CC BY
0
Азизов Сорбон Садуллоевич, н.и.ф., дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров"(Тоцикистон Хуцанд)
Азизов Сорбон Садуллоевич, к.ф.н., доцент кафедры таджикской классической литературы ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Azizov Sorbon Sadulloyevich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik classic literature of SEI «KhSU named after acad.B.Gafurov» (Tajikistan, Khujand), E-mail:sorbon-1987@mail.ru Вожа^ои калиди: Хайём, Саъдии Шерози, таъсирпазири, рубои, газал, андешауои фалсафи, куза, гил, ганимат донистани умр, цазову цадар
Дар мацола таъсири андешауои фалсафии Умари Хайём ба газалиёти Саъдии Шерози мавриди барраси царор гирифтааст. Зимни баррасии масъалаи мазкур муаллиф цайд мекунад, ки дар баробари баёни мавзууои ишци заминию ирфони дар газалиёти Саъди андешауои хайёмона ба мушоуида мерасад. Бо овардани мисолуо аз рубоиёти Хайём ва газалиёти Саъди таъсири андешауои фалсафии Хайёмро ба газалиёти Саъди дар бахшуои "пас аз марг хишту куза сохтан аз гили инсон", "ганимат донистани фурсати имруз ва шод зистан", "нотавонии инсон дар баробари цазову цадар мавриди таулил царор додааст. Натицаи тауцици мавзуъ нишон медщад, ки таъсири фалсафаи хайёмона дар осори Саъди, махсусан газалиёти у ба рушани мушоуида мешавад. Харчанд сабки баёни ин ду шоир дар масъалаи мавриди таулил тафовут дорад, зеро тарзи гуфтори Хайём дар рууияи фалсафи бо диди интицоди ва шакку тардид ба цазову цадар ва яъсу ноумеди ба поёни зиндагии инсон аст. Вале Саъди уамин андешауои Хайёмро дар хусуси маргу зиндаги ва цазову цадару поёни зиндагии инсон бо лауне латифу завцу шур дар рууияи ошицона сурудааст.
Ключевые слова: Хайям, Саади Ширази, влияние, рубаи, газель, философские мысли, кувшин, глина, познание житейских трофеев, судьба
В статье рассматривается влияние философских идей Омара Хайяма на газели Саади Ширази. В ходе обсуждения этого вопроса автор отмечает, что наряду с изложением темы земной и мистической любви в газелях Саади присутствуют и некоторые хайямовские философские мысли. На примерах из четверостишия Хайяма и газелей Саади анализируется влияние философских мыслей Хайяма на газели Саади, особенно на темы перехода человеческого духа из одной формы в другую после его смерти, о смысле жизни человека, о незащищенности его перед лицом судьбы и времени, об очаровании мимолетных мгновений радости. Исследование темы показывает, что влияние философских идей Хайяма отчетливо заметно в творчестве Саади, особенно в его газелях. Способ выражения этих двух поэтов в анализируемом вопросе различен, поскольку стиль речи Хайяма выдержан в философском духе с критическим взглядом и сомнениями в судьбе и отчаянием по поводу конца человеческой жизни. Однако те же мысли Хайяма о жизни и смерти, начале и конце человеческой жизни Саади воспевал уверенно и восторженно, в романтическом духе.
Key words: Khayyam, Saadi Shirazi, influence, rubai, ghazal, philosophical thoughts, jug, clay, knowledge of worldly trophies, fate
The article examines the influence of the philosophical ideas of Omar Khayyam on the ghazals of Saadi Shirazi. In the course of discussing this issue, the author notes that, along with the presentation of the theme of earthly and mystical love, Saadi's ghazals also contain some of Khayam's philosophical thoughts. Using examples from Khayyam's quatrains and Saadi's ghazals, the influence of Khayyam's philosophical thoughts on Saadi's ghazals is analyzed, especially on the themes of the transition of the human spirit from one form to another after his death, about the meaning of human life, about his vulnerability in the face of fate and time, about the charm of fleeting moments joy. The result of the study of the topic shows that the influence of Khayyam's philosophical ideas is clearly noticeable in Saadi's work, especially in his ghazals. The way of expression of these two poets in the analyzed issue is different, since Khayyam's style of speech is in a philosophical spirit with a critical look and doubts about fate and despair about the end of human
DOI:10.51844-2077-4990-2023-4-268-273
ТАЪСИРИ АНДЕШАУОИ ХАЙЁМ БАР FАЗАЛИЁТИ САЪДИ ВЛИЯНИЕ ФИЛОСОФСКИХ ИДЕЙ ХАЙЯМА НА ГАЗЕЛИ
СААДИ THE INFLUENCE OF KHAYYAM'S THOUGHTS ON SAADI'S GHAZALS
life. However, Saadi sang confidently and enthusiastically, in a romantic spirit, the same thoughts of Khayyam about life and death, the beginning and end of human life.
Саъдии Шерозй аз зумраи суханвароне дар таърихи адабиёти форсй-точикй аст, ки дар назму наср чойгохи хосаеро касб намудааст. Зеро у дар хама навъхои адабй хунару истеъдоди нотакроре ба намоиш гузошт. Бо таълифи "Гулистон" намунаи олии насреро бунёд гузошт, ки то имруз дар пайравии он даххо китоб навишта шуданд, аммо касе бехтару хубтар ва хатто дар пояи он натавонист асаре иншо кунад. "Бустон"-и у дар радифи машхуртарин маснавихои ахлокию ирфонй назири "Хадика"-и Саноию "Махзан-ул-асрор"-и Низомй ва хатто маснавихои хамосавй карор дорад[5, c.152] ва таъсири ин шохкор ба маснависароии асрхои баъдй хеле намоён аст[6, с.98].Дар бобхои дахгонаи он Саъдй мавзуоти мухталифро аз кабили, адлу эхсон, ишку чавонй, муночоту тавба, пирию тавозуъ, таъсири тарбия бо вазне собиту мутантан дар рухияи хамоса баён мекунад. Хамчунин дар сурудани дигар навъи осори адабй дасте тавоно дошт ва аз замони зиндагиаш "сити суханаш бар басити замин рафта" то имруз шухратёр ва макбули хамагон аст, ки камтар суханваре чунин макомро сохиб аст.
Аз як тараф шухрату азамати Шайх Саъдй дар таълифи "Гулистон" ва "Бустон" бошад, аз тарафи дигар дар сурудани газал аст. Чунонки дар сарчашмахои адабй ва таълифоти мухаккикон зикр шудааст, Саъдй дар сохтору мухтавои жанри газал, ки то замони у дар мархилаи рушду инкишоф карор дошт, ибтикору навоварихои махсусе ворид сохтааст. Хануз Ч,омй кайд намуда буд, ки: "Вай кудваи мутагаззилон аст. Хеч кас пеш аз вай беш аз вай тарики газал наварзида..." [9,с.121]. Абдулхусайни Зарринкуб хунари газалсароии Саъдиро дар "устувории лафз ва равонии маънй" [1,с.191] медонад. Академик Абдулганй Мирзоев рочеъ ба макоми Саъдй дар газал чунин кайд мекунад: "Яке аз корнамоихои Саъдй, дар хакикат, дар масъалаи кор карда баромадани забони газалсароист" [2,с.39]. Хамчунин мухаккики мазкур таъкид мекунад, ки: "Равияи дар газалсарой пешгирифтаи Саъдй дар асри XIV на ин ки кобили кабул вокеъ гардид, балки он хеле вусъат пайдо кард" [2,с.41]. Мухимтарин ибтикороти Саъдй дар газал аз назари Сируси Шамисо таркибу ибороти "ба назар содда, аммо таклиднопазири" у, ки "дар авчи фасохату дар айни хол дар камоли соддагй" карор дорад ва "тарзи махсусе дар газал ба вучуд овард, ки кабл аз у собика надоштааст" ва тавонист, ки "аносири парокандаи газал аз кабили ишку ошикй ва зебоию латофати суварию маънавиро ба тарзи бисёр шоистае дар як чо чамъ оварад" [8,с.7]. Хамин хунару ибтикори у дар сохтору мухтаво ва забону сабки газал боис гардид, ки аз замони зиндагияш ва асрхои баъд мавриди таваччухи зиёди шоирони маъруфи газалсаро аз кабили Амир Хусрави Дехлавй, Хасани Дехлавй, Хочуи Кирмонй, Камоли Хучандй, Хофизи Шерозй ва гайра карор бигирад.
Харчанд бештари мавзуоти газалиёти Саъдй тасвири ишку мухаббати заминию ирфонй мебошад, аммо дар баробари ин дар хилоли он дигар мавзуот хам дар латофати ишку зебой баён шудааст. Яке аз чанбахои мавзуии газалиёти Саъдй, ки кобили таваччух аст, баёни андешахои фалсафии хайёмона дар колаби газал аст.
Fанимат донистани фурсат ва ишрату шодй аз хаёт ва зикри маргу таассуф бар нопойдории зиндагй, беъэтибории рузгор, шакку тардиду бадбинй ба казову кадар аз мавзуоте аст, ки дар рубоиёти Хайём бештар баррасй шудааст. Албатта пеш аз Хайём хам чунин андешахои фалсафй вучуд доштанд, вале Хайём дар рубоиёташ ба шеваи хосе аз ин образхо ба кор бурд, ки аз мухимтарин хусусиятхои мавзуии рубоиёти у гардид ва ба андешахои хайёмона маъруф гардид. Ба ибораи дигар бинои андешахои Хайём тафаккур дар рози хастию нестй ва маргу зиндагй нихода шудааст, ки ба шоирони пас аз худ таъсири зиёд гузоштааст.
Дар адабиёти форсй-точикй ба иловаи он чй дар адабиёти пахлавй, ки то замони мо хеле андаки он расидааст, шуруъ аз шоирони давраи сомонй ба мавзуоти мазкур таваччух шудааст. Чунонки дар ашъори Шахиди Балхй ва Рудакию Фирдавсй бештар аз дигарон чунин андешахои баъдан хайёмона ном гирифта чилвагар аст. Чунонки Рудакй мегуяд:
Шод зи бо сияхчашмон шод, Ки цахон нест цуз фасонаву бод. З-омада шодмон бояд буд, В-аз гузашта набояд кард ёд...
Хамингуна андешахоро мо баъдан дар рубоиёти Хайём мебинем, ки дар рухияи фалсафй суруда шудааст:
Чандин гами бехуда махур, шод бизи
В-андаррахи бедод ту бо дод бизй... [7, с.83]
Таъсири андешахои Хайём ба афкорy орои шоирони ориф низ ба назар мерасад. Чунонки Фyрyзонфар дар мавриди таъсири андешахои Хайём ба осори Аттор таъкид мекунад: "Аттор низ харчанд нисбат ба Хайём ба чашми интикод ва балки эърозу эътироз менигарад, аммо гох чунон ба фикри Хайём наздик мешавад, ки тасаввур меравад дар накди офариниш ва беэътибории хаёти хастй тобеъ ва пайрави оро ва муътакидоти уст" [4,с.46]. Дар Fазалиёти Хофиз хам таъсири андешахои Хайёмро мо бештар мушохида мекунем, ки ин мавзуъ аз доираи бахси мо берун аст.
Дар миёни шоирони орифи пас аз Хайём Саъдии Шерозй таваччух ва иродати хосе ба орову андешахои Хайём дорад, ки аз чониби мухаккикон низ ба ин матлаб таъкид шудааст. Вале бо ин хама масъалаи мазкур дар Fазалиёти Саъдй камтар таваччух шуда, бештар дар доираи дигар осори шоир, хамчун "Бустон" ва "Гулистон" тахкик шудааст. Аз ин ру, дар маколаи хозир таъсири андешахои Хайём дар Fазалиёти Саъдй баррасй мегардад.
Пас аз марг хишту куза сохтан аз гили инсон.
Яке аз мавзуоте, ки дар рубоиёти Хайём ба ёдоварй аз маргу нопойдории зиндагии инсон зиёд дучор мегардем, ин ки инсон мемираду хок мешавада аз аз хоки у куза ё хишт хоханд сохт. Хайём бо ин нигариши фалсафй, ки инсон пас аз марг хоки гузагаре хохад буд, одамиро ба Fанимат донистани фурсатхои зиндагй даъват мекунад, ки пеш аз он ки фурсат аз даст биравад чуръае аз шароби зиндагй бинушад:
З-он к$заи май, ки нест дар вай зараре, Пур кун цадахе бихур, ба ман дех дигаре. З-он пештар эй санам, ки дар рахгузаре, Хоки ману ту к$за кунад ку загаре [7,с.95].
Байни инсону куза навъе монандй ба назар мерасад, ки куза аз хок сохта мешавад ва пас аз муддате мешиканад. Инсон низ дар бехтарин ва комилтарин шакли мавчудот аз хок офарида мешавад, вале марг чисми моддиашро мисли куза мешиканаду табох мекунад:
Ин гузагари дахр чунин цоми латиф, Месозаду боз бар замин мезанадаш [7, с.84]
Саъдй дар Fазалиёти худ зимни баёни андешахои ирфонию ошикона ба ёдоварй аз образи кузаву хишт абёте суруда, ки таъсири андешахои Хайём ба назар мерасад. Бо ин тафовут, ки андешахои Хайём омехта бо афкори фалсафии у ва Саъдй зимни баёни мавзуи ишк аз образхои мазкур ба кор мегирад. Чунонки дар байти зерин дар хитоб ба маъшук мегуяд, ки пас аз маргам хам, ки агар аз хоки у хишт созанд, хамчунон мехру вафои маъшук дар сиришташ бокй хохад монд:
Ба вафои ту, ки гар хишт зананд аз гили ман, Хамчунон дар дили ман мехру вафои ту бувад [3,с.177].
Дар байти зерин хам дар мурочиат ба сокй таъкид мекунад, ки кузаи хумхонаро ба дарвеш бидех, пеш аз он ки бимирад, зеро онхое, ки мурданд гили кузагарон мешаванд:
Соцй, бидех он кузаи хумхона ба дарвеш, К-онхо ки бимурданд, гили к$загаронанд [3,с.170].
Саъдй дар баъзе Fазалхои худ ба висоли маъшук расиданро Fайриимкон ва хаёлу таманно медонад ва зимнан таъкид мекунад, ки танхо пас маргам он гах ки кузагар аз гили ман сабу созад ва маъшук аз он об нушад висол муяссар мегардад:
Лаби y бар лаби ман, ин чй хаёл асту таманно? Магар он гах, ки кунад кузагар аз хок саблям [3, с.297].
Дар байти зерин Саъдй чахонро ба мисоли касри бошукух ва инсонро ба мyрFе, ки дар кунгурахои он нишаставу лаззат мебарад, шабохат додааст. Ба ёдоварии пас аз марг аз гили мо хишт сохтан таъкид месозад, ки то кай дар ин кунгураи каср менишинй ва рузе фаро мерасад, ки аз хоки ту хам чунин кунгура бар касрхо месозанд:
Чун мург дар ин кунгура то кай битавон хонд, Як руз нигах кун, ки бар ин кунгура хиштем [3,с.562].
Дар Fазалхои ирфонй-таълимии Саъдй хам таъсири андешахои Хайёмро мушохида мекунем. Чунонки як кисмати матолиби рубоиёти Хайёмро масъалаи сабзаву гули дамида аз хоки дигарон, ки имруз тамошогахи мост, ташкил медихад. Бо ёдоварии зикри ин манзара шоир таъкид мекунад, ки фардо мо хам хок мегардем ва аз хоки мо хам сабзаву гул меруяд, ки тамошогахи дигарон хохад буд:
...Ин сабза, ки имр$з тамошогахи мост,
То сабзаи хоки мо тамошогахи кист?! [7,с.98]. Ё дар чойи дигар мегуяд:
...Бар сабза нишину май хуру шод бизи, То сабза бурун дамад зи хокиману ту [7,с.81].
Саъдй хам дар газалиёти худ ба таъкид аз масъалаи мазкур барои хонандаи худ ёдовар аз он мешавад, ки набояд магруру хавобаланд бар руйи хоки дигарон ;адам ниход, зеро фардо ту хам хок хохй шуд ва дигарон бар руйи хоки ту хоханд рафт. Яъне хоке, ки мо бар он ;адам менихем хоки вучуди мардумонест, ки пеш аз мо зиндагй мекарданд:
Бисёр сощо ба сари хоки мо равад, К-ин оби чашма ояду боди сабо равад. Ин панцруза мухлати айёми одами, Бар хоки дигарон ба такаббур чаро равад? [3, с.524].
Ё дар байти зерин хам Саъдй ин маъниро бозтоб бахшидааст:
Ин хок нест гар ба тааммул назар куни, Чашм асту рую цомати зебои дилбарон [4, с. 833].
Дар газали дигар хам дар иртибот бв мазаммати такаббур ва ганимат донистани умр чунин мегуяд:
Он, ки пой аз сари нихват наниходи бар хок, Оцибат хок шуду халц бад-у мегузаранд. Кошки, цимати анфос бидонанди халц, То даме чанд, ки мондаст, ганимат шумаранд [3,с.522].
Дар байти зерин хам шоир аз насими сахару файзи бустон бахра бурданро тал;ин намуда, ёдоварй аз он мекунад, ки пас аз марг бар руи турбати хоки мо боди гулбуни сахар бисёр хохад вазид:
Боди гулбуни сахар хуш мевазад, хез, эй надим, Баски хохад рафт бар болои хоки мо насим [3, с.561].
Ганимат донистани фурсати имруз ва шод зистан. Дар рубоиёти Хайём масъали ганимат шуморидани фурсати имруз ва шод зистан ба гунахои мухталиф баён шудааст. Таъкиди Хайём бештар бар он аст, ки умр зудгузар аст, аз ин ру хар фурсати онро ганимат дониста шоду масрур бидуни андешаи гузаштаву оянда зиндагй намуд. Метавон мисолхои зиёдро аз рубоиёти шоир дар ин мавзуъ шохид овард, аммо ба як намуна иктифо мешавад:
Имруз туро дастраси фардо нест, В-андешаи фардот ба цуз савдо нест. Зоеъ макун ин дам, ар дилат шайдо нест, К-ин боцииумрро бацо пайдо нест [7,с.64].
Дар газалиёти Саъдй хам рочеъ ба нопойдории умр ва иш; варзидану шод зистан басомади фаровон дорад. Таъкиди Саъдй бештар бар ин аст, ки бо самимияту мухаббат хар лахзаи умрро, ки такрор ношуданист, дар канори зеборуён ганимат бояд донист:
Саъдиё, да рафту фардо хамчунон мавцуд нест,
Дар миёни ину он фурсат шумор имрузро [3,с.17]. ***
Хар ки надонад сипоси неъмати имруз, Хайф хурад бар насибирахмати фардо [3, с.9].
Дар байти зерин низ Саъдй як нафас канори ёр буданро аз хашт бихишт авлотар медонад ва таъкид мекунад, ки хеч гами фардо надорад:
Бо туам як нафас аз хашт бихишт авлотар, Ман ки имруз чунинам, гами фардо дорам? [3,с.264].
Нопойдорй ва беба;оии дунё, шоду хуррам аз хар лахзаи зиндагй дар канори дустонро ганимат донистан дар баъзе газалхои Саъдй дар чанд байт ифода ёфтааст. Fазали зерини шоир дар вазни мута;ориб ба монанди со;иномахо дар хитоб ба со;й суруда шудааст. Дар со;иномахо хам шоирон аз зудгузарии умру нопойдории дунё ва ганимат шуморидани хар лахза аз зиндагиро дар мурочиат ба со;й баён мекунанд. Аз ин ру, газали зерини Саъдй хам дар вазни со;иномахо дар мавзуи мавриди тахлил суруда шуда, ки дар рубоиёти Хайём назири чунин матолибро зиёд дучор мешавем:
Ин цофилаи умр ацаб мегузарад,
Дарёб даме, ки бо тараб мегузарад. Соци гами фардои циёмат чи хури? Пеш ор пиёларо, ки шаб мегузарад [7, с.75].
Саъдй чунин мегуяд:
Бигардон, сокиё, цоми лаболаб,
Биёмуз аз фалак даври дамодам.
Агар дони, ки дунё гам наярзад,
Ба руи дустон хуш бошу хуррам.
Fанимат дон, агар дони, ки хар руз
Зи умри монда рузе мешавад кам.
Манех дил бар сарои умр, Саъди,
Ки бунёдаш на бунёдест мухкам.
Бирав, шоди кун, эй ёри дилафруз,
Чу хокат меху рад, чандин махур гам [3, с.240].
Нотавонии инсон дар баробари казову кадар. Яке дигар аз мавзуоте, ки дар рубоиёти Хайём матрах аст, сарнавишти инсон дар баробари казову кадар аст. Аз мухтавои рубоиёти Хайём дар ин мавзу чунин менамояд, ки аз назари у инсон дар мукобили казову кадар очиз аст. Чунончи мегуяд: "Гар омаданам ба ман будй, н-омадаме..."[7,с.71], "Некиву бадй, ки дар ниходи башар аст..." [7,с.72], "Гар даст ба лавхаи казо доштаме..." [7,с.108].
Шайх Саъдй хам дар мукобили казову кадар инсонро хеч медонад ва чуз таслиму ризо чорае намебинад. Аммо нигохи Саъдй ба тафовут аз Хайём он аст, ки Саъдй ризо дар баробари казову кадарро дар таслим ба кудрату инояти илохй медонад, на мисли Хайём ба диди инкоромезу зулму ситам [Бар ман калами казо чу бе ман ронанд, Пас неку бадаш чаро зи ман медонанд?...].
Саъдй мегуяд:
Ризо ба хукми казо ихтиёр кун, Саъди,
Ки шарт нест, ки бо зурманд бистезанд [3,с.161 ].
Мисраи аввали байти мазкур дар мактаи касидаи дигари шоир бо тагйири мисраи дуюм чунин омадааст:
Ризо ба хукми казо ихтиёр кун, Саъдй,
Ки ^ар кй бандаи фармони Х,ак шуд, озодаст [4,с.707].
Дар байти зерин низ Саъдй таъкид мекунад, ки агар мехру мухаббати дуст [яъне, офаридгорро] дар дил дорй, ба андешаву назари дигарон ахаммият надех ва дар баробари хар чй аз сарнавишт ба ту мерасад, чуз ризо чорае раво мадор:
Чашм агар бо дуст дорй, гуш бо душман макун, Тирборони казоро чуз ризо чавшан макун [3,с.315].
Ё дар газале дигар ба хамин мазмун мегуяд:
Рой ройи туст, хохй, чангу хохй оштй,
Мо калам дар сар кашидем ихтиёри хешро [3,с.18].
Мисраи дуюми байти мазкур дар матлаи газали дигари шоир бо тафовути мисраи аввал чунин омадааст:
Мо калам дар сар кашидем ихтиёри хешро, Ихтиёр он аст к-у кисмат кунад дарвешро [3,с.784].
Саъдй хатто бе гунах укубат шудан аз тарафи Офаридгорро адл ва калами афвро бар хато лутф медонад:
Адл аст агар укубати мо бе гунах кунй,
Лутф аст агар кашй калами афв бар хато [4,с.703].
Дар мачмуъ, аз баррасии мавзуи тахкик чунин бармеояд, ки таъсири фалсафаи хайёмона дар осори Саъдй, махсусан газалиёти у ба рушанй мушохида мешавад. Аммо сабки баёни ин ду шоир дар масъалаи мавриди тахлил фарк мекунад. Баёни Хайём дар рухияи фалсафй бо диди интикодй ва шакку тардид ба казову кадар ва яъсу ноумедй ба поёни зиндагии инсон аст. Вале Саъдй хамин андешахои Хайёмро дар хусуси маргу зиндагй ва казову кадару поёни зиндагии инсон бо лахне латифу завку шур дар рухияи ошикона баён мекунад. Кабили кайд аст, ки дар бунёди андешахои Хайём ва Саъдй монандихои куллй низ мавчуд аст. Зеро хар ду шоир хам бо тарзи баёни мухталиф таъкиди онро доранд, ки зиндагии инсон дар дунё зудгузару нопойдор аст ва хар фурсати онро ганимат донисту аз неъматхои он бахраманд бояд буд.
ПАЙНАВИШТ:
1 . Зарринкуб, Абдулхусайн. Бо корвони хулла. Тахия ва тавзехи Шодй Шокирзода, Райхон
Мухаммадаминзода/А.Зарринкуб. -Душанбе: Пайванд, 2004. -332 с.
2 . Мирзоев, Абдулганй. Сездах мак;ола. [Аз таърихи адабиёти асрхои X-XV форсу
точик]/А.Мирзоев. - Душанбе: Ирфон, 1977. - 288с.
3. Саъдии, Шерозй. Fазалиёт.Тахияву тадвин, мук;аддима ва шархи лугот аз Мубашшир Акбарзод/С.Шерозй. -Душанбе: Адиб, 2014. -480 с.
4. Саъдии, Шерозй. Куллиёт. Ба эхтимоми Мухаммадалии Фуругй/С.Шерозй. -Техрон: Амири кабир, 1376. - 1042с.
5. Таджибоев, Ш. Г. "Бустон" Саади и персидско-таджикское поэмосложение в XIY и первой половине XY веков / Ш. Г. Таджибоев // Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук. - 2012. - № 4-5(94). - С. 152-158. - EDN TRPCFK.
6. Tojiboev, Sh. G. The influence of Sa'di's "Buston" upon the Persian masnavi writing referring to the XlV-th and the first half of the XV- th centuries / Sh. G. Tojiboev // Scientific Notes of Khujand State University named after Academician B. Gafurov. Series of Humanities Sciences. - 2018. - № 1(54). - P. 97-103. - EDN UQGJJO.
7. Умари Хайём. Рубоиёт. [нусхахои асил]. Мураттиб, муаллифи сарсухан Мирзо Муллоахмад. -Хучанд: Ношир, 2019. -132с.
8. Шамисо, Сирус. Сайри газал дар шеъри форсй [аз огоз то имруз]/С.Шамисо. -Техрон, 1370. -312с.
9. Ч,омй, А. Бах,ористон. Тах,иягари чоп, муаллифи сарсухан ва шорех,и тавзех,оту лугат А.Афсах,зод/А.Ч,омй. - Душанбе: Адиб, 1987. - 160 с.
REFERENCES:
1. Zarrinkub, Abdulhusain. With the caravan of Hulla .Prepared and explained by Shodi Shakirzoda, Raihon Muhammadaminzoda/ Z. Abdulhusain.- Dushanbe: Payvand, 2004. -332 p.
2. Mirzoev, Abdulghani. Thirteen articles. [From the history of Persian-Tajik literature of the 10th-15th centuries]. - Dushanbe: Irfan, 1977. - 288p.
3. Saadi Shirazi. Ghazaliyat. Compilation, introduction and explanation of the dictionary by Mubashshir Akbarzod. Dushanbe: Adib, 2014. -480 p.
4. Saadi Shirazi. Kulliyot. According to Muhammadali Furughi.-Tehran: Amir Kabir, 1376. - 1042 p.
5. Tadzhiboev, Sh. G. "Buston" Saadi and Persian-Tajik poetry in the 14th and first half of the 10th centuries / Sh. G. Tadzhiboev // Bulletin of the Tajik National University. Series of Philological Sciences. - 2012. - № 4-5(94). - pp. 152-158. - EDN TRPCFK.
6. Tojiboev, Sh. G. The influence of Sa'di's "Buston" upon the Persian masnavi writing referring to the XlV-th and the first half of the XV- th centuries / Sh. G. Tojiboev // Scientific Notes of Khujand State University named after Academician B. Gafurov. Series of Humanities Sciences. - 2018. - № 1(54). - P. 97-103. - EDN UQGJJO.
7. Omar Khayyam. Rubaiyot [original copies]. Compiler, author of the foreword, Mirza Mullahahmad. - Khujand: Publisher, 2019. - 132 p.
8. Shamiso Cyrus. Ghazal tour in Persian poetry [from the beginning to the present day]. -Tehran, 1370. --312p.
9. Jami A. Baharistan. A. Afsahzod is the publisher, author of the foreword and commentator of the glossary. - Dushanbe: Adib, 1987. - 160 p.
