CC BY
43
10 00 00 ИЛМ^ОИ ФИЛОЛОГИЯ 10 00 00 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ 10 00 00 PHILOLOGICAL SCIENCES
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК:891.550.09-1 ББК 84.-5 (2Т)
Хакимов Аскар, номзади илмуои филология, ходими калони илмии шуъбаи адабиёти муосири Институти забон, адабиёт, шарцшиноси ва мероси хаттии ба номи А.Рудакии АИ ЦТ (Тоцикистон, Душанбе)
Хакимов Аскар, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела современной таджикской литературы Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия им. А. Рудаки АН РТ (Таджикистан, Душанбе)
Hakimov Askar, candidate of philological sciences, Senior Researcher-officer of the departement of Tajik Modern Literature of the Institute of Language, Literature, Oriental Studies and written Heritage named after Rudaki under the Tajik Academy of Sciences (Tajikistan, Dushanbe) E-MAIL: askar_hakim@mail.ru
Вожа^ои калидй: шеъри тавсифию тасвири, табиат, навъ, фасли сол, цауони шайъ, олами ашё, воситауои бадеи, мацоз, ташбеу, ташхис, цузъиёт, тасвир.
Дар мацола чигунагии тавсифу тасвири табиат, бо зуууроти гуногунаш, ки нисбат ба уаёти инсон, ки як замони муайянеро дар бар мегирад, рамзи цовидонист, дар эцодиёти Лоиц тауциц карда мешавад. Ин маъниро чор фасли соли табиат метавонад ифода кунад. Дар шеъри тавсифию тасвирии уар халц, вобаста ба мууити табиияш, ин ё он фасли сол бештар мавриди нигориш царор мегирад. Дар ин уолат, таваццууи шахсии шоир уам беаумият нест, ки ба кадом фасли сол бештар дилбастаги дорад ва ё тасвири чи фасли сол манзури эцодии уро пурратар ифода менамояд. Нишон дода мешавад, ки дар эцодиёти Лоиц, он на тануо бо хусусиятуои ин ё он фасли сол, дилбастагиуои шоир, балки боз ба чигунагии авзои цамъият, ки у онро бозгу мекунад, вобаста мебошад. Шоир барои тацассуми шайъи ва бадеии андешауои гиноии уиссиётманди худ аз аносир ва намоуои
ГУНОГУНРАНГИИ ШЕЪРИ ТАВСИФИЮ ТАСВИРИИ ЛОИК
МНОГООБРАЗИЕ ОПИСАТЕЛЬНО-ИЗОБРАЗИТЕЛЬНЫХ СТИХОВЛОИКА ШЕРАЛИ
DIVERSITY OF LOIK SHERALIS DESCRIPTIVE-DEPICTIVE POEMS
олами табиат устодона истифода мекунад, ки ин навъ ашъори уро дар цумлаи беутарин шеъри тавсифию тасвири царор медщад.
Ключевые слова: описательно-изобразительная поэзия, предметный мир, вещественный мир, художественные средства, метафора, уподобление, олицетворение
В статье анализируется, как в творчестве Лоика природа во всех своих различных проявлениях является символом вечности по сравнению с жизнью человека, продолжающейся определенное время. Этот смысл могут выражать четыре времени года. В описательно-изобразительной поэзии каждого народа в связи с его природной средой то или иное время года может оказаться значительным предметом поэтического изображения. В этом случае и личные пристрастия поэта появляются не без значения, т.е. какое время года ему по душе или изображение какого времени года полнее выражает его творческое намерение. Указывается, что в творчестве Лоика это не только связано с особенностями того или иного времени года, с пристрастиями поэта, но и с состоянием общества, которое он выражает. Поэт для вещественного, художественного воплощения лирических эмоциональных раздумий мастерски пользуется элементами и видами природного мира, что ставит его стихи в ряд самой лучшей описательно-изобразительной поэзии.
Key words: descriptive-depictive poetry, nature, sight, season of the year, world of subjects, world of things, imaginative artistic means, metaphor, assimilation, personification, detail, depiction
The article is the analysis of how nature is depicted in Loik's creation, in all its evincements it is a symbol of eternity in comparison with man s life encompassing a certain period of time only. In descriptive-depictive poetry of every people natural environment generating this or that year season turns out to be a big subject ofpoetical portrayal. In this case personal anxieties of a poet are not without meaning, certain season of the year may be loved more than other three expressing his creative intentions to a much fuller measure. The author of the article points that in Loik's creation it is connected not only with the peculiarities of this or that season, but with the state of the society the author implies either. The poet masterfully uses the elements and sights of the natural world for a tangible incarnation of his lyrical meditations that puts his poems into the row of the best descriptive-depictive poetries.
Табиат бо зудуроти гуногуни худ, нисбат ба даёти инсон, ки як замони муайянеро дар бар мегирад, рамзи човидонист. Ин маъно дар чадор фасли он - бадору тобистону тирамоду зимистон, баъзан бо ёрии воситадои тасвири бадей ва забонй, баъзан бе ондо дам ифода шуданаш мумкин аст. Дар шеъри тавсифию тасвирии дар хал^ вобаста ба мудити табиияш ин ё он фасли сол бештар мавриди нигориш ^арор мегирад. Албатта, дар ин долат зав^у таваччуди шахсии дар шоир дам беадамият нест, ки ба чй фасле бештар дилбастагй дорад ва ё тасвири чй фасле манзури эчодии уро хубтар ифода карда метавонад. Ин чиз, бешубда, на тандо ба чигунагии хосияти ин ё он фасли табиат, балки ба чигунагии авзои чамъият низ вобаста мебошад, ки шахси эчодкор онро дар намои фаслдои табиат ба забони тасвир бозгу мекунад. Дар куллияи эчодиёти шоир, яъне шеъри гиноии андешадои отифй, шеъри гиноии андешадои отифии тавсифию тасвирй, шеъри гиноии ривоятй ва ё анвои
дигар, агар аносири як фасли табиат дамчун маводи ёридидандаи тасвир бештар ба кор рафта бошад, дар шеъри Fиноии соф тавсифию тасвирй фасли дигари сол ма^оми бештаре доштанаш мумкин аст. Ин на тандо далели ба он фасл бисёртар таваччуд доштани шоир, балки аломати домани тасвирро фарох нигод доштани y дам даст, ки дар дар долат аз ин сарчашмаи беинтидои аносири мyсаввирй пyрмадсyлy пуртаъсир истифода мекунад. Айни дамин долат дар эчодиёти Лои^ ба мyшодида мерасад. Дар бисёр шеърдои Fиноии андешадои отифй ва андешадои отифии тавсифию тасвириаш y дар мавриди мучассам ва ашёвй баён намyдани андешавy эдсосоти отифиаш аз аносири олами табиат дар фаслдои гуногуни сол, масалан бештар аз бадор истифода кардааст. Аммо дар баробари ин, аз васоити сувари хаёл, ки маводашон аз унсурдои фаслдои дигари сол, хазону зимистон низ гирифта мешавад, фуругузор накарда, зиёда аз он дар бораи ин фаслдои сол ашъори алодидаи Fиноии тавсифию тасвирй дам гуфтааст. Тирамод аз фаслдоест, ки Лои^ тасвири онро аз даврадои аввали эчодиёташ дар зимни шеъри чудогонаи худ ^арор додааст. Дар се шеъри Fиноии тавсифию тасвирии y «Тирамод» (с. 1965), «Даштдо пурсукуту холианд» (с. 1970) ва «Борони тирамод» (с. 1975 манзараи тирамод маводи муста^ил буда, манзури андешавии шоир дар зимни ондо нудуфтааст, ки бештар аз дама чолиби таваччуд аст. Дар шеъри «Тирамод» тасвири манзараи ин фасл, ки як чузъи фасли табиат аст, на ба сари худ, алодида аз фаъолияти инсон, балки дар пайвастагй бо он офарида мешавад. Табиат дар ин чо дамдасти инсон аст. Умуман, бояд ^айд кард, ки дар аксари ашъори ба табиат бахшидаи шоирони муосири точик дар нимаи дуюми ^арни бист табиат на тандо бо авзои рудии y дамодангй мекунад, балки зиёда аз ин бо фаъолиятдои меднатии y ёру дамкор низ мебошад. Дар ин, албатта, таъсири FOядои ичтимоии давр, ки на тандо дар узви чамъият, балки тамоми табиат дам барои бароварда кардани ма^саддои бунёдкоронаи инсони замон мададгор бошад, дис карда мешавад. Аз ин ру тасвир дам бештар дар асоси воситадои ву^уъгароёнаи нигориш ба чо оварда мешавад:
Осмони тозару шуд тирару,
Тощоро гур карданд.
Пояуои хушки пахта бегулу бебарг монданд... [3, 363].
ОFOЗи ин шеър муваффа^она аст. Шоир аз ташхис, ки як навъи мачоз аст, модирона истифода кардааст. Ин таъбирдо - тозаруиву тираруии осмон ва гур кардани токдо -таъбирдои думаъноянд, ки дам ба маънои мачозй меоянд дам ба маънои аслй ва бо ин сифати худ шеърро пурбор мекунанд. Шоир нисбат ба осмон сифатдои тозаруй ва тираруй, нисбат ба токдо феъли гур карданро ба кор бурда, якеро ба воситаи сифат ва дигареро ба воситаи феъл ташхис кардаву сифати инсонй дода, дар байни тасвиру ^абули хонанда фазои самимонаеро ба вучуд овардааст. Ба воситаи ин ташхисдо, ки хусусияти мачозиву истиоравй дам дошта, дар зимн дорои амал дам мебошанд, тасвир чон гирифта, фазоро пур аз даракат кардааст. Давоми шеър дам, дарчанд на тасвирй, балки дар шакли замони гузаштаи дикоят ва ифодавист, аммо ба дар дол аз на^ли амал сурат баста, бедаракат нест. Дар банди сеюм шоир «пуштадо урён шуданд» мегуяд ва ба воситаи таъбири урён шудан, ки ба инсон нисбат дорад, пуштадоро ташхис мекунад ва бо «сабзадои махмалй» гуфтан ташбеди изофй сохта, сабзадоро ба махмал шабодат медидад, ки дарчанд нав нест, аммо ба дар навъ бар заминаи бадеъй ва шайъии шеър меафзояд. Дар мисраи дигар ба пуштадо ба замми урёнй додани боз сифатдои «бефарёду тандою карахту пурсукут» ташхиси ондоро ^авитар сохта, ба инсон наздиктар менамояд. Дар банди чадорум замини киштзор ба гурд
ташбех карда мешавад, ки дар назари аввал гайричашмдошт ва аз чихати шабохат хам хеле дур менамояд, вале чун вачхи ташбех, «...зи баъди корзор // Ояду пахлу занад бо сарбаландию ви;ор» баён мешавад, ;обили ;абул мегардад: Баъди ташвишу тараддудуо мисоли модарон Худ ба худ паулу зада хобад кунун Модар-замин. Киштзорон мисли гурде, ки зи баъди корзор Ояду паулу занад бо сарбаландию вицор, Хешро омода созад бар набарде, бар бауори дигаре [З, З6З].
Хдмдилию хамдастии табиат бо инсон, ки дар ашъори манзаравии шуарои точик дар нимаи дуюми ;арни бист ба мушохида меояд, сифати тозаест, ки дар шеъри то ;арни бисти точик ;ариб ба назар намерасад. Ин сифат дар замони тозаи таърихй, ки инсонро хамчун сохиби обу замин, бунёдкори хаёти нав ва дусту мададгори табиат мешинохт, ба вучуд омада буд, ки на танхо инсонро «табиитар» месохт, балки табиатро хам «инсонитар» менамуд. Онхо розу ниёзи хамдигарро хуб мефахманд, ба гаму шодии хамдигар шарику анбоз мешаванд. Дар давоми ин шеър хам мебинем, ки инсон гами «лонаи бесохиби паррандагон» ва чучахои онхоро мехурад, табиат бошад «неъмати худро.туёна орад бахри хал;» ва махсусан таъбири охирин хамдастии табиатро бо инсони рузиофарин баралоина ифода намудааст. Храмин тари;, ба пуштаву киштзорону лонаву парандагон, яъне ба ачзо ва кулли табиат рухи инсонй дамида, дар инсон нисбат ба онхо, хамчун ба яке аз анвои зодаи модари хастиофарини худ мехру мухаббат ва гамхорй тал;ин мешавад: Лонаи бесоуиби паррандагон Дар миёни шохсорон зору уайрон мондаанд. Чуцауое, ки калон карданд, уоло дар куцоянд, Дар куцои ин фазои бекарон пар мекушоянд? Неъмати худро замин туёна орад баури халц, Лек худ нушад яхоб[З, З6З].
Шеъри дигари манзаравии тирамох «Даштхо пурсукуту холианд» (с. 1970), ки панч сол баъдтар аз шеъри «Тирамох» навишта шуда, нисбат ба шеъри аввала хеле рехтаву махкам ва мусаввиронаву бадеътар аст, низ хамин андешаи хамбастагии офаринандаи инсону табиатро ифода кардааст. Ин мазмуни хамдастии табиат бо инсон, хамчунонки дар пораи боло дида шуд, дар шеъри "Тирамох" як андоза дар сатхи шеър баён шудааст, яъне бештар руёрую харфист, то дар зимни худи шеъру тасвир чой гирифта бошад. Дар шеъри "Даштхо пурсукуту холианд" он бештар аз зимни тасвир бармеояд, то банди панчуми шеър. Ба назар чунин мерасад, ки агар шеър дар хамон банд ба анчом расонида мешуд, яъне банди панчум хамчун хотима гуфта мешуд, шеър дар яклухтй ва афшурдагй бурд мекард, зеро се банди охир, ки дар он аз ин хамдастй харфй ва гуё фалсафиомез, на ба монанди бандхои боло бо тасвир, сухан гуфта мешавад, ба он кам чизе меафзояд. Аммо, ба хар хол, шеър дар хамин шакл вучуд дорад ва мавриди баррасй ;арор мегирад: Даштуо пурсукуту холианд, Рудуо бехурушу камобанд. Монда урён дарахтуои сабз, Аз хазонрангзарду нотобанд [З, 272].
Ин тасвири фарзии тирамох аст, то тасвири як манзараи он аз як дидгохи мушаххас, зеро дар як холат хам даштхо, хам рудхоро, ки дар шакли чамъанд, аз як назаргох дидан имкон надорад, магар ин ки аз тайёра, аммо дар он холат урёниву рангзардиву нотобии
дарахтон ба назар намеояд. Пас, ин сурат аз руи тасаввур, фарзи шоир офарида мешавад, ки мудимтарин чузъиёти онро барои ифодаи андешаи зарурй мунтахаб мекунад. Аз мисраи аввал табиат чондор ангорида, даштдо сифати пурсукутй, руддо бехурушй, дарахтон урёниву нотобй мегиранд, ки ба инсон нисбат доранд ва ба ин васила ондо ташхис гашта, бо гармию самимият фаро гирифта мешаванд. Ин долати даштдову руддову дарахтон манзараи дузнангези тирамодро тасвир менамояд, аммо ин дузн дар диссиёти мо нуфуз намекунад, зеро дар баробари он шодиву хандаи мардум чой дорад, ки аз дамдастиву дамдилии табиат бо инсон досил шудааст. Ифодаи ин мазмун аз банди дуюм OFOЗ мешавад:
Faллaзорон ти%û шуданд аз файз, Цамчунон хонауои баъд аз туй. Х,ар куцо осиёст, гардон аст, Мардумон чашмсеру хандонруй [3, 272].
Дар зимни ин тасвирдо, аз чумла Fаллазорони тидигашта дамчун хонадои баъд аз туй, осиёдои гардон ва дар банди оянда "дар хамушии форами паядо" ва датто "дар сукути му^аддаси садро", дама чо, вучуди инсони дамдасти табиат эдсос гашта, дар ин дамбастагй муносибати диалектикии ин^ирозу инкишоф, даёту мамот ва низому бенизомй, ки дамеша мавриди суратнигоридои бадеии шеъри фалсафаи табиат буданд, дарк мешавад. Хдр ^адар чомеа ва шахсияти шоир ба суи такомул род мепаймояд, дамон ^адар ин дамдастию дамбастагй ами^у табий ва фарогиртар шуда, мавзуи табиатро дар шеър дамчун мисоли равшани инкишофи тамаддуни башарй му^аррар мекунад.
Ин хусусиятро дар ашъори солдои гуногуни Лои^ дам метавон ба мушодида гирифт. Каблан бояд ба ёд овард, ки дар адабиёти солдои нимаи аввали садаи бист ва баъди он дам муносибати инсон бо табиат бештар зуроваронаю таслимкорона буд, ки дар ашъори Лои^ дам чой дорад. Ин мазмун дар асоси силсилаи шеърдои "Користони Норак" низ нудуфтааст. Албатта, дар назар бояд дошт, ки дар ин гуна мавзуъдо ^удрати инсони бунёдкор ба ^увваи ачзои табиат, масалан куду руд ва монанди индо му^обил гузошта шуданаш амри табиист, аммо ба дар дол бо кадом диссиёт ба дам ру ба ру шудани ондо низ беадамият нест, зеро ма^судро бо дар ду род - дамдастй ва ё зуроварй ба даст овардан мумкин аст. Дар ин силсила ма^суд бештар бо роди чангу зуроварй бо табиат досил мешавад. Масалан, дар шеъри "Бунёдгоди кохи нур" (с. 1971) мегуяд: Созанд то ба ёдгор (?) аз хок Кохи нур Цанганд бо табиати магрур ру ба ру [3, 490]. Ё дар шеъри "Балладаи офтоби Норак" (с. 1979): Дар ин цо наъраи Белаз намояд Fирeви Рустам андар цанги аждар [3, 501].
Дар мисоли аввал чангидан бо табиат таъкид шудааст, дар мисоли дуюм наъраи Белазро бо Fиреви Рустам дар чанги аждар монанд кардан муносибати шоирро ба ^увваи табиат, ки ба аждар шабодат дода шудааст, муайян менамояд. Як нуктаи чолиб ин аст, дар шеърдои давраи аввали эчодиёти Лои^, ки худи шоир чавон буду дар роди шеър ^адамдои аввалин мебардошт, муносибати у бо табиат оданги дустиву медрубонй ва мададходй дошт, масалан дар шеъри "Зарафшон" (с. 1960), у, аз чумла мегуяд: Ман умри азизу самари ишцу умедам Бе обу насими ту тасаввур нанамоям [3, 32].
Дар айни хол ма;саду мароми хар шеърро аз эътибор набояд со;ит кард, ки яке барои нишон додани ;удрати инсон дар бунёдкорй гуфта шудаасту дигаре дар бароварда кардани орзухои чавонии шоир, вале ба хар хол, агар кулли эчодиёти y дар назар гирифта шавад, дар давраи баркамолии y оханги хамдастию хамдилй бо табиат нисбат ба муборизаю таслими он бештар аст. Ин ба FOяхои замон ва мухити ичтимой хам вобастагй дорад, дар давраи чавонии шоир, яъне солхои шасту хаштоди ;арни бист, дар муносибати инсон бо табиат хамин гуна рухияи FOлибият бар он, то хамкорию хамдастй тасаллут дошт, ки бар чахонбинии y хам таъсир мегузошт. Дар охирхои ;арн ин тарзи муносибат бо табиат таFЙир хурда, чои онро кам-кам чараёни тозаи руй овардан ба табиат хамчун ба махалли оромишу осоиш аз задухурдхову тундравихои айём ишFOл мекунад. Ин чараён барои кашфиётхои бадей, махсусан дар иктишофи муносибатхои руху равонии инсон бо табиат мусоид омад, ки дар ашъори Лои; хам намунахои асили онро метавон пайдо намуд. Чизи дигарро хам дар хамин чо бояд ;айд кард, ки дар эчодиёти Лои; хар ду навъи муносибат дар як ва;т хам ба назар мерасад ва ин бештар бо та;озои манзури шеър рух медихад, агар манзур нишон додани ;удрати инсон аст, табиат махалли зуроварии y ва агар манзур нишон додани таассуроти ботинии инсон аст, табиат махалли мафтунй, дилбастагй, хамёрии y ;арор мегирад.
Шеъри "Даштхо пурсукуту холианд" мисоли навъи дуюми муносибат бо табиат буд, ки аз тирамох сухбат мекард ва тирамох дар табиат, агар фасли бардоштани бор бошад, дар нисбати умри инсон бештар рамзи анчоми умр аст ва аз ин ру бо бахор дар тазод меояд. Хдмин гуна му;обилгузорй дар шеъри "Борони тирамох" (с. 1975) дида мешавад. Тасвиркории ин шеър тозаву тар аст, ки дар шаш банди чахормисрай намои борони тирамохро дар чилвахои гуногун нишон медихад, ки хар яке аз ин намохо дар дили кас таассуроти хамонанди худро бедор мекунад. Масалан, банди саввум чунин аст: Рехт борон... Гесувони обияш Буи дашту буи коуу беда дошт. Дошт буи сабзауои сухта, Буи магшуши гули хушкида дошт [З, с. 597].
Ташбехи изофии гесувони обй дар айни хол ташхис хам буда, боронро ба духтари дехотй, ки гесувонаш "буи дашту коху беда", "сабзахои сухта", "буи маFшyши гули хушкида" дорад, монанд менамояд, ки хоси мухити дех аст. Ин тасвиру таъбирот касро ба як чахони махсусе ворид месозад, ки чудо аз инсон вучуд дорад, аммо бо рангу буи нарму димоFпарвараш дили касро ба суяш мекашад, зеро дар зимни он чизе асрорангези шоирона ва ами;е нухуфтааст, ки кашфаш имкон надошта бошад хам, хамоханги таассуроти ;албии инсон шинохта мешавад. Бо ин гуна тасвирот аз эхсосоти нозуки ботинй сухан нагуфта, онро гуфта мешавад, яъне дар шеър ногуфта гуфтан хамин аст. Банди минбаъдаи шеър хамон ногуфта гуфтаро гуфтааст, шояд шоир гумон кардааст, ки на хар кас ба он пай хохад бурд. Дар банди ма;таъ сухан аз мохияти борони бахору тирамох меравад, ки бо тазод гуфта шуда, ба маънои пушидае ишора мекунад: Рехт борон... гар губор азруи гул Бистурад бо лутф борони бауор, Бо уазор афсус борон тирамоу Азрухи барги хазон шуяд губор [З, с.597].
Гул дар ин чо намоди покй, тару тозагй, чавонист, ки борони бахор гарди рузгорро аз рухи он бо мехрубонй мешуяд, то он ба айёми худ давом дихад, аммо борони тирамох бо
афсус аз рухи барги хазон Fyбор мешуяд, ки давоми он расидан ба мархалаи хайрбоди хастист. Хдмин тари;, дар ин шеъри Fиноии тавсифию тасвирй чузъиёти олами табиат ва айёми он хамчун гул ва барги хазон, бахор ва тирамох ба хам тазод дошта, намод аз даврони чавониву хазони умри инсон гаштаанд, ки худи намод нав набошад хам, зеро бахор хамчун намоди чавонй ва хазон, хамчун охири умр, дар шеър хеле соби;адор аст, вале бо чузъиёти тоза, ки омадаанд, аз кухнагии он мезудоянд.
Шеъри Fиноии тавсифию тасвирй, ки дар асоси маводи олами ашё офарида мешавад, амри табиист, ки аз намодхо фаровон истифода мекунад. Намодхоро мешавад ба ду гурухи куллй та;сим кард: намодхои аслй ва Fайриаслй. Ба намодхои дастаи аслй онхое дохил мешаванд, ки онхо Fайри ихтиёри башар, дар дарозои зиндагии у аз калима ва ё таркибхои забоние ба вучуд омадаанд, ки ифодакунандаи шайъ ё мафхуме буда, дар асл маънои ба намодии хеш наздике доштаанд ва ин маънои аслии онхо тадричан маънои намодй хам гирифтааст [2, с.245-262]. Аз чумла бахору тирамох ё хазон низ хамин гуна намоди аслй ба хисоб мераванд, ки баробари нигох доштани мафхуми аслии худ, боз мафхуми намодй пайдо кардаанд. Бинобар дар шеър холатхое рух доданаш мумкин аст, ки ин намодхо дар як ва;т ба хар ду маънои худ ишорат намоянд, масалан дар шеъри "Тирамох асту барг мерезад" (с. 1975) -и Лои; истифодаи тирамоху бахор хамин гуна маъно дорад, хам ба маънои тирамоху бахори во;еъй хастанд, хам ба мафхуми намодй, ки ишорат ба айёми умри инсон мекунанд. Ин шеър аз шаш банди чахормисрай иборат буда, як банд аз тирамох сухан гуяд, банди дигар дар тазод бо он аз бахор харф мезанад. Тирамоу асту барг мерезад Дар лабонаш таронаи падруд. Нигауи офтоб уам кунд аст, Меравад хастацон ба хонаи буд.
Ёд орам зи чашми бодомат, Накуати навбауор меояд. Ёд орам чу хандауоятро, Цау-цауи обшор меояд [З, с. 600].
Барг аз байти аввал чондор ангорида мешавад, дар лаб таронаи падруд доштан, ки хосияти инсон аст, ба он нисбат гирифта, ташхис мекунад, хамин тари; офтоб хам ;обилияти нигах кардан ва хастачон ба хонаи буд рафтан пайдо карда, ташхис мегардад. Ба инсон мушобехат додану ташхис кардани баргу офтоб ба мафхуми аслии онхо маънои намодй меафзояд ва он бо хондани банди дуюм возехтар мешавад, зеро ин чо сухан аз махбубаи чавонест, ки аз ёди чашми бодомаш "накхати навбахор меояд"-у аз ёди хандахояш ";ах-;ахи обшор", яъне чавониву бахор, ки намоди замони иш;у оши;ист, бо баргу тирамохи табиат, ки ишорае ба намоди хазони умри инсон хам хаст, дар тазод ;арор мегирад. Дар ин шеър як банд агар Fyссаи тирамоху хазони умрро ифода кунад, банди дигар саршори шодии навбахору шукуфоии иш; аст, хамин тари; кайфияти гуногун аз айёми табиату умри инсон хамдигарро паи хам иваз мекунанд. Махсусан бандхои саввуму чахорум дар тасвири тирамоху бахор ва таассуроти аз онхо бардошташаванда тару тозаву пурборанд, ки бар бандхои дигар ручхон доранд. Чузъиёти ашёвй, ки барои тасвири тирамох интихоб шудаанд, руди хушкида, сохилхои хушклаб, зоFхои форотбол, хама дар мачмуъ нишондихандаи мухити во;еии тирамоханд, ки дар айни хол дар хонанда эхсоси маFшyши Fамангез бедор мекунанд, ки дар замон дар банди оянда бо тасвири навбахори
дилу талотуми дарёву болафшонии парастудо, ки намои бадору чушу хуруши ишканд, аз байн бурда мешаванд. Ч,ое, ки ишк аст, датто парфишонии баргдои хазон болафшонии парастудо мешавад.
Баури мо лек навбауори дил аст,
Дар дили мо талотуми дарёст.
Парфишонии баргуои хазон
Болафшонии парастууост [3, с. 600].
Яке аз хусусиятдои мудимтарини ашъори Лоик шояд дар дамин бошад, ки дар ондо ишк дар дамаи фаслу замондои сол дузур дорад, агар он ашъор муфрад доранд, ондо дар дамаи фаслдо ошиканд ва агар он ашъор бе муфрад дам бошанд, зимни тасвирдо кайфияти ошикона мавч мезанад. Масалан, дар шеъри "Мудаббати аввал" (с. 1964) оид ба мадбуба "Зи пушти тури барфи симгун метофт симояш" [3, с.546] ва "Диламро гармие медод" мегуяд, дар шеъри "Карз" (с. 1971) шахсияти шеър дар зимистон арзи мудаббат мекунад, ки "Зи руи барфи навборида пешат омадам аз дур" [3, с. 138] ва ё дар шеъри "Боз омад тирамад бо баргдои зарди хеш" (с. 1986) "Дар хазонрезони танги тирамад дидам туро" [3, с. 686] гуён аз ишки деррасидааш менолад, яъне барои у, агар зимистону тирамад замони ишк дастанд, пас аз фаслдои дигар чй чои сухан, ки ондо худ айёми ишканд.
Дар шеъри Fиноии тавсифию тасвирй нисбат ба анвои дигари шеъри Fиной бештар чой доштани, ба истилод, мавзуи табиат амри табиист, зеро бунмояи ин навъ шеър аз ачзои табиат - тавсифу тасвири мудити атроф замин, сабза, дарахт, руд, куд, осмон, абр, ситора, моду хуршед ва Fайравy ва Fайра ба дам меояд. Агар дар ин навъ шеър муфради Fиной ба дар сурате -- шахси шоир, шахсияти Fиной, ровй, муаллиф... дузур дошта бошад, олами ботинй, эдсосоту таассурот, кайфияти долаш ашёвй, тасаввуршаванда, таъсиргузор ба ^алам кашида мешавад, зеро олами рудй, ки Fайримодддист, ба олами табий ру ба ру омада, аз он иктибоси сифат мекунад. Бинобар ин, дар аксари ташбедоту истиорот мушаббад (ташбедшаванда) агар аз олами рудист, мушаббадун бид (ташбедкунанда) аз олами моддист, ки онро мучассам намояду тасаввуршавандаву таъсиргузор созад. Дар шеъри Fиноии тавсифию тасвирй макоми тасвири мудит, ашё, табиат нисбат ба ифодаи эдсосоту таассуроти ботинии шахс афзалият дорад, бинобар аксари ин навъ ашъор муфрад надоранд, вале муфраддори ондо дам истисно нестанд. Дар эчодиёти Лоик дам дамин тавр, дар ду навъи он ба назар мерасад. Аммо дар ашъоре, ки саропо аз тавсифу тасвири табиат, аносир ва ё ашёи он иборат аст, яъне дар ондо муфради шеър дузур надошта, аз он тасвиру тавсиф ягон хулосаи таъмимии диссиву фикрй намебарорад, аксаран андешаву эдсосоти шоир ноаён дар маводи тасвир чой мегирад, бо он меомезад. Ин гуна ашъор гуё сирф тавсифию тасвирй мешаванду дар ондо аз розу ниёзи ботинй ва эдсосоти шоир асар намемонад. Албатта, ин гуна ашъор дам вучуд доранд, ки як навъи шеъри Fиноии тавсифию тасвирианд, аммо дар ашъори тавсифию тасвирии Лоик кариб дамеша кайфияти шоир дис карда мешавад, ин шояд аз он сабаб аст, ки у шоири сирф Fиной буда, худро аз мабдаси тасвир тамоман чудо намегирад. Ин аз як чидат, аз чидати дигар у мудит, манзара, ашёеро мавриди тасвир интихоб мекунад, ки ба ондо алокаи амики мусбат дорад, бинобар тасвираш бо гармии дил фаро гирифта мешавад. Ин хусусият аз даврадои аввали эчодиёти Лоик равшан ба чашм мерасад, ки шеъри "Бадори кудистон" (с. 1966) намунаи дурахшони он аст ва он бесабаб дам нест. Лоик худ фарзанди деди кудистон аст, бешубда, дар байни шуарои карни бисти точик шоироне, ки зодаи деди кудистонанд, кам нестанд, аммо у ин сифати худро дамешагй, фарогир, амик эдсос мекунад ва боиси шоириаш медонад ва аз ин
ру агар мабхаси тасвир мухити куху деха бошад, дар ашъори y мухаббат мавч мезанад. Масалан, ин сифат дар банди аввали хамин шеър хам пайдост: Лола - раццосаи машъалдоре, Бойчечак - шафаци субуона. Сабзауо - кокули нобофтае, Mезанад бод ба нармй шона [З, с. 41].
Лои; дар бораи хар чизе, ки нависад, шоири зодгохи хеш аст, пас он чо, ки сухан аз деху кухистон аст, ин сифат ба маротиб муаассиртар зухур мекунад. Дар ин чо таъкиди он нукта бачост, ки шоири асил дар хама холат ба худии худ мемонад, ба худии худ мондани Лои; дар хамин мухаббати хамешагии ами;аш ба ватани ачдодй, ба деху кухистони точик аст, ки махсусияти хастии уро ташкил додааст ва хар ;адар он комилтар ифода мешавад, хамон ;адар далели равшани ахамият ва нотакрории ;арехаи шоирии уст. Мухаббати сузони y на фа;ат дар изхори руёруй ба зодгоху ватани ачдодй, балки дар зимни хамаи ашъораш ва махсусан дар шеърхои Fиноии тавсифиву тасвириаш, ки бевосита ба нигориши онхо бахшида шудаанд, бе сухан хам эхсос мешавад. Дар хамин банди и;тибосшуда лола ба ра;;осаи машъалдор нисбат дода шудааст, ки худ зебост, аммо на фа;ат зебост, балки дар зимн гармии мухаббат хам дорад, зеро Лои; шеърхое дорад, ки дар онхо махбубаи дилаш ра;;оса аст, масалан дар шеъри "Дар базм" (с. 1964): %амчу шамшод аз вазидануои боди шухшанг, Печу тобе хурда у аргушт мерафт [З, с. 549]. Ва ё дар шеъри "Рацси ту" (с. 1984) боз мегуяд: Mезанй бо панцауоят савти бишкан-бишкане. Mетаровад аз дили ман оуу воуу шеване [З, с. 666].
Таваччух бояд кард, ки дар байни ин шеърхо фосила бист сол аст, яъне ин мухаббат решадору деринасол аст. Дар хамин банд сабзахоро ба кокули нобофта ташбех кардан хам, ба замми тоза буданаш, боз паёмрасони мухаббат хам хаст, ки ба махбуба нисбат мегирад. Дар шеъри "Оши;ат будаму иш;ам дар дил" (с. 1986) мехонем: Кокулони ту ба дастам н-омад, Mонд чун мисраи нобофтае [З, с. 681].
Кокули нобофтаи шеъри аввал, ки сабза ба он ташбех шуда буд, баъди бист сол дар шеъри оши;она ба такрор меояд, ки далели дар ум;и дил чой шудани он аст, яъне шоир дар хама холат, ки аз зодгоху ватани ачдодй сухбат мекунад, окандаи мехру мухаббат мешавад ва он нохудогох дар интихоби ашёву зимни тасвир ;арор мегирад. Ин хамон холатест, ки дар шеъри Fиной умуман, ва дар шеъри Fиноии тавсифиву тасвирй мушаххасан, муфради шеър хузур надошта бошад хам, кайфияти y аз ашё ва мухити тасвир баралоина эхсос мешавад, ки дар ин бора муха;;и;и ашъори Fиной Л. Гинзбург чунин менависад: "Муфради Fиной метавонад дар зимни манзара, шайъ, дигар шахсон, лахза, гуфтугу, сахна, андеша, ки бо ;исми хусусии зиндагй пайвастааст, пинхон бошад. Муаллиф хузур дорад, вале y хамчун муносибати Fиной ба ашё хузур дорад" [1, с. 54]. Дар аксари ашъори Fиноии тавсифиву тасвирии Лои; хам ашё ва мухити тасвир бо кайфият ва муносибати муфради Fиной фаро гирифта шудааст, махсусан ашъоре, ки дар онхо деху кухистон, ватан ва ватани ачдодй мавриди тасвир ;арор гирифта бошад. Ин далели он аст, ки агар истеъдод Fиноист, сифати Fиной, дар хама холат, хам дар холи тасвири субъективй ва хам дар холи тасвири объективй зухур хохад кард, танхо бо фар;ияти дарача ва тарзи зухур.
Шеъри тавсифиву тасвирии "Бадори кудистон", ки мавриди баррасист, аз дад банди чадормисрай иборат буда, кариб дар банд аз саноеъи бадеъ, аз чумла, ташхис, ташбеду истиорадои тозаву дилчасп бадра бардоштааст: Даштуо цомаи атлас пушанд, Духтарон махзани дил боз кунанд. Остин барзада то соидгоу Паи сузондани мо ноз кунанд [3, с. 41].
Хдмчунонки мебинем, дар ин мисраъдо тарди бадори кудистон бо тарди чедраи зебои духтарони он ба дам меомезад, ба он маъно, ки аз тарди бадори кудистон тарди чедраи зебои духтарон ва аз тарди чедраи духтарон тарди бадори кудистон дида мешавад, ки ондо дамдигарро пурраву комилтар менамоянду ифшогари мудаббати шоир ба дар ду дастанд. Ин далели он аст, ки табиат яке аз намуддои зудури ватан дар шеъри Лоик мебошад.
Лоик дар шеъри карни бисти точик шоирест, ки шояд дар сурудани ашъори Fиноии тавсифию тасвирй ба макоми аввал содиб бошад, зеро табиат на факат дар ашъори сирф манзаранигорй, балки дар саросари ашъораш бо чилвадои гуногун зодир мешавад ва дама чо гарми медру мудаббат ва саршори эдсосоти одамист. Аз чумла, банди даштуми дамин шеъри зери назар чунин аст:
Агбаву рахнаю водию дара Чун арусе, ки ба сур омодаст, Пойандоз ба рау густурда, Мунтазир бар цадами домод аст [3, с. 41].
Мабдасдое, ки дар ин чо зикр шудаанд - аFба, водй, дара агар дар мисраъдои баъдй ба эдсосоти гарми шоир фаро гирифта, ба аруси мунтазири домод шабодат дода намешуданд (тасаввур шавад, ки дар ин ладзаи интизор чй кадар иштиёку изтироб аст, диссиётмандии мисраъдо як бар чанд меафзояд), тандо дамчун мабдасдо бокй мемонданд, вале ондоро чашмони ошики ватан бо мудаббати гарм дамсони арус зиндаву чондору сурход диду моли шеър гардонид. Ба назар чунин мерасад, ки шеър бо дамин тасвири зебо хотима меёфт, бедтар буд, зеро ду банди охир, ки бештар дарфиву хитобист, ба шеър чизе наафзуда, баръакс онро нисбат ба худи шеър, ки пурбору нозукадост, як андоза чамъбасти содагароёна мекунад, ки аз он буи шиорзанидои солдои шаст ба димоF меояд.
Шеъри "Бадори кудистон" манзараи як деди кудистонро дар бадорон бо рангомезидои диловезу шодиву сурури самимонааш пеши назар меовард, ки шеъри Fиноии тасвирию тавсифй буд ва доло ба шеъри дигаре "Деди кучида" (с. 1975) руй меорем, ки такрибан баъди дад соли он эчод шуда, аз дамон навъи шеър аст, вале саршори эдсосоти тамоман мутазод - Fамy андуд мебошад. Хдр дуи ин шеър дар як вазн фоилотун фаилотун фаилун ё фаилон ва ба як шакли кофиябандии чадорпора, ки мисраъдои дувуму чадорум кофия баста мешавад, гуфта шудааст, аммо мундаричаи таассуроте, ки мерасонад, комилан мухолифи дамдигар аст. Дар таърихи карни бисти точик чанд дафъа кучонидани мардуми кудистон ба водидо чой дошт, ки амри зарурат буд ва ин додиса новобаста аз меъёри суду зиёни он дар дили эчодкор эдсосоти мухталифро бедор мекунад, ки дар гунае бошад, ход шоду сурурангез ва ход яъсу Fамомез, дар заминаи вокеъият зудур кардааст. Эдсосоте, ки дар ин шеър ифода шудааст, низ дамин гуна аст, датто дар он кушида шудааст, ки дар ду навъи он - дам Fамy Fyсса ва дам шодию сурур ба дам биёянд, зеро сиёсати замон даминро талаб дошт ва шоир дам худогод ва ё нохудогод такозои сонсурро, ки дар замири дар эчодкор нишаста буд, ба чо овардааст, аммо модияти асари бадеъй, ки датман дар мувозй
нишон додани гаму шодй нест, ;исмати дуюмро матруд менамояд. Шеър аз хашт банд иборат асту чунин огоз мешавад: Бодхурда сари уар деворе, Бомуо рехтаву чукида. Таруи деу гарчи ба цо монда, вале Зиндаги цои дигар кучида [3, с. 63]. Ин шеър саропо тасвирй буда, дар он манзараи дехи кучидаи кухистон бисёр да;и; бо девори бодхурдаву бомхои рехтаву чукида, сандаливу оташдон, хурмаи равгану кадуи дар хаччаи шохаш хеле во;еъбинона нигориш шудааст, ки хусусияти замонй, миллй ва чугрофии махалро низ ифода менамояд. Фикр ва эхсосоти чамъбасткунандаи шоир баён карда намешавад ва дар назари аввал чунин мерасад, ки у гуё танхо бо нишон додани ин манзара иктифо мекунаду таассуроти худро баён намесозад, аммо он аз интихоби ашё ва манзарасозй дарк мегардад. Банди аввал тасвири во;еъй ва бетарафона аст, ки харчанд сахт гамангез нест, аммо шоду суруровар хам нест. Вале шоир аз банди дувум гурезе мекунад ва ба тавсифи водие, ки "зиндагй рахт бар он" бастааст, мепардозад, ки он ду бандро фаро мегирад. Дар ин ду банд аз водии бопахнову шахри озодону аз байн рафтани чанчолхо дар сари об, ки дар дехи кух,истон чой дошт, сухан меравад, яъне хиссиёти шодонаву ;аноатмандй ифода мешавад, ки хузни банди аввалро камтаъсир созад, яъне сонсури дохили шоир ба кор медарояд, аммо ба манти;и инкишофи хиссиёти аввала, ки ба хар хол хузн дошт, мухолифат мекунад. Бинобар бо сарфи назар кардани банди дуввуму саввум ин шеър аз бехтарин шеърхое мешавад, ки дар бораи ин во;еъият гуфта шуда, манти;и ривоч ва шиддат гирифтани хиссиёт хам бехалал мегардад. Барои оханги мусбат додан ба амали куч бастани мардум хамин як мисраъ, ки дар банди хафтум аз дахони кадуи хаччаи шох бурун меояд, кофист. Хурмаи равганй пурхок шуда, Як каду гамзада дар уаччаи шох. Дауани тангу тиуияш гуяд: Одамирост чи хуш ризци фарох... [3, с. 63] Саропои ин шеър аз мушохидаи манзараи дехи кучида ба хам меояд, ки гуё бе дахолат ва баёни таассуроти шоир сурат мегирад, яъне да;и;ан объективй - бетарафона аст. Шаклан хамин тавр аст, аммо мохиятан ин тавр нест, зеро дар тасвири чузъиёт ва ё ашёе, ки дар дехи кучида бо;й мондааст, сифатхое истифода мешаванд, ки хиссиёти ботинии шоирро ифода мекунанд. Масалан, ташбех шудани лолахасак ба вопасин шуълаи оташ дар кухистон, ки харфи "вопасин" бечуну чаро ифодаи гамгинист, беравуо кур шудани роххо, набудани чашми чоре ба рахи ёре, ба хасрат нолидани чордевор, ки саре дар буни деворе нест, хотаи бекас, хурмаи равгании пурхок, кадуи гамзада - ин хама окандаи хузну таассуфанд, махсусан каду, ки худ намоди бехиссию бефахмист, агар он хам гамзада бошад, пас чй чои сухан аз инсон аст. Банди ма;таи шеър бо тасвири тозаву тар, ки токро ташхис карда, аз бекасиву тарс бар шохи чинор часпидааст ва чашмаро хам шахсият бахшида, аз гами танхой гирякунон хушкидааст, мегуяд, дар ифодаи хузн, ки дар бораи сухан нагуфта, онро ифода кунад, дар хадди камол аст. Ток аз бекаси(?) бар шохи чинор Гуи(?) тарсидаву дарпечида. Чашмаи деу зи гами тануои Рузу шаб гирякунон хушкида... [3, с. 63]
Як силсила ашъори дигари гиноии тасвирию тавсифии Лоик, аз чумла "Варзоб. Шаби мадтоб" (с. 1975), "Димоги хеш тар карда ба барфу тармаи Анзоб" (с. 1977), "Ин куд чу шоири хаёлй" (с. 1977), "Суруди мавчдори руди Варзоб" (с. 1979), "Он шом зи пушти боги кудй" (с. 1982), "Само бугзе ба дил дорад, даво абрист, меборад" (с. 1986), "Аз ситеги кулладо зардй парид" (с. 1988), ки манзарадои гуногуни табиатро нигориш карда, баъзе бо дузури муфради шеър ва баъзе бо гайбати он сурат гирифтаанд, аз бедтарин шеърдои тавсифиву тасвирии нимаи дуюми карни бисти точик ба шумор мераванд. Ондо далели равшани дар мадорату тасвир як зина баландтар рафтани шеъри муосири точик мебошанд.
Хдмчунонки кайд шуда буд, тасвири пора-пораи табиат ва ё ба сифати намо омадани он дар анвои дигари шеъри Лоик фаровон мавчуд аст, ки ба гушадои гуногуни табиати кишвар мутаалликанд, аммо бо вучуди ин, чунин ба назар мерасад, ки тасвири табиати дараи Варзоб бар тамоми ондо бартарй дорад. Хрло ба зикру баррасии дамаи ондо машгул нашуда, зеро ин кор ба зиммаи ин боби рисола дам нест, тандо се шеър, ки саропо аз тавсифу тасвири манзарадои Варзоб иборат аст, "Варзоб. Шаби мадтоб", "Димоги хеш тар карда ба барфу тармаи Анзоб", "Суруди мавчдори руди Варзоб"- ро ном мебарем, ки дар ондо, махсусан дар "Варзоб. Шаби мадтоб" мадорати калами тасвиргарии Лоик ба хубии хубй рух намудааст.
Руд чун хотири болидаи Варзобдара,
Моу чун цоши тилоист ба пешонаи куу [3, с. 65].
Ин шеъри зебо аз панч банд иборат аст, ки дар се банди аввали он тарддои тоза ба тоза ба тасвири шаби Варзоб афзуда шуда, ду банди охир бештар таассуроти шоирро аз ин шаби дилпазир боз мегуяд ва хотимаи шеър хулосаеро ба мо илко мекунад, ки огуши шаби Варзоб мадалли огуши мудаббат аст ва ин яке аз одангдои асосии эчодиёти Лоик аст, ки табиату мудаббат дамеша бо дам меоянд, ишк дар огуши табиат асту табиат дар огуши ишк. Рози табий будани тасвири ишк, бо тамоми зудуроти гуногунаш ва ошикона гарму чондор будани тасвири табиат, ки яке аз сифатдои баргузидаи ашъори Лоик мебошад, бештар дар дамин зодир мешавад.
Мавзуи шеъри гиноии тавсифию тасвирй бо нигориши манзараи табиат, андому сурати инсон ва ё шайъу мавчудоти дигар маддуд намонда, вобаста ба ривочу равнаки даёти ичтимой ва баландрафти сатду хусусияти зиндагй фарохтар мешавад. Точикистон то нимадои карни бист асосан кишвари кишоварзй буд ва азбаски кишоварзй бо замину дед иртибот дорад, зиндагии мардум дам хусусияти дедотй дошт, дарчанд дар гузашта мардуми ин сарзамин шадрнишини кадимй буданд ва суннати шадрнишинй доштанду шадрдояшон, дамчун Бухорову Самарканду Хучанду Панчакату Кулоб аз шадрдои бостонии башарият мадсуб мешуд. Вале бинобар беадолатидои сиёсй бисёре аз ондо аз марзи имрузаи кишвари точик берун монданд ва як кисми мардуми точик акнун дар шадрдои тозаэчоди худ шуруъ ба зиндагии шадрй мекунад, ки дар киёс бо зиндагии гузаштаи шадрнишиниаш ва имрузаи дедотиаш камвусъату камсобика мебошад. Аз ин ру дар шеъраш, аз чумла дар шеъри Лоик дам, макоми бештар пайдо кардани тасвири манзараи табиат ва дедот як амри табиист. Вале бо кам-кам саноатй шудани кишвар теъдоди шадрдо ва мардуми шадрнишин афзуда, зиндагии як кисми чомеъа хусусияти шадрнишинй касб мекунад. Бинобар он дар шеър на факат хусусияти зиндагии шадрй, ки дар симо ва чадони ботинии шадрнишин инъикос мешавад, балки худи намои шадр дам дамчун мавзуи тасвир барои худ чой чудо мекунад. Аммо он дар баробари шеъри кишвардое, ки мардумаш зиндагии шадрнишинии бособикае доранд, масалан кишвардои
урупой ва хатто Русия, ин навъ шеъри точик, монанди худи зиндагии шахринишиниаш, холо дар зинаи ибтидоист. Аз ин ру ашъоре, ки саропо аз тавсифу тасвири намои шахр иборат буда, дар зимни онхо маънои шоиронае чой гирифта бошад, кариб вучуд надошта, дар аксари онхое, ки сухан аз шахр меравад, чои асосиро баёни хиссиёту таассуроти шоир мегирад, ки оханги ситоиш ва ё накухиш дорад.
Дар як гурух ашъори Лоик сухан аз шахрхои бостонии точик Самарканду Бухоро меравад, масалан, "Рангхо" (с. 1975), "Тиллои Бухоро" (с. 1989), "Дар Бухорою Самарканд" (с.1989), аммо дар онхо мавзуъ таърихй, ичтимой ва авзои имрузаи маънавию фархангй буда, тасвири намои шахр мавкеъ надорад. Дар онхо баёни таассуроти шоир, аз мавзуъе, ки ба миён гузоштааст, макоми муайянкунанда пайдо намудааст. Дар шеъри "Рангхо" рангхои гунагуни манору сардара, гунбазу кунгурахои Самарканд тавсиф гашта, сабаби човидонию дурахшонии онхо чунон шарх дода мешавад, ки онхо аз "иттиходи хуну ашки халкхои Осиё" таркиб ёфта, "ё румузи гарданафрозй", "ё фаввораи ашк" [3, 64]-анду хунанд. Шеъри "Дар Самарканду Бухоро" таассуроти таассуфомези шоирро аз кисмати ин ду шахри точикй, ки онхоро зуран аз решахои таърихиашон барканда, тадричан аз забону фарханг ва маънавияташон махрум сохта, миллияти онхоро барбод медиханд, доманадор баён намуда, аз чумла мегуяд:
Ду абаршаури Ацам зери табар шуд,
Ду цадамгоуи бузургон доми дам шуд.
Баъди аз он гарданфарозиуои фаруангиву саруангй
Гардани тоцик хам шуд [3, с. 126].
Такдири ин шахрхои бостонии точик, ки бар асари табартаксими шуравй аз марзу буми кишвари худ чудо карда, ба дасти кишвари дигар дода шуд, фочиабор сурат гирифт, ки дар шеъри бисёр шоирони точик мавриди баёни андешахои пурсузу гудоз ва норизой аз сиёсати собик давлати шуравй гаштааст. Бинобар он дар шеъри муосири точик хар чо, ки аз ин ду шахр ва шахрхои дигаре, ки аз зодкишвари худ берун мондаанд, сухан меравад, оканда аз таассуроти фочиавии кисмати онхост ва ин холат барои тасвири намои онхо камтар имкон дода, суханро ба чихати ифодаи хаёти ботинй ва дарду гами онхо мекашонад.
Як силсила ашъори Лоик, аз чумла "Душанбе" (с. 1973), "Шукронае барои Душанбе" (с. 1974), "Пойтахти бахти ман" (с. 1982), "Фардои Душанбе" (с. 1986) ба ситоиши шахри Душанбе, пойтахти наву чавони точикон бахшида шудааст, ки дар онхо хам изхори хиссиёту таассуроти пурмухаббат ва самимонаи шоир бар тасвир афзалият дошта, чузъиёти намои шахр чо-чо зикр ва ё ба тарзи тарх мунъакис мешавад. Баъзан дар хамин гуна ашъор хам шоир ба ёди хасратомези шахрхои бостонии худ Самарканду Бухоро меафтад, ки масалан, дар шеъри "Душанбе" ба он ручуъ карда чунин мегуяд: Туро бетахту маснад офариданд, Ки бошй пойтахти Тоцикистон. Агарчанде замоне дошт тоцик Ба номе пойтахти илму ирфон [3, с. 51].
Дар баъзе мисраъхои ин шеър зикри чузъиёти намои шахр, ба монанди "Чарогистон шудй аз мехри дилхо...// Туро дар рузи ид озин бубастанд // Ба парчамхои сурхи инки-лобй...// Зи балкон духтарони рукушодат // Чу мачнунбедхо кокул фишонанд" [3, с. 51-52] зикр ё тасвир карда шаванд хам, ба иллати камии худ ба дарачаи баёни бевоситаи таассурот, ки ин шеър дорад, намерасанд, хол он ки шеър бештар ин тарзи баёни хиссиёту
таассуротро та;озо менамояд. Аз ин шеърхо "Фардои Душанбе" (хурдахои нимчиддиву нимшухй) зикри чузъиёти шахрро бештар дорад, ки онхо хам танхо дар сатхи зикр хастанду ба дарачаи тасвиру тавсиф инкишоф дода нашудаанд, ки мисолашон дар ин мисраъхо дида мешавад: "Набошад дуди ин симонзаводаш... // Ба шарте ;асрхои шар;й(?) созанд // Ба чои ин катакхои битонй... // Агар аз офтоби майнасузаш // Зи беобй хама гулхо нахушканд... // Вале дар барфу борон кучахояш // Намояд дар назар туфони Нухам" [3, с. 72-73]. Албатта, муроди шоирро аз ин шеърхо дар назар бояд дошт, ки тасвири на намои шахр, балки изхори мухаббат будааст, аммо ин хам ха;и;ат аст, ки агар ин изхори мухаббат ва зикри чузъиёти намои шахр дар пирояи тасвиру тавсиф сурат мегирифт, шеър на танхо баёниву харфй, балки муассиру тасвиргарона гашта, арзиши бадеияш ба маротиб боло мерафт.
Пайнавишт:
1. Гинзбург Л. О лирике /Л. Гинзбург. - Советский писатель. - 1974. - 408 с.
2. Казози, Мирцалолиддин. Парниёни пиндор /Мирцалолиддин Казози. - Теурон: Равзана. - 1376. -330 с.
3. Шерали Л. Куллиёт. Ц. 1. Китоби якум / Лоиц Шерали. - Хуцанд: Рауим Цалил. - 2001. -724 с.
Reference Literature:
1. Ginzburg L. On Lyrics //L. Ginzburg. - Leningrad: The Soviet Writer. - 1974. - 408 pp.
2. Kazozi, Mirjaloliddin. The Idea Linked to Silk //Mirjaloliddin Kazozi. - Tehran: Ravzana. -1376hijra. - 330 pp.
3. Sherali L. Complete Collection of Poems. V.1. The first book // Loik Sherali. - Khujand: Rakhim Djalil publishing house, 2001. - 724 pp.
