CC BY
147
07.00.00.илм^0и ТАЪРИХ ВА БОСТОНШИНОСИ О7.ОО.ОО.ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ 07.00.00.HIST0RICAL SCIENCES AND ARCHEOLOGY
07.00.02. ТАЪРИХИ ВАТАН 07.00.02. ОТЕЧЕСТВЕННАЯ ИСТОРИЯ
07.00.02. HOME HISTORY
УДК 630 ББК 63.3 (5 Тоц)
НАКЩИ ПРЕЗИДЕНТИ ТОЦИКИСТОН ДАР БАРЦАРОР КАРДАНИ %ОКИМИЯТИ КОНСТИТУТСИОНИДАР МАМЛАКАТ
РОЛЬ ПРЕЗИДЕНТА ТАДЖИКИСТАНА В
ВОССТАНОВЛЕНИИ КОНСТИТУЦИОННОЙ ВЛАСТИ В СТРАНЕ
Шарифзода Абдуфаттох,, д.и.т.,
профессор, узви вобастаи Академияи илмуои ЦТ(Тоцикистон, Душанбе)
Шарифзода А бдуфаттох, д.и.н.,
профессор, член-корреспондент АН РТ ( Таджикистан, Душанбе)
THE ROLE OF THE PRESIDENT OF TAJIKISTAN IN RESTORING CONSTITUTIONAL A UTHORITY IN THE
COUNTRY
Sharifzoda Abdufattoh, Dr. of History, Professor, Corresponding member of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan( Tajikistan, Dushanbe ), E-MAIL:[email protected]
Вожщои калиди: президент, Тоцикистон, Конститутсия, истицлолияти давлати, уокимияти давлати, цанги шщрванди
Мацола масъалаи мацоми Президенти Цумуурии Тоцикистон Эмомали Раумонро дар барцарор ва пойдорнамоии уокимияти давлати дар кишвар барраси менамояд. Гуфта мешавад, ки Эмомали Раумон дар таукими уокимияти давлати ва истицлолияти милли хидмати бузурги шоистаеро ба анцом расонида, дар ин замина оташи цанги шаурвандиро хомуш ва сохторуои фалацгаштаи уокимиятро барцарор намуда, хоса мацомоти тартиботи ууцуци, артиши милли ва цуввауои саруадиро устувор намуд, барои таукими уокимият ва давлат шароит мууайё сохт, ба сулуу суботи милли асос гузошт, гурезауо ва мууоцирони ицбориро ба Ватан баргардонд. Нишон дода мешавад, ки Сарвари давлат асоси устувори бунёди цомеаи навро гузошта, ислоуоти конститутсиониро дар амал татбиц кард, Конститутсияи навро тауия намуда, манбаи ууцуциву сиёсиро барои имзои Созишномаи истицрори сулу ва ризоияти милли дар Тоцикистон гузошта, ба истицрори сулу ноил шуд.Хулоса мешавад, ки тацрибаи Президенти Тоцикистон дар таукими уокимияти давлати мактаби бузурги сиёсиву давлатдори буда, эътибори сиёсии давлатро дар арсаи цауони боло бардошт.
Ключевые слова: президент, Таджикистан, государственная независимость, государственная власть, гражданская война
В статье рассматривается вопрос о роли Президента Таджикистана Эмомали Рахмона в вопросе во^тановления и урегулирования государственной власти в стране. Подчеркивается, что Президент Эмомали Рахмон внес большой вклад в укрепление государственной власти и национальной независимости. Отмечается, что историческая заслуга Эмомали Рахмона в укреплении государственной власти и национальной независимости состоит в том, что именно он, взяв управление страной в свои руки, погасил пламя гражданской войны, восстановил парализованные структуры власти, особенно органы правопорядка, сформировал национальную армию и пограничные силы, создал условия для укрепления власти и государства, заложил основу национального мира и спокойствия, возвратил на Родину беженцев и вынужденных переселенцев.На основе анализа выявлено, что глава государства создал прочную основу построения нового общества, осуществил конституционную реформу, разработал новую Конституцию, создал правовую и политическую основу для подписания Соглашения об установлении мира и национального согласия в Таджикистане, добился восстановления мира. Делается вывод о том, что опыт Президента Республики Таджикистан Эмомали Рахмона в деле укрепления государственной власти является большой политической школой и он возвысил политический авторитет государства на мировой арене.
Key words: president, Tajikistan, state independence, state power, the civil war.
The article dwells on the issue concerned with the role of the President of Tajikistan Emomali Rakhmon in reference to the issue of the restoration of the state power in the country. The author of the article lays an emphasis upon the idea that the President Emomali Rahmon made a great contribution into the strengthening of state power and national independence. It is underscored that the historical merit of Emomali Rakhmon aimed at strengthening state power and national independence lies in the fact that it was he who took control of the country in his hands, extinguished the flames of civil war, restored paralyzed power structures, especially law enforcement, formed the national army and border forces, created conditions for strengthening power and the state, laid the foundation for national peace and tranquility, returned to the homeland of refugees and internally displaced persons. Proceeding from the analysis, the author of the article reveals that the head of the state created a solid foundation for building a new society, implemented a constitutional reform, developed a new Constitution, created a legal and political basis for signing the Agreement on peace and national accord in Tajikistan, achieved restoration of peace. In a nutshell, the author of the article comes to the conclusion that the experience of Tajikistan Republic President Emomali Rahmon towards the strengthening of state power is a great political school and it has elevated the political authority of the state at the world stage.
Дар аввали солхои 90 - уми асри XX дар натичаи аз байн рафтани Иттиходи Шуравй давлатхои нави мустакил таъсис ёфтанд, ки дар назди онхо вазифаи сарнавиштсоз, яъне пойдории мустакилияти худ, таъсиси асосхо ва афзалиятхои сиёсати дохиливу хоричй дар асоси намунахои муосири мутамаддин меистод. Ба катори чунин давлатхои мустакил Ч,умхурии Точикистон низ дохил мешуд, ки 70 сол дар хайати ИЧ,ШС (солхои 1924-1991) буд ва ба эъломи осоиштаи истиклолият дар мохи сентябри соли 1991 заминаи устувор дошт. Дар назди давлати чавон вазифаи мустакилона муайян кардани сохторхои нави милливу давлатй истода буд.
Соли 1991- соли авчи ходисахои сиёсй, давраи огози гирдихамоихои сиёсй дар майдонхо, гуруснанишинии сиёсй, давраи конунй шудани хизбхои сиёсй махсуб меёфт. Расман хизби демократии Точикистон (21 июли соли 1991) ва хизби нахзати исломии Точикистон (октябри соли 1991) ба кайд гирифта шуданд.
Эъломи истиклолияти давлатй барои рушди ояндаи демократия ва ошкорбаёнй ахамияти бузург дошт.24 августи соли 1990 Ичлосияи дувуми Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон (даъвати дувоздахум) дар бораи истиклолияти Ч,ШС Точикистон (2) эъломия кабул кард. Вале ин истиклолият хангоми дар хайати Иттиходи Шуравй буданаш эълом шуда буд. Сарфи назар аз ин, эъломия - аввалин санаде буд, ки дар бораи истиклолияти хакикии Точикистон огохй медод.
Мутобики Эъломия дар бораи истиклолияти Ч,умхурии Точикистон, ки 24 августи соли 1990 кабул шуда буд, Шурои Олй мустакилияти давлатии чумхуриро эълон кард. Ин изхорот Ч,умхурии Точикистонро дар муносибатхои байналмилалй ба унвони субъекти мустакили хукуки байналмилалй муаррифй мекард.
Ин изхорот боис шуд, ки Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи эъломи истиклолияти давлатии Ч,умхурии Точикистон» карори махсус кабул карда, матни Эъломияи Шурои Олиро дар бораи истиклолияти давлатии Чумхурии Точикистон (2, 296) ба тасвиб расонад.
9 сентябри соли 1991 тагйироту иловахои лозима ба Конуни асосии Ч,умхурии Точикистон дохил карда шуд.Ноилшавии Ч,умхурии Точикистон ба истиклолияти давлатй бузургтарин хизмати шоистаи халки точик буд. Вале, мутаассифона, он вакт дар кишвар чанги шахрвандие, ки на танхо ба азнавтаксимкунии хокимият, балки ба тагйири хусусияти ин хокимият равона шуда буд, пухта мерасид.
Тачрибаи таърихй нишон дод, ки дар чумхурй чараёни ташаккули низоми нави сиёсй бо як катор сабаби айниву зехнй бенихоят дардовар мегузашт. Точикистон дар фазои пасошуравй рамзи ноосоиштагй ва аз хама «нуктаи дог» шуда буд.
Кабл аз ба сари кудрат омадани Эмомалй Рахмон хаводиси барои Точикистон фочиавй, яъне гирдихамоихову намоишхои сершумори нерухои исломиву демократй, муборизаи ошкорои онхо барои хокимият бо тарафдорони расмии хокимияти чумхурй, таъсиси ба истилох «Х^укумати оштии миллй» ва нихоят, задухурди мусаллахона байни ду неруи мутакобил, ки дар чануби чумхурй босуръат авч мегирифт, ба вукуъ омада буданд. Аз мохи май то ноябри соли 1992 Точикистон дар вазъи бесарусомониву бенизомй карор дошт ва нерухои марказгурез пуркувваттар мешуданд. ^окимияти расмй аз ухдаи идораи минтакахо намебаромад ва
унсурхои чудоиталаб авч гирифта буданд. «Хукумати оштии миллй» барои оштй нашудан хама корхоро анчом медод ва як минтакаи калон - вилояти собики Кулобро дар холати мухосираи иктисодиву наклиётй карор дода буд. Дар вилоят нон, маводи хуроквориву сузишворй намерасид. Ба шарофати кумаки башардустона аз вилояти Ленинобод (холо Сугд), Узбекистон, Русия, ИМА ва як катор кишвари дигар ахолии вилоят аз гуруснагй начот дода шуд.
Ин чанг низ мисли хамаи чангхои шахрвандй на голибу на маглуб дошт. Талафот, мусибат ва мухточиро факат як тараф - халки точик мекашид. Дар ин чо мавкеи асосиро вокеае ишгол мекунад, ки мохи ноябри соли 1992 рух дода буд. Он вакт дар Хучанд Ичлосияи ХV1-уми Шурои Олии чумхурй ба кор огоз кард, ки дар он дар бораи таъсиси рохбарияти нави кишвар карор кабул карда шуд.
19 ноябри соли 1992 ичлосия масъаларо дар бораи бозхонди Раиси Шурои Олй баррасй намуд. Баъд аз шунидани хисоботи А. Искандаров дар бораи фаъолияти думохааш ва мухокимаи вазъияти ба вучуд омада Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дар бораи бозхонди А. Искандаров аз вазифаи Раиси Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон карор кабул кард (1, 311).
Дар робита ба ин истеъфо, бояд сардори нави давлат интихоб мешуд. Вакили мардумй А. Мирзоев (аз хавзаи интихоботии № 47, Хонакох, нохияи Хисор) аз номи намояндагони шахри Турсунзода, нохияхои Хисору Шахринав номзадии вакили мардумй Э.Ш. Рахмоновро пешниход кард.
Дар натичаи овоздихии махфй оид ба интихоби Раиси Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон аз 197 вакили мардумй 186 нафар ба тарафдории Эмомалй Рахмонов овоз доданд. Раиси Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дар шароити таваккуфи муваккатии идоракунии президентй хамзамон сардори давлат низ хисоб меёфт.
Нахустин бор Э.Ш. Рахмонов ба хайси Сардори давлат баромад карда, ба вакилони мардумй ва тамоми мардуми кишвар изхор кард, ки «аввалин икдоми ман бахри муътадил гардонидани вазъияти ичтимоиву сиёсии чумхурй хотима бахшидан ба хунрезй равона карда мешавад;
Баъд аз чанд сол Эмомалй Рахмон (исми сарвари давлат пас соли 2007 Эмомалй Рахмон навишта мешавад) мегуяд, ки: «Ман чун сиёсатмадор ба сари давлати мустакили Точикистон бо даъвати сарнавишт, шароити таърихй ва халкам дар авчи низоъ омадам ва дар назди худ ба чуз аз баркарории сулху субот вазифаи дигареро намонда будам; Натичаи гуфтушуниди 40-мохаи миёни Хукумат ва мухолифин имзои Созишномаи умумй дар бораи истикрори сулху суботи миллии кишвар мебошад, ки 27 июни соли 1997 вокеъ гардид. Ин санад шаходати хотима бахшидан ба низоъхои шахрвандй шуд.
Махз Эмомалй Рахмон ба хайси Раиси Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон ва Сарвари давлат барномаи муфассали рахоии кишварро аз бухрони сиёсиву иктисодй ва фархангиву маънавй пешниход намуд.
Баъди мухокимаи хамачониба Ичлосия Конуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи ворид намудани тагйироту иловахо ба Конститутсия»-ро кабул кард, ки мутобики он салохияти Президенти Ч,умхурии Точикистон ба зиммаи Президиуми Шурои Олй, Раиси Шурои Олй ва Шурои Вазирон вогузор ва Раиси Шурои Олй Сардори давлат эълон шуд. Хамзамон, ба Конститутсия тагйироту иловахои марбут ба рамзхои давлатй, яъне Парчам ва Нишони давлатй дохил гардиданд.
Ичлосия Президиуми Шурои Олй ва Шурои Вазиронро интихоб карда, самтхои асосии рушди чомеаи демократй, хукукбунёд ва дунявиро муайян кард.
Эмомалй Рахмон масъулияти бузургро ба зиммаи худ гирифта, манфиатхои умумихалкиро бар манфиатхои шахсй, гурухй, махаллй ва минтакавй мукаддам донист. Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Сардори давлат Эмомалй Рахмон халки точик нахустин бор чун як кисми чудонашавандаи чомеаи чахонй дар таърихи нави худ бо максади демократй сохтани чомеа, сохтмони давлати мустакил, демократй, хукукбунёд, дунявй ва якпорча, риояи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, бо гузаронидани раъйпурсии умумихалкй Конститутсияи нави кишварро кабул кард, ки он барои сохтмони давлати демократии хукукбунёду дунявй ва риояи дастовардхои инсоният дар сохахои хукуку озодихои инсону шахрванд кафолат медод.
Баркарор кардани хокимияти конститутсионй ва тагйироти бунёдй дар хаёти чомеа зарурияти кабули Конститутсияи давлати мустакили точиконро ба миён овард, онхо бояд ба талаботи нав чавоб медоданду ба замони нав мутобикат мекарданд. Кабули чунин як Конститутсия ва конунхои нав аз омилхои асосии пойдории ичтимоиву сиёсии чомеа махсуб меёфтанд.
Тахияву кабули Конститутсияи Ч,умхурии Точикистон фарчоми мантикии натичахои амалишавии чорахои мушаххас буд, ки аз тарафи Сарвари давлат Эмомалй Рахмон андешида мешуданд.
6 ноябри соли 1994 лоихаи Конститутсия, ки дар раъйпурсии умумихалкй матрац гардид, ^абул шуд. Натичахои райъпурсии умумихалкй бисёр конеъкунанда буд, зеро бештар аз 87%-и иштирокчиён лоихаи пешниходшударо чонибдорй намуданд (5, 22).
Хамин тарик, Ч,умх,урии Точикистон бо сарварии Эмомалй Рахмон мохи ноябри соли 1994 бахри пойдории истиклолияти худ ва сохтмони давлати демокративу дунявй кадамхои устувор гузошт.
Мархилаи аз тарафи Эмомалй Рахмон рохбарй намудани кишварро метавон ба ду давраи комилан гуногун чудо кард:
- давраи якум - аз мохи ноябри соли 1992 то мохи марти соли 2000-ум, ки мархалаи баркарор кардани низоми конститутсионй, бозгашти хамаи гурезагон ва мухочирони ичборй, хотимаи чанги шахрвандй, истикрори сулх, ичрои бомуваффакияти шартхои Созишномаи сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон мебошад;
- давраи дувум - аз мохи апрели соли 2000-ум то имруз - мархдлаи рушди осоиштаи кишвар: тахкими истиклолияти давлатй, баркарор кардани иктисодиёт ва гузаронидани ислохоти иктисодй, сохтмони иншоотхои дорои арзиши миллй, баланд бардоштани некуахволии халк, инкишофи фарханг ва густариши фаъолияти байналмилалии Ч,умхурии Точикистон мебошад.
Давраи якуми фаъолияти Президент Эмомалй Рахмон барои тахкими хокимияти давлатй, таъйини самтхои асосии рушди чомеа дар солхои минбаъда ва сохти давлати демократй, дунявй ва хукукбунёд асоси вокей гузошт.
Хануз дар яке аз мурочиатхояш нисбати вазъияти сиёсии кишвар дар он рузхо, сардори давлат Эмомалй Рахмон ба ахамияти халли масъалахои зерин, дар навбати аввал: истикрори макомоти хокимият ва идоракуниву таъмини фаъолияти таъсирбахши онхо дар тамоми худуди Точикистон, истикрори сохторхои макомоти тартиботи хукукии амалкунанда дар маконхо ва таъмини шароитхои зарурй барои фаъолияти онхо, таъсиси артиши миллй, таквияти мудофиаи сархадхои Ч,умхурии Точикистон, ворид шудани чумхурй ба чомеаи чахонй таъкид карда буд.
Мо бовар хосил кардем, ки ба шарофати рохбарии мохирона ва фидокоронаи Президент то соли 2000-ум хамаи ин масъалахо бомуваффакият халли худро ёфтанд ва барои рушди ояндаи кишвар заминаи устувор гузоштанд.
Парлумони нав - Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон, чун як макоми конунгузор конунхоеро тахия кард, ки ичрои онхоро Хукумати Ч,умхурии Точикистон таъмин намуд.
Имруз, мувофики усули таксими хокимият, ду палатаи мустакили Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон бомуваффакият фаъолият мекунанд. Хдмкории Мачлиси Олй бо Хукумати Точикистон тибки меъёрхои Конститутсия дар шакли хукуки ташаббуси конунгузорй сурат мегирад.
Бояд кайд кард, ки парлумони нави касбй аз имтихони чиддй гузаштааст. Кабули як силсила конуни мухим ва санадхои меъёрии хукукй, ки аз чониби вакилон тахия, баррасй ва кабул шудаанд, ба ин шаходат медихад. Парлумони кунунй намунаи демократия мебошад. Дар он намояндагони хизбхои сиёсии гуногун, фраксияхо ва гурухи вакилон амал мекунанд. Фаъолияти Мачлиси Олй исбот кард, ки чунин сохтори хокимияти конунгузорй чавобгуи талаботи чомеаву кишвар аст ва заминахои густурдаи хукукиро барои кабули саривактии конунхо ва ворид кардани тагйироту иловахо ба конунхои амалкунанда мухайё созад.
Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон ба сифати макоми олии хокимияти намояндагиву конунгузор тавонист такмили минбаъдаи асосхои хукукии рушди чомеаро таъмин намояд. Конунхои кабулшуда мухимтарин масъалахои хаёти чомеаро ба танзим медароранд ва барои пеш рафтану наздик шудан ба чомеаи муосири мутараккй мусоидат мекунанд.
Интихоботи Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон ва мачлиси вакилони мардумии вилоятхо, шахрхо ва нохияхо, ки 27 феврали соли 2005 баргузор гардид, вокеаи дорои ахамияти бузурги сиёсй буд. Интихобот дар демократикунонии чомеа, ифодаи ошкорои иродаи халк дар чараёни таъсис ва тахкими давлати демократй, хукукбунёд ва дунявй ва дар иштироки бевоситаи халк дар идораи давлат икдоми наве гардид.
Дар ин маъракаи мухими сиёсй 92,5%-и раъйдихандагон иштирок карданд, ки ин аз сатхи баланди фарханги сиёсиву хукукии ахолии кишвар, чонибдории сиёсати Президент ва Хукумати чумхурй шаходат медод. Ин интихобот бахои мусбати созмонхои бонуфузи байналмилалй, махсусан СММ, хамчунин намояндагони сафоратхонахои кишвархои мухталифи чахонро дарёфт намуд.
Дар Парлумони касбии чумхурй 63 вакили мардумй, аз чумла 11 нафар зан интихоб шуданд (11, 70-71).
Тибки моддаи 69 Конститутсияи Ч,умхурии Точикистон, Президенти кишвар интихоботи навбатиро дар Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон ва мачлисхои махаллии вакилони мардумй барои 28 феврали соли 2010 ва интихоботро дар Мачлиси Миллй барои 25 марти соли 2010 таъйин кард. Барои назорат аз рафти раъйпурсй 536 намояндаи байналмилалй (нозирон) аз кишвархои хоричй ба Ч,умхурии Точикистон ташриф оварданд. Дар хайати комиссияи байналмилалии нозирон намояндагони Русия, ИМА, Чин, Олмон, Ч,опон, Ч,умхурии исломии Эрон, Беларус, Узбекистон, Казокистон ва Кумитаи ичроияи Иттиходи давлатхои мустакил, инчунин намояндагони Созмони хамкории Шанхай хузур доштанд (3, 1).
Интихоботи Парлумони касбй, ки бо иштироки хизбхои сиёсй дар асоси алтернативй баргузор шуд, аз вусъати чараёни демократикунонй, озодии ирода, плюрализм гувохй медихад, ки ин ба вахдати миллй, муттахидсозии хамаи шахрвандон ва нерухои сиёсии кишвар мусоидат мекунад.
Барои комёб шудан ба сатхи баланди рушди чомеа, пеш аз хама, тахкими давлат ва танзими хукукии макомоти он зарур аст.
Бо назардошти ин, Конуни конститутсионии Чумхурии Точикистон «Дар бораи Хукумати Ч,умхурии Точикистон» дар тахрири нав кабул шуд, ки он асоси ташкили мучаддад сохтори хокимияти ичроия гардид (4).
Кабули Конститутсияи нави чумхурй ва дар асоси он таъсис додани низоми хукукии самараноки хокимияти давлатй мархалаи бисёр мухиме дар ин самт буд. Сохторхои хукумативу давлатй, низомхои адлия ва хифзи тартиботи чамъиятй амалан аз нав таъсис дода шуданд. Бо максади кафолатхо дар бобати истифодаи меъёрхои конститутсионй, Суди конститутсионй ташкил ёфт, ки мувофикати санадхои меъёрии хукукии Конститутсияро муайян мекунад ва дар фаъолияти худ мустакил мебошад.
Конститутсияи Ч,умхурии Точикистон сохтори давлатии Точикистонро хамчун давлати ягона муайян намуд. Дар он тартиби нави муносибатхои дутарафа байни макомоти марказй ва махаллй ба назар гирифта шудааст. Дар чойхо мустакилияти махаллй ва рохбарияти мутамарказ таъмин карда шуд. Бо дарназардошти вокеияти имруза, масъулияти хокимияти махаллй дар назди хокимияти марказй ба назар гирифта шудааст.
Бо максади тахкими макомоти махалливу марказии хокимияти давлатй, макомоти судй, прокуратура, милиса, гумрук, андоз ва гайра аз каллобон, ришвахурон ва дигар ашхосе, ки хокимиятро беобру месозанд, тоза карда шуд.
Дар асоси талаботи Конститутсия фаъолияти вазоратхои корхои дохилй, амният, мудофиа ва Прокуратураи генералй аз нав дида баромада шуд ва дар ин макомот кадрхои баландихтисос ба кор гирифта шуданд, ки дар натича, фаъолияти ин макомот дар хифзи тамомияти арзй, решакан кардани чиноят, махсусан чинояти муташаккил ру ба бехбудй ниход.
Номуътадилии вазъият дар Афгонистон, кочоки маводи мухаддир ва силох, инчунин дигар ходисахо, аз чумла аз сархади мо гузаштани гуруххои мусаллах, пурзур намудани мудофиаи сархадро такозо мекарданд. Бо ин максад, дар соли 1997 дар назди Хукумати Ч,умхурии Точикистон Кумитаи мудофиаи сархади давлатй таъсис ёфт, ки он баъдтар дар хайати Кумитаи давлатии амнияти миллй шомил гардид ва имруз мудофиаи марзи моро таъмин менамояд.
Дар солхои истиклолият макомоти амнияти давлатии Чумхурии Точикистон аз нав ташкил ва такмил ёфт. Онхо дар чараёни истикрори сулх, тахкими сохтори давлатй ва амнияти миллй накши намоён бозиданд.
Ч,иддияти тахдиди ходисахои марбут бо кочоки маводи мухаддир аз Афгонистонро ба назар гирифта, бо Фармони Президенти Ч,умхурии Точикистон мохи июни соли 1999 Агентии назорати маводи мухаддири назди Президенти Ч,умхурии Точикистон таъсис дода шуд (8).
Дар солхои истиклолият Вазорати холатхои фавкулодда ва мудофиаи шахрвандй, ки фаъолияти худро дар асоси конунхо ва дигар санадхои меъёриву хукукии Ч,умхурии Точикистон анчом медод, таъсис ёфт.
Дар сохторхои макомоти тартиботи хукукй, аз чумла Прокуратураи генералй, Прокуратураи харбй, прокуратурахои вилоятхо, шахрхову нохияхо, ки фаъолияташон дар натичаи руйдодхои соли 1992 комилан фалач шуда буд, тагйироти чиддй ворид карда шуд ва дар шароити истиклолияти давлатй вазифахои макомоти прокуратура дар таъмини конуният хеле ривоч ёфт.
Макомоти прокуратура яке аз шохахои асосии давлат буда, пеш аз хама, озодиву хукуки шахрвандонро химоя мекунад. Аз руи ваколатхои конститутсионии худ прокуратура дар байни Макомоти тартиботи хукукй чои махсусро ишгол менамояд. Прокуратура ичрои дакику якхелаи конунхоро тахти назорати худ карор медихад. Ба вазъияти душвори кишвар нигох накарда, ин маком дар пойдории конуният, тартиботи хукукй, мубориза бар зидди чиноят ва муътадил гардонидани вазъияти ичтимоиву сиёсй дар чумхурй сахми худро мегузошт ва мегузорад. Барои анчоми фаъолияти конунии Макомоти прокуратура заминахои зарурии хукукй фарохам оварда шудааст.
Дар солхои истиклолият дар низоми судии чумхурй тагйироти назаррас руй дод. Хокимияти судй ба сифати шохаи мустакили хокимияти давлатй эътироф шуд. Фаъолияти судй мувофики талаботи замон ва санадхои байналмилалй сурат гирифта, мустакилияти судя бошад бо меъёрхои конститутсионй таквият дода шудааст.
Яке аз масъалахои мухимтарини руз танзими муносибатхои марбут ба хизмати давлатй мебошад. Бо максади таквияти накш ва макоми хизматчиёни давлатй дар чомеа, боло бурдани сатхи интизом ва дониши онхо, тачрибаи касбй, интихоби кадрхои шоиста, вафодорй нисбат ба манфиатхои халк ва ба низоми муайян даровардани сохтори идорахои давлатй Раёсати хизмати давлатии назди Президенти Ч,умхурии Точикистон таъсис дода шуд.
Бо фармони Президенти Ч,умхурии Точикистон аз 25 январи соли 2001 тахти № 475 Раёсати хизмати давлатии назди Президенти Ч,умхурии Точикистони таъсис дода шуд (9). Бо фармони Президенти Ч,умхурии Точикистон аз 7 феврали хамин сол «Дар бораи Раёсати хизмати давлатии назди Президенти Ч,умхурии Точикистон» низомнома ва штати идораи мазкур тасдик ва муайян карда шуданд.
Фармони Президенти Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи ташкили Донишкадаи такмили ихтисоси хизматчиёни давлатии Ч,умхурии Точикистон» аз 9 январи соли 2002, тахти № 926 заминаи ташкили бозомузй ва такмили ихтисоси хизматчиёни давлатии Ч,умхурии Точикистонро мухайё сохт. То он вакт, такмили ихтисос ва бозомузии кадрхо дар кишвархои Иттиходи Давлатхои Мустакил сурат мегирифт. Акнун мо имконияти гузаронидани чунин таълимоти кадрхои рохбарикунандаро дар ватани худ бо дарназардошти хусусиятхои миллй дорем.
Тасдики Фехристи вазифахои давлатии Ч,умхурии Точикистон, кабули Кодекси ахлоки хизматчии давлатй ва чандин санадхои дигари меъёриву хукукй (умуман дар давраи солхои 1998-2005-ум 32 фармону дастури Президенти Ч,умхурии Точикистон ва карори Хукумати Ч,умхурии Точикистон кабул карда шуд), ки онхо ба Конуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи хизмати давлатй» асос ёфтаанд, ба баланд бурдани дарачаи самарабахшии фаъолияти хизматчиёни давлатй дар чумхурй мусоидат мекунад.
Бо дарназардошти ахамияти иртикоъ ва такомули мунтазами тахассуси кормандони макомоти идораи давлатй дар айни хол мувофики Созишномаи хамкорй байни Академияи хадамоти давлатии Русия ва Раёсати хадамоти давлатии назди Президенти Ч,умхурии Точикистон (мохи апрели соли 2002) дар Академияи хадамоти давлатии Русия аз хисоби бучетхои чумхуриявиву махаллй - 50 нафар таълим мегиранд ва 22 нафар аз хисоби созмонхои дахлдор барои гирифтани тахсилоти дуюми олй барои тахсил фиристода шуданд. Дар соли 2005 нахустин бор Академияро 9 нафар хатм намуданд.
Бо максади тахким ва рушди хадамоти давлатй хамкории зич бо дигар давлатхо танзим дода мешавад. Дар соли 2005-ум Созишнома байни Саридораи хадамоти давлатии Украина ва Раёсати хадамоти давлатии назди Президенти Ч,умхурии Точикистон ба имзо расид.
Дар курсхои таълимии агентии Ч,опон оид ба хамкории байналмилалй (JICA) дар Ч,опон дар даврахои солхои 2004-2005 таълими 146 нафар, аз аввали фаъолияти Агентй зиёда аз 650 мутахассиси сохахои гуногуни иктисоди чумхурй, амалй гардид (6, 273).
5 ноябри соли 1996 дар шахри Маскав Созишномаи байни Хукумати Ч,умхурии Точикистон ва Хукумати Чумхурии арабии Миср дар сохахои фарханг ва илм ба имзо расид. Дар доираи ин Созишнома, Фонди хамкории фаннии Миср бо кишвархои Иттиходи Давлатхои мустакил бо дарназардошти пешниходи Ч,умхурии Точикистон ва маблаггузории Фонди Миср хамкориро
оид ба таълиму такмили ихтисоси мутахассисони Точикистон дар сохахои иктисодиёт, молия, технологияи компютерй ва омузиши забони арабй ба рох монд. Дар муддати хамкорй ба зиёда аз 450 муттахассиси чумхурй таълим дода шуд.
Бо максади таъмини татбики Фармони Президенти Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи чорахои баланд бардоштани накши зан дар чомеа» аз 3 декабри соли 1999 дар макомоти идораи давлатии кишвар тадбири амалй андешида шуд(10). Занхо ба вазифахои рохбарикунанда дар макомоти марказиву махаллии хокимияти давлатй бештар чалб карда шуданд. Тахлилхо нишон медиханд, ки дар низоми хизмати давлатй аввали соли 2017 аз шумораи умумии беш аз 19 хазор нафар хизматчии давлатй кариб 4200 нафар ё 22 фоизро занон ташкил медиханд.
Холо 70 фоизи корманди сохаи маориф ва 60 фоизи корманди сохаи тандурустиро низ занон ташкил медиханд.
Сол то сол афзоиш ёфтани шумораи занон дар макомоти судй, хифзи хукук ва сохторхои низомии кишвар низ натичаи кушишхои пайвастаи Хукумати мамлакат доир ба баланд бардоштани макоми занон мебошад.
Тибки тахлилхо айни замон шумораи занон дар макомоти судии кишвар 235 Прокуратураи генералй 46, Вазорати корхои дохилй кариб 1500, Вазорати мудофиа 400, Агентии назорати давлатии молиявй ва мубориза бо коррупсия 24, Агентии назорати маводи нашъаовар 36, Кумитаи холатхои фавкулода 178 нафар, Хадамоти гумрук 107 ва Гвардияи миллй кариб 300 нафарро ташкил медихад.
Мувофики маълумот аз 235 нафар зани дар макомоти судй фаъолиятдошта 122 нафар дар шахру нохияхои кишвар фаъолият доранд.
Дар макомоти хифзи хукук 2755 нафар зан адои хизмат менамоянд, ки аксари онхо мансабхои рохбарикунандаро ишгол мекунанд.
Дар мачмуъ, дар макомоти судй 90 нафар ва дар макомоти хифзи хукук 745 нафар зан дар мансабхои рохбарикунанда фаъолият менамояд.
Шумораи сохибкорон аз хисоби занон беш аз 138 хазор нафар буда, сарварии 20 хазору 500 хочагии дехкониро занон ба ухда доранд(7). Чунин комёбй дар натичаи истиклолияти кишвар ва талошхои сарвари давлат имконпазир гардид.
Дар муддати 20 соли истиклолият кишвари мо дар рохи бунёди чомеаи сохибихтиёри демократй кадамхои устувор ниход. Парчам, Нишон ва Суруди миллй тагйир ёфтанд. Артиши миллй ва куввахои сархадй таъсис ва тахким ёфтанд. Точикистон ба узвияти созмонхои муътабар кабул шуд ва бо аксарияти кишвархои пешрафтаи чахон муносибатхои сиёсй, иктисодй ва фархангй баркарор намуд. Асосхои низоми конститутсионй ва идораи давлат ба хамдигар мутобик карда шуданд, асъори миллй ба муомилот дохил гардид ва шиносномаи миллй эътироф карда шуд.
Мусаллам аст, ки низоми сиёсии давлати точик, ки дар шароитхои муборизаи вазнин таъсис ёфта буд, барои таъмини минбаъдаи шароит бахри ташаккули чомеаи шахрвандй дар кишвар, рушди ташаббуси бунёдкоронаи шахрвандон, намояндагони макомоти хокимият, созмонхои хизбиву ичтимой, коллективхои мехнатй мусоидат мекунад.
Инак, хизмати шоистаи Эмомалй Рахмон дар тахкими хокимияти давлатй ва истиклолияти миллй аз он иборат аст, ки махз у бо ба даст гирифтани идораи кишвар тахдиди нобудии онро пешгирй, оташи чанги шахрвандиро хомуш ва сохторхои фалачгаштаи хокимиятро баркарор намуд, махсусан макомоти тартиботи хукукй, артиши миллй ва куввахои сархадиро ташкил дод, барои тахкими хокимият ва давлат шароитхо мухайё сохт, ба сулху суботи миллй асос гузошт, гурезахо ва мухочирони ичбориро ба Ватан баргардонид, асоси устувори бунёди чомеаи навро гузошт, ислохоти конститутсиониро дар амал татбик кард, Контитутсияи навро тахия намуд, манбаи хукукиву сиёсиро барои имзои Созишномаи истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон гузошт, ба истикрори сулх ноил шуд, ки он тачрибаи беназир ва падидае барои чомеаи чахонй буд, ба эхёи миллй ва ибтидои корхои нави бузург асос гузошт, ба таври катъй вазъи ичтимоиву иктисодии ахолиро бехтар кард, тахдиди гуруснагиро бартараф намуд, эътибори сиёсии давлатро дар арсаи чахонй боло бардошт.
Тачрибаи Президенти Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар тахкими хокимияти давлатй мактаби хакикии хаётй ва дарси ибрати давлатдорй барои сиёсатмадорон ва рохбарони азхоби сиёсй, барои насли имруз ва фардои Точикистон мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бунёди давлатдории навин. - Москва: Радуница, 2002. - 416с.
2. Заявление «О государственном суверенитете Республики Таджикистан» //Мацмуи крнущои Цущурии Тоцикистон. - ч.1. - С. 10-11.
3. Интихобот дар фазои озод ва бо риояи арзишуои демократа сурат гирифт // Чумзуурият. - 2010. - 2 март. - №28 (21689 ). - С. 1.
4. Крнуни конститутсионии Цущурии Тоцикистон «Дар бораи Хукумати Цущурии Тоцикистон» / Ахбори Мацлиси Олии Цущурии Тоцикистон. - 2001.-№4.
5. Салимов, Н.Тоцикиоламшумул/Н. Салимов. А.Шарифзода. -Душанбе: Ирфон 2011-372с.
6. Салимов, НЛризнанныймиром таджик/Н. Салимов. А.Шарифзода.. -Душанбе: Ирфон, 2011.-372 c.
7. Суханрона ба ифтихори ба Рузи модар. 07.03.2017 [Сарчашмаи электрона] // Сайти Президенти Цущурии Тоцикистон. URL: http://www.president.tj/node/14719 (санаимуроциат: 04.07.2019).
8. Фармони Президенти Цущурии Тоцикистон аз 1 июни соли 1999, №1218 "Дар бораи таъсис додани Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Цущурии Тоцикистон " // Цущурият. -1999 -3 июн. - №45. - С.1.
9. Фармони Президенты Цущурии Тоцикистон «Дар бораи таъсиси Раёсати хизмати давлатии назди Президенти Цущурии Тоцикистон», аз 25 январи соли 2001, №475 // Цущурият. - 2001.-27январ. - №8 (20 288). - С. 1.
10. Фармони Президенти Цущурии Тоцикистон аз 3 декабри соли 1999, № 5 "Дар бораи тадбируои баланд бардоштани мацоми зан дар цомеа" // Бонки марками иттилооти ууцуции Цущурии Тоцикистон "Адлия". URL: http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?rgn=30595 (санаимуроциат: 04.07.2019).
REFERENCES:
1. Formation of New State Board. - Moscow: Radunitsa, 2002. - 416p.
2. Statement "On the State Sovereignty of Tajikistan Republic " // Collection of Tajikistan Republic Laws. - Part 1. -
P. 10-11.
3. The Election Has Took Placed Freedomly and Following the Democratic Values // Jumhuriyat. - 2010. - 2 March. -№28 (21689). - P. 1.
4. The Law of Tajikistan Republic "On Tajikistan Republic Government "// Tidings of Majlisi Oli of Tajikistan Republic. - 2001.-№4.
5. Salimov, N. The World Famous Tajik/N Salimov, A. Sharifzoda. -Dushanbe: Cognition, 2011. - 372p.
6. Salimov, N.Tajik Was Recognized by the World/ N.Salimov,A. Sharifzoda. - Dushanbe: Cognition, 2011.-372p.
7. Speech on the Honor of Mothers Day. 03/07/2017 [electronic resources] // The Site of Tajikistan Republic
President. URL: http://www.president.tj/node/14719 (date of request: 04.07.2019).
8. The Decree of Tajikistan Republic President from June 11999, No. 1218 "On the Formation of the Agency against Drug Circulation under Tajikistan Republic President" // Junhuriyat. -1999. - June 3. - #45. - P. 1.
9. The Decree of Tajikistan Republic President "On the Formation of the Executive State Authority under Tajikistan Republic President" from January 25 2001, №475//Junhuriyat. - 2001. - January 27. - #8 (20288). - P.1.
10. The Decree of Tajikistan Republic President from December 31999, No 5 "On the Assessment of Womans Place in the Society "// The Central Innovational and Juridical Bank under Tajikistan Republic "Justice " URL: http://www.adHa. tj/show_doc.fwx?rgn=30595 (date of request: 04.07.2019).
