Научная статья на тему 'МОҳИЯТИ СОЗИШНОМАҳОИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ҶУМҳУРИИ ТОҷИКИСТОН ОИД БА ЁРИИ ҳУқУқӣ ВА МУНОСИБАТҳОИ ҳУқУқӣ ДАР САМТИ ИСТЕҳСОЛОТИ СУДӣ- ГРАЖДАНӣ'

МОҳИЯТИ СОЗИШНОМАҳОИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ҶУМҳУРИИ ТОҷИКИСТОН ОИД БА ЁРИИ ҳУқУқӣ ВА МУНОСИБАТҳОИ ҳУқУқӣ ДАР САМТИ ИСТЕҳСОЛОТИ СУДӣ- ГРАЖДАНӣ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
227
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МУРОФИАИ ГРАЖДАНӣ / ЁРИИ ҳУқУқӣ / ҳАМКОРИИ ҶУМҳУРИИ ТОҷИКИСТОН / СОЗИШНОМА / ТАНЗИМИ ҳУқУқӣ / МЕЪЁРИ ҳУқУқИ МУРОФИАВӣ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Солиев Иброҳимхӯҷа Муродович

Мақолаи мазкур ба масъалаи моҳияти созишномаҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ёрии ҳуқуқӣ ва муносибатҳои ҳуқуқӣ дар самти истеҳсолоти судии гражданӣ бахшида шудааст. Таҳлили адабиёти ҳуқуқӣ ба муаллиф имконият дод, то ба масъалаи эълон шуда рӯ оварда муайян намояд, ки созишномаҳо дар бораи ёрии ҳуқуқӣ оид ба парвандаҳои гражданӣ, оилавӣ ва ҷиноятӣ - ин шакли ҳамкории ҳуқуқии байналмилалии давлатҳо ба шумор меравад. Муносибатҳои ҳуқуқии кишварҳо маҳз бо воситаи баён гардидани иродаи давлатҳои иштирокчӣ муқаррар карда мешавад. Барои ҳамин барои муайян намудани табиати ҳуқуқии созмшномаҳо, муқаррар намудани моҳияти иродаи ба он равона гардида нақши асосиро мебозад. Созишномаҳо доир ба ёрии ҳуқуқӣ иродаи ба мувофиқа оварда шудаи ду ва зиёда мамлакат оид ба ҳамкории мақомоти адлия ва дигар мақомоти идоракунии давлатӣ, ки барои ба танзимдарории муносибатҳои гражданӣ, оилавӣ, мурофиавии гражданӣ равона гардидааст, равона мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ESSENCE OF INTERNATIONAL AGREEMENT OF TAJIKISTAN REPUBLIC ON LEGAL ASSISTANCE AND LEGAL RELATIONS IN THE STREAMLINE OF FORENSIC-CIVIL PROCEEDINGS

The article dwells on the problem concerned with the essence of international agreements of Tajikistan Republic on legal assistance and legal relations in the field of civil court proceedings. The analysis of juridical literature enabled to establish that international agreements on legal assistance and legal relations on civil, family and criminal affairs are a form of interstate legal cooperation. International relations of the state are realized through solidary command given by the state, international agreements of Tajikistan Republic on legal assistance and legal relations in the realm of civil court proceedings; it is a coordinated will expression of two or more states on cooperation between bodies of justice and organs of state aimed at regulating civil-procedural and family-legal relations complicated with a foreign element.

Текст научной работы на тему «МОҳИЯТИ СОЗИШНОМАҳОИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ҶУМҳУРИИ ТОҷИКИСТОН ОИД БА ЁРИИ ҳУқУқӣ ВА МУНОСИБАТҳОИ ҳУқУқӣ ДАР САМТИ ИСТЕҳСОЛОТИ СУДӣ- ГРАЖДАНӣ»

12 00 03 ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО; ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЕ ПРАВО; СЕМЕЙНОЕ ПРАВО; МЕЖДУНАРОДНОЕ ЧАСТНОЕ ПРАВО 12 00 03 CIVIL LAW; ENTREPRENEURSHIP LAW, FAMILY LAW, INTERNATIONAL PRIVATE LAW

УДК 341 ББК 67.938

Солиев Ибро^имхуца Муродович,

н.и.у., дотсент, мудири кафедраи ууцуци суди ва назорати прокурории факултети ууцуцшиносии ДДУБСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Солиев Иброхимхуджа Муродович,

канд.юрид.наук, доцент, зав.кафедрой судебного права и прокурорского надзора юридического факультета ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Soliyev Ibrokhimkhudja Murodovich,

candidate of juridical sciences, Associate Professor, head of the department offorensic law and prosecutor's supervision under the faculty of law of TSULBP (Tajikistan, Khujand) E - MAIL:. sim. 78@mail.ru

Вожах,ои калидй: мурофиаи граждани, ёрии ууцуци, уамкории Цумуурии Тоцикистон, созишнома, танзими ууцуци, меъёри ууцуци мурофиави

Масъалаи моуияти созишномауои байналмилалии Цумуурии Тоцикистон оид ба ёрии ууцуци ва муносибатуои ууцуци дар самти истеусолоти судии граждани барраси шудааст. Таулили адабиёти ууцуци ба муаллиф имконият дод, то ба масъалаи эълон шуда ру оварда муайян намояд, ки созишномауо дар бораи ёрии ууцуци оид ба парвандауои граждани, оилави ва цинояти - ин шакли уамкории ууцуции байналмилалии давлатуо ба шумор меравад. Муносибатуои ууцуции кишваруо мауз бо воситаи баён гардидани иродаи якдилонаи давлатуо амали гардонида мешавад. Созишномауои байналхалции Цумуурии Тоцикистон доир ба ёрии ууцуци ва муносибатуои ууцуции дар соуаи истеусолоти судии граждани изуори иродаи мувофицгардидаи ду ва зиёда давлатуо оид ба уамкории мацомоти адлия ва дигар мацомоти идоракунии давлати мебошад, ки ба танзими муносибатуои граждани, оилави, мурофиавии граждани равона гардидааст.

Ключевые слова: гражданский процесс, правовая помощь, сотрудничество Республики Таджикистан, соглашение, правовое регулирование, нормы гражданского процесса

Исследуется проблема сущности международных соглашений Республики Таджикистан о правовой помощи и правовых отношениях в сфере гражданского судопроизводства. Анализ юридической литературы дал возможность установить, что междунродные соглашения о правовой помощи и правовым отношениям по гражданским, семейным и уголовным делам - это форма межгосударственного

МОУДЯТИ СОЗИШНОМАУОИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ЦУМУУРИИ ТОЦИКИСТОН ОИД БА ЁРИИ УУЦУЩВА МУНОСИБАТУОИ УУЦУЩ ДАР САМТИ ИСТЕУСОЛОТИ СУДИ- ГРАЖДАНИ

СУЩНОСТЬ МЕЖДУНАРОДНЫХ СОГЛАШЕНИЙ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН О ПРАВОВОЙ ПОМОЩИ И ПРАВОВЫХ ОТНОШЕНИЯХ В СУДЕБНО-ГРАЖДАНСКОМ ПРОИЗВОДСТВЕ

THE ESSENCE OF INTERNATIONAL AGREEMENT OF TAJIKISTAN REPUBLIC ON LEGAL ASSISTANCE AND LEGAL RELATIONS IN THE STREAMLINE OF FORENSIC-CIVIL PROCEEDINGS

правового сотрудничества. Международные отношения государств реализуются посредством солидарного волеизъявления государств. Международные соглашения Республики Таджикистан о правовой помощи и правовых отношениях в сфере гражданского судопроизводства представляют собой согласованное волеизъявление двух и более государств о сотрудничестве органов юстиции и других органов государства, направленном на регулирование гражданско-процессуальных и семейно-правовых отношений, осложненных иностранным элементом.

Key-words: civil procedure, legal assistance, cooperation of Tajikistan Republic, agreement,

legal regulation, norms of civil procedures

The article dwells on the problem concerned with the essence of international agreements of Tajikistan Republic on legal assistance and legal relations in the field of civil court proceedings. The analysis of juridical literature enabled to establish that international agreements on legal assistance and legal relations on civil, family and criminal affairs are a form of interstate legal cooperation. International relations of the state are realized through solidary command given by the state, international agreements of Tajikistan Republic on legal assistance and legal relations in the realm of civil court proceedings; it is a coordinated will expression of two or more states on cooperation between bodies of justice and organs of state aimed at regulating civil-procedural and family-legal relations complicated with a foreign element.

Имрузхо дар доираи созмонхои мухталиф (ИДМ, СММ ва f.) кишвархои чахон бо ма^садхои гуногун байни хам созишномахо оид ба ёрии ху^у^иро ба имзо мерасонанд. Чунин амал бо сабаби тахкими робитахои байнидавлатй ва густариш ёфтани хамкорихои шахсони во^ей ва ху^у^ии ин кишвархо, аз чумла Чумхурии Точикистон васеъ гардида, мавзуи танзимкунии онхо бошад доираи васеи муносибатхои ху^у^ии моддй ва мурофиавиро фаро гирифта истодааст. Аз ин ру, дар ма^олаи мазкур ма^сад гузошта мешавад, то ки ба табиати ху^у^ии созишнома оид ба ёрии ху^у^й ва муносибатхои ху^у^й ру оварда, мохият ва ахамияти онро дар танзими муносибатхои мухталиф бо иштироки шахсони ху^у^й ва во^еии Чумхурии Точикистон баррасй кунем.

Ёрии ху^у^ии байналмилалй - шарти мухимми ба амалбарории адалати судй оид ба парвандахои гражданй ба хисоб рафта, холати мураккабсозандаи ингуна муносибатхо, дар парвандаи гражданй мушохида гардидани «унсури хоричй» дониста мешавад. «Унсури хоричй» аз руи холатхои мухталиф (масалан, зарурати гузаронидани чорабинихои мурофиавй дар давлати хоричй, дар парванда иштирок варзидани даъвогар ва ё чавобгар, ки шахрванди хоричй мебошад, ба суд даъват намудани иштирокчиёни парванда аз кишвари хоричй диг.) ба назар мерасад [1, с.95-102.].

Мазмуни ху^у^ии ибораи «унсури хоричй» маънои ^исми сохтори муносибатхои ху^у^иро дарбар мегирад, ки аз субъект, объект ва мундарича иборат мебошад. Бинобар ин вакге, ки сухан дар бораи «унсури хоричй» меравад, дар таркиби субъекти муносибат мушохида гардидани шахрванди хоричй фахмида мешавад, пас аз ну^таи назари ху^у^й дуруст аст, ки субъекти муносибатхои ху^у^й худ дорои табиати хоричй бошад. "Унсури хоричй" доир ба субъекти муносибати мушаххас дар мазмуни шахрвандии шахс, чои истикомат ва чои чойгиршавии вай инъикос меёбад.

Дар илми ху^у^шиносии муосир се гурухи холатхо чудо карда шудааст, ки унсури хоричй ба муносибатхои хукукй вобастагй дорад [4, с. 151].

Гурухи якум муносибатхоест, ки субъект унсури хоричй дорад. Ин холат дар ху^у^и байналмилалии хусусй хеле пахн шудааст ва дар сохахои гуногуни муносибатхои ху^у^й

ба вучуд меояд: дар холати баста шудани ахдхо байни шахсони ху^у^ии кишвархои гуногун; дар муносибатхои деликтй, яъне байни деликвент (зараррасон) ва чабрдида -шахсе, ки ба шахрвандии дигар мамлакатро дорад; дар муносибатхои вобаста ба баста шудани ахдномаи никохй, мерос ва дигархо ^арор доштана бошанд.

Ба гурухи дуюм муносибатхое дохил мешавад, ки унсури хоричй хамчун объект баромад мекунад. Бахсхо оид ба му^аррар кардани сохибият ба амволи хоричй ё ин ки му^аррар кардани ху^у^и мерос ба амволе, ки дар худуди дигар давлат чойгир аст, аз мисоли чунин муносибатхо мебошанд. Масалан, агар дар суди Чумхурии Точикистон парванда оид ба ^исман беэътибор донистани васиятнома дар бораи эътирофи моликият нисбати истифодабарии хона мавриди баррасй ^арор гирифта бошад, харчанд меросдиханда ва меросгир шахрванди як давлат мебошанд ва дар худуди Чумхурии Точикистон исти^омат мекунад, лекин истифодаи манзил аз худуди Точикистон берун аст, пас дар халли ин масъала мушкилии муайян ба вучуд меояд ва барои халли дурусти он интихоби низоми ху^у^й зарур мебошад [6, с.170-176].

Ба гурухи сеюм муносибатхое дохил мешавад, ки унсури хоричй ба сифати факти юридикй баромад мекунад: фавтида эълон шудани шахрванд, бедарак гоибшуда эълон кардани шахрванд, му^аррар кардани факти дар ^уввахои мусаллах хозир будани шахс, му^аррар кардани муносибати хешу таборй ва фактхои ху^у^ии дигар.

Мувофи^ати холатхои номбурда ба дарачаи ёрии ху^у^й дар ва^ти му^аррар намудани махаки самаранокии истехсолоти судй бояд ба инобат гирифта шавад. Ба авдцаи мо, бояду шояд истифода бурдани ёрии ху^у^ии байналмиллалй ба таври бевосита ба имконияти аз чониби суд таъмин намудани ху^у^и шахсони иштирокчии мурофиа таъсир мерасонад.

Ба гайр аз сохаи мурофиаи судии гражданй ба амалбарории ёрии ху^у^ии байналмилалй барои халли бахсхои то судй низ лозим мебошад. Чун ^оида, ин парвандаи меросии дар истехсолоти нотариус ^арор гирифта ба шумор меравад, ки бо унсури хоричй мураккаб гардидааст [3, с. 136 - 142].

Хдмкории байналмилалии ху^у^й, аз чумла оид ба парвандахои гражданй хануз аз давраи ху^у^и байналмилалии классикй ^исми таркибии сиёсати хоричии давлатй дониста мешуд. Баробари ин холати чунин хамкорй дар даврахои гуногуни таърихй бо мачмуи омилхои гуногуни зерин вобастагй дорад: холати шароити байналмилалй, вучуд доштани муносибатхои дипломатии байни давлатхо ва дарачаи инкишофи онхо, муносибати давлатхо нисбати химояи ху^у^ ва озодии инсон ва шахрванд, вучуд доштани механизми дахлдори давлатии ба амали намудани хамкории давлатй равона гардида ва гайра.

Инкишофи муътадили муносибатхои байни давлатй бе эътирофи ху^у^у озодихои шахрвандони хоричй, корхона ва муассисахои хоричии дар каламрави Чумхурии Точикистон фаъолият баранда, эътироф ва хифзи ху^у^хои граждании дар асоси ^онунгузории кишвари худ ба даст оварда, гайриимкон мебошад.

Ин холат зарурати танзими байналмилалии муносибатхои байни давлатиро ба миён оварда, асоси инкишофи хамкории ху^у^ии давлатхо, аз чумла дар самти муносибатхои байни шахрвандони кишвархои алохида мегардад.

Чумхурии Точикистон хамчун давлати ху^у^бунёд ва демократй дар самти ба танзимдарории муносибатхо оид ба муомилоти граждании шахрвандон бо рохи бастани созишномахои байналмилалии ба принсипи баробарии тарафхо ва ба назар гирифтани манфиати тарафайн асосёфта меравад.

Дар давраи муосир дар тачрибаи байналмилалй содагардй ва мустахкамшавии расонидани ёрии байналмилалии ху^у^й оид ба парвандахои гражданй хамчун тамоюл

ташаккул ёфтааст. Хусусияти инкишофи хамкории давлатхо дар ин самт бо зиёд гардидани хацми санадхои байналмилалй, инчунин раванди мураккаб гардидани танзими он дар созишномахо маънидод карда мешавад.

Раванди мазкур бо туфайли инкишофи хамкории давлатхо оид ба расонидани ёрии хукукй, инчунин ба туфайли ташаккули технологияхои муосири муоширатй, ки дар натицаи он супоришхои судй фавран ба субъекти дахлдори кишвари хорицй расонида мешавад, баромад менамояд.

Чумхурии Тоцикистон бо максади инкишоф додани муносибатхои ба тарафайн муфид, ба танзим даровардани муносибатхои хукукй, муносибатхо оид ба муомилоти граждании субъектони гуногуни хукуки байналмилалй бо рохи бастани созишномахои мухталифро пеш гирифтааст. Созишномахои басташудаистода дар асоси принсипи баробарии тарафхо ва ба назар гирифтани манфиати хамаи давлатхои иштирокчии созишнома ба имзо расонида мешаванд. То ин дам Чумхурии Тоцикистон созишномахо дар бораи ёрии хукукиро бо як катор кишвархо ба имзо расонидааст.

Аз руи хацми муносибатхои танзимшаванда ва сохти созишномахои басташуда ба хамдигар хеле монанд мебошанд. Аз ин ру, барои шархи умумии созишномахо ва дарк намудани мундарицаи онхо баррасии мундарица ва мохияти баъзе аз онхо кофй хохад буд.

Созишномахо дар бораи ёрии хукукй оид ба парвандахои гражданй, оилавй ва циноятй шакли хамкории хукукии байналмилалии давлатхо ба шумор меравад. Муносибатхои хукукии кишвархо махз бо воситаи баён гардидани иродаи давлатхои иштирокчй мукаррар карда мешавад. Барои хамин барои муайян намудани табиати хукукии созмшномахо, мукаррар намудани мохияти иродаи ба он равона гардида накши асосиро мебозад.

Созишномахо доир ба ёрии хукукй иродаи ба мувофика оварда шудаи ду ва зиёда мамлакат оид ба хамкории макомоти адлия ва дигар макомоти идоракунии давлатй буда, барои ба танзимдарории муносибатхои гражданй, оилавй, мурофиавии граждании байни ин кишвархо равона гардидааст [5, с.308].

Хдр як меъёри дар созишнома оварда шуда, аз цониби давлатхои иштирокчии созишнома хамчун меъёри хусусияти умумихатмй дошта эътироф мегардад, ба шарте, ки барои ин розигии хамаи тарафхо баён гардида бошад. Чунин холат созишномаро ба созишномаи дутарафа доир ба хамкории байналмилалии давлатхои иштирокчии он, инчунин барои шахрвандон ва шахсони хукукии дар зери тартиботи хукукии ин кишвархо карор гирифта ва хамчун сарчашмаи асосии хукуки байналмилаии хусусй ва хукуки мурофиавй мубаддал мегардонад.

Ташаккули мафхуми «ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй» дар илми муосир ба таври мунтазам ба амал омада, инкишофи ин раванд аз як катор омилхои объективй (масъалахои дар назди цомеаи цахонй гузошта шаванда, муносибат ба химояи хукук ва озодии инсон) ва субъективй (холати муносибатхои Чумхурии Тоцикистон дар давраи муайяни таърихй ва гайра) вобастагй дорад.

Тавре маълум мешавад, ёрии байналмилалии ууцуци оид ба парвандахои гражданй мацмуи амалхои аз цониби макомоти миллии ваколатдор ва шахсони мансабдори як давлат барои расонидани ёрй хукукй дар татбики адолати судй оид ба парвандахои гражданй, инчунин ба цо овардани амалхои тосудии ахамиятнок бар манфиати макомот ва шахсони масабдори кишвари дигар, ки ин амал дар асоси меъёрхои дахлдори санадхои хукуки байналмилалй ва меъёрхои марбутаи дохили давлатй танзим мегардад, фахмидан мумкин аст.

Дар сатхи дохилидавлатй ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй хамчун институти комплексии байнисохавй арзёбй гардида, нисбати он принсипхои

сохдх,ои дaxлдоp (хукуки мypофиaи гpaждaнй, мypофиaи иктисодй, гpaждaнй, оилaвй, меpос) истфодa мешaвaд. Бо дap нaзapдошти он, ки ëpии бaйнaлмилaлии хукукй aз доиpaи кишвapи aлоxидa беpyн мебapояд, нисбaти он бояд ^инсипхои хукуки бaйнaлмилaлй тaтбик гapдaд.

Соxтоpи мypaккaби ëpии бaйнaлмилaлии xyrçy^ оид бa пapвaндaxои гpaждaнй тaъpиxaн тaшaккyл ëфтaaст. Бa доиpaи ëpии бaйнaлмилaлии хукукй як чaнд rypyx мyносибaтxо воpид мегapдaд.

Гypyxи якуми мyносибaтxоpо мyносибaтxои бaйнaлмилaлие тaшкил медиxaнд, ки дap чунин шaкл бa aмaл меояд:

- дaвлaт бо созмони бaйнaлмилaлй бa мyносибaт оид бa xaмpоxшaвй бa мyоxидaи бисëpтapaфaи мapбyт бa paсонидaни ëpии бaйнaлмилaлии хукукй воpид мегapдaд. Мaсaлaн, 16 сентябpи соли 1996 Ч,yмxypии Точикистон бо воситaи нотaи дипломaтии Вaзоpaти коpxои xоpичии Ч,yмxypии Точикитон Созишномaи бaйни Ч,yмxypии Точикистон Ba Ч,yмxypии xaлкии Чин <^ap боpaи ëpии хукукй оид бa пapвaндaxо гpaждaнй Ba чиноятй» - pо бa тaвpи paсмй эът^оф нaмyдaaст;

- дaвлaт бо кишвapи xоpичй дap боpaи бaстaни созишномaи бaйнaлмилaлии тaнзимкyнaндa тapтиби бa aмaлбapоpии ëpии бaйнaлмилaлии хукукй оид бa пapвaндaxои гpaждaнй Ba yмyмaн бa aмaлбapоpии ëpии хукукй бе бaстaни созишномaи дaxлдоp, бa мyносибaт воpид мегapдaд. Мaсaлaн, тaxлили xyччaтxои бойгонии Вaзоpaти коpxои xоpичии Ч,yмxypии Точикистон дaлели он aст, ки бо мaксaди xaлли бaxсxои гpaждaнй Вaзоpaти коpxои xоpичй бо мaкомоти мapкaзии кишвapи дaxлдоp бa мукотиботи дипломaтй воpид гapдидa, минбaъд он xaмчyн aсоси бaстa шyдaни созишномaxо дap боpaи ëpии бaйнaлмилaлии хукукй бо ин мaмлaкaт шуд.

- мадомоти вaколaтдоpи дaвлaти дaxлдоp бо мaксaди кдбул Ba пешниход нaмyдaни нaтичaxои ëpии бaйнaлмилaлии хукукй бо мадомоти вaколaтдоpи дaвлaти xоpичй бa мyносибaти мyтaкобилa воpид мегapдaд (мaсaлaн: пешниходи xyччaтxои мypофиaвй, axбоpи хукукй, xyччaтxои тосудй Ba дигapxо вобaстa бa шaкли ëpии бaйнaлмилaлии хукукй) [2];

Дуюмин гypyxи мyносибaтxо xyсyсияти доxилидaвлaтиpо доpо мебошaд. Бa ин rypyx доxил мешaвaд:

- мyносибaти мaкомоти дaвлaтй-тaшaббyскоpи ëpии бaйнaлмилaлии хукукй оид бa пapвaндaxои гpaждaнй (чун amarn мyaссисaxои aдлияти Ч,yмxypии Точикистон) бо мaкомоти дaвлaтии кишвapи дapxостнaмyдa (a^ap Ba^r мyносибaт xyсyсияти мaъмypиpо доpо мебошaд). Пaс, мaкомоти дaxлдоpи тaшaббyскоpи бa aмaл овapaндaи ëpии бaйнaлмилaлии хукукй вaзифaдоp aст, дapxости xешpо бa Вaзоpaти коpxои xоpичии Ч,yмxypии Точикистон иpсол нaмояд.

- мyaссисaи ичpокyнaндaи сyпоpиш бо субъекте, ки ëpии бaйнaлмилaлии хукукй доиp бa пapвaндaxои гpaждaнй бa мaнфиaти он paсонидa шyдa истодaaст, бa мyносибaт воpид мегapдaд.

Ёpии бaйнaлмилaлии хукукй доиp бa пapвaндaxои гpaждaниpо aз pyи як чaнд aсос тaсниф нaмyдaн мумкин aст: Якум, вобaстa бa B^y4 доштaн Ba ë нaбyдaни aсоси юpидикй бapои paсонидaнии ëpии хукукй доиp бa пapвaндaxои гpaждaнй. Аз pyи ин aœ^ ду xолaти paсонидaни ëpии хукук^о чудо нaмyдaн мумкин aст. Дap доиpaи созишномaи бaйнaлмилaлии бaстaшyдa Ba ë дap мaвpиди нaбyдaни созишномaи ду Ba ë бисëpтapaфa, Ba^re, ки дaвлaтxо бaйни xaм бо yxдaдоpиxои шapтномaвй пaйвaст нaшyдaaнд. Хдмин тapик, дap солхои aввaли истиклолият Ч,yмxypии Точикистон бо кишвapxои xоpичй доиp бa мaсъaлaxои мyxтaлифи xaмкоpии бaйнидaвлaтй зиëдa aз бист созишномaxои бaйнaлмилaлй

ба имзо расонид ва онхо чун асоси хамкории хукукии давлатхо баромад менамоянд. 07 октябри соли 2002 давлатхои аъзои ИДМ муохида «Дар бораи ёрии хукукй ва муносибатхои хукукй доир ба парвандахои гражданй, циноятй ва оилавй» дар шахри Кишиневи Чумхурии Молдова ба имзо расида буданд [2]; Дуюм, вобаста ба тартиби ба амалбарории муносибат доир ба масъалахои расонидани ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй. Новобаста аз мавцудияти асоси хукукй, расонидани ёрии байналмилалии хукукй доир ба парвандахои гражданй дар Чумхурии Тоцикистон бо чунин тарз ба амал баровард мешавад: бо рохи дипломатй; бо воситаи макомоти марказии адлияи Чумхурии Тоцикистон; бо рохи муроциати бевоситаи макомоти суди як мамлакат ба суди кишвари дигар.

Расонидани ёрии байналмилалии хукукй доир ба парвандахои гражданй хеле бисёрцабха мебошад. Чудо намудан ба гуруххои таснифотй бо бисёр омилхо маънидод карда мешавад. Вуцуд доштани истехсолоти судии сохавй имконият медихад, ки дар бораи расонидани ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй, оилавй, циноятй, иктисодй, сухан ронем. Х^адафхои гуногуни хамкории байналмилалй дар фаъолияти макомоти хокимияти судй, макомоти САХШ ва нотариат мавцудияти зеринститутхои расонидани ёрии байналмилалии хукукиро оид ба парвандахои гражданй маънидод менамояд.

Расонидани ёрии байналмилалии хукукй доир ба парвандахои гражданй дар шаклхои гуногун ба амалбароварда шуда ба он амалхои судй ва гайри судии макомоти мухталиф тааллук доштаро фахмидан мумкин аст:

1) ицро намудани супоришхои алохидаи мурофиавй (пурсиши тарафхо, шахсони сеюм, шохидон, ба амалбарории ташхис, супоридани хуццатхо, тахлил ва супоридани далелхо);

2) даъват намудани иштирокчиёни мурофиа (даъвогар, цавобгар, шохидон, мутахассисон ва дигархо) дар каламрави кишвари хорицй;

3) пешкаш намудани ахбор доир ба конунгузорй ва тацрибаи хукуктатбикнамой, инчунин дигар ахбори хукукй (муайян намудани сурога ва дигар маълумот);

4) эътироф ва ицроиши карорхои судй доир ба парвандахои гражданй ва оилавй, сабтхои ицроишй;

5) ба ицро расонидани амалиётхои назарраси гайрисудй [4, с. 151].

Ба шакли расонидани ёрии байналмилалии хукукй хусусияти яктаркибии мундарицаи вокей хос буда, он дар амали макомоти ваколатдор доир ба расонидани ёрй ба суд ва дигар макомоти сохаи адлияи давлати муроциат намуда оиди баррасии парвандаи гражданй мушохида мегардад.

Шаклхои расонидани ёрии байналмилалии хукукй доир ба парвандахои гражданй ба танзими муносибатхои алохида дар сохаи расонидани кумак барои амалигардии адолати судй дар мамлакати алохида равона карда мешавад.

Бояд ишора намуд, ки шакли ба амалбарории ёрии хукукй доир ба парвандахои гражаданй аз руи табиати хукукии худ муносибатхои мураккаб ва комплексй мебошанд. Расонидани ёрии байналмилалии хукукй ба доираи сохахои гуногун (масалан, мурофиавии циноятй, мурофиавии гражданй, мурофиавии иктисодй), инчунин ба хайати низоми гуногуни хукукй - дохили давлатй ва байналмилалй дохил мешавад. Ба сифати унсури муттахидсозандаи ин низомхо он чиз эътироф мегардад, ки расонидани ёрии байналмилалии хукукй хамчун объекти муносибатхои хукукй баромад менамояд.

Кайд кардан цоиз аст, ки дар сохаи дохилидавлатй расонидани ёрии байналмилалии хукукй хамчун институти комплексии марбут ба хамаи сохахои мурофиавй (масалан, мурофиавии циноятй, мурофиавии гражданй, мурофиавии иктисодй) инчунин ба баъзе сохахои гайримурофиавй (нотариат, бакайдгирии холати шахрвандй) алокаманд буда, бахо дода мешавад.

Храмин тарик, дар охир чунин хулосахоро пешниход кардан мумкин аст: 1. Ташаккули мафхуми «ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй» дар илми муосир ба таври мунтазам ба амал омада, инкишофи ин раванд аз як катор омилхои объективй (масъалахои дар назди чомеаи чахонй гузошташаванда, муносибат ба химояи хукук ва озодии инсон) ва субъективй (холати муносибатхои Чумхурии Точикистон дар давраи муайяни таърихй ва Fайра) вобастагй дорад.

Аз солхои 20 асри XX конунгузории сохавии Иттифоки Шуравй ва чумхурихои шуравй, аз чумла конунгузории мурофиавии гражданй, оилавй ва дигар сохахо ташкил ёфта, дар он шаклхои нахустини хамкории давлатхо доир ба муносибатхои гражданй ва дар конунгузории никоху оилавй бошад, тартиби коллизионии танзими муносибатхо бо унсури хоричиро муайян намудааст.

2. Агар ба мохияти созишномахо дар бораи ёрии хукукй оид ба парвандахои гражданй, оилавй ва чиноятй таваччух намоем, пас онро чун шакли хамкории хукукии байналмилалии давлатхо бахо додан мумкин аст. Муносибатхои хукукии кишвархо махз бо воситаи баён гардидани иродаи давлатхои иштирокчй мукаррар карда мешавад. Аз ин ру созишномахо доир ба ёрии хукукй худ нишондихандаи иродаи ба мувофика оварда шудаи ду ва зиёда мамлакат оид ба хамкории макомоти адлия ва дигар макомоти идоракунии давлатй фахмида шуда, барои ба танзимдарории муносибатхои гражданй, оилавй, мурофиавии гражданй равона мегардад.

3. Сохтори мураккаби ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй таърихан ташаккул ёфтааст. Ба доираи ёрии байналмилалии хукукй як чанд гурух муносибатхо ворид мегардад.

Гурухи якуми муносибатхоро муносибатхои байналмилалие ташкил медиханд, ки дар чунин шакл ба амал меоянд:

- давлат бо созмони байналмилалй ба муносибат оид ба хамрохшавй ба муохидаи бисёртарафаи ба расонидани ёрии байналмилали хукукй алокамандй дошта, ворид мегардад.

- давлат бо кишвари хоричй ба муносибат бобати бастани созишномаи байналмилалии танзимкунанда тартиби баамалбарории ёрии байналмилалии хукукй оид ба парвандахои гражданй ва умуман баамалбарории ёрии хукукй бе бастани созишномаи дахлдор ворид мегардад.

- макомоти ваколатдори давлати дахлдор бо максади кабул ва пешниход намудани натичахои ёрии байналмилалии хукукй бо макомоти ваколатдори давлати хоричй ба муносибати мутакобила ворид мегардад (масалан: пешниходи хуччатхои мурофиавй, ахбороти хукукй, хуччатхои то судй ва дигархо вобаста ба шакли ёрии байналмилалии хукукй).

Пайнавишт:

1. Григорьева О.Г. Международное сотрудничество по гражданским делам в советской правовой доктрине // Проблемы в российском законодательстве.- М., 2016. - № 8. -С.95 -102.

2. Маводуои бойгонии Вазорати коруои хориции Цумуурии Тоцикистон барои солуои 2015 - 2018. - www. mfa.tj. (санаи муроциат: 25 феврали соли 2020).

3. Петрова М.М. Тенденции развития правового регулирования в сфере оказания международной правовой помощи по сбору и получению доказательств, находящихся на террирории иностранных государств, по гражданским делам // Бюллетень Министрества юстиции РФ. - 2018. - № 1. - С. 136 - 142.

4. Саматов О.Ж. Современная правовая помощь и иные формы правового сотрудничества стран СНГ//Вестник ОГУ. - М., 2006. - № 3. — С. 151-160.

5. Шак Х. Международное процессуальное право: учебник / Пер. с нем. Е.В. Гречишникова; под ред. М.М. Богуславского. - М., 2001. - 560 с.

6. Хуцуци байналмилалии хусуси. Воситаи таълими /Мууаррири масъул: н.и.у. дотсент Рацабов М.Н. - Душанбе: Эр-граф, 2018. - 264 с.

Reference Literature:

1. Grigoryeva O.G. International Collaboration on Civil Affairs in Soviet Legal Doctrine // Problems in Russian Legislation. - M., 2016. No.8. - pp. 95 - 102.

2. Materials of Tajikistan Republic Foreign Ministry Affairs Archive for 2015 - 2018. - www. mfa. tj. (Date of request: February 25, 2020).

3. Petrova M.M. Tendencies of Legal Regulation Development in the Field of Rendering International Legal Assistance on Collection and Obtaining of Proofs Found on the Territories of Foreign States and Concerned with Civil Affairs // Bulletin of Russian Federation Ministry of Justice. 2018, No. 1. - pp. 136 - 142.

4. Samatov O.Zh. Today's Legal Aid and other Forms of Legal Cooperation between CIS Countries // OSU Bulletin. - M., - 2006, - No. 3. - pp. 151 - 160.

5. Shak H. International Procedural Law: manual // Translation from German by Ye.V. Grechishnikov; under the editorship of M.M. Boguslavsky. - M., 2001. - 560pp.

6. International Private Law. Manual /Editor-in-charge: candidate of juridical sciences, Associate Professor RadjabovM.N. - Dushanbe: Er-Graph, 2018. - 264pp

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.