Научная статья на тему 'ТАЪСИРИ СУИИСТИФОДАИ ҲУҚУҚ БА ҶАВОБГАРӢ ДАР ҶАМЪИЯТҲОИ САҲОМӢ'

ТАЪСИРИ СУИИСТИФОДАИ ҲУҚУҚ БА ҶАВОБГАРӢ ДАР ҶАМЪИЯТҲОИ САҲОМӢ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муносибатҳои ҳуқуқии саҳомӣ / сӯиистифодаи ҳуқуқ / ҷавобгарӣ / ҷамъиятҳои саҳомӣ / шикана / дефинитсия / саҳмдорон / shareholder legal relations / abuse of right / liability / joint-stock company / chicane / definition / shareholders

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Очилова Фирӯза Аюбовна

Масъалаи таъсири суиистифодаи ҳуқуқ ба ҷавобгарӣ дар ҷамъиятҳои саҳомӣ мавриди таҳлил қарор гирифтааст. Асарҳои олимони ватанӣ ва хориҷӣ доир ба сӯиистифодаи ҳуқуқ аз тарафи иштирокчиёни муносибатҳои ҳуқуқии саҳомӣ ба роҳбарӣ гирифта шуда, дар асоси доктринаи ҳуқуқии истифодашуда масъалаи мавриди баррасӣ бо даназардошти пешниҳодҳои олимони соҳа таҳлил карда шудааст. Ғайр аз ин оиди самтҳои доктринаи ҳуқуқӣ аз ҷониби олимоне, ки таълимотро дар бораи сӯиистифодаи ҳуқуқ ҷонибдорӣ мекунанд пешниҳодҳо доир ба намуд ва шаклҳои сӯиистифодаи ҳуқуқ номбар ва якчанд хулосаҳои мушаххас пешниҳод карда шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPACT OF ABUSE OF THE RIGHT TO LIABILITY IN JOINT STOCK COMPANIES

This article analyzes one of the specific issues of the impact of abuse of rights on liability in joint stock companies. The article takes as a basis the works of domestic and foreign scientists on the abuse of rights by participants in equity relations, and on the basis of the legal doctrine used, the issue under consideration is analyzed taking into account the proposals of scientists in this area. In addition, in the areas of legal doctrine, scientists who support the doctrine of abuse of law list proposals on the types and forms of abuse of law, and also present some specific conclusions.

Текст научной работы на тему «ТАЪСИРИ СУИИСТИФОДАИ ҲУҚУҚ БА ҶАВОБГАРӢ ДАР ҶАМЪИЯТҲОИ САҲОМӢ»

УДК 347.1

Очилова Фируза Аюбовна, н.и.%., мудири кафедраи ууцуци граждани ва меунатии ДДХБСТ (Хуцанд, Тоцикистон)

Очилова Фируза Аюбовна, канд.юрид.наук, зав. кафедрой гражданского и трудового права ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)

Ochilova Firuza Ayubovna, candidate of legal sciences, the head of civil and labor law department under TSULBP (Khujand, Tajikistan) e-mail: [email protected]

Масъалаи таъсири суиистифодаи ууцуц ба цавобгари дар цамъиятуои са^омй мавриди тащил царор гирифтааст. Асаруои олимони ватани ва хорици доир ба суиистифодаи ууцуц аз тарафи иштирокчиёни муносибатуои ууцуции са^омй ба роубарй гирифта шуда, дар асоси доктринаи ууцуции истифодашуда масъалаи мавриди барраси бо даназардошти пешнщодуои олимони соуа тащил карда шудааст. Fайр аз ин оиди самтуои доктринаи ууцуцй аз цониби олимоне, ки таълимотро дар бораи суиистифодаи ууцуц цонибдори мекунанд пешнщодуо доир ба намуд ва шаклуои суиистифодаи ууцуц номбар ва якчанд хулосауои мушаххас пешнщод карда шудаанд.

Калидвожа^о: муносибатуои ууцуции са^омй, суиистифодаи ууцуц, цавобгари, цамъиятуои са^омй, шикана, дефинитсия, саумдорон

Анализируется проблема влияния злоупотребления правом на ответственность в акционерных обществах. За основу анализа взяты работы отечественных и зарубежных ученых о злоупотреблении правом участниками долевых отношений, на основе использованной правовой доктрины названная проблема проанализирована с учетом предложений ученых в этой области. Кроме того, согласно направлениям правовой доктрины учёных, поддерживающих учение о злоупотреблении правом, сделаны некоторые конкретные выводы, а также представлены предложения о видах и формах злоупотребления правом.

Ключевые слова: акционерные правоотношения, злоупотребление правом, ответственность, акционерное общество, шикана, дефиниция, акционеры

This article analyzes one of the specific issues of the impact of abuse of rights on liability in joint stock companies. The article takes as a basis the works of domestic and foreign scientists on the abuse of rights by participants in equity relations, and on the basis of the legal doctrine used, the issue under consideration is analyzed taking into account the proposals of scientists in this area. In addition, in the areas of legal doctrine, scientists who support the doctrine of abuse of law list proposals on the types and forms of abuse of law, and also present some specific conclusions.

Key-words: shareholder legal relations, abuse of right, liability, joint-stock company, chicane, definition, shareholders

Дар як катор тахкикоти ба масьалахои чавобгарй дар чамьиятхои сахомй бахшидашуда муаллифон ба масъалаи суиистифодаи хукук аз тарафи иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомй таваччух зохир кардаанд. Ба андешаи Е.А. Молотников, «гарчанде масъалаи суиистифодаи хукук дар замони муосир дар доирахои илмй мубрам бошад хам, вале эътироф

DOI 10.24412/3005-8023-2024-3-38-46

ТАЪСИРИ СУИИСТИФОДАИ ХУЩУЩ БА ЦАВОБГАРИ ДАР ЦАМЪИЯТХ^ОИ САХ^ОМИ

ВЛИЯНИЕ ЗЛОУПОТРЕБЛЕНИЯ ПРАВОМ НА ОТВЕТСТВЕННОСТЬ В АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВАХ

THE IMPACT OF ABUSE OF THE RIGHT TO LIABILITY IN JOINT STOCK COMPANIES

кapдaн лозим acr, ки ниcбaт 6a мyноcибaтхои хукукии caхомй он ^лли нихоии хyдpо дapёфт нaкapдaacт. Мyхaккикон 6a мacъaлaи мaзкyp py меоpaнд, кушишхои aлоxидa бapои дapёфти хaлли зyхypоти aшхидaи cyииcтифодaи хукук дap мyноcибaтхои caхомй мушохида мегapдaнд, вaле мyноcибaти мaчмyй 6a ^лли мacъaлa чой нaдоpaд» [10, с. 92].

Мyтaноcибaн, бapои дapёфти посух 6a caволи гyзоштaшyдa, яъне дap боpaи cyииcтифодaи хукук a3 тapaфи иштиpокчиёни мyноcибaтхои хукукии caхомй мо 3apyp мехисо6ем, ки мacъaлaи cyииcтифодaи хукук дap хукуки мaдaниpо дap мaчмyъ бappacй нaмоем, зеpо мaхз дap ин мaвpид конуниятхои умумй Ba окибaтхои хукукии мacъaлaи номбapшyдapо пaйдо кapдaн мумкин acт. nac a3 он иcтифодaи конуниятхои мyкappapгapдидa ниcбaт 6a конcтpyкcияи мyноcибaтхои хукукии caхомй имконпaзиp мегapдaнд.

Чуноне ки Т.К. Kодиpзодa кaйд менaмояд, хaнгоми мyaйян кapдaни cyииcтифодaи хукук якчaнд нишонaхоеpо, ки paфтоppо 6о чунин cифaт ифодa мекyнaнд, номбap кapдaн мумкин acт. Сyииcтифодaи хyкyкpо вобacтa 6a чунин нишонaхо, 6a мошнди pacонидaни 3apap, хaмчyнин cодиp кapдaни aмaлхое, ки 6оиси pacонидa шyдaни 3apap 6a тapaфи дигapи мyноcибaтхо мегapдaнд, мyaйян кapдaн лозим aCT. Faйp a3 он, дap бapобapи зyхypоти номбapшyдa чунин нишонapо, 6a мошнди тaтбики хукуки су6ъективй дap мyвозинa 6о поквичдонй Ba хyшaхлокй номбap кapдaн мумкин acт. <^a cифaти cyииcтифодaи хукук хyкyквaйpонкyнихои мaдaниеpо эътиpоф кapдaн мумкин acт, ки a3 чони6и шaхcи вaколaтдоp 6о иcтифодaи шaклхои ноpaво дap доиpaи мyноcибaтхои хукукии 6a aмaл бapовapдaшaвaндa cодиp кapдa мешaвaнд» [6, с. 86].

A36ac^ конyнгyзоp дефинитсияи «cyииcтифодaи хукук»^о кyшодa нaдодaacт, дap aмaлия то хол низоми нишонaхои коpкapдхое, ки бapои мyaйян кapдaни paфтоp хaмчyн cyииcтифодaи хукук имконият додa метaвонaнд, чой нaдоpaд.

^ад кapдaн лозим acт, ки тaхияи консепсияи ноpaво бyдaни cyииcтифодaи хукук хaнyз дap дaвpaи хукуки pимй тaхия гapдидa 6уд. Faйp aз он, ифодaи тaвaччyх ниcбaт 6a пaдидaи мaзкyp хaнyз дap мapхилaи и6тидоии тaшaккyли тaфaккyp Ba aнъaнaхои фaлcaфии aвpyпой мyшохидa мегapдaнд. Пpинcипи ноpaво бyдaни cyииcтифодaи хукук 6a cифaти меъёpи тaнзимкyнaндa хaмчyнин дap Эъломияи хукуки инсон Ba шaхpвaнди Фapонca (моддaи 4) aз 26 aBrycra соли 1789 мycтaхкaм кapдa шyдa 6уд [7, с. 55].

Чуноне ки кaйд гapдидa 6уд, хaнyз дap хукуки pимй мacъaлaхои cyииcтифодaи хукук хaмчyн институти мycтaкил 6apparä кapдa шyдaacт. Дap хукуки pимй пpинcипи gui jure suo utitur, neminem laedit aмaл мекapд. Мaзмyни пpинcипи мaзкyp дap он ифодa меёбaд, ки шaхcи aa хукуки худ иcтифодaнaмояндa нaбояд 6a тасе зapap pacонaд. Пpинcипи номбapшyдa, ки хaнyз дap конyнгyзоpии pимй мycтaхкaм кapдa шyдa 6уд, дap acapхои хукукшиносони pимй коpкapд гapдидa, деpтap 6a cифaти пpинcипи умумй бapомaд

менaмояд. Бaaмaлбapоpии хукук мохиятaн хaмчyн cyииcтифодaи хукук бappacй кapдa нaмешaвaд. Чуноне ки хукукшиноси pимй ^й К.Л. ибpоз нaмyдa 6уд: Nullus videturdolo facere, gui jure suo utitur, яъне «Рaфтоpи тасе бaдкacдонa хиcобидa шyдa нaметaвонaд, arap aз хукуки худ иcтифодa кapдa бошaд» [5, с. 21].

Дap конyнгyзоpии мaдaнии Ч,yмхypии Точикистон (моддaи 9 КМ Ч,yмхypии Точикистон) худудхои бaaмaлбapоpии хукукхои гpaждaнй мyкappap кapдa шyдaaнд, вaле худудхои мyaйянгapдидa 6a су6ъектони мyноcибaтхо имконияти aнчом додaни aмaлхоеpо, ки бapои pacонидaни зapap 6a су6ъектони дигap нигapонидa шyдaaнд, яъне 6a истилох cyииcтифодaи хyкyкpо пешниход нaмекyнaнд.

Вобacтa 6a холaтхои бaёнгapдидa кaйд кapдaн лозим acт, ки дap он мaфхyми «cyииcтифодaи хукук» чой нaдоpaд, хaмчyнин нишонaхое, ки тaвaccyти онхо «шaклхои дигapи» cyииcтифодaи хукук мyaйян гaштaнaшон мумкин aCT, кyшодa додa нaшyдaaнд.

Мутаносибан чунин холат дар рафти истифодаи он дар амалия метавонад мушкилоти чиддиро ба миён орад.

Дар хошияи ин гуфтахо мехостем таваччухи худро ба муносибати доктринаи хукукй нисбат ба муайянкунии дефинтисияи «суиистифодаи хукук» равона намоем. Вобаста ба масъалаи мазкур доктринаи хукукй аз руи якчанд самт инкишоф ёфтааст.

Самти аввали рушди доктринаи хукукй бо фахмиши суиистифодаи хукук бо мазмуни махдуд алокаманд мебошад. Чунин муносибат ба суиистифодаи хукук, ба андешаи И.В. Тордия, бо «шикана» 2 махдуд мегардад.

Ба сифати чанбаи мусбати мавкеи номбаршуда он холат баромад менамояд, ки «назарияи суиистифодаи хукук ба сифати воситаи бартараф кардани норасоихо дар хукук баррасй карда шуданаш мумкин нест. Мутаносибан, суд дар холати мушаххас наметавонд муайян намояд, ки оё хукук дар асоси мукаррароти конун истифода шудааст ё не» [14, с. 226].

Вобаста ба ин масъала И.А. Покровский кайд менамояд, ки чунин назардошти васеъкардашудаи судй, ки на ба мукаррароти характери хукукидошта, балки ба принсипхои хукук асос ёфтааст, боиси ноустувории хукук гашта, худудхои хукукхои субъективиро номуайян менамояд [13, с. 112-113].

Дар самти дуюми доктринаи хукукй оид ба муайян кардани дефинитсияи «суиистифодаи хукук» зухуроти мазкур констурксияи сунъии ахаммияти назариявй ва амалй надошта эътироф карда мешуд. Тарафдорони ин самт кайд менамоянд, ки «суиистифодаи хукук» амалест берун аз худуди хукук ва бар хилофи хукук. Ба андешаи В.Н. Кудрявсев «чахорчубаи таъсири хукук дар меъёрхои он ифода меёбад ва дар холати дигар тасаввур кардан мумкин буд, ки меъёрхои хукукй шакл ва чахорчубаи номуайян дошта, албатта ба номутаносибии худи меъёр бо кисми мазмунии он оварда расонида метавонист» [8, с. 37].

Н.В. Кудрявсев ба хусусиятхои хоси суиистифодаи хукук ахаммият надода, ба зарурати истифодаи меъёрхое, ки ба таркиби алохидаи хукуквайронкунихо бахшида шудаанд, ишора менамояд. Яъне дар мавриди амали иштирокчии муносибатхо дар худуди хукукхои худ, суиистифодаи хукук мушохида намегардад. Дар мавридхои дигар, амалхое, ки аз худуди мукарраркардаи меъёрхо берун мебароянд, боиси хукуквайронкунй мегарданд ва бинобар ин бояд масъулият фаро расад [8, с. 36-38].

Самти сеюми доктринаи хукукй аз чониби олимоне, ки таълимотро дар бораи суиистифодаи хукук чонибдорй мекунанд, пешниход гаштааст. Ба андешаи В.П. Грибанов, суиистифодаи хукук хамчун холате баромад менамояд, ки тибки он «субъекти ваколатдор дар худуди хукукхои субъективии ба у тааллукдошта, дар худуди он имкониятхое, ки мазмуни хукуки мазкурро ташкил медиханд, амал карда, чунин шаклхои татбики онро истифода менамояд, ки аз худудхои мукарраркардаи конун оиди баамалбарории хукук берун мебароянд» [4, с. 46] Кодекси мадании Чумхурии Точикистон махз мавкеи овардашударо ба рохбарй гирифтааст.

Лозим ба таъкид аст, дар бораи мафхуми «суиистифодаи хукук» дар адабиёти хукукй муносибати ягона чой надорад. Баъзе олимон чунин мешуморанд, ки тибки он конструксияи мазкур пурихтилоф буда, аз мазмуни хукукй холй аст. Масалан, М.М.

* Шикана - суиистифодаи хукук (лот. аети1аИо), ки дар истифодаи хукуки субъективии аз тарафи конун ва ё шартнома пешниходшуда бо максади ба шахси дигар расонидани зарар ва ё бо максади (шакл)-и дигар ифода мегардад. Хдмчун мисоли шакли дигар, дорошавй ва ё сарфа кардани воситахои худ аз хисоби шахси дигар баромад карда метавонад. Нисбатан муфассал дар ин бора ниг.: URL: https://ru.wikipedia.org/wiki/

ArapTOB чунин мexиcoбaд, ки бaaмaлбapopии хукук пypиxтилoф бyдa нaмeтaвoнaд [1, c. 22] . М.В. Сaмoйлoвa ^йд мeнaмoяд, ки хукуки xyдpo бa aмaл бapoвapдa, тохибмулк xaмeшa дap худуди ичoзaтдoдaшyдa aмaл метамояд Ba дap ин мaвpид низ paфтopи зиддихукукй aз чониби вaй yмyмaн чой дoштa нaмeтaвoнaд [12, c. 18] .

Бa aндeшaи С.Н. Бpaтyc, мaвкeи мукобил гyзoштaни шaкли хукук бa мaзмyни он бодаи вaйpoн кapдaни конуният гaштa, имконияти бeacoc вaceъ гaштaни нaзapдoшти cyдй aфзoиш мeёбaд Ba, мyтaнocибaн, бapoи aнчoм дoдaни чунин мyкoбилгyзopй зapypaт чой нaцopaц. Дyp гaштaни хуку^о aз и^ои тaъинoти ичтимoиaш xaмчyн pиoя нaкapдaни нишондоди мeъёpxoи конун бо тaмoми oкибaтxoи дap ин мaвpид бa миён ояцда apзёбй кapдaн мумкин acт. Аз pyn acocxoи нoмбapшyдa С.Н. Бpaтyc чунин xyлocaбapopй мeнaмoяд: «Tai-бики мeъёpxoи хуку^о дap мaвpиди мувофик нaoмaдaнaш бо тaъинoти мeъёpxoи нoмбapшyдa ^мчун xoлaти cyииcтифoдaи хукук бappacй кapдaн мумкин нест» [5, c. 21-24] .

Дap бaйни хукукшиношни олмонй [15, c. 157] оид бa мacъaлaи мувофики мaкcaд Ba зapyp бyдaни бa мaтни Крнуни гpaждaнии Олмон xaмpox кapдaни пpинcипи бa истилох «^marn» (chikane), ки мaзмyни бaaмaлбapopии хукук бо мaкcaди бa шaxcи дигap pacoнидaни зapappo дopaд, бaxcxoи тулонй cypaт гиpифтaacт.

Рушди мyнocибaтxoи ^мъиятй зapypaти тaчдиди нaзappo бa инcтитyти «cyииcтифoдaи хукук» бa миён oвapд. Рaвaндxoe мyшoxидa мeшyдaнд, ки дap дoиpaи он cyииcтифoдaи хукук бо кушиши конеъ гapдoнидaни мaнфиaтxoи шaxcии моддй Ba мaнфиaтxoи дигap cypaт мeгиpифт. Хдмин тapик, cyииcтифoдaи хукук дap кaдoм шмуде, ки он ифoдa нaёбaд, xaмчyн «шитата» мaънидoд гaштa нaмeтaвoниcт Ba xoлaти мaзкyp бepyн aз чaxopчyбaи хукукй мoндa буд.

^ад кapдaн лозим acт, ки мacъaлaи cyииcтифoдaи xyкyкpo мaвpиди бappacй кapop дoдaнд. Аз чyмлa Ш.М. Мeнглиeв ^йд мeнaмoяд, ки бояд мyкappap кapдa шyдaни худуди бaaмaлбapopии хукукхои cyбъeктивии гpaждaнй xaмчyн дacтoвapди бyзypги Кодекет мaдaнии Ч,yмxypии Точикистон эътиpoф кapдa шaвaд. Хycycияти Кoдeкcи мaдaнии Чyмxypии Точикистон дap тaxpиpи нaв дap он ифoдa мeгapдaд, ки дap caнaди мaзкyp ниcбaт бa cyбъeктoни хукук имконияти бa aмaл бapoвapдaни xyкyкxopo вoбacтa бa мaнфиaтxoи шaxcй мyшoxидa кapдaн мумкин acт. Дap ин мaвpид бояд худудхои бaaмaлбapopии хукук, ки дap мoддaи 9 КМ пешбинй гaштaaнд, aз ^y^na мyкappapoти зepин pиoя кapдa шaвaнд:

« 1. Хднгоми бaaмaлбapopии хукук онхо нaбoяд бa вaйpoн гaштaни хукуку мaнфиaтxoи cyбъeктoни дигapи хукук муто^^т нaмoянд.

2. Дap вaкти бaaмaлбapopии хукукхои мaдaнй иштиpoкчиён бояд бо нaзapдoшти пpинcипxoи бoaдoлaтй Ba по^и^^нй aмaл нaмoянд.

3. Ишт^окчиён yxдaдopaнд тaлaбoти конун Ba ^ижипхои axлoкии шyypи ^мъ^т^о pиoя тамоянд Ba Faйpa.

Тaлaбoти мaзкyp тaлaбoти умумие мeбoшaнд, ки pиoяи онхо бapoи тaмoми cyбъeктoни хукуки мaдaнй xaтмй xиcoб мeёбaнд» [9, c. 9].

Maxcyc тaъкид кapдaн зapyp acт, ки кoидaи мaxcyc Ba ниcбaтaн кaтъии нopaвo бyдaни cyииcтифoдaи хукук мaxз дap мoддaи 9 КМ муст^там кapдa шyдaacт, ки мyвoфики он «бaaмaлбapopии хукуки xy4» бо мaкcaдxoи зepин pox дoдa нaмeшaвaд:

- бо нияти мaxcycи pacoнидaни зapap бa шaxcи дигap шикaнa;

- бо мaкcaди мaxдyд coxтaни paкoбaт дap бoзopи мол, rapy xизмaтpacoнй Ba Faйpa;

- бо мaкcaди бa дacт oвapдaни мaвкeи aфзaлиятнoк дap бoзop;

- Ba cyииcтифoдaи хукук, ки тaxти мyaйяннaмoии ce xoлaти aввaлa кapop нaмeгиpaд» [3, c. 347-348].

Ба андешаи Ш.М. Менглиев, аз се шакли суиистифодаи хукук шакли нисбатан хавфнок ва дагали он шикана хисоб меёбад. Хусусияти истисной доштани шикана дар он ифода мегардад, ки якум, дорандаи хукуки субъективй бадкасдона амал менамояд. Амали мазкур дидаву дониста сурат гирифта, худудхои аз тарафи санадхои меъёрии хукукй мукарраргаридаро вайрон менамояд; дуюм, максади амалхои мазкурро на конеъ гардонидани эхтиёчоти шахсии конунй, балки расонидани зарар ба шахси дигар ташкил медихад; сеюм, он хамчун хукуквайронкунии маданй баромад намуда, барои содир карда шуданаш истифодаи чорахои масъулият мукаррар карда шудаанд.

Шикана хамчун намуди суиистифодаи хукук баромад карда, бо максади манфй ва самтгирии хусусиятнок ба амал бароварда мешавад. Он на танхо хамчун вайронкунии мукаррарии худудхои татбики хукук, балки хамчун истифодаи хукуки субъективй бо максадхои гаразнок баррасй карда шуда, хам хукуку манфатхои субъекти алохида ва хам тартиботи хукукии чамъиятиро халалдор менамояд. Дар ин маврид манъкунии умумй барои расонидани зарар, ки хамчун аксиома хангоми баамалбарории хукукхои ба субъектон тааллукдошта дар тамоми сохахои танзими хукукй-маданй, аз чумла хукуки моликият, хукуки ухдадорй, хукуки моликияти зехнй ва гайра баромад менамояд, вайрон карда мешавад [9, с. 10].

Дар бораи суиистифодаи хукук дар чамъияти сахомй сухан ронда, он холатро ба инобат гирифтан лозим аст, ки татбики хукуку манфиатхои конунии сахмдорон бевосита ва ё тавассути макомоти идоракунии чамъияти сахомии мазкур ба амал бароварда мешавад. Дар доираи чунин муносибатхо холатхое чой доштанашон мумкин аст, ки бархурди манфиатхои хам байни сахмдорон ва хам сахмдору чамъияти сахомй ба миён меоянд.

Хрлатхои мазкурро баррасй намуда, аз чониби мачлиси умумии сахмдорон кабул карда шудани карореро мисол овардан мумкин аст, ки тибки он пардохти суд махдуд ё манъ карда мешавад, оид ба накшаи рушди чамъияти сахомй маблагхои дахлдор муайян карда мешаванд, [2, с. 80].

Вобаста ба холатхои мазкур бо максади нигох доштани чамъияти сахомй ба сифати субъекти ягонаи хочагидор ва низоми муносибатхои махсуси хукукй-корпоративй, хамчунин риояи манфиатхои тамоми субъектони муносибатхои сахомй бояд ба сифати яке аз хадафхои асосии танзими хукукии субъекти мазкури хочагидор хангоми баамалбарории хукукхои субъектони он баррасй карда шуданаш лозим аст.

Кайд кадан лозим аст, ки дар конунгузории ватанй ба мустахкам карда шудани воситахои танзимнамоии масъалаи суиистифодаи хукук ахаммияти кофй дода нашудааст. Тахмин кардан мумкин аст, ки тибки андешаи конунгузор нокифоягии механизми хукукиро амалияи судй чуброн менамояд. Вале, чуноне ки амалия тасдик менамояд, холатхои истифодаи моддаи 9 КМ хеле кам ба мушохида мерасад. Ба андешаи мо, судхо ба истифодаи институти хукукии суст танзимёфта он кадар моил нестанд. Тахмин кардан мумкин аст, ки маънидодкунй ва иктибосоварии ночои хуччатхои судхои болой боиси фахмиши нодурусти инстиути суиистифодаи хукук гашта метавонад.

Кайд кардан лозим аст, ки бо вучуди мубрамияти масъалаи суиистифодаи хукук дар самти муносибатхои хукукии сахомй норасоихои муайян мушохида мегарданд. Дар адабиёти муосири хукукй бахшида ба масъалахои суиистифодаи хукук дар рафти муносибатхои хукукии сахомй тахкикоти муайян мавчуданд. Вале дар тахкикоти анчомдодашуда танхо ба баъзе чанбахои институти суиистифодаи хукук дар муносибатхои хукукии сахомй таваччух зохир гаштааст.

Дар адабиёти хукукй масъалаи суиистифодаи хукук, аз чумла, дорандаи пакети назоратии сахмияхо нисбати сахмдорони миноритарй мавриди баррасй карор гирифтааст. Мухаккикони дигар оид ба суиистифодаи хукук аз чониби сахмдорони миноритарй сухан

- 42 -

ронда, дар бобати мавчудияти «тахдиди корпоративй» харф мезананд [2, с. 82].

Адабиёти хукукиро оид ба суиистифодаи хукук дар чамъиятхои сахомй тахлил намуда, ба хулосае омадан мумкин аст, ки чунин муносибати тафрикавй нисбат ба масъалаи мукаррар кардани суиистифодаи хукук, ки танхо нисбат ба субъектони алохидаи муносибатхои хукукии сахомй равона гардидааст, мувофики максад намебошад ва, хатто, то як андоза мумкин аст ба рушди минбаъдаи муносибатхои сахомй дар Чумхурии Точикистон хавф эчод кунад. Ба андешаи мо, доир ба ин масъала хукуки субъектони муносибатхои сахомй, ки нисбати онхо суиистифода мушохида мешавад, мавриди таваччух карор дода шавад. Дар адабиёти хукукй барои мукаррар кардани асосхои таснифи холатхои ба миён омадани суиистифодаи хукук дар чамъияти сахомй кушиш ба харч дода шудааст.

1. Вобаста ба шахсе, ки аз хукук суиистифода менамояд

Кайд кардан лозим аст, ки дар адабиёти хукукй хангоми баррасии масъалахои суиистифодаи хукук баъзан ахаммияти вазъи иштирокчии муносибатхо аз мадди назар дур мемонад. Дар асл бошад, хиссаи суиистифодаи хукук аз тарафи чамъияти сахомй ва ё шахсе, ки идоракунии чамъияти мазкурро анчом медихад, гуногун буданаш мумкин аст. Чунин таваччух метавонад доираи шахсонеро, ки дар чамъияти сахомй ба суиистифодаи хукук рох медиханд, махдуд намояд.

Дар асоси тахлили мазкур ба хулосае омадан мумкин аст, ки дар муносибатхои хукукии сахомй кариб тамоми иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомй ба суиистифодаи хукук рох доданашон мумкин аст.

Аз чониби иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомй татбик шудани хукукхои худ дар андозаи пурра, ки боиси суиистифодаи хукук гаштанаш мумкин аст, мисоли чунин баходихй мебошад. Дар амалия холатхоеро мушохида намудан мумкин аст, ки истифодаи хукук аз чониби макоми алохидаи чамъияти сахомй, ки ба сифати тарафи муносибатхои хукукии сахомй баромад наменамояд, хамчун суиистифодаи хукук баррасй мешавад. Масалан, чунин холат дар фаъолияти комиссияи ревизионй, хангоми ба амал баровардани чорабинихои бо бахисобгирии хуччатхои мухосиботй алокамандбуда (моддаи 85 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй»); хукуки талаб кардани даъвати мачлиси умумии гайринавбатии сахмдорон ба комиссияи бахисобгирй тааллук дорад (сархати 1 банди 1 моддаи 55 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй»).

Вобаста ба мукаррароти конун комиссияи бахисобгирй метавонад ба рохбарияти чамъияти сахомй оид ба бехтар кардани холати хуччатгузории субъекти хочагидор талабот ирсол намояд.

2. Вобаста ба хукуке, ки предмети суиистифодаи иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомиро ташкил медщад

Хангоми баррасии масъалаи суиистифодаи хукук дар муносибатхои хукукии сахомй ба амал бароварда, вобаста ба доираи иштирокчиёни ин муносибатхо бояд ба хукукхои бевоситае, ки предмети чунин суиистифодаро ташкил медиханд, таваччух дода шавад. Ба сифати хукукхои имконпазире, ки нисбати онхо суиистифода сурат гирифта метавонад, хукукхои зерин баромад мекунанд:

1. Хукуке, ки барои иштирок дар идоракунии чамъияти сахомй имконият медихад.

Хукуки иштирок дар идоракунии чамъияти сахомй ба доираи васеи иштирокчиён тааллук дорад. Ба сифати чунин шахсон сахмдороне, ки хукуки иштирок дар кори мачлиси умумии сахмдоронро доранд (моддаи 57 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй»); шахсоне, ки хукуки даъвати мачлиси гайринавбатии чамъияти сахомиро доранд (моддаи 54 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои

сахомй») ва гайраро номбар кардан мумкин аст. Аз тарафи дигар, мутобики моддаи 68 Конуни Чум^урии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй» аъзои макомоти идоракунии чамъияти сахомй дорои хукукхое мебошанд, ки ба идоракунии чамъияти сахомй равона карда шудаанд.

Чамъиятхои сахомй хамчун чамъияти хочагидор дорои чунин хусусиятхо, аз кабили имкони чалби макомоти чамъият ба омода кардани карорхои зарурй барои кабули минбаъдаи онхо, ичрои бевоситаи чунин карорхо ва хамчун натича, тафтиши татбики вазифахои дар назди чамъияти сахомй гузошташуда мебошад. Fайр аз он, кайд кардан лозим аст, ки тибки конунгузории амалкунанда ба чараёни идоракунии чамъияти сахомй шахсоне чалб карда шуданашон мумкин аст, ки дорои функсияхои идоракунй намебошанд. Масалан, шахсе, ки функсияи ревизорро ба амал мебарорад, ба сифати макоми идоракунии чамъияти сахомй эътироф гашта наметавонад, вале у мумкин аст ба чараё ни идоракунй тавассути ба шурои директорони чамъияти сахомй равона карда шудани талабот дар бораи гузаронидани мачлиси гайринавбатии субъекти хочагидор чалб карда шавад. Мутобики нишондоди конунгузории амалкунанда чунин хукукхо нисбати аудиторхои чамъият низ мустахкам карда шудаанд (сархати 1 банди 1 моддаи 55 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй»).

Хулоса чунин аст: дар мавриди мазкур баходихии рафтор духура буда метавонад: агар касд нисбат ба чамъияти сахомй характери бевосита дошта бошад, нисбат ба сахмдори алохида он бавосита хисоб меёбад.

2. Хукук барои гирифтани иттилоот.

Хукук барои гирифтани иттилоот оид ба фаъолияти чамъиятхои сахомй дар байни хукукхои дигари сахомон макоми махсус дорад, зеро махз мавчудияти иттилоот дар бораи муносибатхои байнихамдигарии иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомй ба тамоми иштирокчиёни ин муносибатхои хукукй имконият медихад, ки аз хукукхои худ истифода баранд ва дар идоракунии чамъият иштирок намоянд. И.Т. Тарасов, ба зарурати хукуки сахомон нисбат ба иттилоот ишора намуда, кайд менамояд: «Хангоми мукаррар намудани хукуки сахом барои гирифтани иттилоот оид ба фаъолияти чамъият ду холати зеринро ба инобат гирифтан лозим аст: якум, идоракунии фаъолияти ширкат ва баамалбарории ухдадорихои хизматии худ дар мавриди аз чониби сахомон пурра ба амал баровардани хукуки мазкур дар кадом андоза махдуд мегардад ва, дуюм, он суиистифодае, ки дар мавриди мазкур аз чониби сахомони алохида хангоми аз чонибашон ба амал бароварда шудани ин хукук имконпазир аст, то кадом андоза ба ширкат зарар расонида метавонад» [13, с. 444].

Дар амал бошад, табиати хукук ба иттилоот чунин аст, ки мутобики моддаи 52 Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй», он хам хукук ба гирифтани иттилоот оид ба баргузор намудани мачлиси умумии чамъият ва хам хукукро барои дастрасй нисбат ба хуччатхои чамъияти сахомй дар бар мегирад, ки холати мазкур албатта барои татбики хукуки сахомони миноритарии чамъият мусоидат менамояд.

Хамин тарик, дар асоси тахлили ба субутрасонида шаклхои зерини суиистифодаи хукукро зикр кардан мумкин аст:

1. Шикана. Он ба сифати шакли нисбатан хавфнок ва дагали суиистифодаи хукук баромад намуда, на танхо вайронкунии мукаррарии худудхои баамалбарории хукук, балки истифодаи хукуки субъективй бо максади бадкасдона махсуб меёбад.

2. Шакли дигари суиистифодаи хукук истифодаи хукук бидуни ин ё он хохиши расонидани зарар ба шахсони дигар ба хисоб меравад. Дар мавриди мазкур амалхои характери суиистифодадошта на хусусияти бевосита, балки бавосита доранд. Чунин шакли суиистифодаи хукук дар доирахои гуногуни вокеияти хукукй, аз чумла дар ухдадорихои шартномавй, хифзи хукуки вайроншуда ва гайра чой дошта метавонад.

3. Шакли дигари суиистифодаи хукук эътирофи он хамчун намуди хусусиятноки хукуквайронкунии маданй ба хисоб меравад.

4. Дар мавридхои дар чамъияти сахомй ба миён омадани суиистифодаи хукук, онро аз руи асосхои зерин тасниф кардан зарур аст:

1) вобаста ба шахсе, ки ба суиистифодаи хукук рох додааст: кариб тамоми иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомй ба суиистифодаи хукук рох доданашон мумкин аст;

2) вобаста ба хукуке, ки предмети суиистифодаи иштирокчиёни муносибатхои хукукии сахомиро ташкил медихад. Дар ин маврид ба сифати хукукхои эхтимолие, ки нисбаташон суиистифода сурат мегирад, хукук барои иштирок дар идоракунии чамъияти сахомй ва хукук барои гирифтани иттилоот баромад карда метавонад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Агарков, М.М. Избранные труды по гражданскому праву: в 2-х т. / М.М. Агарков. -Москва: Центр - Юр - информ, 2002. - 466 с.

2. Бушев А.Ю., Скворцов О.Ю. Акционерное право. Вопросы теории и судебно-арбитражной практики / А.Ю. Бушев, О.Ю. Скворцов. - Москва: ЗАО «Бизнес -школа», 1997. - 176 с.

3. Волков А.В. Злоупотребление гражданскими правами; проблемы теории и практики: дис. ... д-ра юрид. наук /А.В. Волков. - Москва, 2010. - С. 347-348.

4. Грибанов, В.П. Осуществление и защита гражданских прав / В.П. Грибанов. - Москва: Статут, 2001. - 411 с.

5. Ковалёва, Н.А. Теория и практика становления злоупотребления правом / Н.А. Ковалёва. - Москва, 2004. - 57 с.

6. Кодирзода, Т.К. Проблемы злоупотребления субъективными гражданскими правами: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 / Т.К. Кодирзода. - Душанбе, 2018. - 176 с.

7. Конституции зарубежных государств: учебное пособие / составитель: проф. В.В. Маклаков. 3-е изд. - Москва: Бек, 2001. - 550 с.

8. Кудрявцев, В.Н. и др. Закон и пределы правомерного поведения / В.Н Кудрявцев и др. // Советское государство и право. - 1980. - № 10. - С. 36-38.

9. Менглиев Ш.М. Гражданскому кодексу Республики Таджикистан -10 лет / Ш.М. Менглиев. Гражданскому кодексу Республики Таджикистан -10 лет. - Душанбе: Ирфон, 2010. - С. 9.

10.Молотников, А.Е. Ответственность в акционерных обществах: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 / А.Е Молотников. - Москва, 2005. - 235 с.

11.Покровский, И.А. История римского права / И.А. Покровский. - Санкт-Петербург, 1998. -113 с.

12. Самойлова М.В. Право личной собственности граждан СССР (понятие, осуществление, основные средства защиты): автореф. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 /М.В. Самойлова. - Ленинград, 1965. - 18 с.

13.Тарасов И.Т. Учение об акционерных компаниях / И.Т. Тарасов. - Москва: Статут, 2000. - 536 с.

14.Тордия, И.В. Категория злоупотребления правом в судебной практике /И.В. Тордия // Вестник Омского университета. Серия «Право». - 2008. - № 3 (16). - С. 226-230.

15.Яценко, Т.С. Категория шиканы в гражданском праве: история и современность / Т.С Яценко. - Москва: Статут, 2003. - 157 с.

REFERENCES:

1. Agarkov, М.М. Selected Labours on Civil Rights: in 2 volumes. /М.М. Agarkov. - Moscow: Centre -Ur-inform, 2002. - 466pp.

2. Bushev A.U., Skvortsov O.U. Shareholder Law. Questions on the theory and judicial and arbitration ptactice / А. U. Bushev, O.U. Skvortsov. - Moscow: JSC «Business - shkola», 1997. - 176pp.

3. Volkov A.V. Abuse of Civil Rights; theory and practice problems: diiss. Doctor of legal sciences / A.V. Volkov. - Moscow, 2010. - PP. 347-348.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Gribanov V.P. Implementation and Protection pf Civil Rights / V.P. Gribanov - Moscow : Statut, 2001. - 411 pp.

5. Kovalova, N.A. Theory and Practice of Becoming the Abuse of Rights / N.A. Kovalova -Moscow, 2004. - 57 pp.

6. Kodirzoda T.K. Problems of Abuse of Subjective Civil Rights: diss. ... candidate of legal sciences: 12.00.03 /Т.К. Kodirzoda. - Dushanbe, 2018. - 176pp.

7. Constitutions of Foreign Countries: manual / completed: prof. V. V. Maklakov. - the third edition. - Moscow: Bek, 2001. - 550 pp.

8. Kudryavtsev, V.N. and others. Law and restrictions on legal behavior / V.N Kudryavtsev and others //Soviet State and Law. - 1980. - № 10. - PP. 36-38.

9. Mengliev Sh.M. Civil Code of the Republic of Tajikistan - 10 Years old / Sh.M. Mengliev. Civil Code of the Republic of Tajikistan - 10 Years old. - Dushanbe: Irfon, 2010. - PP. 9.

10.Molotnikov, А.Е. Responsibility in Joint Stock Companies: diss. ... candidate of legal sciences: 12.00.03 / А.ЕMolotnikov. - Moscow, 2005. - 235 pp.

11.Pokrovsky, I.A. History of Roman Law /I.A.Pokrovsky. - Saint-Petersburg, 1998. -113 pp.

12.Samoilova M.V. Самойлова M. В. The Right of Personal Property of Citizens of the USSR

(concept, implementation, basic means of protection): abstract. dis. ...cand. legal sciences: 12.00.03 / M.V. Samoilova. - Leningrad, 1965. - 18 pp.

13.Tarasov I.T. Study of Joint Stock Companies / I.T. Tarasov. - Moscow: Statut, 2000. - 536pp.

14. Tordiya, I.V. Category of Abuse of Rights in Judicial Practice / I.V. Tordiya // Bulletin of Omsk University. Series «Law». - 2008. - № 3 (16). - PP. 226-230.

15.Yatsenko, T.S. Category of Chicane in Civil Law: History and Modernity/ T.S Yatsenko.-Moscow: Statut, 2003. - 157pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.