Жаца жылды болдырмай, кыстыц орнына жаз орнаткысы келген Мыстан мерекенi карсы алып, калаган сыйлыгына да колы жетп. Акыры барлыгы жаксылыкпен аякталды.
Режиссер ертепге тэн бояуды анык керсету Yшiн сахналык эффектiлердi д^рыс пайдалана бiлген. Жаца жылдык шыршаныц кара ниет Мыстанныц сикырынан кейiн пальмага айналуы эсерлi. Теменге карай багытталган жiптердiц кемегiмен жогары кетерiлiп пальма болып шыга келдi. Б^л штанкеттерге кыстырылган жiптердi кетеру аркылы жещл шешiм болганымен балалар Yшiн эсерлi екенi сезсiз.
Спектакльдегi кецiлдi эуен, ыргакты би, эсерлi эн, декорация мен актерлш ансамбль бiр-бiрiмен Yйлесiп жас керермендердiц театрга деген сYЙiспеншiлiгiн арттырары сезсiз.
Театр репертуарына енш, берiк орын алып Yлгерген жаца койылым «Бремен музыканттары» ертегiсi юшкентай керермендер кецiлiнен шыгып Yлгердi. Агайынды Гриммдер ертегiсiнiц желiсi бойынша ерте заманда емiр сYрген диiрменшiнiц есеп болыпты. Эте ецбеккор, акылды есек кожайынына узак жылдар бойы кызмет еткенiне карамастан оны картайганда YЙiнен куып жiбередi. Жерге тамагы болмаган ол ашыгып жата беру д^рыс емес деп, музыкант болуга шешiм кабылдайды. Эзiнiц дауысына сенген ол Бремен каласына карай жолга шыгады. Ол Трубадур, ит, мысык, кораз
272
ceK^i cepÎKTepÎH тауып, кезбе музыкант болады. Олар жолдарды кезш, орман тогайда TYHen, тау мен тасты басып етш, патша сарайына кезiгедi. Есек акырып, ит Ypin, мысык мияулап, этеш шакырып -эркайысы ез эндерш айтатын ертегi кiшкентай керермендердi бей-жай калдырмасы анык.
Крйылым режиссерi СДарабалин бала психологиясын тYсiне отырып езшщ ой-тужырымдарын ойнакы эн, би аркылы жетюзуге мэн берген. Актерлерде сахнада ерюн козгалып, керермен балалармен тыгыз карым-катынас куру нэтижесiнде кейiпкерлер мшезшщ эр кырларын аша тYседi. Бул койылым эуенi кекейде жылдам жаттала калатын музыкасымен, бурынан таныс окигасыныц жакындыгымен езiне тартады. Спектакльдщ лейтмотивi болган «Жол эш» кетерщю кецш-^й мен ойнакылыкты керсетедi. Театрга келген эр жетюншек ертегшщ басты кейiпкертерi Трубадур, есек, ит, мысык, кораз тап болган окигаларга сенiп сахнадагы эрекетке араласып кетедi. Бул табыс режиссерлiк ой-тужырымды тYсiнiп, алдына койылган максатка багытталган актерлiк ойынныц жетютш.
Бул спектакльге катысатын кейiпкерлер - эр жастагы жануарлар мен ею гашык. Сахнадагы актерлер эр кешпкердщ мiнезiне тэн ерекшелiгiн тYсiне отырып эрекет етедь Р.Ахметов орындаган Есек бейнес ак кецш де, жаркын мiнездi болып шыккан. Ол сахнада кимыл эрекетi аса жылдам болмаганымен ауыр жYктi кетерiп, арба CYЙреп жYргенiне карамай шаршаган жануарды емес керюшше кетерщю кецш кYЙдi керсетедь Есектщ егде тартканына карамай оныц ез юш куана жасап жYргенiн керсетуге актер баса мэн бергеш байкалады. Сахнадагы кым-куыт эрекеттерге толык араласып жYрген орталык кейiпкер. Р.Ахметов бул ролi аркылы каусаган кэрi есек емес акылды, дана жанауарды керсетедi. Адал кызмет еткен ол, ецщ керек емес болып калганын бiлгендегi кецiлiнiц тYCкенiн акырган дауысы мен салбырап кеткен кулагын кайшылауымен жеткiздi. Дегенменде, оныц салы суга кеткен жок. Кезбе музыканттармен бакытты кYндерiн бастан кешiп жYр. Юшкентай керермендердiц тYсiнiгiндегi жаксы мен жаманныц ажыратуын ескере отырып сахнада нанымды ойын керсеттi.
Келесi токталып кететш бейне ол - Король. Комедиялык рольдерiмен калыц керерменге таныс Е.Садырбаев мунда да бiздi кYлкiге карк еттi. Сахнада адуынды патшаны емес жаны нэзiк, тез жылап калатын кецш бос адамды ойнайды. Актер кезбе музыканттардыц эуенiне елiтiп отырганымен король екенi есi тYCкенде орнынын ушып турып, кайта отырады. Бул аркылы ол балаларга патшаныц карапайым адамнан еш айырмашылыгы жок екенш керсетуге тырысканы белгi болып турды. Корольдi кYзетшiлерi биiк такка отыргызып CYЙреп алып шыкканда терiс карап уйыктап жатканын керемiз. Балалардыц ^лгеншен оянып кеткен ол мазамды алдыцдар деп балаларга кабак тYЙедi. Бул - оныц катал патша болып керiнгiсi келетвдшнщ айгагы. Сахнада ересектер спектакльдершде караганда балаларга арналган ертегшерде керермендi сендiру киын. Сахнагер режиссердщ койган талабына сай бейне кесюндей отырып, балаларга кызыкты болуды да ойлайды. Келген кiшкентай керермен издщ рольден терец астар iздемейдi, ол балалык сенгiштiк пен адалдыкка сай бэрi шынайы деп кабылдайды. Сондыктан, актер сахнада жасандылыкка бармайды. Жылаганда кезiнен атылатын сулар асыра сштеу болганымен балаларга аса кызык, эрi тYсiнiктi. Бул рольдiц сэттi шыгуы режиссер мен актердiц табысты жумысыныц жемiсi деп бiлемiз.
Бул енер ужымы бYгiнгi танда езiнiц багыт-багдарына сай жумыс iстеп отырмагандыгы белек мэселе. Бiрак, сол ерте кезден берi тYЙiткiлi шешiлмей келе жаткан келелi мэселелер бYгiнде бiртiндеп ез тYЙiнiн таркатып келедi. Белгiлi театр сыншысы А.Мукан езiнiц «Казактыц балалар театры атына заты сай ма?» деген макаласында, «Театр эу бастан керермендердщ арнайы контингентi - балаларга арналган осы салада республиканыц кептеген театрларыныц бiрегейi ретiнде жастар мен балалар репертуарын калыптастыруга, жасеспiрiмдерге арналган спектакльдердi коюда кеш бастауы керек ед1 Экiнiшке карай, бул багытты театр берiк устана алмаган. Муны дер кезiнде керсетiп, жолга салып отыратын не министрлiк, не баска бакылау органдарыныц белсендi болмауы репертуарлык саясаттыц бас режиссердiц жетегiнде кетуше алып келген», - [6; 191-192] деген пiкiрiмен эсте келiспеу мYмкiн емес. БYгiнгi тацда да бiр маусымда балаларга арналган койылымдар мвдетп тYрде жаца ж^1л карсацындагы спектакльмен шектелш калып жататыны да бар. Жыл бойындагы жаца койылымдар саныныц жартысынан асып жыгылуы керек балалар спектакльдерi 1-2 деген саннан аспай отыр. Репертуарды ашып карасацыз соцгы жылдары жастар мен балалар театрында балалар спектаклшщ ете аз екенш байкау киын емес. Ал жасеспiрiмдерге арналган койылымдар тiптi одан да аз. 10-16 жас аралыгындагы жас урпак театрдан «№13», Е.Жуасбектiц «Олжа», С.Балгабаевтыц «Енелер мен келiндер» сиякты спектакльдердi керуге мэжбYP болып отыр. Театр басшылыгы осындай олкылыктардыц орнын толтырып, эр жастагы керерменге арналган койылымдар керсетш, ездерiнiц нагыз келбетш тYЗсе екен деймiз.
Бул ертеп балаларга жаксы мен жаманныц ара жшн ажыратуга кемектеседi. Эмiрге енщ келiп жаца дYние есiгiн ашкан перiште кеп ештеце тYсiнбейдi. Бiз жас урпакты емiр зацдылыктарына эфсэна
273
немесе ертегшер аркылы дайындай аламыз. Бала тэрбиес ел1м1здщ квркейiп всуiнде Yлкен орын алады. «Ел болам десец бесiriндi тYзе» демекшi артымыздан ерген ^л-кыздарымызга берген тэрбиемiз -болашактыц кепш. Бiз дiттеген максатымызга кYшпен емес, бшммен кол жеткiземiз. М^нда ата буынныц внеге - всиеттерiмен сусындаган ага буын бiлгендерiн кейiнгi жас ^рпакка табыстайды. Б^л бiр мэцгшк толас таппайтын жаксылык пен жамандык, эдiлдiк пен з^лымдык, махаббат пен алдау -арбаудыц кYресi аркылы адам бойындагы к¥ндылыктарды шыгаруды квздеген туынды.
«Театр табигаты коллективтiк внер болгандыктан, сахна алацы спектакль болмысынан шынайы сезiм мен творчестволык тебiренiске бвленген квркем шыгарма т^лгасын калайды. Режиссердщ кызу киялынан CYрленiп шыккан идеялык образ, актердщ эсемдiк бейнелеуде айшьщты табылган мизансценалык ою-врнек, свз саптау мен саралык бэрi-бэрi пьесаныц iштей шиыршык аткан т^ла бой ^ш-куатын каныктыруга кызмет етедi. Осы Yдере ^мтылыс спектакль тутастыгы мен бiрлiгiн тудырып, сахналык шыгармага коллективтш мазм^н мен шыгармашылык шырай бередЬ>, - [7; 31] деп профессор М.Байсеркенов айткандай балалар спектаклiнде ойнаган актерлердщ барлыгы да вз кешпкерлерше аса жауапкершiлiкпен карап, терец бейнелер жасап бердь Олар кiшкентай кврермендердщ бYлдiршiн кездерiнен бастап театрга деген CYЙiспеншiлiктерiн оятып, эстетикалык сезiмдерiнiц жарасымды калыптасуына мол Yлес косты.
Актерлер кандай койылымдарда ойнаса да, вздерше тапсырылган кейiпкерлердiц iшкi жан толкыныстары мен куаныш кайгыларын табиги сомдауга бар кYштерiн салды.
Балаларга арналган осы жогарыда аталган койылымдар сиякты дYниелер квптеп койылса, н^р Yстiне н^р болар едi. Н.В.Гоголь «Театр - бiздi коршаган ортага квптеген дYниелердi айтуга болатын кафедра», [8; 78] - децщ. Когамга берер тэрбиелш мэн-магынасы терец дYниенiц сахналануы кашанда кажет-ак. Осы тектес дYниелердiц сахналануы - болашак ¥рпак Yшiн к¥нды казына.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Balme Christopher B. (2008) The Cambridge Introduction to theatre studies. New York - 226 p.
2. Эуезов М. (1962) Жалпы театр внерi мен казак театры. Алматы. - 283 б.
3. Эуезов М. (2004) Шыгармаларыныц 50 томдык толык жинагы. 16-том. Алматы. «Жiбек жолы». - 385 б.
4. Немирович-Данченко В. И. (1989) Рождение театра. М.: «Правда». - 575 с.
5. Сыгай Э. Т.(2008) Ой тврвде - театр. Алматы: КдзАкпарат. - 330 б.
6. М^кан А. (2019) Театрда туган толгамдар. Алматы, «Балауса баспасы». - 390 б.
7. Байсеркенов М. (1993) Сахна жэне актер. Алматы: «Ана тiлi». - 336 б.
8. Кременцов Л. П. (2011) Русская литература XIX века. 1801-1850. М.: Флинта. - 248 с.
Поиски актера в создании образа в детских спектаклях
Д. Нурболат, М.Б. Жаксылыкова Казахская национальная академия искусств им. Т. Жургенова, Алматы, Казахстан
В статье анализируются новые поиски актеров, выступающих в детских спектаклях. Акцент сделан на художественные особенности детских спектаклей. Авторы поднимают острые вопросы репертуарной политики детского театра. В заключении оценивается роль детских спектаклей в воспитании подрастающего поколения. В работе использованы методы искусствоведческого и театроведческого анализа.
Ключевые слова: детские спектакли, актерское мастерство, режиссерское интерпретация, спектакль, образ.
The search for an actor in creating an image in children's performances
D. Nurbolat, M. Zhaksylykova Kazakh National Academy of Arts named after T. Zhurgenov, Almaty [email protected]
The article analyzes the search for actors performing in performances for children in Kazakhstan. In accordance with the Director's interpretation, the analysis of the artistic features of the actors acting as the image of the hero, the ways of working with the roles was carried out. In General, questions are raised about the repertoire of the children's theater. As a result, the role of the artistic idea of children's performances in the education of the younger generation will be evaluated. The article uses the methods of art history and theater analysis.
Keywords: сЫШгсп^ performances, acting, directorial interpretation, performance, image.
Редакцияга 28.12.2019 TYCтi.
