Научная статья на тему 'БАРРАСИИ БАРХЕ АЗ ХУСУСИЯТҲОИ МАВЗУИИ АШЪОРИ КАЛИМИ КОШОНИ'

БАРРАСИИ БАРХЕ АЗ ХУСУСИЯТҲОИ МАВЗУИИ АШЪОРИ КАЛИМИ КОШОНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
185
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КАЛИМИ КОШОНӣ / НАВЪҳОИ ШЕЪР / ғАЗАЛ / САНЪАТҳОИ БАДЕӣ / САБКИ ҳИНДӣ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шукурова Зайнура Турсуновна

Дар мақола доир ба хусусиятҳои мавзӯии ашъори Калими Кошонӣ сухан рафтааст. Муаллиф мақоми Калими Кошониро ҳамчун намояндаи барҷастаи садаи XVII адабиёти форсу тоҷик баррасӣ карда, нақши ӯро дар рушди анвои шеърӣ нишон додааст. Аз назари ӯ қасидаҳои суфтаву дилнишини мадҳии шоир бо ташбибҳои дилкашу хушоянд огоз ёфта, аз васфи зебоиҳои табиати афсунгар, мушкилоти кӯҳгардӣ, гармии тоқатфарсо, боридани борон, дамидани сабза, шукуфтани гулу лола, суруду шодмонӣ дар базму ҷашнҳо, ҳашамати Наврӯз ва гайра иборатанд. Шоир бо истифодаи алфоз ва таркибҳои дилкаш дар содагиву равонии забони ин навъи шеърӣ, бешубҳа, хидмати шоиста ба сомон расонидааст. Тазаккур меравад, ки дар газал ҷой додани доираи фаровони мавзӯот аз муҳимтарин вежагиҳои ҳунари шоирӣ ба ҳисоб меравад. Хулоса мешавад, ки дарки моҳияти афкори барҷастаи ахлоқии Калими Кошонӣ ба хонандаи муосир низ аз ҳар ҷиҳат судманд буда, дар роҳи ташаккули ахлоқи ҷомеаи муосир дар шароити ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди ақидаҳо ба сифати гояи баланди умумиинсонӣ ва талқингари муколамаи фарҳангҳо нақши муассир дорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME CONSIDERA TIONS BESET WITH THEMATIC PECULIARITIES OF KALIMI KOSHONI'S POETRY

The article under consideration dwells on the thematic peculiarities of Kalimi Koshani's poetry. In her article the author considers Kalimi Koshoni's status as an outstanding representative who lived in the XVII-th century and shows his role in the development of poetry, on the whole. In conformity with the author's opinion, the poet’s lyrical poetry begin with the following events such as: heartfelt initiatives, praising the magical nature beauty, mountaineering challenges, unbearable heat, raining, blowing grass, blossoming flowers and tulips, singing and rejoicing and Navruz celebrations at parties. Undoubtedly, the poet has exerted a worthy contribution into simplicity and psyche of the language of the relevant type of poetry resorting to words and heartfelt compositions. Under the author's angle, one of the most important peculiarities of his poetry is considered to be a wide range of topics inclusion in the ghazal. It is underscored that comprehension of the essence of Kalimi Koshani's famous moral thought is useful for the modern reader in all respects and it occupies an important role in the formation of modern society morality under the conditions of globalization and collision of ideas as a high universal ones and cultural dialogue as well.

Текст научной работы на тему «БАРРАСИИ БАРХЕ АЗ ХУСУСИЯТҲОИ МАВЗУИИ АШЪОРИ КАЛИМИ КОШОНИ»

ТДУ 8И ТКБ 83,3

БАРРАСИИ БАРХЕ АЗ ХУСУСИЯТ^ОИ МАВЗУИИ АШЪОРИ КАЛИМИ КОШОНИ

О НЕКОТОРЫХ ТЕМАТИЧЕСКИХ ОСОБЕННОСТЯХ ПОЭЗИИ КАЛИМА КОШОНИ

SOME CONSIDERA TIONS BESET WITH THEMATIC PECULIARITIES OF KALIMI KOSHONIS POETRY

Шукурова Зайнура Турсуновна, докторанти Маркази илмии Хуцандии АМИ ЦТ, (Тоцикистон, Хуцанд)

Шукурова Зайнура Турсуновна, докторант Худжандского научного центра НАНТ (Таджикистан, Худжанд)

Shukurova Zainura Tursunovna, doctoral student (PhD) attached to Khujand Scientific Center under the Tajik National Academy of Sciences (Tajikistan, Khujand), E-mail: komron.4422@mail.ru:

Вожщои калиди: Калими Кошони, навщои шеър, газал, санъатуои бадей, сабки щндй

Дар мацола доир ба хусусиятуои мавзуии ашъори Калими Кошони сухан рафтааст. Муаллиф мацоми Калими Кошониро щмчун намояндаи барцастаи садаи XVII адабиёти форсу тоцик барраси карда, нацши уро дар рушди анвои шеъри нишон додааст. Аз назари у цасидауои суфтаву дилнишини мадуии шоир бо ташбибуои дилкашу хушоянд огоз ёфта, аз васфи зебоиуои табиати афсунгар, мушкилоти куугарди, гармии тоцатфарсо, боридани борон, дамидани сабза, шукуфтани гулу лола, суруду шодмони дар базму цашнуо, уашамати Навруз ва гайра иборатанд. Шоир бо истифодаи алфоз ва таркибуои дилкаш дар содагиву равонии забони ин навъи шеъри, бешубуа, хидмати шоиста ба сомон расонидааст. Тазаккур меравад, ки дар газал цой додани доираи фаровони мавзуот аз мууимтарин вежагиуои уунари шоири ба уисоб меравад. Хулоса мешавад, ки дарки моуияти афкори барцастаи ахлоции Калими Кошони ба хонандаи муосир низ аз уар циуат судманд буда, дар роуи ташаккули ахлоци цомеаи муосир дар шароити цауонишави ва бархурди ацидауо ба сифати гояи баланди умумиинсони ва талцингари муколамаи фаруангуо нацши муассир дорад.

Ключевые слова: Калим Кошони, стихотворные жанры, газель, средства художественного выражения

В статье рассматриваются тематические особенности стихотворений Калима Кошони -одного из выдающихся представителей XVII в., который внес существенный вклад в развитие стихотворных жанров. Автор статьи на основе изучения стихотворений поэта отмечает, что его касыды начинаются с пленительных лирических вступлений - ташбибов, в которых воспеваются пейзажи, труднодоступные горы, весенние дожди, разноцветные луга, песни и веселье во время празднования Навруза. Используя при этом изящные слова и выражения, поэт, несомненно, способствовал простоте и плавности языка этого стихотворного жанра. С точки зрения автора статьи, расширение диапазона тематики в газели является важным показателем поэтического мастерства. Подчеркивается, что понимание сущности нравственных воззрений Калима Кошони полезно и для современного читателя, в условиях глобализации и столкновения убеждений может сыграть существенную роль в формировании нравственных установок общества в качестве пропаганды общечеловеческих идеалов и диалога культур.

Key words: Kalimi Koshoni, types of poem, ghazal, literary arts, Indian style

The article under consideration dwells on the thematic peculiarities of Kalimi KoshanVs poetry. In her article the author considers Kalimi Koshoms status as an outstanding representative who lived in the XVII-th century and shows his role in the development of poetry, on the whole. In conformity with the authors opinion, the poet's lyrical poetry begin with the following events such as: heartfelt initiatives, praising the magical nature beauty, mountaineering challenges, unbearable heat, raining, blowing grass, blossoming flowers and tulips, singing and rejoicing and Navruz celebrations at parties. Undoubtedly, the poet has exerted a worthy contribution into simplicity and psyche of the language of the relevant type of poetry resorting to words and heartfelt compositions. Under the authofs angle, one of the most important peculiarities of his poetry is considered to be a wide range of topics inclusion in the ghazal. It is underscored that comprehension of the essence of Kalimi KoshanVs famous moral thought is useful for the modern reader in all respects and it occupies an important role in the formation of modern society

morality under the conditions of globalization and collision of ideas as a high universal ones and cultural dialogue as well.

Хусусиятхои ашъор, навъи шеър ва шеваи баёни Калими Кошонй хануз аз замони рузгори худи у аз чониби тазкиранависон ва мухаккикони таърихи адабиёти форсу точик бахсу баррасй шудааст. Маълумоту ишорахои Мирзо Тохири Насрободй дар "Тазкираи Насрободй", Малехои Самаркандй дар "Музаккиру-ул-асхоб", Ризокулихони Х,идоят дар "Мачмаъу-л-фусахо", Шиблии Нуъмонй дар "Шеър-ул-Ачам", Алиакбар Деххудо дар "Лугатномаи Деххудо" ва дигарон масъалахои эчодиёти шоирро то хадди зарурй равшан мекунанд [4-5; 6-9].Дар байни ин асархо пажухиши Шиблии Нуъмонй дар асоси омузиши бевосита ва амики осори шоир анчом ёфта, чанбахои сабкиву услубй ва хусусиятхои умдаи хунарии осори шоирро бештар равшан менамояд. Х,адди бештари муаллифон Калимро чун яке аз асосгузорони сабки хиндй шинохта, маъниофаринй ва хаёлбандии уро дар шеъраш таъкид намудаанд.

Калими Кошонй кариб дар тамоми навъхои шеъри форсй кудрат ва махораташро санчидааст. ^асидахои суфтаву дилнишини мадхии шоир бо ташбибхои дилкашу хушоянд огоз ёфта, аз васфи зебоихои табиати афсунгар, мушкилоти кухгардй, гармии токатфарсо, боридани борон, дамидани сабза, шукуфтани гулу лола, суруду шодмонй дар базму чашнхо, хашамати Навруз ва гайра иборатанд. Дар ин кисмати касоиди Калим зуру тавони шоирй ва эъчози сухани у ба таври хакикй намоён мешавад. Шоир бо истифодаи алфоз ва таркибхои дилкаш дар содагиву равонии забони ин навъи шеърй, бешубха, хидмати шоиста ба сомон расонидааст. У ба мадхи мамдух камтар таваччух карда, чунон ки Шиблии Нуъмонй бархак гуфтааст: "Аз мадх мепархезад ва чавхари аслии табиатро дар ташбиби бахор ва гайра сарф мекунад" [4,С.224-225]. Ин хусусияти барчастаи касоиди Калимро дар таркибу сохт ва таносуби абёти касоидаш низ мушохида метавон кард.

Калим дар асл шоири газалсарост. Ч,авхари аслии мероси шоирро кабл аз хама газал фаро мегирад. Камоли махорат ва истеъдоди шоирии Калимро хам нахуст дар газали вай чустучу бояд намуд, зеро махз дар хамин навъи шеърй фитрати зотй ва нубуги шоирии у равшан зохир шуда, газал ифодагари бехтарин ва барчастатарин омолу афкори шоирона гардидааст:

Банд аз занцир натвон кард дили ворастаро, Метавонад зад ба олам пушти пои бастаро. Ташнаи як орзу аз %иммати воло наям, Хок %ам об аст даст аз оби %айвон шустаро. То тавони нотавононро ба чашми кам мабин, Ёрии як ришта цамъият ди%ад гулдастаро. Ра%мати %ацро %ар он рахрав, ки бишносад дуруст, Донад ацре нест чандон тавбаи бишкастаро. Х,ец га% ро%и цудой дар миёншон во нашуд, Дуст дорам улфати он абруи пайвастаро. Эй дил, андар базми у пур зори аз %ад мебарй, Ёд гир аз шамъ он цо гиряи о%истаро. Ханда бадмастист дар айёми мо %ушёр бош! Му%тасиб бу мекунад ин цо да%они бастаро. Мени%ам дар зери пои фикр курсй аз сипе%р. То ба каф меоварам як маънии барцастаро. Кас ба цуз шоир талоши мо намефа%мад, Калим Шеърфа%мон цумла сайёданд сайди бастаро [2,с.13].

Дар таркиби ин газал мо ба чандин таъбири шоиронаи хоси сабки хиндй, аз кабили "аз занчир банд кардан", "дили вораста", "ба олам задан", "пушти пои баста" "ташнаи як орзу", "ачре набудани тавбаи бишкаста", "улфати абруи пайваста", "аз хад бурдани зорй", "маънии барчаста", "гиряи охиста", "сайди баста" ва амсоли ин бармехурем. Х,амзамон, хунари шоирии Калим дар истифодаи ирсоли масал хамчун вежагии сабки хиндй ба чашм мерасад, ки аксари абёти газал тавассути ба кор гирифтани он эчод шудаанд. Фузун бар ин, шоир дар ду байти охири ин газал афкори адабиашро оид ба эчоди шеър ва асолати он баён доштааст. Ба андешаи шоир, барои он ки як маънии барчаста офарида шавад, курсй аз сипехр зери пойи фикр гузошта мешавад, яъне парвози баланди тахайюл ва маънишикорй лозим аст. Шоир баробари ин дар мактаъ шеърро ба "сайди баста" монанд карда ва шахси шеърфахмро ба сайёд. Барои ба каф овардани он маънии барчаста ва сайди баста бояд сайёди маънй буд. Ин чо навъе суханвар хамон андешаеро, ки оид ба вежагии сабки хиндй дар ифодаи маънихои пушида роич буд,

тaвзеx медиxaд. Бa тaъкиди вaй шеър бояд мисли сaйди 6acTa бошaд, ки дaр кушоди мaънии он тaлош вaрзидa шaвaд.

^лим дaр raзaлxoяш бештaр xaмчyн инсони тачиби тaвоною озодa, ошики сaрмaстy шyридa, мaрди бaлaндxиммaтy кaвииродa Ba фyрyтaнy сoxибxaйр нaмyдор шyдa, бa xонaндaи xyд низ нaчибтaрин axroKy одоби бaшaриро тaлкин мекyнaд. Faзaли шоир бaъзaн aз ру^ияи шикaстaдилй, яъсу нaвмедй, yзлaтгyзинию кaнорaгирй Ba aфтодaгию бечорaгй низ xолй нест. Baле ин xaргиз бaëнгaри xyсyсият Ba мо^ияти тaмомии гaзaли шоир бyдa нaметaвонaд. Ру^и гaзaлиëти шоир исëнaнгезy oзoдиxoxoнa Ba бaлaндпaрвозy мyxтaшaм aст. Kaлим мaъниxoи сершумору бaрчaстaи ишкй, ичтимой, axлокй Ba исондустиро бештaр дaр колaби гaзaл ифодa кaрдaaст.

Faзaл дaр aдaбиëти форсу точик aввaлaн ифодaгaри мaъниxoи ишкй aCT. Аз ин ру, бештaри aфкори ичтимой, axлокй Ba инсонпaрвaрии шоир мaxз дaр колaби гaзaлиëти ошиконa чой додa шyдaaнд.

^ломи ошиконaи Kaлим мaлеxy нaмaкин Ba ширину чозиб бyдa, сaмимитaрин эх,соси кaлбии инсонро фaро гирифтaaст. Хaëлоти ишкиaш рaнгинy дилкaш, лaтифy дилошуб Ba синaсyзy чонгудоз бyдa, моломоли тaровaтy лaтофaти чaвонист, ки риштaxoи э^сосоти ннсониро бa лaрзиш меорaд:

Имшаб гули хуршед ба домони ниго% аст, Оинаи дил равшан аз он чашми сиё% аст [2, с.125].

^к^мони лирикии ^лим дaр гaзaл кaриб aйнaн монaнди нyсxaи дyвyми xyди уст. Дaр ишк вaй фaрдест чaфорaсидaи вaфонaдидa, ки

aз борони aшки сузон чaроги дидaaшро рaвшaн месозaд. Дили y отaшкaдaест пурсуз, ки пaйкaри нoтaвoнaшрo xaр зaмон бa мaчмaри ишк кaшидa, чони низорaшро бa xaтaр меaндoзaд. У мaлoмaтзaдaест xaйрoнy пaрешoн, aфтoдaю нoтaвoн, aммo сaбyрy шикебо, ки дoмaнгири умеду орзу Ba вaфoю вaслрo чaшмдoр aст. Тaнгдилию aндyx Ba гаму кичрон боги дилкушои синaи софи уст. Ошик дaр кyрaи гам месyзaд, то мисли гили кулол дaр oтaши дaрдy aлaм пyxтa шaвaд. Дидaи y aз доги хдчр сaфед гaштaaст, aммo нигохи пурумеде дoрaд: Шамъи кошонаи мо шуд шабе он мояи ноз, Умр%о рафту %амон %айрати равзан бокист. Шамъсон гашта ба ишки ту гирифтор Калим, Оташи шавки туаш то дами мурдан бокист! [2, с.106].

Азму суботи ошик дaр рохд мyxaббaт нaкoстaнист. Отaши ишк синaaшрo мудом фурузон медoрaд. У xyнaшрo дaр ин рох xaлoл медoнaд, мaргрo xox^ aст, то чонсупории xешрo дaр нaзди мaъшyкa исбот кyнaд:

Намирам то ба ро%ат, барнамеояд таманноям. Насояд то кадам, берун н-ояд хорат аз поям [2, с.428].

Тaсвирxoи сaнъaткoрoнaи ^лим дaр вaсфи хусну чaмoли мaъшyкa TyBox^ кaмoли мaxoрaти шоирии уст Ba хдргиз aз зaминaи вoкей Ba ишки зaминии инсонй дур нестaнд. Мaъниoфaринй Ba xaëлбaндй, чунончи Шиблии Нуъмонй гyфтaaст, aз xyсyсиятxoи мухимми лирикaи ишкии уст:

%аё ба гушаи он чашми маст цо карда,

Чу зо%иде, ки ба базми шароб меояд [2, с.253]. iiiiii

Х,усни бепардаи у бештарам месузад,

Чун ти%идаст, ки бар неъмати арзон гузарад [2, с.211].

Шуълаи оташи %усни ту чу боло гирад,

Фалак ангушт ба дандони Сурайё гирад [2, с.354].

Хyлoсa, ^лими ^шониро дaр рaдифи беxтaрин сyxaнвaрoни сaрoяндaи aшъoри гиной метaвoн ном бурд, ки дaр aшъoри xyд ишкро xaмчyн нaчибтaрин эхсосот Ba беxтaрин фaзилaти инсонй бо мaxoрaт Ba сaмимияти тaмoм сyрyдaaнд.

Лирикaи ишкии ^лим бо aфкoри ичтимoй-axлoкии y пaйвaнди yстyвoр дoрaд Ba чунин aндешaxo зимни мaъниxoи ишкй бaëн ëфтaaнд, ки ин xyсyсият тaнxo xo№ aшъoри Kaлим нaбyдa, aз сyннaтxoи aдaбиëти клaссикии форсу точик aar Ba дaр эчоди шyaрoи пaйрaви сaбки xиндй бештaр мyшoxидa кaрдa мешaвaд.

Оxaнгxoи ичтимой Ba ши^ой, ки дaр кoлaби гaзaли пyррa Ba ë aбëти чyдoгoнaи aшъoри шоир нaмoëн шyдaaнд, aз чиxaтxoи пешкaдaми осори y мебoшaнд. Агар гaзaлиëти Kaлим чaвxaри осори уро тaшкил кyнaнд, пaс мaгз aндaр мaгзи ин чaвxaррo aндешaю aфкoри ичтимой,

шикв о й , холй в а ахлокии шоир фаро гирифтааст. Ба ин маънй, Калим аз шоироне аст, ки афкору акоиди ичтимой, холй ва шиквоиро дар колаби шеърии газал ба дарачаи баланд бурда, ин суннати адабиро густариши бештаре бахшидааст.

Ч,анбаи ичтимоии газалиёти Калим дар ифодаи афкори шикоятии шоир нисбат ба замону

ахли он ва афлоку рузгори бемуруввату носозгор ба мушохида расида, ин чихат мавкеи

ичтимой ва гоявии уро чун инсон ва адиби пешкадами чомеаи худ хеле хуб тачассум мекунад.

Абёти зерин аз хдмин кабил аст:

Фалак меоварад моро бурун аз кураи ме%нат,

Валерузе, ки худ берун кунад инрахти мотамро [2, с.37]. iiiiii

Гарчи му%тоцем, чашми агниё бар дасти мост, %ар куцо дидем об аз цу ба дарёмеравад [2,с.334].

Шоир чуёи хдкикату адолат аст. У барои дарки иллатхои замона гузаштаву хозираи рузгорро ба назари ибрат дар макоми киёс мегузорад. Бо ёдовари он, ки Афлотун барин нобигаи башарй дар зиндагии худ сарпанохе чуз хум надоштааст, рухи худро таскин бахшиданй мешавад:

Маро %амеша, мурабби, чи толеъи дун буд, Таращиям чи ацаб, гар чу шамъи ворун буд. %амеша а%ли %унарро замона урён дошт, Фасонаест, ки хум цомаи Фалотун буд... [2, с.174].

У ба воситаи неруи акл ва фахмиши баланд сабабхои бадбахтй ва носозгории ахволи суханварону хунармандонро кашф кардан мехохад. Бо вучуди ин имкон наёфтааст, ки чораю тадбири иллатхои замонаро пешбинй намояд. Ин очизй ва нотавонй уро мачбур мекунад, ки хамаро аз такдиру сарнавишти азалй донад:

Тирарузи нест имрузи, ки тадбире кунам, Ин сия%рузи мидоди хомаи тацдир буд. Дар канори модари да%рем тифли рузадор, Рафт айёме, ки пистони амал пуршир буд [2, с.246].

Дар ин чо низ тачассуми барчастаи хунари шоирй дар ибораорой ва таркибсозй чилвагар аст. Иборахои "мидоди хомаи такдир", "мидоди хомаи такдир будани сияхрузй", "тифли рузадор", "дар каноди модари дахр будани тифли рузадор", "пуршир будани пистони амал" аз шумори таъбирхои худсохти Калиманд, ки дар вусъати онхо маънихои барчаста ва мазмунхои шоирона нухуфтаанд.

Ч,араёни тахайюл ва андешахои рангини шоир дар газалиёти Калим бо сулхчуию мадоро, созишу мусолимат, канорагирию узлат, бетафовутй ва якрангй нисбат ба замонаи тира ва чархи ситамкор сурат гирифтаанд. У дар ин холатхо нисбат ба замона ба дарачае бетафовут аст, ки фарки талхию ширинй, буду набуд, сарвату нодорй ва хорию иззатро дарк ва эхсос намекунад. Зиндагй дар чашмаш он гуна хакиру каммоя ва бебахра аст, ки аз шикояти он ор медорад. Вайронаи чунунро хамчун макоми худ арзёбй карда, чашм аз неку бади чахон мепушад ва ин амалро камоли биниш мехисобад:

Чашм пушидан зи неку бад камоли биниш аст, Дида то бино шавад, бояд, ки нобино шавад [2, с.112].

Газали Калим ифодагари афкори ахлокию тарбиявй ва инсондустию инсонпарварии у низ мебошад. Мазмунхои инсондустй дар газали у чун як чузъи муайяни афкори ахлокии у зухур кардааст. Насихатномаи шоир силсила аз масъалахои ахлокии некию некукорй, бегаразй, поктинатй, хоксорй, фурутанй, химматбаландй, камсуханй ва гайра иборат аст. Ба акидаи шоири инсондуст ёрию кумак ба нотавонону афтодагон аз вазифахои мукаддаси одамист. Таргиби чунин акидаи мухим гувохи он аст, ки Калим ба масъалахои ахлокй аз мавкеи баланди инсонгарой бахо медихад. Ахлоке, ки у таргиб мекунад, баръакси акидахои ахлокии ахли тасаввуф маънии амики хастй пайдо кардааст.

Поктинатй меъёри асосии хислатхои хамидаи инсонй аст. Барои писандидагони ахлоки хамида аз покй ва озодагии тинат чизи мухимтаре нест:

Аз дили хеш агар занги гараз дур куни,

%ар чи зишт аст, дар ин оина зебо ёби [2, с.569].

Худбинй ва худхохй аз хислатхои ношоистаест, ки харгиз ба инсони хакикй муносиб намебошад. Инсоне, ки магрур, мутакаббир ва худбину худорост, аз фазилат ва хунар дур аст:

%ар ки худбину худоро, зи %унар бехабар аст, %амчу товус, ки пурзинату кампарвоз аст [2. с. 94].

Хоксорию фyрyтaнй aз нaчибтaрин xислaтxoест, ки бa инсони комил xoс бyдa, ороиш Ba зебу фaри oдaмирo тaъмин мекутад. Аммо xoксoрй aз xaсирy xиштрo бистaрy болин кaрдaн ибoрaт нaбyдa, кибру гурурро aз сaр берун aндoxтaн aст:

Хоксори сарбаландиро зи сар во кардан аст, На %асиру хишт кардан бистару болинро.

Kaмсyxaнй Ba xaмyшй бa нaзaри шоир aз беxтaрин фaзилaти инсон aCT. Инсони фaзилaтмaнд бояд aз гуфтори беxyдa бипaрxезaд, бa xaрфи бемaнфиaт зaбoн нaкyшoяд, дaр мaxфиле, ки тoзa вoрид шyдaaст, Ba дaр мaвриде, ки тaкoзoи гуфтор нест, мyxри сукут бaр дaxoн зaнaд, зеро дaр гуфтори здад xaтaр зиëд aст:

Сабаки нутк ба пеши %ама хондем, Калим, Озмудем, хамушист, ки хуштакдир аст [2, с.134].

^дру мaнзaлaт Ba a^y фaзилaти инсонй дaр aфкoри axлoкии шоир мaкoми шoистa дoрaд. Бинoбaр ин, тaмoми рaфтoрy кирдоре, ки бa кaдрy мaнзaлaти инсон гасод меoвaрaд, бa шоир нoписaнд Ba сaзoвoри мaзaммaт aст. Чунончи, aз нaзaри y шaxси рaвшaндил, яъне дoнишмaндy поксиришт xaргиз xyшoмaди шoxoнрo рaвo нaмебинaд Ba xештaнрo дaр xoрию мaзaллaт нaмегyзoрaд:

Равшандилон хушомади шо%он нагуфтаанд, Оина айбпуши Сикандар намешавад [2, с.397].

Бaрoи ифoдaи мaтлaб Ba тaсдики aндешa Kaлим aз сaнъaти ирсоли мaсaл xеле чолиб кор гирифтaaст. Аз чyмлa, дaр бaйти боло дaр тaсдики ин aндешa, ки инсощои рaвшaндил xaргиз дaр мaдxи шoxoн нaкyшaнд, бa oинaи Сикaндaр ручуъ кaрдa, ки xaрчaнд бa шox тaaллyк дoрaд, aммo aйбaшрo нaметaвoнaд пyшaд. Инсoнxoи рaвшaндил xaм дaр aфкoри axлoкии Kaлим мyшoбеx бa xaмин oинaaнд.

Нoxoндa бa дaри кaсе рaфтaн Ba дaр мaчлисе пой ниxoдaн нoрaвoст, зеро боиси дилгаронй Ba oшyфтaxoтирии дигaрoн бoшaд:

Нохонда марав бар дари кас, то зи гарони Бори дили як ша%р чу селоб набоши [2, с.582].

Сaбрy шикебой, то^ту yстyвoрй Ba xyнсaрдию xyддoрй xaм aз тaлaбxoи yмдaи axлoкиaнд, ки шоир дaр нaзди инсони богаму aндyx Ba дaрдy рaнч мoндaaст. Ин xислaтxo дaр xoлaтxoи дyшвoр Ba нoфaрчoми рузгор дaстгир Ba зaмoнaти бaкoи oдaмй мебoшaнд: Чу дар доми гаме афтй, пару бол он кадар мезан, Ки бошад куввати парвоз, агаррузера%о гарди [2, с.574].

Дaр гaзaлиëти шоир aфкoри инсoнпaрвaрй Ba axлoкй бa дaрaчaе oмеxтaaст, ки xaмчyн як мaвзyи вoxид бa чaшм мерaсaнд. Мaртaбaи вoлoи инсониро xaмешa шоир тaвсиф мекутад. Бинoбaр ин y сyлxy дустии бaйниинсoнирo тaргиб нaмyдa, бa xyлoсaе меояд, ки инсоне, ки дaр дил сидку дустиро пaрвaридa тaвoнaд, xaттo aз мyсибaти дyшмaнoни xyд xaм oзyрдaю шикaстaдил нaшyдa нaметaвoнaд:

Зи сидки дусти он кас, ки ба%раманд бувад, Шикастадил шавад аз марги душманон дидан [2, с.533].

Дaр aфкoри axлoкии шоир бaъзaн мaртaбaи инсон то бa дaрaчaи xyдoвaндй бaрдoштa шyдaaст, ки aлбaттa чaнбaи ирфонй дoрaд. Инсон кодир aст, ки бо xиммaти бaлaнд xyдрo aз xaмaгyнa бaндaгию вoбaстaгй вoрaxoнидa, мaкoмaшрo дaр зиндaгй тaъмин нaмoяд. У дaр чони xyд бояд aввaл aз xaмa Хyдoвaндрo бичуяд. Хдмин нyктa, ки дaр бaйти зерин ифoдa ëфтaaст, кyллaи aфкoри axлoк,й-инсoндyстии уст:

То кай, эй сар дар %аво, дар осмон цуи Худо, Завке аз боло нишастан нест со%ибхонаро [2, с.36].

Ин чо дaр тaркиби вoжaи "œx^xora" xaмoн ишoрa нyxyфтaaст, ки Хyдoвaнд дaр зaмири инсoнxoст Ba кaбл aз Kaлим xaм шоирони зиëде бa ин мaвзyъ ручуъ кaрдaaнд. Дaр ин зaминa, шоири инсoнпaрвaр бaр зидди xaмaгyнa мaxдyдияти мaзxaбй Ba xyсyмaтy тaнгнaзaрй бaрoмaдa, oдaмoнрo бa сyлxy сaлox Ba xaмдилию вaxдaт дaъвaт кaрдaaст: Мурги як аслем, айби мо бувад айби %ама, Аз чи %амчун мавц доим дар паи якдигарем [2, с.457].

Ин aндешaxoи Kaлим aлбaттa сaрчaшмa дaр тaълимoти сyлxи кулл бyдa, бa Акбaршox тaaллyк дoрaнд. X,aдaфи aслии ин тaълимoт оштй дoдaни тaмoми динxo Ba тaлкини ягoнaгии гояи мaзxaбy aдëн Ba фиркaxo мебoшaд. Тaъкиди Kaлим бa нyктaе, ки мaчлисaфрyзии гaбрy мyсaлмoн xaмoн як oтaш aст, бa ин мaтлaб ишoрa мекyнaд. X,aмaи динxo як xaдaф дoрaнд, ки он

расидан б а Худов анди ягона аст. Танхо ба воситаи вожаву таркибу луготи дигар матлаб баён шудааст. Дар байти дигар ба таври равшан кайд мекунад, ки мо чун мурги як аслем ва тамоми инсоният аз асли ягона, яъне Хдзрати Одам хастй ёфтаанд, барои хамин набояд мисли мавч дар пайи якдигар ва дар душмании хам бошем.

Дар мачмуъ, аз бахсу баррасии мавзуоти ашъори Калими Кошонй метавон ба ин натича расид, ки шоир ба воситаи хамин гуна андешахои баланди ахлокй ва тафсири амики ичтимоиёт мухимтарин масъалахои рузгорашро шарху тафсир намудааст. Аз ин чихат дар газал чой додани доираи фаровони мавзуот аз мухимтарин вежагихои хунари шоирй низ будааст. Арзиш ва ахаммияти ин афкори барчастаи ахлокии Калими Кошонй ба хонандаи муосир низ аз хар чихат судманд буда, дар рохи ташаккули ахлоки чомеаи муосир дар шароити чахонишавй ва бархурди акидахо ба сифати гояи баланди умумиинсонй ва талкингари муколамаи фархангхо накши муассир мегузорад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Гул хуршед. Мунтахаби ашъори К.Кошонй. Ба чоп хозиркунанда, муаллифи пешгуфтор ва лугот Ш. Нуриддинов. - Душанбе: Ирфон, 1985. - 272 с.

2. Девони касоид, газалиёт, маснавиёт, мукаттаоти Абутолиб Калими Кошонй. Чопи аввал / Ба тасхех ва мукаддимаи Х,усайн Партави Байзой. - Техрон: Китобфурушии Хайём, чопхонаи Рушдия, 1336. - 438 с.

3. Мутлак, Ш. Калими Кошонй ва сабки хиндй/ Ш.Мутла;. - Техрон, 1366.

4. Нуъмонй, Шиблй. Шеъру-л-Ачам ё Таърихи шуаро ва адабиёти Эрон. Ч,илди севум /Ш.Нуъмонй/ Тарчумаи Сайид Мухаммадтакй Фахрдоъии Гелонй. - Техрон, 1334.

5. Сафо, З. Таърихи адабиёт дар Эрон. - Чопи нухум/З.Сафо.- Техрон, 1373. -5/1. - 635 с.

6. Самаркандй, Малехо. Музаккару-л-ахбоб: Матни интикодй бар асоси чахор нусхаи мухим ба эхтимоми Камолиддин Айнй. Чопи аввал/М.Самар;андй. - Душанбе: Пайванд, 1385. - 621 с.

7. Тавфик, С. Таърихи адабиёти Эрон. Чопи дувум/С.Тавфи;.- Техрон, 1388. - 753 с.

8. Тухфату-л-ахбоб фи тазкирату-л-асхоб. Таълифи ^орй Рахматуллох Возех. Матни интикодй бо мукаддима ва тасхехи Асгари Ч,онфидо/Зери назари А. Мирзоев. - Душанбе: Дониш, 1977.

9. Тазкираи, Насрободй. Таълифи Мирзо Мухаммад Тохири Насрободй/Т.Насрободй. -Техрон: Армугон, 1317. - 496 с.

REFERENCES:

1. Gul Khurshed. Preparation of the text and the author of preface and glossary: Sh. Nuriddinov. -Dushanbe: Cognition, 1985. - 272 p.

2. Divan of Abu Talib Kalimi Koshoni's qasids, ghazals, masnaviyat, mukatta. The first edition / under the editorship of Hussain Partavi Baizoi. - Tehran: Khayyam Bookstore, Rushdie publishing-house, 1336 hijra. - 438 p.

3. Mutlak, Sh. Kalimi Koshoni and the Indian Style. - Tehran, 1366 hijra.

4. Nu'moni, Shibli. She'ru-l-ajam or the History of Poets and Literature in Iran. - V.3. / Translated by Sayyid Muhammadtaqi Fakhrdoii Geloni. - Tehran, 1334 hijra.

5. Safo, Z. The History of Literature in Iran. The ninth edition. - Tehran, 1373 hijra. -5/1. - 635 p.

6. Samarkandi, Maleho. Muzakkaru-l-Ahbab: A critical text based on four important copies by Kamoliddin Aini. The first edition. - Dushanbe: Payvand, 1385. - 621 p.

7. Tawfiq, S. The History of Literature in Iran. The second edition. - Tehran, 1388 hijra. - 753 pp.

8. Tuhfatu-l-ahbob fi tazkiratu-l-ashab. Belonged to the pen of Qori Rahmatulloh Vozeh. A critical text with introduction and correction by Asghar Jonfido / Under the editorship of A. Mirzoev. -Dushanbe: Knowledge, 1977.

9. Nasrobodi's Anthology. Belonged to the pen of Mirzo Muhammad Tohir Nasrobodi. - Tehran: Armugan, 1317 hijra. - 496 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.