CC BY
11
ТДУ 8Т1 ТКБ83, 3(0)
БОЗТОБИ МАВЗУИ Собиров Айниддин Ба^орович, унвонцуи ИШЦДАР ШЕЪРИ ОЗАР кафедраи адабиёти тоцики ДДБ ба номи
Носири Хусрав (Тоцикистон, Бохтар)
ОТРАЖЕНИЕ ТЕМЫ Собиров Айниддин Бахорович, соискатель ЛЮБВИ В кафедры таджикской литературы БГУ имени ПОЭЗИИ ОЗАРА Носира Хусрава (Таджикистан, Бохтар)
REFLECTION OF THE Sobirov Ainiddin Bakhorovich, claimant for THEME OF LOVE IN candidate degree of the department of Tajik OZAR^S POETRY literature under BSU named after Nosir Khusrava (Tjikistan,Bokhtar), E-mail: Sobirov-79@bk.ru
Вожа^ои калиди: мавзуъ, ишц, ишци ирфонй, газал, чауорпора
Мацола ба баррасии мавзуи ишц дар ашъори шоири муосири тоцик Озар Салим ихтисос ёфтааст. Цайд мешавад, ки мавзуи ишц аз цумлаи мавзуоти маъмул ва маъруфи адабиёти бадей, аз цумла шеъри форсй- тоцикй буда, уузури онро мо дар ашъори дилхоу шоири пешин ва имрузи тоцик мушоуида менамоем. Хотирнишон мегардад, ки дар шеъри Озар мавзуи ишц хеле васеъ доман густардааст ва аз мавзуоти меуварй ва аввалдарацаи эцодиёти у ба уисоб меравад. Муаллиф саъй намудааст, ки баъзе вижагщои ашъори ошицонаи Озарро мавриди таулилу баррасй царор дода, ба ин васила уунару истеъдоди шоирро дар ибрози андешауои ошицона муайян намояд. Барои расидан ба ин уадаф муаллиф мавзуи ишцро дар анвои гуногуни шеъри Озар пайгирй намуда, натицауои ин пажууишро ба таври мухтасар ироа кардааст.
Ключевые слова: тема, любовь, мистическая любовь, газель, четверостишие
Статья посвящена анализу темы любви в поэзии современного таджикского поэта Озара Салима. Отмечается, что тема любви является одной из распространённых и известных тем художественной литературы, в т. ч. персидско-таджикской поэзии, её присутствие мы наблюдаем в поэзии любого поэта, классика или современника. Подчёркивается, что тема любви широко представлена в лирике Озара, и считается одной из центральных и ведущих тем. Автор подвергает анализу и рассмотрению некоторые особенности любовной лирики Озара, тем самым высказывает свои суждения о таланте и мастерстве поэта в отражении любовных переживаний. Для достижения этой цели автор прослеживает тему любви в разных жанрах поэзии Озара и кратко излагает результаты этого исследования.
Key words: theme, love, mystical love, gazelle, quatrain
The theme of love is considered to be one of the widespread and well-known ones of belles-letters literature, including Persian-Tajik poetry we observe its presence in any poefs poetry classic and contemporary as well. The theme of love is widely represented in Ozar^s lyrics that of the talented contemporary Tajik poet and is considered one of the central and leading themes. In his article the author analyzes and examines certain features of Ozar^s love lyrics, thereby expressing his judgments about the poefs talent and skill in reflection of love experiences. In order to achieve this goal, the author traces the theme of love in different genres of Ozar^s poetry and summarizes the results of the research under consideration comprehensively.
Мавзуи иш; аз мавзуъхои маъмултарин ва човидонии адабиёти бадей, бахусус шеър, буда, осори шоиреро бе хузури ин мавзуъ тасаввур кардан номумкин аст. Иш; на танх,о мавзуъ, балки сабаби пайдоиши шеър низ шояд бошад, чунки шеър низ дар асл ибрози манзуми эх,соси ошикона аст. Шоирони тавонманд дар хар давру замон ин мавзуи маъмул ва то андозае забонзадро ба рухи замон ва чахонбинии мардуми даврон мувофи; карда тавонистаанд. Дар шеъри шоири муосири точик Озар Салим низ бештар аз хар мавзуъ ва масоили дигар ба мавзуи ишку мухаббат вомехурем ва у дар анвои гуногуни шеъри худ батакрор ин нуктаи назарро тасди; кардааст. Барои мисол, дар газали зерин шоир ишкро муроду орзуи худ аз хар ду олам, болотарин дорой, хдмнишини хдмешагии шеъру сухан, мероси Бобои Одам ва Момо Хдво ба насли башар, хавзи Кавсару чашмаи Замзам гуфтааст. Аз тавсифхои овардашуда маълум мешавад, ки иш; барои шоир хаваси яклахзай не, балки мукаддастарин эхсос аст, ки хам гаму гусса ва хам шодии бенихоят дар пай дорад, гаму дард аст, вале фарахафзову рухпарвар:
Эй ишк, орзуи ман аз %ар ду олами, Дунболаи туам, ки зи %ар чи мукаддами. Дил хун куни %амешаву мавзун куни сиришк, Мероси шоиронаи аввову Одами. Пас аз билоди ранц ди%и ком ташнаро, Як %авз оби Кавсару як чашма Замзами. %ар кас туро шинохт, назокатшинос шуд, Дарвешвор бо газалу шеър %амдами... [4, с.62].
Ишк эхсоси шадидест, ки инсонро дар хама мархалахои умр думболагир аст. Пиру чавонро аз ин эхсоси домангир чойи гурез ва бо у кудрату тавони чангу ситез нест. Ба кавли Озар, ишк «атои осмонй ва чун сели бахор ногахонист», вале чунонки ранг барои гул мухимму зарурй ва мазмуни зиндагист, ишк низ барои инсон хдмин хукмро дорад [4, 219].
Аз суи дигар, максаду мароми дар зиндагй доштаи инсон низ ба ишк вобастагй дорад. Маълум аст, ки пайомади ишк, хузуру нишот не, балки бештар ранчу азоб аст. Бо вучуди ин, иш; аст, ки бо хама талху шур ва ранчу азоби худ зиндагиро барои инсон зеботару рангинтар мегардонад. Дар мачмуъ, зиндагй худ ишк аст ва он ки ин эхсоси начибро надорад, якин аклану чисман бемор аст. Х,амин маъниро дар як шеъри озоди Озар бо номи «Ишк» мушохида менамоем:
аз ишк,,
Чашми ошик рузу шаб бар дафтари ро% аст, Дафтариро%е, ки пур аз мисраи о% аст... аз ишк,
Авци меъроце, ки дорад, %алкаи дор аст. Лек ошик бош,
Он ки ошик нест, бемор аст [4, с.203].
Тахкик дар ашъори Озар маълум намуд, ки вожаи «ишк» нисбат ба тамоми вожахои дигар дар шеъри ин шоир корбурди бештар дорад. Албатта, гуфтан намехохем, ки ин холат танхо махсуси шеъри Озар буда, ба осори дигар шоирон дахл надорад. Тавре болотар ёдовар шудем, мавзуи ишк аз мавзуоти човидонии адабиёти бадей, бахусус шеър, буда, осори дилхох шоир саршор аз ин мавзуст ва бадехист, ки зимни ин мавзуъ такрори батакрор вожаи «ишк» зикр мегардад. Бо вучуди ин, хар як шоир роху усули хоси муносибат бо онро дорад, ба таври худ онро тасвир мекунад. Х,амон кадаре, ки ишк хамчун эхсоси инсонй ва холати равонии инсон дар коргохи эчодии шоирон бо хазорон ранг тасвир мегардад ва пахлухои нав ба нави он кашф мешавад, вожаи «ишк» низ хамчун вохиди маънодор ва маънисоз барои сохтмони садхо вожаву таркиботи дигар ба маонии асливу мачозй хидмат мекунад. Ба кавли Мухаммадалии Ачамй, «Дар шеъри хар шоир меъёри вуруд ва хузури калимот, таркибот, баёни тасвир ва маъно ба шева, шакл, сохт ва чигунагии андешаи шоир вобаста аст, тафаккури бартар, андешаи бартар, хузуру вуруди мантикии калимот тачаллй ва киёмро дар шеър бештар ва софтар ранг медихад» [1, с.69].
Озар низ дар ишора бо фарогирии вожаи кутохи «ишк» ва пахлухои мухталифи он чунин гуфтааст:
Кута% мабин ба дафтари ушшок исми ишк, Бо кута%и чу сураи «Ихлос» аъзам аст [4, с. 65].
Бо он ки эхсоси ишк бештар ба чавонон хос аст, дар пирй низ ба он пойбанду вобаста гардидан ачобате надорад. Махсусан, барои шоирон, ки зебопараст ва назокатшиносанд, ин эхсос наздиктар ва ошнотар аст. Дар газали зер Озар ишкро ба зилзилае монанд кардааст, ки дар шахри сина бори дигар такрор мешавад. Бо вучуди ин ки ишки пирй ба монанди ин ходисаи табий нохушу дахшатнок ва вайронкору харобиовар аст, вале тарафи хуб низ дорад, ки рухи инсонро тахрик медихад ва уро боз бо чушу хуруши зиндагй хамнаво мегардонад. Бидуни ин ходиса шоир зиндагии худро берангу бор ва бемаънй тасаввур мекунад. Адами ишк ба он мемонад, ки дарахт аз баргу бор тихй мегардад ва бо вучуди он ки реша дар замин устувор дорад, боз хам асари зиндагй дар у мушохида намешавад. Дарахти умри инсон низ бо баргу бори орзу, бо эхсоси ишку мухаббат, бо майл ба зебоиву назокат сабзу хуррам ва назаррабост ва бидуни онхо махкуми хазон аст. Ишк аст, ки кудрати сабз кардани шохахои орзу ва эхё намудани дарахти махкуми хазонро дорад. кудрати офарандагй ва эхёгарии ишк метавонад пирро чавону зиндадил гардонад:
Аз нав дилам ба ишк гирифтор мешавад, Дар ша%ри сина зилзила такрор мешавад.
№2(б1) 2021
• НОМАИ ДОНИШГО^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
Eакme фитад зи шoхаu дил барги opзу. Мopo хазoнuумр падuдop мeшавад... Нoзам зи сe%pu ишк, ки oжангu суратам Бo бусамигармиту %амвop мeшавад..[4, с. 150].
Хусусияти дигари ишк, ки боиси зебо гаштани олами маънавии инсон мегардад, табиати афсонасози он аст. Х,амин хусусият хаст, ки дутеро дар назари шахси ошик дигаргyнтар ва зеботарy дилработар чилвагар менамояд. ryë пешорyи ошик дари олами дигаре во мешавад -олами тахайюлй ва дугёи орзухо, бамаротиб рангинтару чолибтар аз олами вокеие, ки мо зиндагй менамоем. Ворид гаштан ба ин душ шахсро пешорyи мушкилоти зиндагй ва хам дарду ранчи ишк устувортару матинтар мегардонад. Шахси ба ин душ воридгашта хатто дар душвортарин лахзахо низ ба ояндаи нек ва рузхои пурсаодати баъдй эътимод дорад. Х,амин эътимоду бовар дар баробари он ки Уро ба ояндаи пурсаодат умедвор мегардонад, инчунин намегузорад, ки у пешоруи хаводиси нохуш хомуш ва таслимшуда бошад, балки дар рухи шахси ошик хисси часорату чуръат ва хохиши мубориза бо ин хаводисро бедор мекунад.
^ахрамони лирикии Озар дар бештари ашъори ошиконааш ба хдмин гурухи ошикони хушбин ва олами тахайюлашон рангин тааллук дорад, чунки худи Озар хдмин гуна табиату мизоч дорад ва шоири хаëлпарварy ба оянда хушбин аст. Ба кавли Х. Отахонова, «Дар симо ва характери кахрамони лирикй тачрибаи хаëтй ва рухии шоир, дутефахмй ва чахонбинии у ифода меëбад. ^ахрамони лирикй дар худ идеали гоявию эстетикии шоир, мавкеи хаëтии у, дониш ва фахмиши у, зиддият ва эволютсияи характери уро тачассум мекунад. Дар симои кахрамони лирикй шахсияти шоир, фардияти нотакрори инсонии у, олами эхсосот, таассурот ва афкори у зохир мегардад» [5, с. 34].
Х,амин оханги хушбинонае, ки гуфтем, дар бисëр газалиëти ошиконаи Озар танинандоз аст. Барои мисол, дар як газали Озар бо унвони «Вакте ки ошик мешавй», ки мо дар поин порчаеро аз он иктибос менамоем, хамин рухияи хушбинй ва табиати афсонасози шахси ошик хеле зебо мавриди тасвир карор гирифтааст:
Eакíme ки oшuк мeшавй, афона бoваp мeшавад,
Хoбу хаèлu ин дили дeвoна бoваp мeшавад.
^арчанд мeдoнй ма^зй %аст %арфи шoupoн,
Нoзu чаpoгу гиряи паpвoна бoваp мeшавад.
Гар гул кунад аз чти дил лабханд^и эъти^д,
Ган4¡e, ки пин^н аст дар вайpoна, бoваp мeшавад [3, с. 13S].
Тавре гуфтем, мавзуи ишк дар хама анвои шеъри Озар аз мавзуоти мехварист. Аз чумла дар чахорпора ва шеърхои дар шакли арузи озод навиштаи Озар масоили гуногун ва тобишхои рангоранги ин мавзуъ тасвир гардидааст. Шеърхои «Дастхоят», «Ишк», «Фарханги интизорй», «^иссаи себи сурх», «Ох, эй ишк», «Ишки тирамохй», «Баëзи садо», «Исмати ишк», «Намози ишк», «Бар ман ту ноз кун» аз чумлаи бехтарин шеърхои ошиконаи Озаранд.
Дар шеъри «Намози ишк» Озар чашмони зебоеро васф мекунад, ки чашм аз онхо кандан номумкин аст. Нигох кардани худро ба ин чашмон шоир ба намоз гузоштан шабохат додааст. Яъне, чашмони махбуба хамчун самти сучуд - кибла аст ва чашмони ошик намозгузорест, ки ба хам задани мижахояш ба к^му сачда монанд аст. Чунонки барои намозгузор ногузир самти сачда лозим аст, барои ошик низ назар духтан ба чашмони бефанди махбуба амри хатмй ва зарурй менамояд:
Чашми ман, ope, намoзu ишк, мeхoнад
Дар кшму сацдаи мuжгoн
Суйи oн чашмoнu бeфанд...
Мурдахун будам чу муpдoбe, ки мeхушкuд,
Аз ту ман чунруд%o цэри. шудам, цв^рй.
Он чи нoзeбoву т^ буд,
Аз %ама opü шудам, ope [2, с.82].
Чахорпорахои ошиконаи Озар низ ба монанди газалдати дар ин мавзуъ гуфтааш шевову дилнишин ва таъсиргузоранд. Дар онхо шоир хам аз хузуру халовати висол ва хам аз гаму гуссаи хичрон харф мезанад. Маълум аст, ки ишк на хамеша бо висол созгор аст ва баръакс дар бештари мавридхо фироку чудой дар пай дорад. Аз суйи дигар, хамин дастнорасй ба висол аст, ки равгане гашта, оташи ишку мухаббатро аланга медихад. Барои мисол, дар шеъри «Эй зан» хамин мазмуне, ки гуфтем, хеле зебову муассир манзум гаштааст.
Чахорпораи мазкур аз 6 банди чахормисрай иборат буда, хар яке аз ин бандхо лавхаеро аз тасвири ахволи ношоди ошики махруми висол дар бар гирифта, хамзамон фарогири таассуф ва
хасрати ш оир аз фиро ку чудой мебошанд. Банди аввали шеър ба сифати сарогоз хитобаест ба махбуба, ки дар он шоири гиламанд аз ахди ба вафо напайваста ахволи бади худ ва зиндагонии беранги худро ба у кисса мекунад:
О%, эй зан, зане, ки оташи ту
Сард %аргиз нагашт дар дили ман,
О%, эй зан, зане, ки бе руят
Х,ецрушан нагашт манзили ман [2, с. 90].
Аз банди дувум маълум мегардад, ки шоир ба ин зарбаи такдир тан надода, холо хам умеде дар дил мепарварад, ки висолу бохамой дар пеш аст, факат агар махбуба хохони васл бошад. Шоир умедвор аст, ки дарахти сабри у бесамар нахохад буд ва мевахои висол боз коми уро ширин хоханд кард, гулрези хузуру нишоти ошикона ва шавку шури орифона дар пеш аст. У орзу менамояд, ки кош маъшука низ ба монанди у чуёи висол бошад ва бо кадамхои худ аз сари нав дунёи шоирро зебову мучалло гардонад:
Кош меомадиву гул мерехт Ба сарам аз %аво зи омаданат, Кош меомадиву механдид Дару девор%о зи омаданат [2, с. 90].
Банди савуми чахорпора низ изхори умедвории шоирро аз висоли махбуба дар бар мегирад. Дар ин банд у хасрат менамояд, ки бо вучуди чустучуи зиёд дигар барои худ хамдами дил наёфтааст. Мардуми шахр, ки аксаран ба хотири дарёфти ризк дар такудаванд, дили худ ва эхсосхои нихонии онро фаромуш кардаанд. Ташвише, ки бояд онхо ба хотири хохишхои дил мекашиданд, аз барои конеъ намудани талаботи шикам сарф мешавад: Дари сад хонаро задам дар ша%р, Ба Худо, кас нагашт %амдами дил. Ша%р андар хиёли ишками худ Бехабар гаштааст аз гами дил [2, с. 90].
Х,амин оханг дар бандхои чахорум ва панчум низ идома меёбад. Дар банди охир боз шоир умедвории худро аз висоли махбуба баён мекунад, вале дар ин навбат ин бохамой дар тасаввури шоир на танхо барои хар дуи онхо, балки барои тамоми шахр, ки ба бемории дилмурдагй гирифторанд, лозим аст:
Кош меомадиву гул мерехт
Ба сари ша%р аз %аво, эй зан,
Шояд аз ишку мову ту меёфт
Ша%р бар дарди худ даво, эй зан [2, с. 90].
Дар баъзе шеърхои ошиконаи Озар тобишхое аз ишки орифона мушохида мешавад. Яъне, Озар дар баробари ишки заминй ва мукаррарй ишки ирфониро низ тасвир кардааст. Барои мисол, газали зерин дар назари аввал газали мукаррарии ошикона ба назар мерасад, ки дар васфи маъшукаи заминй гуфта шудааст, вале чун ба байти панчум мерасем, пай мебарем, ки иштибох кардаем. Дар байтхои аввал чун огози анъанавии бисёр газалхои ошикона шоир аз азоби хичрон ва дарди хирмон сухан мегуяд. Ошики тасвиркардаи уро фирок то андозае андухгин кардааст, ки хатто бахори сабзу хуррам, ки рамзи шодмониву хушхолист, ба назараш чун рузи мотам метобад. Гумон мекунад, ки баробари у тамоми гулу гиёх, тамоми офаридахо, хама ачсоми заминй ва ачроми осмонй азоби хичрон мекашанд ва ба монанди у азодору гамбеморанд.
То чое мушохида мешавад, мазмуне, ки накл кардем, тозаву ногуфта нест ва ручуи лирикии садхо газали ошиконаи шоирони дигарро ба хотир меорад, хонанда гумон мекунад, ки шоир азоби хичрон кашидани кахрамони лирикии худро накл карда истодааст. Вале дар байти панчум тобиши сухан дигаргуна мешавад ва аллакай маълум мегардад, ки сухан тамоман дар бораи маъшукаи заминй намеравад ва руйи сухан чониби олами болост. Баъди дарки ин маънй байтхои боло низ аллакай дигаргуна фахмида мешаванд ва бори маънавии онхо вазнинтар мегардад. Тавсифоти абёти боло, ки дар назари аввал муболигаомез метофтанд ва то як андоза рухи хонандаи хушзавкро озурда мекарданд, акнун ба айни хакикат мубаддал мешаванд: Ба%ор сабзтарин мотам аст бе руят, Саломи лола саломи гам аст бе руят. Га%и нишастани хуршед худ ба худ гуям: Сари баланди фалак %ам хам аст бе руят. Ба ашки абр навиштанд руйи саф%аи гул: Гумон мабар, ки диле хуррам аст бе руят...
№2(67) 2021
• НОМАИ ДОНИШГО^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
Би^иштро ба касе де%, ки толибаш бошад, Маро %ар он чи бибахши, кам аст бе руят [4, с. 58].
Хулоса, мавзуи ишк аз мавзуоти марказии ашъори Озар буда, дар анвои гуногуни шеъри у мо хузури ин мавзуъро ба хубй мушохида менамоем. Ишке, ки Озар тасвир мекунад, чанбаи вокей дошта, намунаи онро мо дар зиндагии хамарузй борхо мушохида карда метавонем. Дар баробари ин ишк, ки кудамо онро иш;и мачозй меноманд, Озар дар баъзе аз шеърхои худ ба тасвири иш;и ирфонй ва ё иш;и хакикй низ, ки мухаббати махлукро ба Холи; тасвир мекунад, пардохтааст. Ба хар навъе, ки набошад, ишк дар тасвири Озар дунёсузу вайронкор нест, балки, баръакс, хусусияти созандагй дошта, инсонро ба саъю талош дар рохи расидан ба орзу хидоят менамояд. Ишк дар тасвири шоир мазмуни зиндагй ва рангу буест, ки зиндагиро дар чашми инсон боз хам рангинтару зеботар ва дустдоштанй мегардонад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ачамй, М. Тафаккур ва хис дар шеър/М.Ачамй. - Душанбе: Адиб, 2008.2. Озар,С. Ирфони хино/С.Озар.- Душанбе: Эчод, 2006.-112 с.
3. Озар, С. Хурмои эътикод/С.Озар.- Душанбе: Адиб, 2014.- 176 с.
4. Озар, С. Шарк нозуксуханист/С.Озар.- Душанбе: Адиб, 2019.- 240 с.
5. Отахонова, Х. Тахаввули жанри достон дар назми муосири точик/Х.Отахонова. - Душанбе: Дониш, 1983. - 264 с.
REFERENCES:
1. Ajami, M. Thinking and Feelings in Poetry/M.Ajami.-Dushanbe: Man-of-Letters, 2008.
2. Ozar,S. Knowledge of Hino/S.Ozar.- Dushanbe: Creation, 2006. - 112 p.
3. Ozar.S. Persuasion Fruits/S.Ozar. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2014. - 176 p.
4. Ozar,S. East is grace and eloquence/S.Ozar.-Dushanbe: Man-of-Letters, 2019. - 240 p.
5. Otakhonova, Kh. Evolution of the P oem Genre in Modern Tajik Poetry/ Otakhonova, Kh. -Dushanbe: Knowledge, 1983. - 264 p.
