Научная статья на тему 'ТАҲЛИЛИ МУҚОИСАВӢ-ҲУҚУҚИИ ҶАВОБГАРИИ ҶИНОЯТӢ БАРОИ ТАХРИБКОРӢ МУВОФИҚИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶИНОЯТИИ ТОҶИКИСТОН ВА УКРАИНА ВОБАСТА БА ОБЪЕКТИ ҶИНОЯТ'

ТАҲЛИЛИ МУҚОИСАВӢ-ҲУҚУҚИИ ҶАВОБГАРИИ ҶИНОЯТӢ БАРОИ ТАХРИБКОРӢ МУВОФИҚИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶИНОЯТИИ ТОҶИКИСТОН ВА УКРАИНА ВОБАСТА БА ОБЪЕКТИ ҶИНОЯТ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
373
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БЕЗОПАСНОСТЬ ГОСУДАРСТВА / ОБЪЕКТ / УГРОЗА НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ / ОБОРОНОСПОСОБНОСТЬ ГОСУДАРСТВА / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ / SECURITY OF STATE / OBJECT / THREAT TO NATIONAL SECURITY / STATE DEFENSE CAPABILITY / ECONOMIC SECURITY / АМНИЯТ / ДАВЛАТ / ТАҳДИД / АМНИЯТИ МИЛЛӣ / ИқТИДОРИ МУДОФИАВИИ ДАВЛАТ / АМНИЯТИ ИқТИСОДӣ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қудратов Некруз Абдунабиевич, Зоҳидова Муқаддам Мирмуҳаммадовна

Дар мақола таҳлили муқоисавӣ-ҳуқуқии ҷавобгарии ҷиноятӣ барои тахрибкорӣ мувофиқи қонунгузории ҷиноятии Тоҷикистон ва Украина вобаста ба объекти ҷиноят мавриди баррасӣ қарор дода шудааст. Дар ҳуқуқи ҷиноятии муосир методи ҳуқуқшиносии муқоисавӣ дар низоми таҳқиқи илмӣ яке аз методҳои пешбаранда ва универсалӣ мебошад. Муайян карда шудааст, ки объекти хелӣ ва намудии тахрибкорӣ дар КҶ Украина амнияти миллӣ, дар КҶ ҶТ бошад, ба сифати объекти хели ҳокимияти давлатӣ ва ба сифати объекти намудӣ амнияти давлатӣ баромад мекунанд. Асоснок карда шудааст, ки таҷриаи КҶ ҶТ дурустар мебошад. Зеро мафҳуми амнияти миллӣ маънои васеъ дошта, дар умум метавонад ба сифати объекти хелии ҳамаи ҷиноятҳои қисми махсуси КҶ Украина баромад кунад. Дар мақола тарафҳои мусбии таҷрибаи КҶ Украина ба эътибор гирифта шуда, таҳрири нави м. 309 КҶ ҶТ пешниҳод карда шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPARATIVE-LEGAL ANALYSIS OF CRIMINAL RESPONSIBILITY FOR DIVERSION ACCORDING TO CRIMINAL LEGISLATIONS OF TAJIKISTAN AND UKRAINE BY THE OBJECT OF CRIME

The authors have conducted a comparative-legal analysis of criminal responsibility for sabotage in conformity with the criminal legislations of Tajikistan and Ukraine on the object of crime. In modern criminal law the method of criminal jurisprudence has become one of leading and universal in the system of a methodological base of scientific research. According to the Criminal Code of Ukraine a generic and specific object of sabotage is national security of the country, but TR CC has distinctions as there are public relations in the sphere of state power being a generic object and a specific object is state security. It is well-grounded that TR CC practice is more correct as the notion “national security” has a wide meaning and in general it can become a generic object of the entire corpus delicti according to Especial part of Ukraine Criminal Code. As a result, taking into account some positive items of article 113 of the Criminal Code of Ukraine a new version of article 309 of TR CC is proposed.

Текст научной работы на тему «ТАҲЛИЛИ МУҚОИСАВӢ-ҲУҚУҚИИ ҶАВОБГАРИИ ҶИНОЯТӢ БАРОИ ТАХРИБКОРӢ МУВОФИҚИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶИНОЯТИИ ТОҶИКИСТОН ВА УКРАИНА ВОБАСТА БА ОБЪЕКТИ ҶИНОЯТ»

12 00 08 12 00

УДК: 343 ББК: 67.408.1

ТАХДИЛИ МУЦОИСАВИ-ХУЦУЩИ ЦАВОБГАРИИ ЦИНОЯТИ БАРОИ ТАХРИБКОРИ МУВОФИЩ ЦОНУНГУЗОРИИ ЦИНОЯТИИ ТОЦИКИСТОНВА УКРАИНА ВОБАСТА БА ОБЪЕКТИ ЦИНОЯТ

СРАВНИТЕЛЬНО-ПРАВОВОЙ АНАЛИЗ УГОЛОВНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА ДИВЕРСИЮ ПО УГОЛОВНОМУ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВУ ТАДЖИКИСТАНА И УКРАИНЫ ПО ОБЪЕКТУ ПРЕСТУПЛЕНИЯ

COMPARATIVE LEGAL ANALYSIS OF CRIMINAL RESPONSIBILITY FOR DIVERSION ON CRIMINAL LEGISLATIONS OF TAJIKISTAN AND UKRAINE BY THE OBJECT

OF CRIME

УГОЛОВНОЕ ПРАВО 08 CRIMINAL LAW

Кудратов Некруз Абдунабиевич, мудири кафедраи ууцуци ицтисодии Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон, номзади илмуои ууцуц, дотсент (Тоцикистон, Душанбе); Зо^идова Муцаддам Мирму^аммадовна, сармуаллими кафедраи назария ва таърихи давлат ва ууцуци ДДХрСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Кудратов Некруз Абдунабиевич, завкафедрой экономического права Таджикского государственного университета коммерции, к. ю. н., доцент (Таджикистан, Душанбе); Зохидова Мукаддам Мирмухаммадовна, ст. преподаватель кафедры теории и истории государства и права ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Kudratov Nekruz Abdunabievich, Head of the Department of Economic Law under the Tajik State University of Commerce, PhD in Law, Associate Professor (Tajikistan, Dushanbe); Zokhidova Mukaddam Mirmukhammadovna, senior lecturer of the department of theory and history of state and law under the TSULBP (Tajikistan, Khujand). E-MAIL: nek-kudratov@mail.ru

Калидвожах;о: амният; давлат; объект; таудид; амнияти милли; ицтидори мудофиавии давлат; амнияти ицтисоди;

Дар мацола таулили муцоисави-ууцуции цавобгарии циноятй барои тахрибкори мувофици цонунгузории циноятии Тоцикистон ва Украина вобаста ба объекти циноят мавриди барраси царор дода шудааст. Дар ууцуци циноятии муосир методи ууцуцшиносии муцоисави дар низоми тауцици илми яке аз методуои пешбаранда ва универсалы мебошад. Муайян карда шудааст, ки объекти хели ва намудии тахрибкори дар КЦ Украина амнияти милли, дар КЦ ЦТ бошад, ба сифати объекти хели уокимияти давлати ва ба сифати объекти намуди амнияти давлати баромад мекунанд. Асоснок карда шудааст, ки тацриаи КЦ ЦТ дурустар мебошад. Зеро мафууми амнияти милли маънои васеъ дошта, дар умум метавонад ба сифати объекти хелии уамаи циноятуои цисми махсуси КЦ Украина баромад кунад. Дар мацола тарафуои мусбии тацрибаи КЦ Украина ба эътибор гирифта шуда, таурири нави м. 309 КЦ ЦТ пешниуод карда шудааст.

Ключевые слова: безопасность государства; объект; угроза национальной безопасности;

обороноспособность государства; экономическая безопасность

Проведен сравнительно-правовой анализ уголовной ответственности за диверсии по уголовному законодательству Таджикистана и Украины по объекту преступления. В современном уголовном праве метод сравнительного правоведения становится одним из ведущих и универсальных в системе методологической базы научных исследований. Установлено, что, согласно УК Украины, родовым и видовым объектом диверсии выступает национальная безопасность, а в УК РТ имеются отличия, так как здесь в качестве родового объекта выступают общественные отношения в сфере государственной власти, а в качестве видового -государственная безопасность. Обосновано, что практика УК РТ является более правильной, поскольку понятие «национальная безопасность» имеет широкое значение и в общем может стать родовым объектом всего состава преступления согласно Особенной части УК Украины. В итоге, принимая во внимание некоторые положительные моменты ст. 113 УК Украины, предложена новая редакция ст. 309 УК РТ.

Key words: security of state, object; threat to national security, state defense capability;

economic security

The authors have conducted a comparative-legal analysis of criminal responsibility for sabotage in conformity with the criminal legislations of Tajikistan and Ukraine on the object of crime. In modern criminal law the method of criminal jurisprudence has become one of leading and universal in the system of a methodological base of scientific research. According to the Criminal Code of Ukraine a generic and specific object of sabotage is national security of the country, but TR CC has distinctions as there are public relations in the sphere of state power being a generic object and a specific object is state security. It is well-grounded that TR CC practice is more correct as the notion "national security" has a wide meaning and in general it can become a generic object of the entire corpus delicti according to Especial part of Ukraine Criminal Code. As a result, taking into account some positive items of article 113 of the Criminal Code of Ukraine a new version of article 309 of TR CC is proposed.

Дар докринаи худуди чиноятй адида дар бораи мансубияти худуди чиноятй, яъне дорои худуди чиноятии худ будани хар як давлат, ба талаботи замони нав чавобгу намебошад. Бо инкишофи раванди чахонишавй муносибатхои чамъиятии фаромиллие пайдо шуданд, ки фарогири чиноятхо ба мудобили сулх ва амнияти башарият, чинояткории фаромиллй дар шаклхои муомилоти гайридонунии молу мулк, ярод, маводи мухаддир, хариду фур уши одамон, предметхои мероси фархангй, коррупсияи низоманд, киберчиноятхо ва монанди инхо мебошанд. Чунин равандхо сабаби татбиди усулхои нави худуди чиноятй гардиданд [1, с. 29]. Усули мудоисавй -худудй дар илми худуди чиноятй барои муайян кардани мазмун ва мохияти меъёрхои худудй-чиноятй ва институтхои он, тавсифи сиёсати худудй-чиноятии давлат ё гуруххои байнидавлатй, инчунин донунгузории чиноятии давлатхо бо мадсади ошкор намудани нишонахои мухим ва хусусияти догмавии худуд ва донуниятхои инкишофи он барои дар оянда мукаррар сохтани самтх,ои имконпазири такмили донунгузории чиноятй ва татбиди амалии он истифода мегардад.

Усули мудоисавй-худудии тахдидот чихати мударрар намудани сохти ичтимоии

чавобгарии чиноятй ва чазо, чиноят ва f. хамчун унсури объективии хакикият чой доранд ва дар чамъият функсияихои муайянро ичро мекунанд [2], ки бахри таъмини амнияти шахс, чамъият, давлат ва тартиботи хукукии чахонй равона гардидаанд. Храмин тавр, истифодаи усули мукоисавй-хукукй дар илми хукуки чиноятй имконият медихад, ки ба таври мушаххас конунияти пайдоиши манъи хукукй-чиноятй, мавчудият ва татбики он, дурнамои инкишоф ва такмили он муайян карда шавад [3, с. 11].

Илми хукуки чиноятии ватанй дар татбики ин метод тачрибаи бисёр андухтааст. Вале гузариш ба гояхои арзишманди умумибашарй дар сохаи хукуки чиноятй тачдиди назари вазифахоеро пешбинй мекунад, ки дар назди мухаккикон хангоми истифодаи ин метод ба миён меоянд. Зеро вазифаи аввалиндарачаи хизбй-гоявии илми хукуки чиноятй имконияти потенсиалии методи номбурдаро ба таври чиддй махдуд намуда, онро асосан ба фош кардани назарияи иртичоии хукуки чиноятии буржуазй ва мохияти иртичой доштани худи конунгузории чиноятии буржуазй равона менамуд. Дар ин чода дар назарияи хукуки чиноятии шуравй кушоду равшан ба «зиёдатй» даст задан рох дода шудааст. Танкид меъёри объективонаи худро аз даст дода, худи назарияи хукуки чиноятй табиатан аз чунин муносибат бисёр хислатхоро гум кардааст.

Усули мукоисавй-хукукй усуле мебошад, ки ичрои вазифахои зеринро дарбар мегирад: а) муайян кардани холати номаълум бо рохи мукоисаи он бо омилхои маъмул; б) муайян кардани сифат ё хосиятхои зухурот бо рохи мукоисаи он бо дигар сифатхо ё хосиятхои хамин зухурот ё сифатхо ё хосиятхои зухуроти дигар; в) мукаррар кардани конуниятхо бо рохи мукоисаи объектхо дар замонхои гуногун, мукоисаи сифати онхо дар гузашта бо хамон сифатхо дар холати хозира барои муайян кардани таFЙирот ё тамоюлхои инкишоф.

Дар конуни чиноятии муосир усули хукукшиносии мукоисавй ба яке аз методхои пешрафта ва универсалии низоми пойгохи методологии тахкикоти илмй табдил меёбад, ки ба мукоисаи низоми хукуки чиноятии байналмилалй бо низоми хукуки чиноятии миллии хар як давлати мушаххас имкон медихад. Х,амин тавр, методи мазкур самтхои истифодаи тачрибаи хоричии хукукшиносиро оид ба такмили конунгузории чиноятии ватанй пешниход мекунад [4].

Дар мархалаи кунунии рушди хар як давлат, масъалаи асосй хифзи амнияти миллй мебошад, яъне, тахти мухофизат будани манфиатхои хаётан мухими инсон ва шахрванд, чомеа ва давлате, ки дар он рушди устувори чомеа, саривакт ошкор, пешгирй ва бартараф кардани тахдидхои вокей ва эхтимолй ба манфиатхои миллй таъмин карда мешаванд.

Хифзи амнияти иктисодй ва таъмини иктидори мудофиавй аз душманон (чинояткорон, тахрибкунандагон) вазифаи асосии давлат мебошад. Тахрибкорй хамчун чиноят алайхи давлат, дар кишвархои гуногун, бо максадхои гуногун, аз чумла халалдор кардани амнияти иктисодй ва мудофиаи давлат, амнияти умумии давлат, ноустувор кардани фаъолияти муътадили макомоти давлатй ё вазъияти чамъиятию сиёсй, заиф кардани давлат [5], заиф кардани кудрат ё эчоди дигар душворихо амалй карда мешавад.

Тахрибкорй (диверсия) амалхои касдонаи вайронкоронае мебошад, ки зидди объектхои (иншоотхои) иктисодй ё низомй (мудофиавй), инчунин амалхое, ки барои ноустувор сохтани идоракунии макомоти давлатй ва макомоти махаллии хокимияти давлатй дар акибгохи душман барои ноил шудан ба максадхои муайян (аксаран сиёсй) ё умуман суст кардани давлат

дар равона шудаанд.

Мафхуми тахрибкорй хамчун чиноят, дар сатхи конунгузории хам Точикистон ва хам Украина соли 1927 ворид карда шуд. Дар м. 9-и Низомнома дар бораи чиноятхои давлати (контрреволютсионй) ва махсусан барои ИЧШС чиноятхои хавфноки зидди тартиботи идоракунй с. 1927., амалхои тахрибкорй (диверсионй), яъне "бо мак;садхои зиддиинкилобй несту нобуд ё хароб кардан, таркиш, содир кардани сухтор ё амалхои дигар, ки бар зидди рохи охан ё дигар воситахои алок;а, обанборхо, анборхои чамъиятй ё дигар бинохои давлатй ё чамъиятй" фахмида мешуданд.

Ташаккул ва инкишофи минбаъдаи (аз нуктаи назари объективй ва субъективии чиноят комил) мафхуми тахрибкорй дар конуни нави ИЧШС «Дар бораи чавобгарии чиноятй барои чиноятхои давлатй» (соли 1958), сипас дар Кодекси чиноятии ИЧШС (соли 1960) ва Кодекси чиноятии РСС Точикистон (соли 1961) инъикос ёфт. Ба тарафи объективии тахрибкорй амалхои нав, аз забили куштори оммавии одамон, расонидани зарари чисмонй ё зарари дигар ба саломатии онхо, захролудкунии оммавй ё пахнкунии эпидемия ва эпизоотика дохил карда шуд. Гайр аз ин, хадафи тахрибкорй дар ин санадхо мушаххас карда шуд: суст кардани давлати шуравй муайян гардид.

КЧ ЧТ соли 1998 дар м. 309 мафхуми тахрибкориро дар тахрири нав бо каме тагйирот пешниход намуд. Дар ин кодекс максади тахрибкорй ноустувор сохтани амнияти иктисодй ва иктидори мудофиавии Чумхурии Точикистон эътироф гаштааст, на ин ки заиф кардани давлат. Тарзу усули содир намудани чиноят таркиш, сухтор ё дигар кирдорхо, хадафи он - корхонаю иншоот, рох ва воситахои наклиёт, воситахои алока, объектхои таъминоти зиндагии ахолй муайян гардиданд. Ч,анбаи объективии тахрибкорй дар нобуд ё вайрон кардани объектхои зикршуда ифода меёбад. Бархилофи КЧ ЧТ, дар м. 113 -и КЧ Украина тахрибкор й хамчун таркиш, оташзанй ва амалхои дигаре, ки бо максади суст кардани давлат содир мешавад ва аз байн бурдани оммавии одамон, расонидани зарархои чисмонй ё зарари дигар ба саломатии онхо, вайрон кардан ё зарар расонидан ба объектхои дорои ахамияти хочагии халк ё мудофиавй нигаронида шудаанд. Х,амчунин бо максадхои мазкур содир кардани амалхое, ки ба ифлосшавии радиоактивй, захролудкунии оммавй, пахнкунии эпидемияхо, эпизоотика ё эпифитотияхо равона шудаанд, тавсиф гардидааст.

Храмин тарщ, ахамияти тахлили мукоисавй-хукукй на танхо дар гирифтани маълумоти нав дар бораи хусусиятхои падидахо ва равандхои мукоисашаванда, балки ба даст овардани иттиллот дар бораи муносибатхои мутакобилаи бевосита ва бавоситаи онхо, инчунин тамоюлхои умумии фаъолият ва инкишофи онхо зохир мегардад. Тахлили мукоисавй ба тачдиди назари танкидии андешахои мухаадщ он дар бораи ин ё он ходисахо ва равандхои гуногуни ичтимой, ки дар чараёни ягон кишвари алохидаро тадкик кардани у ташаккул ёфтаанд ва у омода аст онхоро универсалй, яъне барои татбик дар бисёр мамлакатхои дигар кобили кабул мешуморад, , мусоидат мекунад.

Тахлили мукоисавй-хукукии чавобгарии чиноятй барои тахрибкорй мувофици конунхои чиноятии Чумхурии Точикистон ва Украина вобаста ба объекти чиноят дар асоси меъёрхои зерин сурат мегирад:

1) Динамикаи (пуёии) содиршавии тахрибкорй дар Точикистон ва Украина. Шумораи чиноятхои сабтшуда тибки м. 309 КЧ ЧТ аз соли 2010 то 2018 нишон медихад, ки динамикаи содиршавии он чандон зиёд нест. Масалан, агар соли 2010 аз руи м. 309 КЧ

ЧТ ягон чиноят ба кайд гирифта нашуда бошад, дар соли 2011 6 холати содиркунии тахрибкорй ба кайд гирифта шудааст. Дар солхои минбаъда бошад микдори содиршавии тахрибкорй хусусиятхои ноустувор дошт: 2012 - 2; 2013 - 1; 2014 - 1; 2015 - 1; 2016 - 4; 2017 - 6; 2018 - 1 холат. Омори солхои 2019-2020 аз руи ин модда дастрас нест. Дар Украина, солхои охир, афзоиши назарраси динамикаи тахрибкорй ба кайд гирифта шудааст.Масалан, тибки маълумоти Прокуратураи Генералии Украина, агар дар соли 2013 чунин чиноят ба кайд гирифта нашуда бошад, пас соли 2014 59 холат, 2015 - 36, 2016 - 11, 2017 - 8 ва дар давраи нимсолаи аввали соли 2018 - 4 ходисаи тахрибкорй ба кайд гирифта шудааст. Дар солхои 2013-2017 муфаттишони Хадамоти амнияти Украина 134 тафтиши каблазсудиро нисбат ба 41 нафар огоз кардаанд, ки аз руи аломатхои чинояти дар м. 113 КЧ, Украина пешбинй шударо амалй гардонидаанд. Соли 2017 34 истехсолоти чиноятй нисбат ба 9 нафар амалй шудааст [6, с. 15].

2. Объекти чиноят. Одатан, омузиши таркиби чиноят аз баррасии аломатхои объективии он, яъне объекти чиноят огоз мешавад. В. Я. Татсий дуруст кайд мекунад, ки «халли дурусти масъалаи объекти чиноят ахамияти хам назариявй ва хам амалй дорад. Махз объекти чиноят ба муайян кардани мохияти ичтимоии чиноят, ошкор сохтани окибатхои барои чамъият хавфнокии он, бандубасти дурусти кирдор имконият медихад [7, с. 110]. Инчунин объекти чиноят барои муайян кардани худи мафхуми чиноят ахамияти хоса дорад, зеро ба мазмуни аломатхои объективй ва субъективии он таъсири назаррас мерасонад, хангоми бандубасти чиноятхо аз руи ^исми махсуси Кодекси чиноятй нуктаи ибтидой ба шумор меравад.

Объекти хелй ва намудии тахрибкорй мувофики КЧ Украина амнияти миллии Украина бошад, пас дар Кодекси КЧ, ЧТ онхо фарк мекунанд, яъне ба сифати объекти хелй муносибатхои чамъиятй дар сохаи хокимияти давлатй ва ба сифати объекти намудй амнияти давлатй зохир мегарданд.

Дар бобати масъалаи муайян кардани объекти бевоситаи тахрибкории м. 113 КЧ Украина дар адабиёти илмй иттифоки ороъ вучуд надорад. Баъди кабул ва мавриди амал карор гирифтани КЧ Украина дар бораи объекти ин чиноят дар адабиёт фикрхои гуногун баён карда шуданд: "Объекти бевоситаи тахрибкорй асосхои иктисодй ва амнияти дохилии Украина мебошад. Хдёт, саломатии инсон, амнияти экологй ва гайра объектхои иловагй буда метавонанд." [8, с. 26]».

Акидае дигаре вучуд дорад, ки тибки он объекти бевоситаи тахрибкорй амнияти давлат буда предмети чиноят инхо шуда метавонад:

- хаёт ва саломатии одамон;

- иншоот ва коммуникатсияхои дорои ахамияти миллй ё мудофиавй (корхонахо, неругоххо, пулхо, саддхо, истгоххои рохи охан, лулахои газ, анборхо ва гайра);

- галаи хайвоноти хонагй (асп, гов, хук, гусфанд);

- растанихо (зироатхои хуроки чорво) бошад [9, с. 231].

Нихоят, чунин акидае низ чой дорад, ки объекти бевоситаи тахрибкорй амнияти давлат дар сохахои иктисодй, экологй, харбй ё ягон сохаи дигар мувофикан ба самтгирии амали мушаххаси тахрибкорй мебошад. Гайр аз ин, ба акидаи муаллифони ин нуктаи назар, ба чунин чиноят объекти иловагии хатмй хос мебошад, ки дар шаклхои гуногуни ин чиноят мундаричаи мухталиф дошта метавонанд: хаёт ва саломатии шахс (ашхос), моликият ва мухити зист [10, с. 263].

Тахлили м. 309 КЧ ЧТ нишон медихад, баръакси КЧ Украина объекти бевоситаи

тахрибкорй амнияти иктисодй ва мудофиавии давлат ба хисоб меравад. Амнияти иктисодй ва иктидори мудофиавии давлат дар таркиби тахрибкорй муносибатхои мустакили чамъиятй мебошанд, ки бевосита объекти ин чиноятро ташкил медиханд.

Категорияи «амнияти иктисодй» дар илми Точикистон истилохи нисбатан нав буда, онро аз нигохи илми хукукшиносй, иктисоди хавфхо (таваккалхо) ва назарияи амният мавриди тадк,ик, карор медиханд. Таърифи ягонаи илмии амнияти иктисодй вучуд надорад. Амнияти иктисодй дар каринаи м. 309 КЧ,ЧТ бо хифзи корхонахо, иншоотхо, роххо ва воситахои наклиёт, воситахои алока, иншооти таъминоти зиндагии ахолй аз содир кардани таркиш, сухтор ва дигар амалхое, ки ба суст кардани амнияти иктисодй ва иктидори мудофиавии Точикистон нигаронида шудаанд, алоцаманд аст.

Категорияи дигаре, ки м. 309 КЧ, ЧТ химоя мекунад муносибатхои чамъиятй дар сохди кобилияти мудофиавии Чумхурии Точикистон мебошад. Дар конунгузорй таърифи «иктидори мудофиавии давлатй" вучуд надорад. Иктидори мудофиавии давлат мафхуми васеъ аст.

^обилияти мудофиавии давлат хамчун объекти м. 309 КЧ, ЧТ бо кобилияти мудофиавии корхонахо, иншоотхо, роххо ва воситахои наклиёт, воситахои алока, иншооти таъминоти зиндагии ахолй, ки бевосита ба таркиби мудофиаи Точикистон дохиланд, алокаманд аст. ^обилияти мудофиавии давлат низомест, ки на танхо чорахои низомй, балки як низоми чорабинихои сиёсй, хукукй, иктисодй, илмй, техникй, экологй, ичтимой ва гайраро фаро мегирад, ки мустакиман ба мухофизати сохибихтиёрй, томият ва дахлнопазирии каламрави давлат, инчунин, химояи манфиатхои давлат ва хаёти осоиштаи ахолй равона карда шудааст [11].

Храмин тарик, объекти бевоситаи тахрибкорй (м. 309 КЧ ЧТ) муносибатхои чамъиятй мебошанд, ки амнияти иктисодй ва кобилияти мудофиавии давлатро аз тахдидхои дохилй ва хоричй таъмин мекунанд.

3. Предмети чиноят. Кисми таркибии объекти чиноят предмети он мебошад. Предмети чиноят дар таркиби тахрибкорй хангоми бандубаст накши мухим мебозад. Номгуи ба предметхои тахрибкорй дар м. 309 КЧ ЧТ номбар гардидаанд: корхонахо, иншоотхо, роххо ва воситахои наклиёт, воситахои алока, объектхои таъминоти зиндаги ахолй.

Мувофики диспозитсияи м. 113-и Кодекси чиноятии Украина, предмети диверсия молу мулк, яъне объектхои мухими миллй ё мудофиавй, объектхои олами хайвонот ва наботот аст. [12, с. 154].

Бо назардошти он, ки предмети чиноят наметавонад хаёт ва саломатии одамон бошад, A.C. Климосюк пешниход менамояд, ки намудхои зерини предмети чиноят мукаррар карда шаванд: 1) объектхои дорои ахамияти мухими давлатй ё мудофиавй - хангоми таркиш, сухтор ё дигар амалхое, ки барои нобуд ё вайрон кардани ин объектхо нигаронида шудаанд; 2) худуд - хангоми содир кардани амалхое, ки ифлосшавии радиоактивй равона шудаанд; 3) хайвонот - хангоми содир кардани амалхое, ки ба захролудкунии оммавй ё пахншавии эпизоотика равона шудаанд; 4) рустанихо - хангоми ичрои амалхое, ки ба пахншавии эпифитотия равона шудаанд [13, с. 51].

Дар таълимоти хукуки чиноятй, дар баробари ин предметхо, нуктаи назаре низ вучуд дорад, ки мувофики он тахрибкорй метавонад хангоми ба предмети муносибатхои гайримоддй таъсир расонидани гунахкор чой дошта метавонад. Дар муносибатхои гайримоддй вазифаи предметро на ашьёи олами моддй, баллки арзишхои дигари ичтимой ичро мекунанд. [14, с. 27]

Пешрафти илм ва техника доираи предметхои тахрибкориро, ки метавонанд

хадафи гуруххои тахрибкорон гарданд, васеъ менамояд. Хрло сарфи назар аз шакли ифода, тахким, нигохдорй ва интикол, арзиш ва ахмияти иттилоот дар сохахои мухталифи илм, технология ва идоракунй назаррас баланд шудаанд. Сатхи баланди рушди технологияхои иттилоотй, истифодаи васеи онхо дар фаъолияти корхонахо, иншоотхо, роху воситахои наклиёт, воситахои алока ва объект хои таъмини зиндагии ахолй аз бисёр чихат аз кабули чорахои дахлдори химоят аз тачовузи чиноятй вобаста аст. Таъминнокии иттилоотии ин объектхо яке аз шартхои асосии фаъолияти муътадили иктисодиёт мебошад. Fайр аз он, амнияти иттилоотй дар низоми амнияти миллй накши мухим дорад, зеро баъзе сохахо, бахусус кобилияти мудофиавй ва иктисодй мустакиман аз иттилоот вобастагй доранд [15, с.126].

Яке аз намудхои тахдид ба амнияти миллй мувофики ^онуни ЧТ «Дар бораи амният» кирдорхое мебошанд, ки ба амнияти иттилоотии кишвар тачовуз мекунанд. Дар асоси гуфтахои боло ба чунин хулоса омадан мумукин аст, ки иттилоот, бахусус иттилооти компютерй дар холатхои касдан несту нобуд кардан ё тахриф кардани он бо максади халалдор сохтани амнияти иктисодй ва кобилияти мудофиавии давлат (кибертахрибкорй) бояд хамчун предмети чинояти тахрибкорй эътироф карда шавад.

Х,амин тарик, дар асоси тахлили натичахо дар сохаи чавобгарии чиноятй барои тахрибкорй метавон тасдик кард, ки дар он чанбахои мусбати зиёд вучуд дорад ва тачрибаи ду мамлакатро дар хар ду кишвар ба максади такмили сохаи бандубасти тахрибкорй истифода бурдан мумкин аст. Мукоиса (микромукоиса) -и конуни чиноятй оид ба чинояти тахрибкорй ба мо имкон дод, ки хулосахои зеринро барорем:

1) усули хукукшиносии мукоисавй дар сохаи хукуки чиноятй яке аз воситахои асосии тахкики низомманди илмй мебошад ва маъруфияти зиёд дорад. Ин усул ба хамохангсозии низомхои хукукии миллй ва наздик шудани (аппроксиматсияи) санадхои меъёрии байналмилалй мусоидат мекунад. Тахкикоти мукоисавии хукуки чиноятй дар гузаронидани исло хоти конун имкониятхои зиёд ба миён меоранд. Ба туфайли чунин тахкикот, дар бораи танзими муносибатхои хукукии чиноятй дар дигар давлатхо иттилоот ба даст оварда мешавад, ки метавонанд барои конунгузор сарчашмаи арзишнок махсуб гарданд;

2) иттилооте, ки бо максади вайрон ё несту нобуд кардани амнияти иктисодй ва кобилияти мудофиавии давлат (кибертахрибкорй) истифода мешавад бояд предмети тачовузи чинояткоронае чунин чиноят чун тахрибкорй дар Кодекси чиноятии хам ЧТ ва хам Украина эътироф карда шавад;

3) бо дарназардошти баъзе чихатхои мусбати м. 113-и Кодекси чиноятии Украина, тахрири нави моддаи 309 КЧ ЧТ дар шакли зерин пешниход карда мешавад:

1) кирдорхои касдонае, ки барои несту нобуд ё вайрон кардани корхонахо, иншоот, роххо ва воситахои наклиёт, воситахои алока, объектхои таъмини зиндагии ахолй бо максади ноустувор сохтани амнияти иктисодй ва кобилияти мудофиавии Чумхурии Точикистон - ...

2) Храмин кирдор, агар:

а) такроран ё аз чониби гурухи муташаккил;

б) бо суиистифода аз макоми хизматй;

в) дар холати чангй ё дар вакти чанг;

г) боиси марги оммавии одамон, расонидани зарари чисмонй ё дигар намуди зарар ба

саломатй;

д) бо ифлоскунии радиоактивй, захролудкнии оммавй, пахншавии эпидемия, эпизоотика ё эпифитотияхо;

е) бо ма^сади дар байни омма ва хайвонот пахн кардани касалихои дигари сироятй, содир шуда бошад, - ...

Пайнавишт:

1) Туляков В.О. Сравнительный метод в науке уголовного права /В.О. Туляков //Вестник Ассоциации уголовного права Украины. - 2014. - № 1 (2). - С. 29-35.

2) Ingthorsson R.D. The Natural vs. The Human Sciences: Myth, Methodology and Ontology [Text] /R.D. Ingthorsson //Discusiones Filosóficas. - №. 22. - January-June. - 2013.

3) Сердюк П.П. Теория уголовной ответственности в современном уголовном праве: сравнительно-правовое исследование: дис. д-ра юрид. наук [Текст] / П.П. Сердюк. -Запорожье, 2013. - 463 с.

4) Савченко А. В. Понятие сравнительного уголовного права и общая характеристика основных современных правовых семей [Текст] / Мультимедийное учеб. пособие «Уголовное право: Общая часть» [Электронный ресурс]. Режим доступа: -http://www. naiau. kiev. ua/books/mnp_krum _pravo_zag/Files/Lekc/T21/T21_P1.html. (Дата обращения: 10.01.2020).

5) ст. 113 УК Республики Украина; ст. 303 УК Республики Армения.

6) Климосюк А.С. Уголовная ответственность за диверсию (на укр. яз.): дис...канд. юрид. наук/ А.С. Климосюк. - Харьков, 2018. - 247 с.

7) Кримтальне право Украгни. Загальна частина: тдручник (Уголовное право Украины. Общая часть: учебник) / за ред. В.Я. Тащя, В.1. Борисова, В.1. Тютюгта. 5-те вид., переробл. i допов. - Харюв: Право. - 2015. - 528 с.

8) Научно - практической комментарий к Уголовному кодексу Украины. Особенная часть/ Шд загальною редакщею Потебенька М.О., Гончаренка В.Г. - Киев: Форум, 2002. - 987 с.

9) Научно - практической комментарий к Уголовному кодексу Украины. /За ред. С.С.Яценка. -Киев: А.С.К., 2002. - 936 с.

10) Научно - практической комментарий к Уголовному кодексу Украины. / Под ред. М.И. Мельника, М.И. Хавронюка. -К. : Канон. - 2001. - 1104 с.

11) Кудратов Н.А. Преступления против основ конституционного строя и безопасности государства: учебно-методическое пособие. / Н.А. Кудратов. - Душанбе, 2019. - 235 с.; Кудратов Н.А. К определению понятия "диверсия " и ее объекта /Н.А. Кудратов // Вестник Таджикского национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук. - 2018. - № 9. - С. 289-294.

12) Таций В.Я. Объект и предмет преступления в уголовном праве Украины: монография. (на украинском яз.) / В.Я. Таций. - Харьков: Право, 2016. - 256 с.

13) Бантишев О.Ф. Уголовная ответственность за преступления против основ национальной безопасности Украины (проблемы квалификации): монография. (на украинском яз.) / О.Ф. Бантишев, О.В. Шамара. - Луганск: Виртуальная реальность, 2014. - 198 с.

Reference Literature:

1) Tulyakov V. A. Comparative Method in the Science of Criminal Law / V.O. Tulyakov // Bulletin of the Association of Criminal Law of Ukraine, 2014, - № 1 (2). - pp. 29-35

2) Ingthorsson R.D. The Natural vs. The Human Sciences: Myth, Methodology and Ontology [Text] /R.D. Ingthorsson //Discusiones Filosóficas. - №. 22. - January - June. - 2013.

3) Serdyuk PP The Theory of Criminal Liability in Modern Criminal Law: a Comparative-Legal Invertigation: Doctoral dissertation in jurisprudence. - Zaporozhye, 2013. - 463 pp.

4) Savchenko A. V. The Concept of Comparative Criminal Law and General Characteristics of the Major Contemporary Legal Families [Text] / Multimedia textbook Manual "Criminal Law: Common Part" [Electronic resource]. - Access mode http://www.naiau.kiev.ua/books/mnp_krum_prav_zag/Files/Lekc/T21/T21_P1.html. (Date of access 10/01/2020)

5) Art. 113 of the Criminal Code of Ukraine, Art. 303 of the Criminal Code of the Republic of Armenia

6) Klimosyuk A. S. Criminal Liability for Sabotage. (in Ukrainian). / A.S. Klimosyuk. Candidate dissertation in jurisprudence. - Kharkov. 2018. - 247pp.

7) Criminal Law of Ukraine. Common Part: textbook (Criminal law of Ukraine. Common part: textbook) / under the editorship of. V.Ya. Tatsiy, V. I. Borisov, VI Tyutyugin. The 5-th edition, revised and enlarged. - Kharkov: Law. - 2015. - 528 pp. (in Ukranian)

8) Scientifico-Practical Commentary on the Criminal Code of Ukraine. Especial part. Under the editorship of Potebenko M. O. Goncharenko V. G. - Kiev: Forum. - 2002. - 987pp.

9) Scientifico-Practical Commentary on the Criminal Code of Ukraine. / under the editorship of S. S. Yatsenko. - K.: A.S.K. - 2002, - 936pp.

10) Scientifico-Practical Commentary on the Criminal Code of Ukraine. / under the editorship of W. E. Melnik, M. I. Khavronyuk. - K.: Canon. - 2001. - 1104 pp.

11) Kudratov N. A. Crimes against the Foundations of the Constitutional Order and Security of the State. Tutorial. / N. A. Kudratov. - Dushanbe, 2019. - 235 p.; Kudratov N. A. On the Definition of the Notion "Diversion" and its Object / N. A. Kudratov // Bulletin of the Tajik National University. Series of Socio-Economic and Social Sciences. 2018, # 9. 289-294.pp

12) Tatsiy V.Ya. Object and Subject of Crime in the Criminal Law of Ukraine: monograph. (in Ukrainian.) / V.Ya. Tacia. - Kharkov: Law, 2016. - 256pp.

13) Bantyshev O. F. Criminal Liability for Crimes versus the National Security of Ukraine (qualification problems): monograph. (in Ukrainian). O. F. Bantyshev, O. V. Shamara. -Lugansk: Virtual Reality, 2014. - 198 pp.

- 1C9 -

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.