CC BY
7RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
TASVIRIY SAN'AT TARIXI FANINI O'RGATISHNING SPETSIFIK
XUSUSIYATLARI 1D.J.Tulanova, 2M.Z.Sobitova
1Nizomiy nomidagi TDPU (O'zbekiston), dotsent dtulanova@mail.ru 2Nizomiy nomidagi TDPU (O'zbekiston)
sobitovamuslima4@gmail .com https://doi.org/10.5281/zenodo.7993365
Annotatsiya. Ushbu maqola tasviriy san'at tarixi fanining o'zlashtirish uchun zarur bo'lgan imkoniyatlami ko'rib chiqadi. Malumki, tasviriy san'at tarixi rassom-o'qituvchining kelajakda o'sishi va rivojlanishini shakllantiradigan bilimlarning asosidir.
Kalitso'zlar: dolzarblik, san'at, janri, rassom, davr, maktab, asar, muzey, salon, ta'lim.
Ma'lumki, xozirgi davrga kelib mazmunan boyitilgan, yangi pedagogik va axborot texnologiyalari qo'llanilgan tarzda dars olib borilishi talab qilinmoqda. 5110800 - Tasviriy san'at va muxandislik grafikasi yo'nalishida taxsil olayotgan talabalarga mutaxasislik fanlarini keng ko'lamda o'qitishda tasviriy san'at tarixi fani muhim ahamiyat kasb etadi. Ma'lumki, ushbu fan mashg'ulotlari orqali talabalar tasviriy san'at xaqidagi tasavvurlarini o'stiradilar. Tasviriy san'atning tur va janrlarini o'rganib, Jaxon va milliy tasviriy san'atining durdona namunalari bilan tanishadilar. Shuningdek, jaxon tasviriy san'ati rivojiga xissasini qo'shgan buyuk rangtasvir ustalari, me'morlar, xaykaltaroshlar va amaliy dekorativ ustalari ijodi bilan yaqindan tanishib, ular yaratgan asarlarini taxlil qiladilar.
San'at - bu izlanishdir, aniqrog'i komil, yetuk shakl, ritm va koloritni borliqdan izlab, abadiylikka, ya'ni Dunyoni va Insonni bilishdir. San'at o'z ichiga hozirgacha yechimi topilmagan va go'zallikning noyob va hayratli taraflarini aks ettirgan tushuncha desak ham bo'ladi. San'at asarini yaratish jarayonini ko'pincha inson dunyoga kelishi bilan qiyoslashadi. San'at qonunlarini asosi bu tabiat qonunidir. Masalan, tabiatda oddiy jarayon bo'lgan, lekin hozirgacha hayratga soladigan hodisa - insonni dunyoga kelishi, gul ochilishi, fasllar almashishi va san'at asarini yaratilishi-bularning barchasi bir tizimdagi jarayondir. Negaki tepada sanalgan barcha hodisa inson qalbida birxil his-tuyg'ularni uyg'otishga qodirdir. Ular - ilhomlanish, zavqlanish, ijodiy parvoz. San'at so'zining lug'aviy ma'nosiga kelsak, "San'at" - ijtimoiy ong va inson faoliyatining o'ziga hos shakli. San'at qadimiy tarixga ega bo'lib, u jamiyat taraqqiyotining ilk bosqichlarida mexnat jarayoni bilan, kishilar ijtimoiy faoliyatining rivojlanishi bilan bog'liq holda vujudga kela boshlagan.
Go'zallik tushunchasi va go'zallik tuyg'usi. Bu fazilatlar inson tomonidan tabiat, jamiyat va insondagi uyg'unlik, mutanosiblik, ranglar jilosi, simmetriya kabilarni idrok etishda yuzaga chiqadi, buning natijasi o'laroq insonlarda rohat va zavq, tashabbuskorlik yoki aksincha, salbiy xissiyotlar tug'iladi. Go'zallik yuksak estetik qadriyat bo'lib, tabiatdagi narsa-hodisalarning shakl va bo'yog'i, rangning mukammalligidan zavq-shavq olish, Shuningdek San'at soxasida yaratilgan go'zal asarlardan intellektual va emotsional mamnunlik hissini tuyish, insonning ma'naviy fazilatlari - mehnati, odob-ahloqi, Vatan uchun kurashdagi ulug'vorlik xatti-harakatlaridan rohatlanish mahsulidir.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
San'atshunoslik fanining kelib chiqishi. San'atshunoslik ilmi fan sifatida XVIII asrda shakllandi. Ammo bundan oldin ham san'atshunoslik fani bir necha olimlar qalamiga mansub bo'lganligi aniqlangangan. Masalan, antik davri olimlaridan Gerodot - dunyoning yetti mo'jizasi haqida ma'lumotlar qoldirgan, Pavsaniy, Filostratlar yozuvlarida esa badiiy asarlarni ta'rifini uchratishimiz mumkin, Aflotun va Arastular antik dunyo san'at nazariyasini ishlab chiqqanligi ma'lum. Shuningdek uzoq Sharq san'at traktatlari bo'lganligi hozirgi davrga kelib aniqlandi, bulardan Chju Tszinsyuan (VIII asr), Go Si (XI asr), Dun Csichan (XVI asr). So'ngra bir qator san'atshunoslik asarlari Yevropa Uyg'onish davrda yaratilgan (L.B.Alberti traktatlari, J.Vazarining San'at haqidagi 5 kitobi: "Eng mashhur rassomlar, xaykaltaroshlar va Me'morlar xayotining ta'rifi", Leonardo da Vinchi va Dyurerlar asarlari). XVIII asrda ilk bor san'atshunoslik soxasidagi birinchi asar chop etildi, bu muallif Vinkelmanning "Qadimgi dunyo san'ati tarixi"deb nomlangan asaridir. XIX va XX asrlarga kelib san'at tarixini tadqiqot qilishga qaratilagan bir necha san'at maktablari va yo'nalishlari paydo bo'lishi kuzatiladi. Bulardan K.Vyorman, A.Shpringer va V.Lyubke (Germaniya), G.Mospero va Violle le Dyuk (Frantsiya), Ya.Burkxard (Shvetsariya), V.V.Stasov, I.E.Grabar, M.V.Alpatov (Rossiya). O'zbekiston xududida san'atshunoslik soxasidagi ilmiy tadqiqotlar XX asr o'rtalarida, ya'ni O'zbekiston yerlaridagi arxeologik topilmalar bilan chambarchas bog'liq xolda rivojlandi. Bulardan L.Rempel. G.Pugachenkova, A.Umarov, M.Myunts, L.Lakovskaya, R.Toqtosh, L.Shostkolar ilmiy asarlaridir. Hozirgi davrga kelib san'atshunoslik sohasidagi faoliyati bilan tanilgan san'atshunoslardan E.Rtveladze, A.Egamberdiev. A.Xakimov, N.Axmedova, E.Gyul, S.Alievalarni misol qilsak bo'ladi.
Yaxshi darsning oddiy darsdan farq qilinishining birinchi omili - dars jarayonida xar bir talaba uchun fanga doir muxit yaratishdir. Hususan, tasviriy san'ati tarixi darslari o'z joyida, ya'ni tasviriy san'at asarlari saqlanadigan va ko'rsatiladigan joylar - muzey, ko'rgazma zallari, shuningdek bizning yurtimizdagi barcha xorijiy davlatlarga tegishli elchixonalari (Gretsiya, Azarbayjon, Misr Germaniya va b.), madaniy markazlari, ular ichidagi ushbu davlatlarga tegishli kichik muzeylarda (shundek muzeylar tashkil etilganligi o'ylaymanki barchaga ma'lumdir) o'rganilishi kerak. Bu joyda kichik misol keltirish o'rinlidir: "Masalan Gretsiya (Yunon) san'atining o'rganish jarayonida, Yakkasaroy tumanida joylashgan Grek xalqining madaniy markaziga ekskursiya uyushtirib, xaqiqiy grek tilini tinglash bilan bir qatorda ushbu dargoxdagi Gretsiya xalqining tarixi, madaniyati va san'atiga doir videomateriallarni tomosha qilish talabalar ongida bir umrga muxrlanib qoladi. Psixologiya fanidan bizga ma'lumki, insonlarning xis qilish qobiliyati uch toifaga bo'linadi. Birinchisi - vizual (ko'rib eslab qolish qobiliyati), ikkinchisi -audial (tinglash bilan bog'liq qobiliyat), va uchinchisi esa - kinestetik (ushlab ko'rish). Lekin shaxsda yuqorida aytib o'tilgan qobiliyatlar ko'pincha barchasi aralash ravishda uchraydi. Biri ko'proq, biri esa kamroq tarzda. SHunga qaramay, asosi nazariyadan tashkil topgan fanlar (tasviriy san'at tarixi, amaliy san'at tarixi, tasviriy san'at o'qitish metodikasi, plastik anatomiya)ni chuqurroq egallash uchun vizual qobiliyat katta e'tiborga ega, negaki ko'rib (master klass, demonstratsiya, videotasmalar) egallangan bilimning 80% foizi eslab qolinadi. Audio (ma'ruza) informatsiyani elab qolish faqatgina 20 foizni tashkil etadi.
Endi asosida amaliy mashg'ulotlar bo'lgan fanlarga (rangtasvir, qalamtasvir, nusxa ko'chirish va b.) kelsak, xar bir o'qituvchi talabalar bilan bir qatorda navbatdagi darsga qo'yilgan maqsadni yechishi shartdir. Bu so'zlarimni men kuyidagi misol bilan tasdiqlayman. Uyg'onish
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
davrini esga olaylik. Andrea Verokkio maktabi(ushbu ilm dargoxi Lorentso Di Kredi, Sandro Bottichelli, Leonardo da Vinchi kabi rassomlarni yetishtirgan)ning asosiy qonun qoidalari kuydagilardan iborat bo'lgandir. Xar bir taxsil olayotgan bo'lajak rassom qo'liga mo'yqalam olishdan avval bo'yoqlar tayyorlashni o'rgangan va o'quv dargohi ko'p yillarga bo'lajak rassomning uyiga aylanardi. Birinchi kunidanoq yosh o'quvchi kelajakda tasviriy san'at ustasi bo'lib yetishishga moslangan muxitga kirib borardi. Birinchi kundanoq uning ko'z oldida ustozining navbatdagi tasviriy san'at asarini yaratish jarayoni gavdalanardi. SHuningdek ustaxonaga davlat yoki cherkovlar tarafidan ijtimoiy buyurtma berilsa, uni amalga oshirish uchun ustaxonadagi barcha tarbiyalanuvchilar ishtirok etib, o'z xissalarini qo'shar edilar. Ya'ni bu yerda ustoz va shogird bir tizimga, bir mexanizmga aylanar edi. O'qituvchining dars jarayonida yangi san'at asari ustida ishlash ikki tarafga, ya'ni o'ziga va talabaga ham foyda keltiradi. Masalan, qalamtasvir yoki rangtasvir darslarida, talabalar bir tarafdan bilimi yetmaganligi, ikkinchi tarafdan o'qituvchi yetarlicha tushintirmaganliligi tufayli, rasm chizayotgan bola o'zining asariga bo'lgan qiziqishni yoqotadi va uning ishi to'xtab qoladi. Ushbu muammoni bartaraf etishda aynan ustoz yaratayotgan asar yordam berishi mumkin, talaba o'qituvchisidan yordam so'ramagan xolda, oldida turgan muammoning yechimini ko'proq tajribaga ega ustozi ishlagan asaridan topishi mumkin.
REFERENCES
1. Э.Умаров.,М.Абдуллаеев Маънавият асослари Укув кулланма. «Шарq» Матбаа-акциядорлик компанияси бош таhририяти.Т. 2005
2. Джорджо Вазари «Жизнеописания наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих» .Изд.Альфа-книга.2008.
3. З.Н.У. Абдуллаев. Санъат тарихи 1 том. Т. «Укитувчи» 1986 ^http://kutubxona.adu.uz/kutubxona/85sanattarixi1j ildabdullayevn1987pdf.pdf)
4. Саидалиев С. С., Гуломова Н. Х.,Туланова Д. Ж. Методы эффективного использования законов перспективы при обучении изобразительному искусству. «Молодой учёный» . № 7 (141) . Февраль, 2017. https://moluch.ru/archive/141/38745/
5. 5. А.Ф.Косарев. Философия мифа: мифология и ёё эвристическая значимость.М.,2000
6. D.J.Tulanova. Tasviriy san'at tarixi. Darslik. «Adabiyot uchqunlari» MCHJ nashriyoti. Т. 2021 y.
7. Dilnoza Tulanova IMAGINARY LINE IN LANDSCAPE PAINTING OF UZBEKISTAN ISSN: 2249-7137 Vol. 11, Issue 2, February 2021
8. Ibragimov, X., & Sh, A. (2008). Pedagogika nazariyasi (darslik). T.: Fan va texnologiya, 288.
9. Ибраимов, Х. И. (2018). Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога. Наука, образование и культура, (3 (27)), 44-46.
10. Хонимкулова, М. Х. К., & Ибраимов, Х. И. (2018). Необходимость изучения иностранных языков: теория и практика. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 80-83.
11. Ibragimovich, I. K. (2020). Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system. International journal of discourse on innovation, integration and education, 1, 6-15.
12. Ибраимов, Х. И. (2019). Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе. Вопросы науки и образования, (26 (75)), 12-16.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
13. Ибраимов, Х. И. (2018). Коммуникативная компетентность как механизм профессионального саморазвития будущего педагога. Проблемы педагогики, (2 (34)), 710.
14. Ibragimov, X., & Abdullaeva, S. H. (2008). Theory of pedagogy. Science and Technology.
15. Ибрагимов, Х. И. (2020). Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования. Наука и образование сегодня, (7 (54)), 74-75.
16. Ibragimovich, X. I. (2021). O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 209-214.
17. Ibragimov, X. I., Yo'ldoshev, U. A., & Bobomirzayev, X. (2009). " Pedagogik Psixologiya" O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent.
18. Ибраимов, Х. И. (2019). Педагогические и психологические особенности обучения взрослых. Academy, (10 (49)), 39-41.
19. Атауллаев, Ф. Ф. У., & Ибраимов, Х. И. (2019). Понятие профессионально-коммуникативной компетентности будущих учителей в психолого-педагогических исследованиях. Вопросы науки и образования, (1 (42)), 70-74.
20. Ibragimovich, I. K. (2018). Intensive methods of teaching foreign languages at university. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 78-80.
21. Ibragimovich, I. K., Kholboevna, I. F., Amrilloevich, I. A., & Rakhmonovich, U. S. (2021). PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND DEVELOPMENT. Ж
48(12).
22. Ибрагимов, Х. И. (2021). ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ. Экономика и социум, (1-1 (80)), 608-611.
23. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Relevance of english language science and teaching structure. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 70(4), 883887.
24. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Intensive in teaching english characteristics of application of methods. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 1588-1594.
25. Rahmanovich, O. A., Yusufovich, E. H., Dilshodqizi, S. S., Almasovna, S. A., & Ibragimovich, H. I. (2020). Linguistic features of compound words in english and Uzbek languages. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 925-932.
26. Bahtiyorova, F. Н. USING FOLK LITERATURE IN THE PRIMARY ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS.
27. Ибраимов, Х. И. (2018). НЕЙРОПЕДАГОГИКА КАК НОВОЕ ПРИКЛАДНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ В ПЕДАГОГИКЕ. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY (pp. 6-10).
28. Ibragimovich, I. H., & Ghazzali, I. Increasing the Classical Activity of Future Teachers as a Pedagogical and Psychological Problem. JournalNX, 98-102.
29. Malikova, D. (2020). Deposit base of Uzbekistan commercial banks. World Scientific News, (143), 115-126.
30. Malikova, D. (2020). Consulting services market of Uzbekistan. World Scientific News, (145), 168-179.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
31. Malikova, D. (2023). METHODOLOGY FOR EFFECTIVE ASSESSMENT OF THE LEVEL OF ECONOMIC SECURITY OF BANKS. Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects, 96-98.
32. Malikova, D., & Ziyadullayeva, M. (2023). INFLATION: THEORETICAL ASPECTS AND ANALYSIS OF PRICE CHANGES IN UZBEKISTAN. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 11(2), 204-207.
33. Malikova, D., & Abduganieva, F. (2023). The Role of Consulting in the Modern Economy. Global Scientific Review, 12, 1-4.
34. Malikova, D., & Rakhmonov, N. (2023). MONETARY AGGREGATES AND THEIR IMPORTANCE IN THE ECONOMY.
35. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). Analysis of the Current State of Deposit Operations of Commercial Banks of Uzbekistan. Web of Synergy: International Interdisciplinary Research Journal, 2(2), 28-31.
36. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). THE IMPORTANCE OF DOMESTIC BANKS'PRECIOUS METALS ACCOUNTING OPERATIONS. International journal of advanced research in education, technology and management, 2(2).
37. Маликова, Д. (2021). UMUM TA'LIM MAKTABLARIDA KITOBXONLIK STRATEGIYASINI QO 'LLASH: Malikova Dilrabo Mahmudovna, O 'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti tayanch doktoranti. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал, (7), 299-305.
38. Ibragimov, X., & Sh, A. (2008). Pedagogika nazariyasi (darslik). T.: Fan va texnologiya, 288.
39. Ибраимов, Х. И. (2018). Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога. Наука, образование и культура, (3 (27)), 44-46.
40. Хонимкулова, М. Х. К., & Ибраимов, Х. И. (2018). Необходимость изучения иностранных языков: теория и практика. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 80-83.
41. Ibragimovich, I. K. (2020). Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system. International journal of discourse on innovation, integration and education, 1, 6-15.
42. Ибраимов, Х. И. (2019). Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе. Вопросы науки и образования, (26 (75)), 12-16.
43. Ибраимов, Х. И. (2018). Коммуникативная компетентность как механизм профессионального саморазвития будущего педагога. Проблемы педагогики, (2 (34)), 710.
44. Ibragimov, X., & Abdullaeva, S. H. (2008). Theory of pedagogy. Science and Technology.
45. Ибрагимов, Х. И. (2020). Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования. Наука и образование сегодня, (7 (54)), 74-75.
46. Ibragimovich, X. I. (2021). O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 209-214.
47. Ibragimov, X. I., Yo'ldoshev, U. A., & Bobomirzayev, X. (2009). " Pedagogik Psixologiya" O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent.
48. Ибраимов, Х. И. (2019). Педагогические и психологические особенности обучения взрослых. Academy, (10 (49)), 39-41.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
49. Атауллаев, Ф. Ф. У., & Ибраимов, Х. И. (2019). Понятие профессионально-коммуникативной компетентности будущих учителей в психолого-педагогических исследованиях. Вопросы науки и образования, (1 (42)), 70-74.
50. Ibragimovich, I. K. (2018). Intensive methods of teaching foreign languages at university. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 78-80.
51. Ibragimovich, I. K., Kholboevna, I. F., Amrilloevich, I. A., & Rakhmonovich, U. S. (2021). PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND DEVELOPMENT. Ж
48(12).
52. Ибрагимов, Х. И. (2021). ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ. Экономика и социум, (1-1 (80)), 608-611.
53. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Relevance of english language science and teaching structure. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 10(4), 883887.
54. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Intensive in teaching english characteristics of application of methods. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 1588-1594.
55. Rahmanovich, O. A., Yusufovich, E. H., Dilshodqizi, S. S., Almasovna, S. A., & Ibragimovich, H. I. (2020). Linguistic features of compound words in english and Uzbek languages. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 925-932.
56. Bahtiyorova, F. Н. USING FOLK LITERATURE IN THE PRIMARY ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS.
57. Ибраимов, Х. И. (2018). НЕЙРОПЕДАГОГИКА КАК НОВОЕ ПРИКЛАДНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ В ПЕДАГОГИКЕ. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY (pp. 6-10).
58. Ibragimovich, I. H., & Ghazzali, I. Increasing the Classical Activity of Future Teachers as a Pedagogical and Psychological Problem. JournalNX, 98-102.
