CC BY
20
УДК 82
DOI 10.24412/2413-2004-2022-1-48-56
ТАСВИРГАРИ Рах,матова Дилрабо А^мадцоновна, н.и.ф., ДАР АШЪОРИ дотсенти кафедраи забони тоцикии АХМАДЦОНИРАХМАТЗОД ДЩБСТ (Тоцикистон, Хуцанд)
ОПИСАТЕЛЬНЫЕ РахматоваДилрабо Ахмаджоновна, СТИХИ В ТВОРЧЕСТВЕ канд.филол.наук, доцент кафедры АХМАДЖОНА РАХМАТЗОДА таджикского языка ТГУПБП
(Таджикистан, Худжанд)
DESCRIPTIVE Rahmatova Dilrabo Ahmadjonovna, candidate of POEMS IN AHMADJON philological sciences, Associate Professor of the RAHMATZODS CREATION department of the Tajik language under TSULBP
(Tajikistan, Khujand), E-MAIL: dabir77@mail.ru
Калидвожа^о: шеъри тасвир, манзаранигорй, санъати ташхис, цаурамони гиной, сюжети хаёлй, рууи табиат, тахайюли бадей
Хусусият ва омилуои бавуцудоии тасвиргарй дар ашъори Аумадцони Рауматзод тауциц гардидааст. Омилуое, ки тасвиргариро дар шеъри шоир муайян месозанд, пеш аз уама, махсусияти уодисаву ашёи табиат ва таъсири онуо ба рууи инсон, нисбат додани табиати дарранда ба объекти тасвир, шабеуияти цаурамони гиной ба намоди гулу гиёу, тасвири фазои ягонаи таъсири мутацобилаи инсону табиат, нацли сюжаи асар аз забони гулу гиёу, дарахтон ва г. мебошад. Зимни тауцицот муайян шудааст, ки шоир дар манзаранигорй аз санъати ташхис истифода намуда, шахсонидани ашё ё уаводиси табиат ва хислату хусусияти цаурамони гиноиро гирифтани онуо, дар ашъори у бо робитаи рууи табиату инсон сурат гирифтааст. Баъди таулили чанде аз шеъруои шоир хулоса гардидааст, ки шеъри тасвир ё тасвиргарй дар шеър ин як намуди махсуси шеър буда, асосан ба тасвири уодисаву воцеоти табиату замон, цирмуои осмонй, шахсонидани ашё ва мутобицати он ба уолати равонй ва зиндагии айнии цаурамони ба тасвиргирифтаи шоир аст.
Ключевые слова: описательные стихотворения, пейзаж, олицетворение, центральный персонаж стиха, воображаемый сюжет, дух природы, художественное воображение
Отражены особенности стихотворений, содержащих описание, в поэзии Ахмаджона Рахматзода. Стихотворения с описанием занимают центральное место в творчестве поэта и свидетельствуют о его богатом воображении. Сделана попытка выявить ключевые факторы появления таких произведений в творчестве поэта, где человек как центральный персонаж стиха показан через образы цветов или через описание картин природы, которые соединены с богатой художественно-поэтической фантазией и становятся импульсом для построения экспрессивной композиции и появления неповторимой поэтической интерпретации. После анализа стихотворений обосновывается вывод, что для создания поэтических картин, в которых человеческие чувства гармонируют с природой, поэт использовал искусство олицетворения, когда в сюжетной линии сохраняется смысловая целостность её содержания.
Key-words: descriptive poems, landscape, personification, central character of the poem,
imagined plot, spirit of nature, artistic imagination
The peculiarities of the poems with descriptions are reflected in Ahmadjon Rakhmatzod's poetry. Poems with description occupy a central place in the poet's creation and testify to his rich imagination. There is made an endeavor to elicit the key factors beset with a rise of this sort of works in the poet's creation where man as a central character appears in the image of flowers, through the description of the pictures of nature united with a rich artistic-poetic fantasy; the latter engendering expressive composition and non-recurrent poetic interpretation. On having analyzed the poems the author of the article makes a conclusion that suggested that the poet used the device of personification for a poetic description of the pictures of nature where human feelings harmonize with the latter and where sensible integrity of content is preserved in the fabulous line.
Устод Ах,мадчони Рах,матзод аз зумраи шоирони навчуву навгароест, ки дар ;олабх,ои гуногуни шеърх,ои маьмулй ва суннатии точикй, хдмчунин шеъри нимоию сафед тачрибах,ои хотирнишин дорад. Харчанд доир ба чанбаъх,ои ^унарии ин шоири барчастаи адабиёти муосири точик пажух,ишх,ои илмй таьлиф шудаанд, дар бораи вижаги^ои сабки эчодиёти у х,ануз корх,ои назарраси фарогир анчом напазируфтаанд.
Дар ма;олаи мазкур мо ба тасвири табиат дар шеъри шоир таваччух, намуда, кушидем, ки баьзе вижагих,ои "шеъри тасвир", ^унари тафаккур ва тахайюли адибро бозгу кунем. Аслан, "шеъри тасвир" ^амчун гунаи хоси адабй дар шеъри муосир раванди тоза буда, аз солх,ои 70-80-уми асри гузашта роич гардид, ки дар он хизмати шоироне, амсоли Муъмин Каноат, Аминчон ШукухД, Fаффор Мирзо, Лои; Шералй ва Бозор Собир назаррас аст. Чунонки маълум аст, "шеъри тасвир" дар адаби точикй-форсй маф^уми нав нест, олимони Эрон ба мисли Парвиз Нотили Хонларй дар ма;олаи "Марчаи як газали Хофиз", Ах,мад Каримй дар "Тасвир дар газалиёти Урфии Шерозй", Махмуд Футух,й дар "Тах,лили тасвири дарё дар "Маснавии маънавй"", Асадуллох,и Вох,ид дар "Тасовир ва мафох,ими мутано;ибнамо дар шеъри Соиби Табрезй", Саид Хусайни Фотимй дар китоби "Тасвиргарй дар газалиёти Шамс", аз олимони ватанй Юсуф Акбарзод дар китоби "Тафаккур ва х,ис дар шеър", Рустам Вавдобзода дар "Шеър ва дониш", Неъматчон Файзуллоев дар ма;олаи "На;ши васоити тасвир дар шеър" ва дигарон доир ба тасвиргарй дар шеъри шуарои точику форс тах,;и;оти пурарзиш ба анчом расонидаанд.
Мух,а;;и;они эронй Дониш Иброх,им ва Воиз Саид дар ма;олаашон меоранд, ки "Бадеи тасвирй, ки имруза бо номх,ои дигаре чун шеъри дидорй, конкрет, айнй, тарх,вор, ангорадор, шеъри тачассумй, шеъри тачсин, плостик ва на;;ошй низ номида мешавад, мачмуаи шигардх,оеро гуянд, ки бо кумаки онх,о шоир ё нависанда дар садади эчод иртиботи байни ^унари на;;ошй ва адабиётро..." меофаринад [2, с.205]. Аз гуфтах,ои эшон чунин бармеояд, ки тасвиргариро, ки бо санъати на;;ошй иртибот дорад, дар адабиёти Эрон бо истиловдои бадеи тасвирй, шеъри нигора, шеъри на;;ошй, шеъри тачассумй ё чанди дигар, ки дар боло ишора рафт, меноманд, пас онро бо маф^уми шеъри тасвир ё тасвиргарй дар шеър овардан х,ам ;обили ;абул хох,ад буд. Ё Сируси Шамисо дар китоби "Сайри газал дар адабиёти форсй" дар тах,;и;и чанде аз ашъори Кисоии Марвизй, ки манзаранигорй аст, бо овардани маф^уми "шеъри лах,зах,о ва ниговдо" хулосаи худро чамъбаст месозад. Аммо дар ма;олаи х,озир, ки ашъори тасвирй тах,лил мегардад, такя ба а;идаи Сируси Шамисо агар "шеъри лах,зах,о ва ниговдо" ном барем, ба андешаи банда, он
бa тaсвири тaшxисонидaшyдaи тaбиaт мувоФи^ нaxоxaд шуд, чунки як лaxзa Ba нигох ин тaxaйюлоти бaдеии зимни тaсовир шaxсонидaни aшëро инъикос нaмесозaд. Аз ин боис, дaр мarçолa истифодaи мaфxyми шеъри тaсвир ë тaсвиргaрй дaр шеър бaрои бозгуи aндешaxо перомуни тaxлили чaнде aз aшъори шоир мувофи^и мaтлaб xоxaд буд.
Адaбиëтшинос Рyстaм Вaxxобзодa дaр мarçолaи xеш бa чунин нaтичa рaсидaaст, ки "Ч,aнбaи тaсвир Ba мarçоми он дaр тaшaккyлy тaчaссyми чaвxaри шеърият дaр як aсaри мaнзyм дaр aдaбиëтшиносии дaxaxои оxир aз мухимгарин Ba пyррaвнaкгaрин мaвзyъxои пaжyxишй бyдaaст. Аммо дaр зимн бояд и^рор кaрд, ки xyди мaфxyми TacB^ Ba тaсвиргaрии шоиронa, aнвоъy arçсоми он бa сyрaти нaзaрй Ba aмaлй xaнyз ниëз бa бознигарихои чиддй дорaд. Fолибaн мо тaсвирро то кунун дaр тaркиби тaшбеx (бештaр тaшбеxи рaвшaн) Ba axëнaн дaр aмaлиëти зохирии пaдидaxо, чонвaрон Ba инсонхое дидaем, ки зaминaи обрaз ë xyд сyвaри xaëли шоиронa Ba тaчaссyми шоиронaи воrçеиятро тaшкил додaaнд" [1, с.113]. Му^вди^ дaр мarçолaaш бa чунин rnra^a мерaсaд, ки тaсвирxо дaр aшъори устод Рyдaкй бa тaрзи aйнивy зехнй сyрaт пaзирyфтaaнд, тaсвири зехниро y "тaсaввyр" меномaд. Аммо мaнзyри мо дaр мarçолaи мaзкyр та тaсaввyр, бaлки тaсвири тaбиaт дaр шеър Ba мутоби^ти он бо x^ara рaвонии инсон aст, ки aз вожaи "тaсaввyр" тaфовyт дорaд. Вожaи тaсaввyр дaр фaрxaнг бa мaънии "сyрaти чизеро дaр фикри xya, мyaйян нaмyдaн; пиндор, xaëл" омaдaaст, тaсвир бошaд, "рaсм кaшидaн, сyрaт кaшидaн"[10, с.336], aст. Аз ин чо, бa чунин xyлосa омaдaн мумкин aст, ки тaсaввyр ин рaвaнди тaxaйюл aст, тaсвир, яъне онро бa руи коFaз кaшидaн. Аз ин ру, чунин бaрмеояд, ки дaр шеъри тaсвир тaxaйюли шоиронa бо омезиши рaнгyбори тaбиaт Ba xaводиси рузгор бо rçaxрaмони Fиной рaбт пaйдо мекyнaд Ba сaxнaи чолиберо бaрои xонaндa инъикос мекyнaд. Аз тaxлили aндешaxои мaзкyр бa чунин нaтичa рaсидaн мумкин aст, ки шеъри тaсвир ë тaсвиргaрй дaр шеър ин як тамуди мaxсyси шеър буда, aсосaн бa тaсвири XOдисaвy воrçеоти тaбиaтy зaмон, чирмхои осмонй, шaxсонидaни aшë Ba мyтобиrçaти он бa XOлaти рaвонй Ba зиндaгии aйнии rçaxрaмони бa тaсвиргирифтaи шоир aCT.
Олимон Атaxон Сaйфyллоев, Зaмирa Faффоровa, Нyрaлй Нурзод, Точибой Султонй, Сyрaйë Xaкимовa дaр мarçолaxояшон доир бa тaсвиргaрй дaр шеъри устод Рaxмaтзод aндешaxои чолиб бaëн доштaaнд.
Нyрaлй Нурзод дaр мarçолaaш менигорaд, ки "..соxтмони тaсовир дaр aшъори Рaxмaтзод бaрxyрдор aз мyxтaссоти тозa aCT" [4, с.54]. Тaсвири олaми воrçей, тaбиaт, мухити тaбий (гирду aтроф), xолaти зaмонии мухит, рaнгyбор Ba тaFЙирпaзирии он, xaмбaстaгии тaбиaт Ba мухит бо рухияи rçaxрaмон, вижaгиxо Ba сaмбyлxои корбyрдaи шоир гуногун Ba мyшaxxaсy зехннишин xaстaнд Ba aз тaфaккyри эчодгaр, xaëли рaнгинy жaрф Ba пyрвyсъaти Аxмaдчони Рaxмaтзод дaрaк медиxaнд. Гохе гyнaxо Ba порaxои тaбиaт, чисмхо Ba чирмхо сифaти инсониро мегирaнд Ba тaшxисонидa мешaвaнд, шоир бa aшë Ba мухит бо нигохи дигaр, бо чaшме, ки бaрои инсони одй дидaни он имконпaзир нест, менигaрaд, онро бa xолaти рухии xya, мутоби^ месозaд Ba гохе он xолaти мaнзaрaвиро тaсвир менaмояд, ки дaр тaсaввyри шaxс нaмегyнчaд Ba xонaндaро бa xaйрaт мегyзорaд.
Дaр aшъори устод Рaxмaтзод тaсвирxои Faрибе, ки xaм шеърро зебою нотaкрор кaрдaaнд Ba xaм ^^ara rçaлaмy xaëли уро нишон медиxaнд, зиëдaнд. Ин aст, ки aдaбиëтшинос Атaxон Сaйфyллоев дaр мarçолaи xеш зимни пaжyxиши осори шоир менигорaд, ки "Аxмaдчони Рaxмaтзод шеърхои rçaшaнге дорaд, ки сaр то по aз як сaнъaти сyxaн иборaтaнд. Тaълифи онхо xеле дyшворaнд, aммо шоири мущадир aз yxдaи гyфтaни чунин шеърхо мебaрояд. Нaмyнaи дyрaxшони чунин офaридaxо шеъри "Мaнзaрa" мaxсyб
мешавад, ки бинои он асосан аз санъати ташхис - шахсонидани чизхои тасвиршаванда, дар ин шеър ба олами табиат ва чузъхои он - руд, офтоб, чашма, кух нисбат додани сифатхои инсон бунёд гардидааст" [7, с.19].
Аслан, шоирон аз инсонхое махсуб мешаванд, ки кадаме фаротар дар зиндагй мегузоранд, ба табиат ва холатхои равониву чисмонии инсонхо бо чашми дигар менигаранд. Чй тавре ки олими рус Д.С. Лихачёв менигорад, "...адабиёт ин санъати бузургест, ки мо дар он тамоми сахнахои зиндагиро бо рангубори гуногун реалй мебинем, адабиёт ва хакикат сархади аник надорад"[3, с. 22]. Яъне, шеър ё асари мансур тавре бояд эчод шавад, ки дар хонанда завки зебоишиносй, худшиносй, мухаббат ба ёру диёр, ба табиат ва арзишхои инсониро бедор сохта тавонад.
Манзаранигорй дар шеър низ аз падидахоест, ки дар дили хонандааш мухаббати беандозаро ба табиат ва мухити зист бедор месозад. Агар зебоиро рассом дар расм, наккош дар накш, хайкалтарош дар хайкал бо тасвиру наккошиву хаккокй ба вучуд оваранд, шоирон зебоиро бо сухан меофаранд, ки ин кори басо сангин аст. Чун ба дунёи шеъри Ахмадчони Рахматзод шахс ворид мегардад, худро дар оламе тасаввур менамояд, ки он чо хама ашёву ходисот бо забони инсонй сухан мегуянд. Дар аксари шеърхои устод хаводиси табиат дар рунамо сохтани холати равонии образи шеърй ба сифати шахс руи кор омадаанд. Омилхои зиёде дар баррасии ин навъи шеър дар ашъори Ахмадчони Рахматзод боис гардидаанд. Ба андешаи ин чониб, омили нахуст дар шеъри "Манзара", пеш аз хама, ба тасвири табиат тавъамии рухи кахрамони гиноии шоир аст. Он бо хусусиятхои алохидаи худ дар ин шеър баръало эхсос мешавад. Руд-кудаки гирён, осмон-моми дунё, офтоб- пистон, кухсор- дандон, як манзараи хеле чолибу дилнишини сахарй: субх бо садохои обшори руд, ки садои он афгону нолаи кудакро, ки моми дунё барои ором гаштани у "тугмаи ахтарро меканад", яъне офтоб аз паси кух намоён мегардад, тасвир ёфтааст. Ин сахнахо навозишу мехрубонихои модар ба кудаки навзодашро бахри ором гардидани у бо ифодахои "нимхоб тукмахоро кандан", "комак задан", "ширбу шудан", ба хотир меорад: Руди ку^й-кудаки гирён Лаб намебандад зи афгонаш... Моми дунё хест аз хобаш, То кунад ором тифлонаш. Тукма^ои ахтаронро канд, Нимхоб у аз гиребонаш. Пушти болин^ои ку^^о монд, Кулфаки мах,тоби тобонаш. Дар уфук^о синааш бикшод Офтоби гарм-пистонаш. Мезанад нармак ба он гуё Ку^сори хуфта дандонаш. Руд комак мезанад бо мавц, Ширбу шуд кафки домонаш. Чашма х,ам аз зери харсанге, Во ацаб, бикшод чашмонаш...[6, с.121] Чй тавре ки дида мешавад, хангоми мутолиа тасвири шоир аз пеши назари хонанда чун сахнахои филме мегузаранд. Хосияти ашё дар шаклу намуд, андоза: овози об-афгони тифл, тукма кандани ахтар-субх дамидан, руз шудан, болищои ку^-тегахо, баланду пастихо ва доманахои кухй, пистон-офтоби нав аз паси кух намоёнгашта, ширбу шудан,
комaк зaдaн-мaвчи оби руд, чяшм бикшодaн-aз зери xaрсaнг чуш зaдa бaромaдaни оби чaшмa - як xодисaи мaъмyлии тaбий бо рaнгyбори тозa, бaдеияти мaxсyс пешоруи мо чилвa мезaнaд. Бaрои он ки бa дaрки мaтлaби шоир рaвем, шеърро нa як бор, бaлки чaнд мaротибa бояд мyтолиa кaрд. Аз эътибори шоир дур нaмондaни мaxсyсиятxои xодисaвy aшë боиси чaззобиятy чолибии фaвrçyллодaи тaсвирxо гaрдидaaст.
Чй xеле ки зикр ëфт, шоирон нaфaронеaнд, ки рисолaтaшон дaр чомеa офaридaни зебоист. Ba дaр шеъри мaзкyр мо мушохиди нaмyдем, ки як xодисaи мaъмyлии тaбиaтро шоир чй тaвр мохирош бa килим меорaд. Ин нaвъи ифодaи тaсвир, ки бо xолaти рухию рaвонии шоир тaвъaм ист, дaр шеърхои Аxмaдчони Рaxмaтзод бо нигохи чaдид Ba тaсвирxои Faриб бa нодирй бa нaзaр мерaсaнд. Мaxсyсияти дигaри шеъри шоир, пеш из хими, дaр обрaзи xaйвоне тaсвир нaмyдaни xислaтy симои инсон aст. Мaсaлaн, дaр шеъри "Лолa Ba гург" кдхримонони тaсвиркaрдaи идиб тимсилй сyрarбaндй гардиди, рaнгорaнгии тaxaйюл дaр xaти сюжети шеър бa тaxрик меояд, aз шaxсият бa aшë ë бaръaкс зухур меëбaд. Омили дуюме, ки дaр шеъри шоир зохир гaштaaст, бa aндешaи бичч^ дaр додaни тaбиaти дaррaндa бa инсон Ba зимни он офaридaни симои кдхримони Fиной, яъне оши^ aст. Шоир xислaти as отaш тaрсидaни гургро, ки мaъмyл aст, бо шикеби оши^ as пaйкaри лолaсон отaшини дилбaр тaсвир соxтa, нотaвонии ошщро бо лолa- отиш гумон кaрдaни гурги лaвaнд, кдес нимудиист, ки бисо тибиист: Лолa будй, Гург будaм...
Capxam a3 шфхои мaн дaстaт рaбудй, Гурги цонaм
Бо aлaм 6ap олaми лоло ногох мeкapд...
Шоми муят рузи руятро фуру мeбуpд,
Ох щлби гургро хaм то гулу мeбуpд...
Аз тaмошои цaмоли лолaсонaт
Гурги нодон нотaвон оби дaхон мexypд.
Ру 6a руи гулxaни cyзaндaи x^cHam
Ноумeду пуpxapоc a3 maшнaгй мeмуpд... [6, с.126]
Аз OFOЗи шеър тaсвири "лоли Ba гург" дир xara сюжии шеър чун римзи михбуби Ba оши^ овaрдa шуди, ин тирзи тaсвир ягонaвy бесоби^и ист, зеро ин обризхои чидиде мебошид, ки дир шеъри устод зухур кирди, то эчоди ин шеър из чониби идибе корбист нишуди. Дир OFOЗИ шеър "лоли"-римзи отиш, пийкири сузони михбуби, руи отишин, дисти хиной буди, би чишми гург чун отиш Ba xyн менимояд, яъне ишори би сиргум зидини оши^ буди, сихнии ичиб ист. Лолии либ-ишори би либи миъшу^и, лолии рyxсор-рyи y Ba дир оxир дир сюжии исир xyди миъшу^и ^ирор меëбaд. Минзирие, ки тaсвир шудияст, дир xaëли xонaндa OFOЗи фисли бихор Ba руидини лоли дир дишту димин Ba бедории тибииту xaйвонотро низ би xотир меорид. Обризхои лоли Ba гургро синъити тaшxис эxë мекунид: тaшxисонидaни aшëвy xaйвон Ba ифодихои зебои шоирони зимни тaсвир бо иборихое,-хуни ишк, гурги чон, лолaи лaб, шоми му, рузи ру, гурги nyp^aBac, гулхaни сyзaндaи зусн Ba f. бирои мукиммил соxтaни минзири Ba тикомули шеъри воло ифоди шудиинд.
Ошной бо шеъри "Офтобпирист" беиxтиëр шукуфтину сибз шудин Ba пyxтaнy би поëн рисидини умри як мaвчyдро пеши низир меорид. Тилоши шоир бихри тaсвири симои оши^и зиндигй дир нимоди гиëxy нибот Ba додини ин обриз би меxвaри шеър из омили тaконбaxш би шумор меояд. Обризи офтобпирист, ки оши^и xyршеди олимтоб ист, дир шеър бо ифодихои "дaсткyтaзу по 6a гил", "хондaни сурaи ишк бо рaнги дуо", "пой дaр гил",
"дилрушан" чун оши^и содику бовафо тасвир гардидааст. Баробари дамидан ва падид омадани нури офтоб сари офтобпараст хамеша ба суи он нигарон аст, хар чое офтоб ру менамояд, офтобпараст хамон су менигарад. Офтобпараст рамзи садокату вафост. Шоир кахрамони гиноии офаридаашро дар ин шеър ба офтобпараст шабех медихад: Зиндагиям сукути танхоист, Пой дар гил, вале дилам рушан. Ман натонам ба ту расидан хеч, Дасткутохам, офтоби ман! [5, с.122] Шеъри "Борон" низ тасвирист. Он шабехи шеъри "Манзара" аст, аммо дар шеъри мазкур диди шоир тагйир пазируфтааст. Хусусияти шеъри "Борон," ба андешаи мо, дар он зохир мегардад, ки хаводиси табиат бо эхсоси инсонй дар якчоягй олами зебоеро меофарад. Баробари расидани фасли бахор гулрезу гулбез гаштани табиат, ба он тахрик бахшидани боду борони найсон холати равонии инсонро аз нав зинда месозад ва хамин омил боис гардида, ки дар шеър чун фазои ягонаи таъсири мутакобилаи инсону табиат тасвир гардад. Шоир холати резиши борони бахориро бо мушаххасоти ходисахои табий аз килки тахайюл меборонад. Малохат ва назокати борони бахор бо мухаббати кахрамони шоир тавъам аст, ки бо резиши он табиат, агар чилои тоза гирад, шуру шари ишк хам аз ин фасл ба огози худ доман пахн мекунад. Хамин бахампечии резишу руиш, сабзишу кохиш, тобишу печиш, кушишу кушоиши табиатро бо ифодахои чолиби шоиронаи "барки буса, гарди Fycca, чучаи MyF4a, мурFаки гул, панчаи борон, харири ёд, матои хотироти ишк, асои хома, бахори ширпайкар, шарфаи борон" тасаввур карда метавонем: Барцхои бусахоро абри ругардон фуру бурд, Гардхои гуссахоро цатраи борон фуру бурд. Чуцахои мугчахо хам шадда гашта руи шоха, Мургаки гул пар кушода, донаи марцон фуру бурд.
Бориши борон дар фасли бахор, ки айни муддаои образи офаридаи шоир аст, бо сахнахои чолиби тасвири табиат, ки ба мисли "чучахои мугча ва ба мургаки гул" нишастани катраи борон, "абри ругардон" шустани "гард", "бедор кардани гиряхои тифли борон", ки аз "пистони абр" дур мондани тифли хотиротии шоир барои хонанда хеле чолиб буда, санъати ташхис мохирона истифода гардидааст. Хунари шоирии Ахмадчони Рахматзод зимни тасвири табиат ва хаводиси рузгор хеле барчову хадафмандона сурат гирифтаанд. Резиши борон ин расиши "панчаи борон" ба кокули ёр, холи у "донаи борон", "чашмаи чашм", "лаболабии чуи ожанг", "чу ба чу задани мавчи ёд" ифодахоеанд, ки баробари хиссиёти ошики бахору махбубаро бо руйдоди табиати бахор инъикос намудан, шеъри тасвирро такмил додаанд, ки танхо тасаввурпазиранду бас. Дар фарчоми шеър шоир хиссиёти ошикро бо резиши борони найсони бахорй, чак-чаки онро ба так-таки дар, ки онро мухаббати навогозшуда мекушояд, ташбех намуда, таркибхои чолиби назар ба мисли "шарфаи борон", "бахори ширпайкар", "наврузи ишк"-ро меофарад, ки бори маънй мекашанд:
Ин бахори ширпайкар тоцати дил мерабояд, Шарфаи борон барояд, цони цонам медарояд. Чак-чаки борон ба гушам тац-таци дилдор ояд, Ин сахар Наврузи ишци ман дарамро мекушояд [5, с.130].
ffloup namMpo 6a namMa, ^yu nypo6po 6a o^aHr, K;anaMpo 6a ny6, 6opumu 6opoHpo 6a th^hh rupeH, TaKOHH 6ogpo 6a Myco^upu caprapgoH Tam6ex HaMyga, gap MaroapaHuropn TaBtaMHaTH pyxu Ta6uarpo 6o paBOHH hhcoh Ta^accyM Meco3ag.
MaxcycuaTH gurape, kh gap TacBupu xonara pyxuu hhcohxo gap Kopraxu xaenoTH moup py Me3aHag Ba ^ohh6h TaBa^yx acT, Ha^nu cro^era acap a3 3a6oHH ryny ruex, gapaxTOH Me6omag. ffloup xaMema 6a oh umopa gopag, kh Ta6uaTH Ka6up 6o Ta6uaTH carup, atHe hhcoh po6uTau a3anH gopag. Xap 6apopy Ho6apopupo gap Ta6uar ^ycTaHy xucnaTy эxcocн xygpo 6o oh gap TaBtaM gugaH, 6apou o^apugaHH chmoh ^axpaMoH gap metp MyBo^H^ acT. "Acn mygaHH gapaxT", "moia-oramH GumKy^Ta", "3aHry.na 3agaHH FyHna", "gaHgoH jagami maÖHaM 6aprpo", "öapru rynu pe30H—naxHaH nacMOHga" H^ogaxoe Me6omaHg, kh gap metpu "flap 6of" 6apou hhbhkoch xonara paBoHHH chmoh ^axpaMoH 6a Kop rupu^Ta mygaaHg. ffloup xaHroMH TacBupu Ta6uaT 6a xap ^y3tu oh TaxpuK Me6axmag. H^ogaxpu ^ohh6 HoTaKpopaHg, kh gap metpxou gurapu PaxMaT3og mo hh Tap3H TacBuppo HaMe6uHeM. ■3a^yna 6u3ad zyHna dap naH^u mox uMmaö, A3 pouxa öumHudaM atycoHau öoz uMmaö. flap pyw naöu xap öapг, oeax, ömaHad daHdoH ttaÖHaM, ku öyead ede a3 öycau doz uMmaö.
hh öoz öa edu MaH oeapd maöu mynm, Нoгox^ dapaxme myd acne, ku mypo öypda. Xflp öapгu ¿ynu pe30H nyH тaнгau öapnom acm, E K^ampau amKu my a3 Mu^au xaMxypda...[6, c.132] Eof gap metp u^ogarapu paM3H ^ygoß 6yga, xap ryny ruexy gapaxToH xonara paBoHHH ^axpaMoHH TacBuprapgugapo 6o3ry Meco3aHg. flap Ha3apu ^axpaMoHH metp, atHe omu^ 6oFy rynmaH-rynxaHH oTame acT, kh gap ma6u TyMu Max6y6a 6apou 6ypgaHam gapgogaaHg. ffloxau gapaxToH, xairo MaxTo6e, kh MeTo6ag, 6a Mucnu maxcu xaenucT. rapnu 6of 6o paHry TapoBaT Ba rynpe3uam 3e6ocT, gap metpu Ma3Kyp gap aÖHH myKy^oß paHru xa3oHpo rupu^TaacT. ffloup xaMema xonar Ba xuccueTH chmoh metpuampo gap MaB^ygora gurap, 6a Mucnu Ta6uare, kh Mopo uxoTa gopag, Me6uHag. flap xaMHH xycyc aga6ueTmHHoc To^h6oh CynTOHM 3hmhh Taxnunu naHge a3 metpxou PaxMaT3og 6aeH Megopag, kh "Ame Ba Maroapau 6a TacBup rupu^Tau moup Bo^euaTecT, kh xaMapy3a nemopyu mo ^apop gopag Ba moag mo oHpo Me6uHeM Ba "gapHaMe6uHeM", TaHxo moupoHaHg, kh oHpo Me6uHaHg..."[8, c.42]
TaMKHHH hhcoh mhchh Kyx acT, aMMo Ha xaMa hmkohh 6apgomTH "cunH 3agaHxou 3HHgaruaHg". Hh TaBpe kh xygu moup Meryag:
Зuндaгtt xocm Mapo mapcoHad, MaH eane cuntt 3adaM öappynm... XaMHH TaMKHHy BH^op Ba nyp6apgomTHH HHcoHxopo gap metpu "Byn^oH" MeTaBoH Mymoxuga HaMyg.
naÜKapu MaH Kyx,u maMKuH acm, Kyx, pynd öavdu eyn^oH^o... flap dunaM eynnpHu maxmuH acm, ^ohu MaH maxmuHu apMoHxo.
Зuндaгtt -uceHu a^ny xuc, Eavdu mytyoH Memaead opoM... tte^p aeцu mmupoöu um%,
Инцилоби ишц-бeфapцом...
Дap дилaм исëну ошуб acm, Оххоям дуди ин вулцон. Omaши пинхони мaн ру зaд, Пaйкapaм шуд гулxaни сузон...[6, с. 138] Aдабиëтшинос Нуралй Нурзод дар маколаи хеш менигорад, ки "дар каволиби тасвирxои ашъори Axмадчони Раxматзод як навъ суратбахшии аносири маънавй вижагии ба худ хос пайдо кардааст, ки ин тарзи сохтмони тасовир дар шеъри сабки xиндй басомади афзун дошт" [3, с.54].
Хамин хусусиятро дар аксари шеърxое, ки ашë барои ичрои амале ба xаракат меоянду он якпорчагии шеърро таквият мебахшад, метавон мyшоxида намуд. Дар шеъри фавкуззикр низ xамин чихати тасвирро дидан мумкин аст. Дар маркази саxнаи кашидаи шоир кух карор дорад, дар батни он "вулкон", ки xар дам метавонад, хуруч созад, хиссдати шоирро инъикос сохтааст. Ишк вулконест, ки xар дам метавонад, "оташфишон" гардад. "Кухи тамкин", "вулкони таxшин", "инкилоби ишк", аз ифодаxои чолибеанд, ки хати сюжаи асар аз "тамкин" шуруъ гардида, то ба "оташфишонии вулкон" рафта мерасад. Таносуби кавии маъно ва калом бо вожаxои кух, вулкон, оташ, ки дар xамбастагии тамкин, ишк, оx оварда шудаанд, хеле барчо афтодаанд. Дар хати сюжети шеър харакати ашë хамеша аз кучак ба бузург, аз торик ба рушан, аз сабзиш ба самар, аз чашма ба у^нус кашонида мешавад.
Сахнаи тасвиршуда хати муайяни сюжети асарро бо идроки шоир пайванд месозад. Дарки матлаб дар ин навъи шеърхои Axмадчони Рахматзод як андоза мушкил аст, зеро тахайюлоти бадей ва манзараи табиат дар омезиш сахнаи чолибе пеши назари хонанда меорад. Хама ашë хусусияти инсониро мегиранд, дар xаëли шоир: Дap xaëлaм Аз гиpeбони уфуц Тугмaи xуpшeдpо кaндaм... Во нaмудaм cинaи мax^mобpо Дap гиpeбони caфeди мaвцx^ои руд... Oxиpи шaб
Meвaгул чун aждax^оe мохро бaлъид. Шиpдapë биcmapи зaнгоppо бap руи maн пушид... ...Интизори во шудaнxlои гиpeбони уфуц Субхро мexоcmaм бeдоp кapдaн. Тасвири як шаби махтобист ин шеър, ки "ширдарë" дар назар чун душизае пайкарашро мехохад, бо "харири абрхо" пушонад, "мох^ни ширхори мохтобй" чун "чашмони гурезони паршн", кух, чун "аждахо" мохро фуру бурданаш, яъне руз шудан ва "бистари зангорро бар тан пушидани дарë"- мох дигар ба дарë акс намеëбад, ки аз нури он дарë чун "ширдарë" тобад. ...Офтоб aз пушти кух, омaд. Бapгx^оpо дap бapaм лapзонд. Чaшмxои axmapони дурро пушонд...
...Fишmaxои нурро дap mугмaи шaбнaм гиpax кapдaм...[S, с.149] Бинед, ки шоир чй тавр рузро тасвир месозад. Таркибхои хоси шоирона, ки дар коргахи тахайюл бофта шудаанд, касро ба шигифт меорад. "Ларзиши барг", "пyшонидани чашмони ахтарони дур", гирах кардани тугмаи шабнам", яъне хушк шудани он бо нури офтоб дар таносуби барчо афтода, мабсутии каломи шоирро нишон медиханд.
Аз тахлили чанд шеъри устод Ахмадчони Рахматзод дар "шеъри тасвир" ва манзаранигорй, ки дарёфтхои чолиб бо пайванди хиссиву равонии инсон тавъаманд, чунин натичагирй намудан мумкин аст:
1.Дар тасвири табиат шоир аз санъати ташхис фаровон истифода намуда, ба он дастёб гардидааст, ки ашё дар сурати инсон ба тахрик ояд.
2.Зимни тасвир дар ин навъи шеърй ашё ё хаводиси табиат хислат ва хусусияти инсониро гирифтаанд.
3.Дар баъзе маврид дар шеърхои зикрёфта, инсон чун чузъи марказии шеър дар симои гулу гиёх тачассум ёфта, баръакс сифати ононро касб месозад.
4. Хати сюжаи асосии ин навъи шеърхо одатан аз чузъ ба кул рафта, низоми муайяни худро нигах медоранд ва якпорчагии мазмуни шеърро таъмин месозанд.
5.Дар шеърхои мазкур манзаранигорй хамеша бо тахайюли бадеии шоир мутоби^анд ва боиси бавучудоии ифода, таркиб, таъбирхои маргубу нотакрор гаштаанд.
Пайнавишт:
1. Ваууобзода Р. Тасвир ва тасаввур дар шеъри Рудакй //Мацмуаи мацолауо бахшида ба Рузи Рудакй.-Душанбе:Адиб, 2018.- С.113-118.
2. Дониш И., Воиз С. Шигардуои бадеи тасвири дар адабиёти клоссики форсй.//мацаллаи "Сабкшиносии назму насри форси (Бахори адаб), тобистони 1392, №2(20).- С.205-224.
3. Лихачёв Д.С. Литература-реальность-литература /Д.С.Лихачёв. - Москва: АСТ, 2017.-122 с.
4. Нурзод Н. Дар цилвазори нацши тасовир./Н.Нурзод.//%амдостони дил (мацмуаи мацолауо).- Хуцанд: Хуросон, 2021. - С.51-60.
5. Рахматзод А. Ашки мармар./А.Рауматзод.- Хуцанд: Хуросон, 2002. -340 с.
6. Рахматзод А. Пояндабурс./А.Рауматзод.- Хуцанд: Хуросон, 2015. -332 с.
7. Сайфуллоев А.Шоири рангинхаёл./А.Сайфуллоев.//%амдостони дил (мацмуаи мацолауо).- Хуцанд: Хуросон, 2021. - С.9-27.
8. Султонй Т.Сеури уалол./Т.Султонй.-Хуцанд: Меъроц, 2017.- 117 с.
9. Цакимова С. Дар олами маъно дигарй /С.^акимова// Х^амдостони дил (мацмуаи мацолауо).-Хуцанд: Хуросон, 2021.- С.61-70.
10. Фаруанги забони тоцикй.-Москва: Советская энциклопедия, 1969. Ц.2. - С.335-336
Reference Literature:
1. Vahhobzoda R. Description and Imagination in Rudaki's Poem // (Collection of articles in honour of "The Day of Rudaki") .-Dushanbe: Man-of-Letters, 2018. - pp. 113 - 118.
2. Donish I., Voiz S. Artistic Descriptions in Persian Classical Literature // Journal "Persian Poetry Stylistics" (Literary Spring), Summer 1392 hijra, №2 (20). - pp. 205-224.
3. Likhachyov D.S. Literature-Reality-Literature./D.S. Likhachyov. - Moscow: AST, 2017.-122pp.
4. Nurzod N. Unified Hearts (collection of articles). - Khujand: Khuroson, 2021. - pp. 51-60.
5. Rahmatzod A. Tears of Marble/ A. Rahmatzod. - Khujand: Khuroson, 2002. - 340 pp.
6. Rahmatzod A. Juniper / A. Rahmatzod. - Khujand: Khuroson, 2015. - 332 pp.
7. Sayfulloev A. The Poet of Broad Fantasy / A. Sayfulloyev // Unified Hearts (collection of articles). - Khujand: Khuroson, 2021. -pp.9-27.
8. Sultoni T. Allowed Wonder / T. Sultoni. - Khujand: Ascension, 2017. - 117pp.
9. Khakimova S. You Are Unique in World of Senses /S. Khakimova // (collection of articles).-Khujand: Khuroson, 2021. - pp. 61-70.
