Научная статья на тему 'Теңіз-Қорғалжын өңіріндегі тарихи ескерткіштердің зерттелуі: жаңа мәліметтер'

Теңіз-Қорғалжын өңіріндегі тарихи ескерткіштердің зерттелуі: жаңа мәліметтер Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
70
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Теңіз көлі / Қорғалжын / Бытығай қалашығы / Нұра / Сібір жылнамалары / Жібек жолы / тарихи ескерткіштер / экспедициялар / Lake Tengiz / Korgalzhyn / Bytygay settlement / Nura / Siberian chronicles / Silk road / historical monuments / expeditions

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Төлегенұлы Қажымұрат, Кукушкин Алексей Игоревич, Құлжанова Бақыткүл Темірбайқызы

Теңіз-Қорғалжын өңірінің ландшафтісі бай және алуан түрлі жануарлар мен өсімдіктерге толы. Бұл аумақта тарихи-мәдени мұраның көптеген ескерткіштері шоғырланған. Олардың арасында Бытығай, Сұлу там, Сырлы там, Алып томар, Беспақыр, Жәнібек-Шалқар секілді ескерткіштер бар. Өңірдегі алғашқы барлау-зерттеу жұмыстарын 1946–1974 жж. белгілі ғалым Ә.Х. Марғұланның жетекшілігімен Орталық-Қазақстан археологиялық экспедициясы жүргізді. 2000 ж. М.Е. Елеуовтің жетекшілігімен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті ұйымдастырды, ал 2007 ж. М.К. Сембиннің жетекшілігімен «Қазқайтажаңарту» РМК ұйымдастырған экспедициясы біршама зерттеді. М.Қ. Хабдулинаның жетекшілігімен жүргізілген Есіл археологиялық экспедицияның зерттеу жұмысы барысында жаңа мәліметтер алынды. 2021 ж. далалық маусымында РМҚК «Бозоқ» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы» С.К. Сакенов пен М.К. Сембі жетекшілігімен ортағасырлық Бытығай қалашығының аумағында археологиялық қазба жұмыстарын бастады. Жұмыс барысында әскери-топографиялық, экологиялық, сейсмо-геологиялық карталарға ерекше көңіл аударылды. Бұл өңірдің тарихи және саяси оқиғалары елді мекен және тарихи ескерткіштердің атауларымен тікелей байланысты, өйткені олар бір жағынан Ұлы даланың негізгі оқиғалар үрдісіне қатысты, екінші жағынан келешекте қазақ халқының қалыптасуында маңызды рөл атқарғандығына баса көңіл бөлгеніміз жөн. Зерттеу жұмысы тарихи еңбектерде бұған дейін сирек пайдаланылған әртүрлі бағыттағы архив дереккөздерін талдау болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Study of historical monuments of the Teniz-Korgalzhyn region: new data

The territory of Tengiz-Korgalzhyn possesses the richness and diversity of the Nura River, Lake Tengiz and the shallow waters of Korgalzhyn. This area is full of historical monuments. Among them are such monuments as Bytygay, Sulu tam, Syrly tam, Alyp tomar, Bespakir, Zhanibek-Shalkar. The first studies were carried out here in 1950–1970s by the Central Kazakhstan archaeological expedition led by A.Kh. Margulan, by the expedition of the Eurasian National University under the leadership of M. Eleuov in 2000, as well as by the expedition of the RGK "Kazrestavratsia" under the leadership of M. Sembin in 2007. And also new data were obtained during the research of the Esil archaeological expedition under the leadership of M. Khabdulina. In the field season of 2021, employees of the State Historical and Cultural Museum-Reserve “Bozok” under the leadership of S. Sakenov and M. Sembi, carried out archaeological excavations on the territory of the medieval settlement Bytygay. The research results bring new data on the urban culture of the Middle Ages in the region. The study of archaeological and cultural monuments remains a topical issue in historical science. Special attention should be paid to military topographic, ecological, seismic-geological maps, etc. It is important to use common geographical names. It should be noted that historical and political events in this area are directly related to the names of settlements and historical monuments, which, on the one hand, were involved in the process of decisive events of the Great Steppe, on the other hand, were important in shaping the future of the Kazakh people. Our short article is an analysis of archival sources from various industries that were rarely used previously in historical works.

Текст научной работы на тему «Теңіз-Қорғалжын өңіріндегі тарихи ескерткіштердің зерттелуі: жаңа мәліметтер»

ЭОЖ 902/904 (574)

МРНТИ 03.41.91 https://doi.Org/10.52967/akz2021.4.14.92.104

Тещз-^орFалжын ещрщдеп тарихи ескертюштердщ зерттелуi: жаца мэлiметтер

© 2021 г. Телегенулы Кукушкин А.И., ^улжанова Б.Т.

Keywords: Lake Tengiz, Korgalzhyn, Bytygay settlement, Nura, Siberian chronicles, Silk road, historical monuments, expeditions

Тушн сездер: Тещз кeлi, Крргалжын, Бытыгай калашыгы, Н^ра, Ci6ip жылнамалары, Жiбек жолы, тарихи ескертшштер, экспедициялар

Ключевые слова: озеро Тенгиз, Коргалжын, городище Бытыгай, Нура, Сибирские летописи, Шелковый путь, исторические памятники, экспедиции

Kazhymurat ^legen^y1, Alexey Kukushkin2, Bakhytgul Kulzhanova1

'Master of Humanities, «Historical and Cultural Museum-Reserve «Bozok», Nur-Sultan, Kazakhstan. E-mail: tkazhymurat@mail.ru 2Doctor of Philosophy (PhD), Senior Researcher, E.A. Buketov Karagandy University, Karagandy, Kazakhstan. E-mail: sai@ksu.kz 'Researcher, State Historical and Cultural Museum-Reserve «Bozok», Nur-Sultan, Kazakhstan. E-mail: b_kulzhanova@mail.ru

Study of historical monuments of the Teniz-Korgalzhyn region: new data

Abstract. The territory of Tengiz-Korgalzhyn possesses the richness and diversity of the Nura River, Lake Tengiz and the shallow waters of Korgalzhyn. This area is full of historical monuments. Among them are such monuments as Bytygay, Sulu tam, Syrly tam, Alyp tomar, Bespakir, Zhanibek-Shalkar. The first studies were carried out here in 1950-1970s by the Central Kazakhstan archaeological expedition led by A.Kh. Margulan, by the expedition of the Eurasian National University under the leadership of M. Eleuov in 2000, as well as by the expedition of the RGK "Kazrestavratsia" under the leadership of M. Sembin in 2007. And also new data were obtained during the research of the Esil archaeological expedition under the leadership of M. Khabdulina. In the field season of 2021, employees of the State Historical and Cultural Museum-Reserve "Bozok" under the leadership of S. Sakenov and M. Sembi, carried out archaeological excavations on the territory of the medieval settlement Bytygay. The research results bring new data on the urban culture of the Middle Ages in the region. The study of archaeological and cultural monuments remains a topical issue in historical science. Special attention should be paid to military topographic, ecological, seismic-geological maps, etc. It is important to use common geographical names. It should be noted that historical and political events in this area are directly related to the names of settlements and historical monuments, which, on the one hand, were involved in the process of decisive events of the Great Steppe, on the other hand, were important in shaping the future of the Kazakh people. Our short article is an analysis of archival sources from various industries that were rarely used previously in historical works.

Acknowledgement: The publication was prepared within the framework of program-targeted financing of the Committee of Culture of the Ministry of Culture and Sports of the Republic of Kazakhstan, IRN of the project is BR10164212.

For citation: Tolegenuly K., Kukushkin A., Kulzhanova B. Study of historical monuments of the Teniz-Korgalzhyn region: new data. Kazakhstan Archeology. 2021, 4 (14), 92-104 (in Kazakh). DOI: 10.52967/akz2021.4.14.92.104

Телегещлы ^ажым^рат1, Кукушкин Алексей Игоревич2, ^лжанова Бакыткул Темiрбайкызы1

^уманитарлык гылымдарыныц магистрi, «Бозок» мемлекетпк тарихи-мэдени музей-корыгы» РК^МК, Щф-С^лтан к., Казахстан. E-mail: tkazhymurat@mail.ru 2философия докторы (PhD), ага гылыми кызметкер, Е.А. Бекетов атындагы Караганды мемлекеттiк университета Караганды к., Казакстан. E-mail: sai@ksu.kz 1гылыми кызметкер, «Бозок» мемлекеттiк тарихи-мэдени музей-корыгы» РКМК, Н^р-С^лтан к., Казакстан. E-mail: b_kulzhanova@mail.ru

Аннотация: Тещз-Коргалжын ещршщ ландшафтiсi бай жэне алуан тYрлi жануарлар мен есiмдiктерге толы. Б^л аумакта тарихи-мэдени м^раныц кептеген ескерткiштерi шогырланган. Олардын арасында Бытыгай, С^лу там, Сырлы там, Алып томар, Беспакыр, Жэнiбек-Шалкар секiлдi ескерткiштер бар. ввдрдеп алгашкы барлау-зерттеу ж^мыстарын 1946-1974 жж. белгiлi галым Э.Х. Марг^ланныц жетекшiлiгiмен Орталык-Казакстан археологиялык экспедициясы жYргiздi. 2000 ж. М.Е. Елеуовтщ жетекшiлiгiмен Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ¥лттык Университетi ^йымдастырды, ал 2007 ж. М.К. Сембиннщ жетекшiлiгiмен «Казкайтажацарту» РМК ^йымдастырган экспедициясы бiршама зерттедг М.К- Хабдулинаныц жетекшiлiгiмен жYргiзiлген Есш археологиялык экспедицияныц зерттеу ж^мысы барысында жаца мэлiметтер алынды. 2021 ж. далалык маусымында РМККК «Бозок» мемлекетпк тарихи-мэдени музей-корыгы» С.К. Сакенов пен М.К. Сембi жетекшiлiгiмен ортагасырлык Бытыгай калашыгыныц аумагында археологиялык казба ж^мыстарын бастады. Ж^мыс барысында эскери-топографиялык, экологиялык, сейсмо-геологиялык карталарга ерекше кецiл аударылды. Б^л ецiрдiц тарихи жэне саяси окигалары елдi мекен жэне тарихи ескертшштердщ атауларымен тiкелей байланысты, ейткеш олар бiр жагынан ¥лы даланыц негiзгi окигалар YPДiсiне катысты, екiншi жагынан келешекте казак халкыныц калыптасуында мацызды рел аткаргандыгына баса кещл белгенiмiз жен. Зерттеу ж^мысы тарихи ецбектерде б^ган дейiн сирек пайдаланылган эртYрлi багыттагы архив дереккездерiн талдау болып табылады.

АлFыс: Жарияланым Казакстан Республикасы Мэдениет жэне спорт министрлт Мэдениет комитетiнiц багдарламалык-нысаналы каржыландыруы, ЖТН BR10164212 жобасы шецберiнде дайындалды.

Олтеме жасау Yшiн: Телеген^лы К , Кукушкин А.И., Кулжанова Б.Т. Тещз-Коргалжын ецiрiндегi тарихи ескерткiштердiц зерттелуi: жаца мэлiметтер. К,азацстан археологиясы. 2021. № 4 (14). 92-104-бб. DOI: 10.52967/akz2021.4.14.92.104

Толегенулы Кажымурат1, Кукушкин Алексей Игоревич2, Кулжанова Бахытгул Темирбаевна1

1магистр гуманитарных наук, главный инспектор, Государственный историко-культурный музей-заповедник «Бозок», г. Нур-Султан, Казахстан.

E-mail: tkazhymurat@mail.ru

2доктор философии (PhD), старший научный сотрудник, Карагандинский университет имени Е.А. Букетова, г. Караганды, Казахстан. E-mail: sai@ksu.kz 1научный сотрудник, Государственный историко-культурный музей-заповедник «Бозок», г. Нур-Султан, Казахстан. E-mail: b_kulzhanova@mail.ru

Исследование исторических памятников Тениз-Коргалжынского региона: новые данные

Аннотация: Тенгиз-Коргалжынский регион обладает богатым ландшафтом и разнообразием флоры и фауны. На данной территории сосредоточено множество памятников историко-культурного наследия. Среди них: Бытыгай, Сулу там, Сырлы там, Алып томар, Беспакыр, Жанибек-Шалкар. Первые исследования здесь проводились в 1950-1970 гг. Центрально-Казахстанской археологической экспедицией под руководством А.Х. Маргулана, экспедицией Евразийского Национального университета под руководством М.Е. Елеуова (2000 г.), а также экспедицией РГК «Казреставрация» под руководством М.К. Сембина (2007 г.). Новые данные также были получены в ходе исследований Есильской археологической экспедиции под руководством М.К. Хабдулиной. В полевом сезоне 2021 г. сотрудниками Государственного историко-культурного музея-заповедника «Бозок» под руководством С.К. Сакенова и М.К. Семби проведены археологические раскопки на территории средневекового городища Бытыгай. В работе особое внимание уделено изучению военно-топографических, экологических, сейсмо-геологических карт и др. Следует отметить, что исторические и политические события в этой области напрямую связаны с названиями населенных пунктов и исторических памятников, которые, с одной стороны, были вовлечены в процесс решающих событий Великой степи, с другой, - имели важное значение в формировании будущего казахского народа. Работа представляет собой анализ разнонаправленных архивных источников, редко использованных ранее в исторических трудах.

Благодарности: Публикация подготовлена в рамках программно-целевого финансирования Комитета культуры Министерства культуры и спорта Республики Казахстан, ИРН проекта BR10164212.

Для цитирования: Толегенулы К., Кукушкин А.И., Кулжанова Б.Т. Исследование исторических памятников Тениз-Коргалжынского региона: новые данные. Археология Казахстана. 2021. № 4 (14). С. 92-104 (на каз. яз). РР1: 10.52967^2021.4.14.92.104

Юргспе

Сарыар;адагы тыц зерттеулердi талап ететш ещрдщ бiрi Крргалжын. Б^л Каза;станныц далалы; бел-деушде, ¥лы Жiбек жолыныц солтYC-тiк тармагында (орыс жазбаларында Ташкент кYрежолы (Ташкентский тракт) орналас;ан бiрден бiр айма;. Тещз-Крргалжын келдершщ батысы жэне шыгысы ар;ылы далалы; керу-ен жолдары етедi. Бiрiншiсi солтYCтiк-батыстагы Атбасар, М^збел Yстiртi ар;ылы ететiн Yлкен керуен жолы болса, екшшю Тещз-Крргалжын келдершщ шыгысында орналас;ан сортац жазы;ты, шагын келдердi ара-лай ететш кiшi кереуен жолы. Екеуще

Бетпа; даланы жарып етш, Каза; жазирасыныц онтустш ар;ылы ¥лы Жiбек жолына ;осылады.

Ма;алага ар;ау болып отыр-ган Тещз-Крргалжын аймагы Шы-гыс Дештi ^ыпша; даласыныц кш-дiгiнде жатыр. Шыгыс Дешт Кып-ша;та Жошы ¥лысыныц негiзi ;а-ланып, далалы; кесемдердщ т^ра;ты мекенiне айналды. Моцгол шап-;ыншылыгынан кейiн Дештi К^тша; (^ыпша; даласы) аума;ты; жагынан - Батыс Дешт К^тша; жэне Шыгыс Дештi Кыпша; деп аталатын екi белiкке белшш, Жошы ¥лысыныц оц жэне сол ;анаттарын ;^рады [Арсла-нова 1990: 7].

Зерттеуш1 К вскенбай езшщ «Восточный Дашт-и Кыпчак в XIII -начале XV века. Проблемы этнопо-литической истории Улуса Джучи» атты монографиясында Шыгыс Дешт Кыпша;та Моцгол империясыныц ;алыптасуы, Жошы ¥лысы мен оныц Ордалы; балалары Бату, Шибандар-дыц ^¥рган ^лыстары туралы жаза-ды. Осы ецбекте галым шыгыс Дешт Кыпша;тыц аумагы туралы: «Шыгыс Дешт Кыпша; - ^аз1рг1 Каза;станныц кеп белшн жэне кейб1р 1ргелес об-лыстарды ;амтитын кец байтам тарихи-географиялы; айма;. Оныц шекараларын ец мацызды езен арте-риялары ар;ылы аны^тауга болады. Шыгыста - Ертю жэне Аягез езендер^ оцтYCтiк-шыFыста - Балхаш келшщ C0лтYCтiк жаFалауы, оцтYCтiгiнде -Сырдарияныц орта аFысы, батыста - Арал-Каспий ецiрi мен Едiл езенi арасындаFы Жайы^ езенi; солтYCтiкте шамамен Батыс Сiбiр ойпатыныц оцтYCтiк шекараларымен шектелд^ Кейбiр зерттелген тарих кезендерде б^л аума; А;-ОрдадаFы эскери-саясы жаFдаЙFа байланысты тарылып неме-се кецейiп отырды» - деп атап етедi [Ускенбай 2013: 9].

ОртаFасырльщ деректерге CYЙ-енiп жазFан Б.А. Ахмедовтыц «Государство кочевых узбеков» атты Fылыми монографиясына CYЙенсек б^л жерлер Алтын Орда, оныц iшiнде Шайбан ¥лысы М^стафа ханныц иелiгiне еткенш, М^стафа хан жецiлгеннен кейiн иелш толы; Эбш;айыр ханFа еткенiн бай;ауFа болады [Ахмедов 1965: 43]. Тарихи о;иFаларFа толы аума;та Сiбiр ханы Кешiмнiц болFаны туралы айтылады (1-сур.).

Зерттеу тарихы

Тецiз-КорFалжын ецiрiн зерттеу-де Э.Х. МарF¥ланныц жетекшiлiгiмен

Орталы; Казахстан археологиялы; экспедициясыныц 1974 ж. ескертюшке жYргiзген ;азба ж^мыстарыныц есебi ете мацызды. Э. МарF¥ланныц тапсырмасымен М.К. Сембиннiц ба-спа машинкасымен терiлiп жазылган есептiц тYп н^ск;асы езiнiц ;олында са;таулы. Есепте осы аума;тыц зерт-телу тарихына, эаресе, патшалы; Ресей кезiндегi арнайы экспедиция-мен келген П.И. Рычков (1762 ж.), К. Миллердщ (1738-1739 жж.), Ф. Назаровтыц (1813 ж.), Т. Бурна-шев пен М. Поспеловтыц (1860 ж.), И. Шангиннiц (1816 ж.), генерал-майор С.Б. Броневскийдщ (1825 ж.), А. Шахматовтыц (1831 ж.), А. Козлов-тыц (1840 ж.), Ш.Ш. Уэлихановтыц, М.А. Кастаньенщ т. б. Fалымдардыц ецбектерiне ;ыс;аша сипаттама берiп етедi жэне деректерге сштеме берь лiп, шаFын талдау жасалады [Сембин 1975: 3-14].

Э.Х. МарF¥ланныц редак-торлыFымен шы;;ан «Древняя культура Центрального Казахстана» атты Fылыми ецбек Yшiн арнайы дайындалFан «Карта маршрутов разведок Центрально-Казахстанской археологической экспедиции 1946-1948 и 1955-1956 гг.» атты картасында* (*Картаныц бiр тупн¥ск;асы к^рп танда РМКК «Бозо;» мемлекеттiк тарихи-мэдени музей-;орыгеы ар-хивiнде са;таулы) Сарысу езенiн жаFалай К¥ланетпес, КорFалжын, Н^ра езенiн бойлап жYрiп еткен жол сызбалары керсетшген [Маргулан и др. 1966: 49].

XX F. басындаFы кейбiр зерт-теулерге арнайы то;талып еткендi жен кердш. А;мола облысыныц оцтYCтiгiндегi (КорFалжын, Атба-сар жэне т. б.) тау жыныстары жэне оныц ;¥рамы мен минералды зат-тарды тияна;ты зерттеген геолог

1-сур. Шибан улысы. IV - Мустафа хан иелiгi ([Ахмедов 1965]: бойынша) Fig. 1. Shiban ulus. IV - Possession of Mustafa Khan (by: [Akhmedov 1965]) Рис. 1. Улус Шибана. IV - владения Мустафы хана (по: [Ахмедов 1965])

галымдардыц 6ipi тау инженерi А.А. Козырев болды [Козырев 1905; 26]. Fалым ез экспедициясы бары-сында Тещз-Крргалжын ещршщ жер, езен-кел, елдi мекен, кiшiгiрiм тау шокыларыныц, еткелдершц атаулары т. б. туралы мэлiмет бередi. Сонымен

^атар, Ащмола облысыныц Ощустш ещршщ геологиялыщ картасын жа-сады. Карта тарихи-этнографиялыщ т^ргыдан ете к^нды. М^ндагы К¥Ды^тардыц (Кец кздыщ, Майтебе ауылыныц мацындагы ^^ды^тар т. б.), келдердщ аттары (Жэшбек кeлi, Ке-

peй кeлi, ^p^rn кeл жэж т. б.), eлдi мeкeн aтayлapы (Kepeй ayылы, KacKa обa, Кыш м¥pын, Haйзa жэнe т. б.) о№1 eцipдiц тapиxынaн xaбap бepepi ceзciз. Faлым тeк гeологиялык зepттeyлep Faнa жYpгiзiп коймaй, Акмолa облыcындaFы Шоpтaнды ayылыньщ мaцындa Kapa-aFam arra ecкepтiшкe apxeологиялык кaзбa ж¥-мыcтapын жYpгiзiп, Eciл eзeнi бой-ындa кeздeceтiн коpFaндapFa ^crça-ma cипaттaмa бepeдi [Мapгyлaн 1966: 27-36].

B.K. Фонь-Гepнныц «Поeзд-кa нa p. 4y, чepeз пycтыню Бeтпaк-дaлa в ceнтябpь 1883 годa» anbi maFын мaкaлacы оcы ya^i^a дeйiн eз ^ндылынын жоFaлткaн жок [Фон-Гepнн 1888: 5-7]. Мaкaлaдa эгс-пeдиция Акмолaдaн mыFып H^pa, K¥лaнeтпec мaцындa болFaны, Opтay, Актay, Keктiцкeлi мaцынaн кaзaк кыcтayлapы кeптeп кeздeceтiнi тypa-лы ceз болaды. Kapтaдa оcы ayмaктap-дыц aтayлapы жaзылFaн.

1879-1889 жылдapдыц apaлы-Fындa Peceй импepияcындa обa ay-ыpyын толык токтaтy мaкcaтындa apнaйы экcпeдиция жacaктaлып, 1889 ж. Акмолa жэнe кaзipгi Kaзaкcтaнныц cолтYCтiк eцipлepiнe жeттi. Мaлдэpiгepлepiнщ зepттeyлepi нeгiзiндe жaзылFaн В. Миxaйловтьщ «Kиpгизcкиe cтeпи Акмолинcкой об-лacти» (Акмолa облыcындaFы кaзaк дaлacы) anbi мaкaлacындa Акмолa облыгсыныч cолтYCтiк eqipi^^ri кыгс-тayлap жэнe ондa коныcтaнFaн pyлap тypaлы aйтa кeтiп, ^iCTay^ap тypaлы бipaз aныFыpaк мэлiмeттep бepeдi. Зepттeymiнiц aйтyынma: «Жaлпы кaзaк кыcтayы отapымeн жэнe Y^pi-мeн мaлдapды кaмaйтын, Yйpeнбeгeн aдaм кожaйынныц Yйiнiнeн mыFaтын ecircri тaбa aлмaйтындaй лaбиpинт

тэpiздec болып кeлeдi. Kaзaк бaйыныц YЙ к¥Pылыcыныц epeкmeлiгi, ayлa жaFы cозылыцкы кepmi YЙгe тaкaлa оpнaлacaды. Ал оpтa жэнe кeдeй кaзaктapдa оpмaнды жepдiц eзiндe болca дa aFamтaн жacaлFaн YЙлep aз кeздeceдi, YЙлepiн кeбiндe mымнaн т¥pFызaды» - дeп aтaп eтeдi* (*ay4ap-мa aвтоpлapдiкi - peд.) [Миxaйлов 1893: 87].

Teщз-KоpFaлжын erçipimrç жep-cy aтayлapынaн xaбap бepeтiн e^ercrepre оcы ayмaктьщ eciмдiктep элeмiн зepттeгeн Faлымдapдьщ e^ercreprn жaткызyFa болaды. Oлapдыц кaтapынa: Б. Фeдчeнконыц «^даок pacтeний, cобpaнныx эга-пeдиций П.Г. Игнaтовa для иccлeдо-вaния озep Акмолинcкой облacти в 1899 году» [Фeдчeнко 1902: 7-10], М. Cиязовтьщ «Флоpa cтeпeй юга Акмолижкой облacти (по мaтepиa-лу, cобpaнномy П.В. Cтeпaновым)» e^ercreprn жaткызyFa болaды [Cиязов 1902: 52-60].

Фpaнцyз Faлымы И.А. Kaerarne-нщ кaзaк дaлacынa жYpгiзгeн этете-дицияcынaн тapиxи-этногpaфиялык т¥pFыдa мол мэлiмeт aлyFa болa-ды. öcipece Fa^m^iR «Дpeвноcти Kиpгизcкой cтeпи и Opeнбypгcкого кpaя» anbi i9i0 ж. Opынбоp Fылыми apxHE™ коми^^^н^ жинaFыньщ XXII томындa бacылып mыккaн eцбeгiндe Kaзaкcтaн ayмaFындa кeздeceтiн тapиxи к¥Pылыcтap xypa-лы aйтылaды [Kacтaньe i9i0: 109]. Ж^мы^^ Аpaл-Cыpдapия, TYpкicтaн erçipimrç кaлaлык мэдeниeтi (^^так, Caypaн, TYpкicтaн жэнe т. б.), œce-нeлep, Kaзaкcтaн тeppитоpияcыныц Opтaлык, CолтYCтiк eцipлepi, кaзipгi Акмолa, KapaFaнды, Kоcтaнaй, Шв-лодap облыcтapыныц оpмaнды, дaлaлык ayмaFыныц (Capыapкa)

архитектуралык ескерткiштерi (Бо-тагай, Калбасун м^нарасы, Кент каласы, ^органдар, кене кен вндiрiсi болган аумактар жэне т. б) туралы деректер бар. Оньщ iшiнде, бiздщ зерттеу ж^мысымызга негiз болып отырган Ботагай (Татагай) кесенесi туралы да акпарат кездесед1 Ботагай жайлы зерттеулерге шолу жасап етш, оныц мацында орналаскан Жаксы кец, Мамай мола ескеркiштерiне де токталады.

Сiбiр ж^1лнамаларындагы

карталарга кез жYгiртсек, оларда баскаша атаулар ^шырасады. XVII-XVIII ff. С. Ремезов жинактаган "Чертежная книга Сибири" [Ремезов 1701 (1882): 44] атты жинакта "озеро Кургалчи" немесе «Коргалчы» деп кездеседi (2-сур.), осымен катарлас жинакталFан XVII f. жататын "Кун-гурский летописте", "Кургалчи" атауы берiлген [Кунгурская 1880: 36]. 1739 ж. Homann Erben-нщ Ресей империясыныц картасында да "Chord Golchi-яFни «коргалчи» деп жазылFан (3-сур.) [Homann 1739: 1]. Б^л кар-таныц бiр ерекшелiгi картада "коргалчи" дегендi кел ретiнде емес жер атауы ретiнде керсетiп жэне оныц жа-нында "Kamysch Nor" ^здщ ойымыз-ша ^амыстыкел) деген кел бар екенш, OFан Нра езеш к¥ятыны керсетiлген. Камысты кел деп отырFан казiрri Тещз келi болуы мYмкiн. Себебi Тещз келшщ айналасында камыс кеп еседi. Ал Коргалчи дегенiмiз казактыц «KорFал» немесе «корFан» сезiнен туындаFан «корFалшы», «корFаншы» сездерш тудыруы мYмкiн. Карта туралы аеташкы маFЛ¥маттар калмактар СарыаркаFа ецщ келе бастаFанда немесе одан б^рын жинакталFан болса керек. Акмола ещрш зерттеп жYрген Fалым Ж. Артыкбаев: «Тещз бен

KорFалжын бiр су айдыны болFаны сезсiз» - дей келе, «ал KорFалжын кел емес копа яFни, балшыкты сазы мен камысы аралас жер» дегецщ келтiредi [Артыкбаев 2021: 258].

1762 ж. Рычковтыц "Топография Оренбургского края" атты ецбегшде БытыFай храмыныц шыгеысынан баты-сына карай 600-700 м созылFан кене кiрпiшпен каланFан кирандылардыц орыны болFаны айтылады [Рычков 1887]. Бiздiц ойымызша «KорFалшы» немесе «KорFаншы» болуы мYмкiн деп жорамалдап отырFан KорFалжынныц БытыFаймен тiкелей байланысы бар деген болжам жасауFа негiз бар. Со-нымен катар, 2-сур. бершген каратада KорFалжын келшщ сол жаFында Н^ра езешнщ бойына жакын мешотщ сыз-басы керсетiлген.

Тэуелс^зд^ктен Keüirni зерт-теулер

БотаFай кесенесiнен шы^ыска карай 10 м жердегi нысаета М. Елеуов-тыц жетекшiлiгiмен Л.Н. Гумилев атындаFы Е¥У студенттерiмен бiрге 2000 ж. маусым-шiлде айларын-да жYргiзiлген археологиялык казба ж^мыстарыныц есебi карастырылды. Есепте: «Кесене к¥ландысынан 10 м жердеп нысан децгелек болып кел-ген, келемi 30 м, бшктш 1-1,2 м. Мекеннiц (тас коршау) солтYCтiк-шыFыс белiгiнде есш тэрiздi ойпац жер бар, оныц ^зынды^ы 11 м, енi 2-3 м, терецдт 0,3-1 м. Казба бары-сында 0,2-0,3 м терецд^ен каланFан тастар шыFа бастады. Казбадан келемдерi 10x20x5-10; 20x30x10-12; 20x40x10-15; 25x50-60x15-20 см келетш жалпак тастардан калаш~ан, енi 2,5-3 м, децгелек к¥рылыс ашыл-ды, оныц аумаFы 32 м2 (^зынды^ы солтYCтiктен оцтYCтiкке карай - 24 м,

2-сур. Ремезовтыц «Чертежная книга Сибири» жылнамасынан алынган К;оргалжын е^рЫщ картасы (картада Коргалчи кeлi мен ecKi мешiт белгтенген)

Fig. 2. Map of the Korgalzhyn region from the collection "Drawing book of Siberia" by Remezov. On the map is Lake Korgalchi and an old mosque

Рис. 2. Карта Коргалжинского района из летописи Ремезова «Чертежная книга Сибири» (на карте отмечены озеро Коргалчи и старинная мечеть)

шыгыстан батыска карай - 23 м). Бытыгай мекешнде казба ж^мыстары аякталган жок, ашыла бастаган тас коршаудыц кашан салынганы, оныц аткарган кызмет туралы болжам жасауга эл1 ерте» дей келе, зерттеуш1 Мадияр Елеуов тас коршаулары бар нысанныц керуен жолында орналасканын ескере отырып, оныц ертенш кеткен «карауыл м^нарасы болуы мYмкiн» деп корытынды жа-сады [Елеуов 2000: 7-18]. Толык казылмаган нысанда ары карай зерт-теу ж^мыстарын жалгастыру, белгiсiз мекеннщ кай мерзiмге жататынын, кандай ^¥рылыс екенiн аныктау, соны-мен катар консервация жэне реставрация ж^мыстарын жYргiзу алдагы уакыттыц еншiсiнде.

Крргалжын ещрш зерттеу-де карталардыц езвдш алар орны бар. Онда кездесетш жер-су атау-лары «Крргалжын», «Крргалшы», «Кррганшы» атауын аныктауда кемегiн типздь Крргалжын тарихка толы бай ещр. Жергiлiктi халыктыц айтуына Караганда коргасынныц Yлкен коры болган екен содан "коргасын", одан "коргалжын" атауы шыккан десе, ендi бiрi "касиетп жер екен, карасуды терiс агызатын мол-далар болган олар жындармен байла-ныс орнаткан содан "коргалжын" сезi калган дейдi. Кейбiр зерттеушiлер "коргалжын" б^л калмак сезi деген т^жырым жасайды [Артыкбаев 2021].

2021 ж. «Бозок» музей-корыгы «Тещз-Крргалжын ойпа-

3-сур. 1739 ж. Homann Erben картасы (картада «Chord Golchi» япни «коргалчи» деп берiлген)

Fig. 3. 1739 Map of Homann Erben (it says "Chord Golchi" or "korgalchi")

Рис. 3. Карта Homann Erben 1739 года (на карте отмечен «Chord Golchi», т.е. «коргалчи»)

тыныц ортаFасырлык т¥рFын y^ архитектурасыныц дэстYрлi тYрлерi: эволюцияныц бастаулары мен ерекшелштерЬ» атты мемлекеттiк жоба аясында БытыFай кесенесiнен солтYCтiке карай 70 м жерде орналаскан нысанFа казба ж^мыста-ры жYргiзiлдi. Зерттеу барысында ендiрiс жэне шаFын к¥рылыстыц орыны ашылды. Казба кезiнде табылFан жэд^ерлерге карап осы аумакта теракты калалык мэдениет болFанын байкаймыз. БытыFайдаFы ендiрiс орынында жасалFан к¥рылыс жэне сэндш материалдар облыс аумаFында орналаскан баска да ке-сенелер мен бешттердщ касбеттерiн безендiруге пайдаланылFан. БытыFай обасынан солтYCтiк-шыFыска карай 17 шакырым жерде орналаскан Жэшбек-Шалкар кесенесi аумаFынан табылFан заттар дэлел бола ала-ды. Ескерткiштiц зерттелуi портал-кYмбез белтн салу мен жобалауда

кегiлдiр глазурьмен капталFан кiрпiш пен плиткалар пайдаланылFанын керсеттi. Онда жылтырап жалатылFан жасыл жэне кегiлдiр тYCтi плиткалар, еимдш, геометриялык жэне эпиг-рафиялык элементтермен Yйлесетiн ою-ернектi тактайшалар бар [Ярыгин 2011: 384-391].

Б^л б^йымдардыц безендiрiлуi мен жасалу технологиясын талдау ескертюшт XIV-XV FасырларFа жаткызуFа мYмкiндiк бередi жэне Ти-муридтер архитектурасыныц сэндш Yлгiсiмен байланыстыруFа бола-ды. XIV f. бiрiншi жартысындаFы Орталык Азияныц сэулет енерiнде жылтыратылFан, ойылFанжэне бедерлi терракоталык плиткалар белсендi колданылды. БоялFан майолика техни-касын колдана отырып, керамикалык б^йымдарды жасау технологиясы жэне Yйдiц кабырFалары Yшiн силикат негiзiндегi мозаика сылаFы сиякты сэндiк жабындарды колдану

дa кapкынды дaмыды [Caкeнов и дp. 2021: 268-279]. Б¥л apxитeктypaлык стильдщ гYлдeнyi жэнe оcы к¥Pылыc мaтepиaлдapыныц mыFapылyы Эмip Teмipдiц (1336-1405) билш eткeн кeзeцiмeн бaйлaныcты. Дэл Tимypид-тep мeмлeкeтiндe cэyлeт жэнe эpлey ж¥мыcтapынa apнaлFaн кepaмикa e^p^^miR т¥тac жeлici пaйдa бол-ды жэж дaмыFaн.

Kaзaкcтaн ayмaFындa cay-лeттiк стильдщ тaцFaжaйып epe^ meлiктepiмeн camec кeлeтiн оcы кeзeцнiц ecкepткimтepi eлiмiздiц эpтYpлi aймaктapындa кeздeceдi: бa-тыста Жaйык коныcы, Абaт Бaйтaк race^ci, cолтYCтiктe - Kызыл-Oбa кaлamыFы мeн кeceнeci, mыFыcындa -Kaлбacын м¥нapacы, ощу^^нте -Kepдepi 2 rece^ci жэнe Oтыpap оaзиciнiц ecкepткimтepiн жaткызaмыз. Kaзaкcтaн тapиxы мeн мaдeниeтiнщ aтaлFaн бapлык ecкepткimтepiн 6ÍP мeмлeкeттiк к¥Pылым - ¥лы ¥лыc бipiктipeдi, cонымeн кaтap бipт¥тac apxитeктypaлык cтиль, м¥cылмaндык мэдeниeт бipiктipeдi жэнe олap кepyeн жолдapыныц киылыcындa оpнaлac-кaн. Cонымeн кaтap aтaп eтeтiн тaFы 6íp epeкmeлiгi оpтa FacыpFa тэн о№1 ecкepткimтepдiц кeбi флоpacы мeн фayнacы эceм, тaбиFaты тaмama жep-лepгe жaкын оpнaлacкaн. Атaп aйтcaк, aтaкты Capaйmык кaлamыFы Жaйык eзeнiнiц оц жaFaлayындa, eжeлгi Жaйык коныcы - ШaFaн eзeнiнiц бойындa, оpтaFacыpлык Бозок rça-

лamыFы - Б¥зыкты кeлдepiнiц шы-Fыc жaFaлayындa, Opтaлык Ka-зaкcтaндaFы ¥лытay тayлы-оpмaн мaccивiндeгi Аяккaмыp, Бacкaмыp eжeлгi коныcтapы жэнe Жошы xaн кeceнeci, aл O^^crm KaзaкcтaндaFы кaлaлap мeн кeceнe Oтыpap оaзиciндe mоFыpлaнFaн, Teщз-KоpFaлжын aймa-

Fыныц лaндшaфтындa бой тeпкeн БытыFaй кaлamыFы дa оcыдaн тыc кaлмaды.

Kaзaк xan^^iR кaлыптacyы, Capыapкaны мeкeндeгeн кaзaк-ноFaй eлiнiц килы тapиxы бiзгe жeт-кeн фольклоpдa гац кepiнic тaбaды. KоpFaлжыц мeн H^pa-Ecw ayмaFы кaзaк ayыз эдeбиeтiндeгi «Opмaн-бeт xaн eлiп, он caн ноFaй ыдыpaFaн кeздeн бepгi» зaмaнFa caй кeлeдi [Ep Шоpa 2007]. Kaзaк ган ^Farç^iR (мaцFыттap) бeлiнyi Жошы ¥лыcыныц то^ы кeзeцiнe, acipece Keк оpдa мeн Ак оpдa yaкытынa camec кeлeдi. Cондыктaн aлдaFы yaкыттaFы зepт-тeyлepдe фольклоpлык дepeктepдi ca-лыcтыpa отыpып Fылыми aйнaлымFa eнгiзгeн жeн.

Цорытынды

Kоpытa кeлгeндe, Teцiз-Kоp-Faлжын eqipi тypaлы Пaтmaлык Peceй caяxaтmы-Faлымдapыныц жaзбaлapы ол тypaлы ap тYpлi rap-тогpaфиялык мaлiмeттep мeн гашни Fылыми экcпeдициялap eцipдiц тыц api тиятакты зepттeлyiнiц кaжeттiгiн дaлeлдeп отыф. ЖоFapыдa aйтылFaн кapтогpaфиялык мaлiмeттep оpтa Facыpлык БытыFaй кaлacыныц ж-мece оныц мaцaйындa бacкaдa кaлa жaнe кepyeн capaй, мemiт cиякты K¥pылыcтapдыц болFaнын дaлeлeдeй тYCтi. Дeгeнмeн дepeктepдiц жeткi-лiкciздiгi нaкты т¥жыpым жa-cayFa мYмкiндiк бepмeйдi. Teцiз-KоpFaлжын ойпaтыныц тapиxи-мaдeни к¥ндылыFын eœepe оты-pып оpтaFacыpлык БытыFaй кaлa-mыFыныц тeppитоpияcындa т¥paк-ты apxeологиялык кaзбaлapды жaлFacтыpy кeлemeктe eзeктi болып тaбылaды. Алдын-aлa apxeология-лык зepттeyлep мaлiмeттepi бойынma

калашыктыц орта гасырларда мацыз-ды экiмшiлiк жэне экономикалык рел аткаргандыгы женiнде айта аламыз. Алынган деректерге CYЙене отырып, Бытыгай каласындагы зерттелген ендiрiстiк цехты Х1У-ХУ гасырларга жаткызуга болады. Орта гасырлар-дагы Сарыаркыныц мацызды коле-нер орталыктарыныц бiрi болып саналып, калашыктыц материалда-ры Сарыарканыц далалык белшнщ ортагасырлык археологиясыныц езектi мэселелерiн кетередi. Бола-шакта солтYCтiк Сарыарканыц ортагасырлык тарихы бойынша келесi с^рактарды карастыру мацызды: Сарыарканыц солтYCтiк белiгiнде орналаскан ортагасырлык калалар-дыц функционалдык магынасын аныктау; жазык далада орналаскан

калашыктарды аныктау Yшiн эр тYрлi сала мамандарын тарта отырып, кешендi экспедиция ^йымдастыру; аныкталган калашыктардыц эколо-гиялык б^зылу себептерiн ескере отырып, теракты эрi кешендi зерттеу ж^мысын жYргiзу, сактау жэне кайта калпына кел^ру; Ортагасырлык дала калашыктарыныц мэдени кабаттары Жошы ¥лысы жэне Ногай мен Казак хандыгы, Сiбiр хандыгы, Кешпелi езбектер мемлекетi сиякты бiрнеше мемлекеттiк к¥рылымдарды камту.

Тещз-Коргалжын, ¥лытау-Жезказган жэне Сiлетi-Есiл аймактарындагы орта гасырлык ескерткiштердi кешендi зерттеу болашакта Сарыарканыц далалык мэдениетшщ даму т^жырымдамасын дайындауга мYмкiндiк бередi.

ЭДЕБИЕТ

1. Арсланова А.А. Кыпчаки и термин Дашт-и Кыпчак (по данным персидских источников ХШ-ХУШ вв.) // Национальный вопрос в Татарии дооктябрьского периода. Казань, 1990. С. 4-20.

2. Артыцбаев Ж.О. Есш-Нура - еш су. Акмола облысы жер-су атауларыныц к^пиясы. Н^р-С^лтан: Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттык университет^ 2021. 368 б.

3. АхмедовБ.А. Государство кочевых узбеков. М.: Наука, 1965. 193 с.

4. Елеуов М. Сарыарка мен Шу, Талас, Келес ещрлершщ ортагасырлык калалары, мекендер1 жэне керуен жолдары. Fылыми-зерттеу жумысы туралы есеп. Астана, 2000. 340 с.

5. Ер Шора // Бабалар сез1: 100-томдык. Астана: «Фолиант», 2007. 45-т.: Батырлар жыры. 464 б.

6. Кастанье И.А. Древности Киргизской степи и Оренбургского края / сост. И.А. Кастанье, вице-президент ОАУК, хранитель Музея. Оренбург: типография товарищества «Каримов, Хусаинов и К», 1910. Т. XVIII. 332 с.

7. Козырев А.А. Гидрогеологическое описание южной части Акмолинской области. СПб.: товарищество Р. Голике и А. Вильборг, 1911. 652 с.

8. (Кунгурская) Краткая сибирская летопись / [авт. предисл. кор. Археогр. комиссар А. Зост]. СПб.: типография Ф.Г.Елконского, 1880. 87 с.

9. Казактыц туп атасы батыр тур1к // Бабалар сез1: 100-томдык. Астана: «Фолиант», 2006. 32-т.: Шеж1рел1к дастандар. 400 б.

10. Маргулан А.Х., Акишев К.А., Кадырбаев М.К., Оразбаев А.М. Древняя культура Центрального Казахстана. Алма-Ата: изд-во «Наука», 1966. 436 с.

11. Михайлов В. Киргизские степи Акмолинской области (по обследованиям ветеринарных врачей) // Записки Западно-Сибирского отдела Императорского Русского географического общества. Кн. 15, вып. 3. Омск, 1893. 87 б.

12. Ремезов С.У. Чертежная книга Сибири. СПб.: изд-во С. Ремезова, 1701 (1882). 50 с.

13. Рынков П.И. Топография Оренбургской губернии (Сочинение П.И. Рычкова 1762 года). СПб.: изд-во Императорской Академии наук, 1776. 405 с.

14. Сакенов С.К., Кукушкин А.И., Бурбаева С.Б., Букешева Г.К., Рахманкулов Е.Ж. Исследование средневекового производственного цеха на городище Бытыгай // Теория и практика археологических исследований. 2021. Т. 33, № 4. С. 268-279.

15. Сембин М.К. Мавзолеи Ботагай, Сырлы-Там, Сулу-Там (историко-археологические материалы). Отчет проектно-сметного отдела Научно-реставрационного отдела Министерства культуры КазССР. Алма-Ата, 1975. 80 с.

16. Сиязов М. Записки Западно-Сибирского отдела Императорского Русского географического общества. Кн. 29. Омск, 1902. С. 55-85.

17. Ускенбай К.З. Восточный Дашт-и Кыпчак в XIII - начале XV века. Проблемы этнополитической истории Улуса Джучи. / Ред. И.М. Миргалеев. Казань: Изд-во «Фэн» АН РТ, 2013. 288 с.

18. Федненко Б. Список растений, собранных экспедиций П.Г. Игнатова для исследования озер Акмолинской области в 1899 году // Записки Западно-Сибирского отдела Императорского Русского географического общества. Кн. 29. М.: Синод. тип., 1901. С. 93-161.

19. Фон-Гернн В.К. Поездка на р. Чу, через пустыню Бетпак-дала в сентябрь 1883 года // Записки Западно-Сибирского отдела Императорского Русского географического общества. Кн. 10. Омск: типография Окружн. штаба, 1888. С. 1-24.

20. Ярыгин С.А. Исследования мавзолея XV века на озере Жанибек-Шалкар // Маргулановские чтения-2011: м-лы междунар. археол. конф. (г. Астана, 20-22 апреля 2011 г.). / Отв. ред. М.К. Хабдулина. Астана: ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2011. С. 384-391.

21. Homann E. Imperii Russici et Tatariae universae. Tabula. [Карта Российской империи и Тартарии]. 1739.

REFERENCES

1. Arslanova, A. A. 1990. In: Natsionalnyy vopros v Tatarii dooktyabrskogo perioda (National issue in the Tatar in the period before October). Kazan, 4-20 (in Russian).

2. Artykbayev, Zh. O. 2021. Esil-Nura - eki su. Aqmola oblysy jer-su ataularinin qupiyasy. (Esil-Nura - two waters. The secret of land and water names of Akmola region). Nur-Sultan: L.N. Gumilyov Eurasian National University (in Kazakh).

3. Akhmedov, B. A. 1965. Gosudarstvo kochevykh uzbekov (State of nomadic Uzbeks). Moscow: "Nauka" Publ. (in Russian).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Eleuov, M. 2000. Saiyarka men Chu, Talas, Keles onirlerinin ortagasyrlyk kalalary, mekenderi zhane keruen zholdary (Medieval cities, settlements and caravan routes of Saryarka and Shu, Talas, Keles regions). Report on research work. Astana (in Kazakh).

5. Er Shora // Babalar sozi: in 100-vol. 2007. Astana: "Foliant" Publ., vol. 45: Batyrlar zhyry (in Kazakh).

6. Kastaniye, I. A. 1910. Drevnosti Kirgizskoy stepi i Orenburgskogo kraya (Antiquities of the Kyrgyz steppe and the Orenburg region. Orenburg: "Karimov, Khusainov i K" Publ., XVIII (in Russian).

7. Kozyrev, A. A. 1911. Gidrogeologicheskoye opisaniye yuzhnoy chasti Akmolinskoy oblasti (Hydrogeological description of the southern part of the Akmola region). Saint Petersburg (in Russian).

8. Zost,A. (ed., compl.). 1880. (Kungurskaya) Kratkaya sibirskaya letopis ((Kungurskaya) Brief Siberian Chronicle). Saint Petersburg: "F.G. Elkonsky" Publ. (in Russian).

9. In: Babalar sozi: in 100 vol. 2006. Astana: "Foliant" Publ. Vol. 32: Shezhirelik dastandar (in Kazakh).

10. Margulan, A. Kh, Akishev, K. A., Kadyrbayev, M. K., Orazbayev, A. M. 1966. Drevnyaya kultura Tsentralnogo Kazakhstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: "Nauka" Publ. (in Russian).

11. Mikhailov, V. 1893. In: Notes of the West Siberian Department of the Imperial Russian Geographical Society. Book. 15, no. 3. Omsk (in Russian).

12. Remezov, S. U. 1882. Chertezhnaya kniga Sibiri - 1701 (Drawing book of Siberia -1701). "S. Remezov" Publ. (in Russian).

13. Rychkov, P. I. 1887. Topografiya Orenburgskoy gubernii (Topography of the Orenburg province). Saint Petersburg: Imperial Academy of Sciences (in Russian).

14. Sakenov, S. K., Kukushkin, A. I., Burbayeva, S. B., Bukesheva, G. K., Rakhmankulov, Ye. Zh. 2021. In: Teoriya ipraktika arkheologicheskikh issledovaniy, vol. 33, no. 4, 268-279 (in Russian). DOI: 10.14258/33(4).-15.

15. Sembin, M. K. 1975. Mavzoley. Botagay, Syrly-tam, Sulu-tam (Istoriko-arkheologicheskiye materialy) (Mausoleum. Botagay, Syrly-tam, Sulu-tam. (Historical and archaeological materials)). Alma-Ata (in Russian).

16. Siyazov, M. 1902. Zapiski Zapadno-Sibirskogo otdela Imperatorskogo Russkogo geograficheskogo obshchestva (Notes of the West Siberian Department of the Imperial Russian Geographical Society). Book. 29. Omsk (in Russian).

17. Uskenbay, K. Z. 2013. Mirgaleyev, I. M. (ed.). Vostochnyy Dasht-i Kypchak v XIII - nachale XV veka. Problemy etnopoliticheskoy istorii Ulusa Dzhuchi (Eastern Dasht-i Kypchak in the 13th - early 15th centuries. Problems of the Ethnopolitical History of Ulus Jochi). Kazan: "Fen" Publ. (in Russian).

18. Von-Gern, W. C. 1888. In: Notes of the West Siberian Department of the Imperial Russian Geographical Society. Book. 10. Omsk (in Russian).

19. Fedchenko, B. 1902. In: Notes of the West Siberian Department of the Imperial Russian Geographical Society. Book. 29. Omsk (in Russian).

20. Yarygin, S. A. 2011. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Margulanovskiye chteniya-2011 (Margulan readings-2011). Astana: L.N. Gumilyov Eurasian National University, 384-391 (in Russian).

21. Homann, E. 1739. Imperii Russici et Tatariae Universae. Табула (Map of the Russian Empire and Tartaria) (in Latin).

МYДДелер кактытысы туралы акцаратты ашу. Автор мудделер кактыгысыныц жщтынын

мэлiмдейдi.

/ Раскрытие информации о конфликте интересов. Автор заявляет об отсутствии

конфликта интересов.

/ Disclosure of conflict of interest information. The author claims no conflict of interest.

Макала туралы аппарат / Информация о статье / Information about the article.

Редакцията TYCтi / Поступила в редакцию / Entered the editorial office: 21.10.2021.

Рецензенттер маккулдатан / Одобрено рецензентами / Approved by reviewers: 24.12.2021.

Жариялаута кабылданды / Принята к публикации / Accepted for publication: 24.12.2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.