Научная статья на тему 'Тажриба машғулотларини мустақил ўрганишга ундовчи таълим бериш орқали олиб бориш'

Тажриба машғулотларини мустақил ўрганишга ундовчи таълим бериш орқали олиб бориш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
129
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лаборатория машғулоти / назорат қилиш / мониторинг / ўз-ўзини баҳолаш / мустақил режалаштириш / назарий ва амалий топшириқлар / таълим самарадорлиги / имитация / лабораторное занятие / контроль / мониторинг / самооценка / самостоятельное планирование / теоретические и практические задания / эффективность обучения / имитация

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Отамирзаев Олимжон Усубович, Зокирова Дилноза Неъматиллаевна

Мақолада тажриба машғулотларини мустақил ўрганишга ундовчи таълим бериш орқали олиб боришнинг анъанавий дарсларга нисбатан афзалликлари ҳамда таълим жараёнида улардан фойдаланиш бўйича тавсия ва таклифлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОВЕДЕНИЕ ЛАБОРАТОРНЫХ ЗАНЯТИЙ ПУТЁМ ОБУЧЕНИЯ, МОТИВИРУЯ К САМОСТОЯТЕЛЬНОМУ ОБРАЗОВАНИЮ

В статье приводятся преимущества проведения лабораторных занятий путём обучения, мотивирующего к самостоятельному образованию, а также даны рекомендации и предложения по их использованию в учебном процессе.

Текст научной работы на тему «Тажриба машғулотларини мустақил ўрганишга ундовчи таълим бериш орқали олиб бориш»

Отамирзаев Олимжон Усубович,

Наманган курилиш-мух,андислик институти «Энергетика» кафедраси катта укитувчиси; Зокирова Дилноза Неъматиллаевна,

Наманган курилиш-мух,андислик институти «Энергетика» кафедраси ассистенти

ТАЖРИБА МАШГУЛОТЛАРИНИ МУСЩИЛ УРГАНИШГА УНДОВЧИ ТАЪЛИМ БЕРИШ ОРКАЛИ ОЛИБ БОРИШ

ОТАМИРЗАЕВ О.У., ЗОКИРОВА Д.Н. ТАЖРИБА МАШ¥УЛОТЛАРИНИ МУСТАКИЛ УРГАНИШГА УНДОВЧИ ТАЪЛИМ БЕРИШ ОРЦАЛИ ОЛИБ БОРИШ

Маколада тажриба машFулотларини мустакил урганишга ундовчи таълим бериш оркали олиб боришнинг анъанавий дарсларга нисбатан афзалликлари х,амда таълим жараёнида улар-дан фойдаланиш буйича тавсия ва таклифлар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: лаборатория машFулоти, назорат килиш, мониторинг, уз-узини бах,олаш, мустакил режалаштириш, назарий ва амалий топшириклар, таълим самарадорлиги, имитация.

ОТАМИРЗАЕВ О.У., ЗОКИРОВА Д.Н. ПРОВЕДЕНИЕ ЛАБОРАТОРНЫХ ЗАНЯТИЙ ПУТЁМ ОБУЧЕНИЯ, МОТИВИРУЯ К САМОСТОЯТЕЛЬНОМУ ОБРАЗОВАНИЮ

В статье приводятся преимущества проведения лабораторных занятий путём обучения, мотивирующего к самостоятельному образованию, а также даны рекомендации и предложения по их использованию в учебном процессе.

Ключевые слова и понятия: лабораторное занятие, контроль, мониторинг, самооценка, самостоятельное планирование, теоретические и практические задания, эффективность обучения, имитация.

OTAMIRZAYEV O.U., ZOKIROVA D.N. LABORATORY TESTING BY TRAINING MOTIVATING SELF-LEARNING EDUCATION

The article shows the advantages of conducting laboratory studies by training motivating self-education, as well as recommendations and suggestions for their implementation in the educational process.

Keywords: laboratory studies, monitoring, self-assessment, self-planning, theoretical and practical tasks, training effectiveness, imitation.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 3

2017-2021 йилларда Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Царакатлар стратегияси-нинг 4.4-банди (Таълим ва фан соцасини ривожлантириш)да белгиланган вазифаларни амалга ошириш мацсадида, узлук-сиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мецнат бозо-рининг замонавий эцтиёжларига мос юцори малакали кадр-лар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш; таълим муассаса-ларини замонавий уцув ва лаборатория асбоблари, компьютер техникаси ва уцув-методик цулланмалар билан жицозлаш; таълим ва уцитиш сифатини бацолашнинг халцаро стандартларини жорий этиш асосида олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати цамда самарадорлигини ошириш, илмий ва инновация ютуцларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш, таълим тизи-мидаги барча меъёрий цужжатларни ривожланган хорижий таълим муассасалари тажрибаси ва илм-фаннинг жадал ривожланишидан келиб чициб доимий равишда такомиллаш-тириб бориш цозирги кундаги долзарб вазифалардан цисоб-ланади.

Юкоридаги вазифалардан келиб чикиб, олий таълим тизимини тубдан такомиллаштириш, мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш борасидаги устувор вазифа-ларга мос х,олда, кадрлар тайёрлашнинг маъно-мазмунини тубдан кайта куриб чикиш, халкаро стандартлар даражасида олий малакали мутахассислар тайёрлаш учун зарур шароитлар яратиш максадида 2017 йил 20 апрелда Узбекистон Республикаси Президен-тининг «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-2909-сон карори кабул килинди.

Ушбу карорга кура, х,ар бир олий таълим муассасаси томонидан хориждаги етакчи тур-дош илмий-таълим муассасалари билан истик-болли х,амкорлик алокаларини якиндан йулга куйиш, укув жараёнига халкаро таълим стан-дартларига асосланган энг замонавий педаго-гик технологиялар, таълим дастурлари ва укув-методик материалларни кенг жорий этиш олий таълим тизимини келгусида комплекс ривожлантиришнинг энг мух,им вазифа-лари этиб белгиланди.

Маълумки, х,озирги замон талабларига жавоб берадиган, ракобатбардош мутахассис кадрлар тайёрлаш барча таълим муассасалари олдида турган долзарб масалалардан х,исобла-

нади. Ёшларга таълим ва тарбия беришнинг мураккаб вазифаларини х,ал этиш укитувчи-ларнинг Fоявий эътикоди, касб мах,орати, истеъдоди ва маданияти, х,озирги замон педа-гогик ва ахборот технологияларни куллаш, талабаларни узаро фаолликка олиб келишига боFликдир.

Жамиятимизнинг ижтимоий-иктисодий тараккиётини жадаллаштириш шароитида булажак ёш мутахассис кадрларнинг мустакил ишлаш кобилиятини ривожлантириш оми-лини вужудга келтириш давр талабига айлан-мокда. Бугунги кунда ижодий фикрлайдиган, мустакил равишда окилона фаолият курса-тадиган ёшлар ута зарур х.исобланади1.

Дунёнинг каерида булманг, барча жойда муайян йуналиш буйича мустакил изланиш ва урганиш учун доимо эх,тиёж мавжуд эканли-гига амин буласиз. Айникса, техника фанлари борасида мустакил урганишнинг ах,амияти кун сайин ортиб бормокда. Жах,оннинг ривожланган мамлакатларида мустакил урганиш кенг тарFиб килинади ва билим олишнинг бундай усули иш жараёни х,амда касбий мах,оратнинг

1 Отамирзаев О.У., Зокирова Д.Н., Вахобова С.К. Мустакил фикрлашларни шакллантиришга йуналтирилган дарс ишланмаси. // «Таълим технологиялари» журнали, 2014 йил 4-сон. -22-23-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 3

мунтазам равишда такомиллашувига олиб келади.

Укитувчилар таълим-тарбия жараёнида замонавий технологияларни муваффакиятли куллашлари, махсус методик билим ва куник-маларни эгаллашлари хамда педагогик амали-ётда зарур буладиган методик тайёргарликка эга булишлари лозим.

Ганс-Дитер Хопфнер томонидан яратилган, Узбекистон-Швейцария «Касбий куникма-ларни ривожлантириш» лойихаси хамкорли-гида нашр этилган «Урта махсус, касб-хунар таълими тизимида мустакил урганишнинг ах,а-мияти» номли касб-хунар коллежлари учун укув кулланмада1 ушбу методга изох берил-ган.

Укитувчиларни уз билимларига таянган холда таълим беришдаги фаолиятларини турт боскичли метод оркали куйидагича ифодалаш мумкин:

1-босцич (тушунтириш-тинглаш).

Укитувчи машFулот мавзусининг максад-ларини белгилайди. У берилган мавзу нихоясида талабалар эгаллаши керак булган билим ва малакани аниклаб беради. Олинади-ган билим ва малаканинг ахамиятини тушун-тиради, яъни мазкур билим ва малаканинг келажакда кандай холатларда ишлатилиши мумкинлиги туFрисида маълумот беради. Улар талабаларга эришган натижаларини эслатиб туради. Танишиб чикиш керак булган мавзу-лар буйича кириш маърузаларини укийди.

2-босцич (намойиш этиш-кузатиш).

Укитувчи берилган топширикни бажариш

учун керак буладиган боскичларни тушунти-ради ва уларни номлаш баробарида уз хатти-харакатлари билан намойиш этади. Талаба-лардан диккат билан кузатиб боришлари суралади. Намойиш килиш оркали купрок маълумот берилади. Мураккаброк мавзуларни ёритишда талабалардан хар бир боскич номи ва берилаётган маълумотни ёзиб бориш талаб килинади.

3-босцич (тузатиш-иммитация).

Укитувчи талабаларнинг такрорлашларини

эх,тиётлик билан тузатиб боради. Талабалар уз

1 Хопфнер Г.Д. Урта махсус, касб-хунар таълими тизимида мустакил урганишнинг ахамияти. Касб-хунар коллежлари учун укув кулланма. Узбекистон-Швейцария «Касбий куникмаларни ривожлантириш» лойихаси. - Т., 2009. -28-31-б.

укитувчилари бажараётган харакатларини имкон кадар ухшатган холда такрорлашга уринадилар. Улар бажараётган харакатларини тушунтириб, хар бир боскич номини овоз чикариб айтиб борадилар.

4-боск.ич (ба^олаш-амалда бажариш).

Талабалар олган билим ва малакаларини турли иш холатларига куллаб курадилар. Укитувчи натижаларни бахолаб боради: у малака даражасини аниклайди ва яхшилаш керак булган вазиятларни тушунтиради. Талабаларнинг бажариш даражалари укитувчи томонидан бахоланади.

Юкорида таърифланган туртта боскич содда малакавий билимларни эгаллаш учун маъкул хисобланади, лекин укитувчи-мураб-бийлар ундан мураккаб билимларни беришда хам фойдаланадилар. Улар мураккаб амалий мавзуларни одатда соатлаб чузиладиган маъ-рузалар ёрдамида тушунтирадилар. Талабалар амалий машFулотларга киришишдан олдин хаддан ташкари куп назария билан танишишга мажбур буладилар.

Таълим беришнинг самаралирок ва унча куп вакт талаб этмайдиган усули талабаларни мавзуга кискача кириш билан таништириш, сунгра уларни мустакил изланиш ва урганишга ундашдир. Талабалар керакли булган маълу-мотларни узлари мустакил тарзда излаб топа-дилар, укитувчилар эса эндиликда талабалар мустакил тарзда топширикларни бажара олишлари учун вакти-вакти билан мавзу буйича кенг камровли маърузалар бериб борадилар. Мустакил урганишга ундаш усули жуда фаол урганишни талаб этади.

Мустакил урганишга ундовчи таълим бериш усулларини пухта эгаллаган укитувчилар талабаларни берилган топширикларни бажаришнинг узига хос йулларини топишлари ва бошка масалаларга хам узларининг усул-лари оркали ёндашишларига ундамоFи керак.

Техника йуналишларининг мутахассислик фанларидан лаборатория машFулотларини талабалар томонидан мустакил фикрлашла-рини шакллантиришга йуналтирилган дарс шаклида олиб бориш билан мустакил урганиш жараёнини вужудга келтириш мумкин булади. Наманган мухандислик-курилиш институти, 5310200-Электр энергетика таълим йуналиши талабалари учун «Назарий электротехника» фанидан «Кучланишлар резонансини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 3

урганиш» мавзусидаги тажриба машFулотини мустакил урганишга ундовчи куйидаги беш боскичда олиб бориш мумкин:

1-босцич. Мацсадни белгилаш (5-10 дацица).

Бунда талабалар узларига берилган вази-фага (топширикка) асосан максадларга мустакил тарзда эришмоклари керак, ёхуд узлари муайян максадни белгилашлари лозим. Талабалар узларининг алохида максадларини белгилашлари, яъни тажриба ишини бажаришдан максадни белгилашлари лозим.

Укитувчи эса талабаларга уз максадларини белгилашлари учун харакатлар мажмуи, керак буладиган материаллар ва вактни аниклашда кумаклашади хамда уз маслахатларини беради.

2-босцич. Режалаштириш (10-15 дацица).

Талабалар керакли боскичларни узлари

алохида ёки гурух булиб белгилайдилар, яъни тажриба ишини кандай бажаришни режалаш-тирадилар. Бунда ишни бажариш учун керакли асбоб-ускуналар, лаборатория жихозлари, дидактик материаллар мавжудлиги текшириб чикилади. Лаборатория жихозлари сонини хисобга олган холда, бир вактнинг узида неча киши ишни бажариши мумкинлигига караб, ишни бажариш режасини ишлаб чикадилар, бунда тажриба ишларини бажариш буйича услубий курсатмалар асос булади.

Укитувчи талабаларга керакли ахборот манбаларини излаб топиш буйича уз маслахатларини беради ва заруратга караб, уларга керакли булган маълумотларни узи бериши мумкин1.

3-босцич. Карор цабул цилиш (15-20 дацица).

Талабалар уз режаларига асосан тажриба ишини бажариш учун назарий билимларга эга эканликларини синаб курадилар, бунда тажриба ишларини бажариш буйича услубий курсатмаларда келтирилган синов саволлари-дан фойдаланадилар. Талабалар уз режалари буйича бирор карорга келгач, мазкур карор билан укитувчини таништирадилар.

Укитувчи карорда мавжуд булиши мумкин булган хато ва камчиликларни аниклайди ва

1 Хопфнер Г.Д. Урта махсус, касб-хунар таълими тизи-мида мустакил урганишнинг ахамияти. Касб-хунар кол-лежлари учун укув кулланма. Узбекистон-Швейцария «Касбий куникмаларни ривожлантириш» лойихаси. - Т., 2009, -28-31-б.

талабага ушбу хато ва камчиликларни барта-раф этиш буйича уз маслахатларини беради.

4-босцич. Бажариш ва мониторинг цилиш (25-30 дацица).

Талабалар уз иш режалари ва тажриба ишларини бажариш буйича услубий курсатма-ларда келтирилган ишни бажариш тартибига амал килган холда ишни бажарадилар ва уз харакатларини хамда эришаётган натижала-рини мониторинг килиб борадилар.

Укитувчи талабаларнинг ишни бажариш жараёнларига факат ускуналарни ишлатишда хавфли вазият вужудга келса (ёки келиши мумкин булса), талабалар электр улчаш асбоб-ларидан фойдаланиш ва уларни ишлатиш, саломатлик ва хавфсизлик коидаларига амал килмасалар ёки белгиланган максад йулидан сезиларли даражада оFиб кетсаларгина арала-шадилар.

5-босцич. Ба^олаш (10-15 дацица).

Талабалар тажриба ишларини бажариш буйича услубий курсатмаларда келтирилган номаълум катталикларни улчаш натижаларига асосан хисоблайдилар ва тегишли жадвал-ларни тулдирган холда керакли график, чизма ёки диаграммаларни чизадилар. Бунда топ-ширикни, яъни тажриба ишининг кандай бажарилгани буйича бошланFич бахони аввал талабаларнинг узлари берадилар. Бунинг учун улар укитувчи томонидан тайёрланган бахо-лаш варакаларини тулдирадилар.

Сунгра ушбу бахолар укитувчи томонидан куриб чикилади ва заруратга караб узгарти-рилиши хам мумкин. Бундан ташкари, талабалар бажарган ишлари ва унинг натижалари буйича хисобот (такдимот) тайёрлайдилар хамда уни якка тартибда укитувчига топшира-дилар2.

Шундай килиб тажриба машFулотларини мустакил урганишга ундовчи дарс боскичлари оркали олиб борилганда дарснинг самара-дорлиги ортади, чунки бунда хар бир талаба узи мустакил равишда ишлашга мажбур булади ва шунга яраша тайёргарлик куради хамда улар узларини узлари бахолайдилар. Шунинг учун дарс давомида бирорта талаба хам четда колмайди ва талабаларнинг узлаш-тириш курсаткичлари сезиларли даражада ортади.

2 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 3

Tеxника йyналишлаpининг укув pежала-pида лабоpатоpия машFулотлаpи pежалашти-pилган баpча фанлаpидан лабоpатоpия маш-Fулотлаpини му^ак.ил фикpлашлаpини шакл-лантиpишга йyналтиpилган даpc шаклида олиб боpишни тавcия этиш мумкин.

А^ билим муcтакил англанган, x^c этил-ган, кийинчиликлаpга дуч келиб Уpганилган бyлcа, унда бу билим тула ва чукуp yзлаштиpилган булади. Булаpнинг баpчаcи Уpганилаётган фанга ма^улиятли, укув фао-лиятига куникма, иш фаолиятини pежалашти-pишда вактдан унумли фойдаланиш, уз-узини

назоpат килиш, xатолаpни тузатиш ва хока-золаpга хам боFлик булади. Tалаба томонидан доимий аклий фаолият билан шуFулланиш аклий фаолиятга эхтиёжни pивожлантиpади ва талабалаpнинг вактини тежаб-cаpалаб ишлатишга ypгатади. Бу билан булажак мута-xаccиcлаpнинг муcтакил укув фаолиятлаpини pивожлантиpиш, укув ва илмий ишлаpнинг муштаpаклигини таъминлаш, укувчи-талаба-лаpни илмий-тадкикот ишлаpига жалб килиш, шулаp аcоcида етук мутаxаccиc тайёpлаш cифатини ошиpишга эpишиш мумкин булади1.

Aдaбиётлaр рyйxaти:

1. Отамиpзаев О.У., Зокиpова Д.Н., Ваxобова С.К. Муегакил фикpлашлаpни шакллан-тиpишга йyналтиpилган даpc ишланмаcи. II «^а^лим теxнологиялаpи» жуpнали, 2014 йил 4-cон. -22-23-б.

2. Tошмиpзаев М., Отамиpзаев О.У. ва бошкалаp. Электpотеxниканинг назаpий а^^ лаpи фанидан талабалаp муcтакил ишини ташкил этиш ва бахолаш. II «^а^лим муам-молаpи» жуpнали. 2009 йил 4^он. -66-6-б.

3. Xопфнеp Г.Д. Уpта маxcуc, каcб-xунаp таълими тизимида муегакил ypганишнинг ахамияти. Kаcб-xунаp коллежлаpи учун укув кулланма. Узбекиcтон-Швейцаpия «Ка^ бий кyникмалаpни pивожлантиpиш» лойиха^. - T., 2009. -2В-31-б.

1 Tошмиpзаев М., Отамиpзаев О.У. ва бошкалаp. Электpотеxниканинг назаpий аcоcлаpи фанидан талабалаp муетакил ишини ташкил этиш ва бахолаш. II ^амим муаммолаpи» жуpнали, 2009 йил 4-еон. -б6-68-б.

ЗAMGHAВИЙ TAЪЛИM I CGBPEMEHHGE OБPAЗOВAHИE 2018, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.