Научная статья на тему 'ТАЖНИС БАДИИЙ САНЪАТИНИ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВОСИТАСИДА ЎҚИТИШ ТАЖРИБАСИДАН'

ТАЖНИС БАДИИЙ САНЪАТИНИ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВОСИТАСИДА ЎҚИТИШ ТАЖРИБАСИДАН Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Саидмурод Холбеков

Мумтоз адабиётни ўқитишда тажнис санъатини таҳлил қилиш қандай критерийлар асосида олиб борилади, мазкур воситанинг таъсирчанлиги қай даражада? Адабиёт дарсларини ташкил этиш жараёнидаги изланишларимиз ана шу ҳақда. Мумтоз адибларимиз асарларидаги ўзига хосликларга эришишда ҳеч кимнинг хаёлига келмаган йўлларидан юрганлар ва ажойиб натижаларга эришганлар. Масалан, шеърий сатрларини ажиб ва ғариб бадиият унсурлари билан безаганлар. Айниқса, қофия борасидаги изланишларини баҳолаш амри маҳол, бўлиб ҳам қофия жиҳатидан унинг тажнисли турининг қўлланилиши унинг маҳорат самараси эканлигидан далолат беради. Бу ҳақда гапиришдан олдин Навоий “Мажолис ун-нафоис” асарида Атойининг Ул санамким, су(в) яқосинда паритек ўлтурур,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЖНИС БАДИИЙ САНЪАТИНИ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВОСИТАСИДА ЎҚИТИШ ТАЖРИБАСИДАН»

"Ilg'or xorijiy tajribalar asosida bo'lajak o'qituvchilarda kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning pedagogik strategiyalari: muammolar va yechimlar" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

2024-yil 20-fevral

ТАЖНИС БАДИИЙ САНЪАТИНИ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВОСИТАСИДА УЦИТИШ ТАЖРИБАСИДАН Саидмурод Холбеков

Чирчик давлат педагогика университети. e-mail: s xolbekov79@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.10680025

Мумтоз адабиётни укитишда тажнис санъатини тах,лил килиш кандай критерийлар асосида олиб борилади, мазкур воситанинг таъсирчанлиги кай даражада? Адабиёт дарсларини ташкил этиш жараёнидаги изланишларимиз ана шу хдкда.

Мумтоз адибларимиз асарларидаги узига хосликларга эришишда х,еч кимнинг хаёлига келмаган йулларидан юрганлар ва ажойиб натижаларга эришганлар. Масалан, шеърий сатрларини ажиб ва гариб бадиият унсурлари билан безаганлар. Айникса, кофия борасидаги изланишларини бах,олаш амри мах,ол, булиб х,ам кофия жихдтидан унинг тажнисли турининг кулланилиши унинг майорат самараси эканлигидан далолат беради.

Бу хдкда гапиришдан олдин Навоий "Мажолис ун-нафоис" асарида Атойининг

Ул санамким, су(в) якосинда паритек ултурур,

Еояти нозуклигидин су(в) билан ютса булур, -

байтини тах,лил килатуриб, "^офиясида айбгинаси бор. Аммо мавлоно куп туркона айтур эрди. ^офия эх,тиёжига мукайяд эрмас эрди" деб ёзади.

Филология фанлари номзоди Сайфиддин Рафъиддинов "Х,акикат ва мажоз" номли монографиясида ана шу "айбгина" "равийнинг йуклиги" сабаб булганлиги таъкидланган [1, 54].

^аранг, мумтоз шоирларимиз шеър техникасини узлаштиришда узига хос йулдан боришган ва бунга эришишган х,ам. Масалан, Собир Сайкалийнинг "Равзат уш-шух,адо" номли агиографик асарида шундай тасвирлар бор:

Абу Бакру Абу Жах,л ила Х,амза,

Мухдммад мустафога эрди х,амрах, [2, 132].

Ана шу ажратиб курсатилган сузларни доскага ёзиб, укувчиларнинг диккатини жалб килсак ва мумтоз адибларимиз бадиий мах,оратни тах,лил килиш асносида дарс самарадорлигини янада оширишимиз мумкин.

Ташки томондан каралганда, бу маснавийда кофия техникаси бузилгандек куринади. Гап шундаки, х,озирги укувчиларга бу галат туюлиши мумкин, лекин араб алифбосида калаб тебратган мумтоз адибларимиз арабий хдрфлар воситасида ажойиб суз уйинлари яратганлар, жумладан, "Х,амза" ва "хдмрах," сузлари деярли бир хилда ёзилади, факат хдрфларга куйиладиган нукталар билан фаркланади ("р" ("j") хдрфида йук, "з" ("j") хдрфида эса нукта мавжуд).

Атоуллох Хусайний "Бадоеъ ус-саноеъ" асарида шундай ёзади: 'Тайри лафзий тажнис уч турлидур. Аввалгиси тажниси хаттийдур ва ани музораъа, мушокала ва тасхиф хам дерлар. Бу талаффузда турлича лафзларнинг ёзувда бир-бирига ухшаш булмогидур" [3, 48].

Демак, "Х,амза" ("О-4*") ва "х,амрах," ("®j*a") сузларидаги шаклдошлик хам тажниси хаттийни келтириб чикарган хамда унинг кофия тарзидаги келиши хат кофияни хам юзага келтирган. ^арангки, бир кофиянинг узида бир канча жихатларни куллай олиш шоирларимизнинг илми бадеъда майорат касб этганликларининг бир куринишидир.

"Бадоеъ"да яна шундай дейилган: "Арабийятда ахлининг баъзилар тажниси хаттийга мутъим деб от куюптурлар ва итъом лугатта бир кориндин икки фарзанднинг тугилишидур.

"Ilg'or xorijiy tajribalar asosida bo'lajak o'qituvchilarda kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning pedagogik strategiyalari: muammolar va yechimlar" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

2024-yil 20-fevral

Икки шаклдош ёзма шаклда эгизаклардек ухшаш булгани учун анга мутъим деб ном куюптурлар.

Мавлоно ^утбиддин аллома дептур: ул хам тажниси хаттий кабилидиндурким, харфларнинг хусусиятига, аларнинг кушуб ва айириб ёзилишига назар олинмаганда икки лафз орасида турлича укиш юзага келур, масалан, "май беъуд бенуш" ("^j^ ^>") лафзидаги харфларнинг кушиб ва айириб ёзилишига назар солмасалар, "Масъуд бин Вайс" ("oyj dJ ^j*^*") булур" [3, 49].

Мирзо Салимийнинг "Каъб ул-Ахбор хикоялари" агиографик достонида юкорида таъкидланган араб бадеъшуносларининг таъкидлаган "мутъим" (яъни, бир-биридан фарк килмайдиган эгизак суз)ни куриш мумкин:

Титради хашмдин мисоли терак, - ("4>")

Деди: Эй Каъб, айладим сани тарк [4, 35].- ("4j?')

Бу ерда кирилл алифбосидаги холатни кузатсак, оч кофия ишлатибди-да муаллиф, деб уйлаш мумкин бир карашда, лекин араб алифбоси хусусиятларига эътибор берилса, бир хилдаги суз шакли намоён булмокда ва бу уз замони шоири бадиий санъатларни куллашда шаклдош сузлардан хам унумли фойдаланганлигига гувох буламиз. ^офиянинг узгача жихатлари ана шу тарзда очиб берилган.

Бу ерда "терак" ва "тарк" сузлари ана шундай узига хослик харфларнинг битилишига хосланган инжаликни келтириб чикарган. Бу ерда Салимий факатгина ташки шаклдошликка эътибор бериб колмаган. Мана шу биргина байтдаги "терак" ва "тарк" сузлари тажниси хаттий билан бирга узига хос кофиянинг биз умуман кутмаган жихатларини назардан кочирмаган.

Хулоса сифатида кайд этиш керакки, укувчи/талабаларни тажнис санъати хусусиятларини тушунтиришда уларнинг араб алифбосидаги куринишларини доска/интерактив доскага ёзиб курсатган холда тахлил килинса, укитиш жараёнида эсда коларли натижаларга эришиш мумкин.

REFERENCES

1. Рафиддинов С. Мажоз ва хакикат. - Тошкент: Фан, 1995.

2. Собир Сайкалий Х,исорий. Равзат уш-шухадо (Нашрга тайёрловчилар: Сайфиддин Сайфуллох, Довуд Хунзикер). - Тошкент: Мовароуннахр, 2004.

3. Атоуллох Хусайний. Бадойиъу-с-санойиъ (Форсчадан Алибек Рустамов таржимаси). -Тошкент: Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти. 1981.

4. Мирзо Салимий. Каъб ал-Ахбор хикоялари (Нашрга тайёрловчи: И.Санаев). -Самарканд: Зарафшон, 2003.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.