CC BY
9
Негматова Мавлудацон Турсуновна, номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи адабиети классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Негматова Мавлюдаджон Турсуновна,
кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской классической литературы ГОУ "ХГУ имени акад. Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Negmatova Mavludajon Tursynovna, candidate of philological sciences Associate Professor of the department of Tajik classic literature under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov "(Tajikistan, Khujand), E-mail: mavluda @ mail.ru
Вожа^ои калиди: Шайдо, газалиёт, умр, инсони комил, ориф, ирфон, шинохти Х,ац
Дар мацола масъалаи инсони комил дар ашъори суханвари охири асри XVII ва нимаи аввали асри XVIII адабиёти форс-тоцик Шайдои Хуцанди барраси шудааст. Цайд мешавад, ки азбаски симои шоир дар газалиёташ цаил аз %ама уамчун шоири ориф ва цаландармашраб ифода ёфтааст, мавзуи мавриди таваццууи мо %ам дар робита ба уамин мавзуъ тавсиа ёфтааст.Тазаккур меравад, ки Шайдо пайрави тарицати нацшбандия буд ва сифатцои маънавии инсони комилро аз цамин равзана бозшинохтааст. Шайидо хусусиятцои инсони комилро моцирона тавсиф намуда, муцаббат ва эцтироми бузурги худро нисбати у нишон додааст. Шоир дар газалиёти хеш камолоти маънави ва фазилатцои ахлоции инсони комилро бо мацорати хоса баён намуда, таъкид намудааст, ки инсон бояд пас аз ба дунё омадан умри хешро беууда ба умури ицтимоиву дуняви сарф накарда, уамвора дар садади камолоти маънави ва шинохти Хац буда, аз хеш ному кори нек ба ёдгор гузорад.
Ключевые слова: Шайдо, газели, жизнь, совершенный человек, гностик, мистицизм, познание Истины
В статье рассматривается проблема совершенного человека в поэзии персидско-таджикского поэта конца XVII и первой половины XVIII века Шайдо Худжанди. Отмечается, что в связи с предствалением поэта в его газелях, прежде всего, в образе поэта-гностика и суфия, предмет данного исследования также рассматривается в этом плане. Упоминается, что Шайдо был последователем секты Накшбандия и духовные качества совершенного человека рассматриваются в его стихах согласно учению этой секты. Отмечается, что Шайдо в своих газелях умело описал качества совершенного человека и выразил свою большую любовь и уважение к нему. Подчеркивая духовную зрелость и нравственные добродетели совершенного человека, поэт полагает, что человек, появившись на свет, не должен тратить свою жизнь напрасно в житейских делах, а всегда должен стремиться к духовной зрелости, познанию Истины и оставить после себя доброе имя.
Key words: Shaydo, ghazals, life, perfect man, gnostic, mysticism, knowledge of the Truth
The article dwells on the problem beset with perfect man in the Persian-Tajik poet's poetry who lived in the late of the XVII-th and the first half of the XVIII-th centuries Shaydo Khujandi. It is underscored that due to the fact that the poet's image in his ghazels appeared primarily as a gnostic poet and Sufi, the subject of our study is also considered based on the relevant streamline. It is mentioned that Shaydo was a follower of Naqshbandiya sect and spiritual qualities of perfect man are considered in his poems in conformity with the mentioned sect teaching. Shayido in his ghazals skillfully described the attributes of perfect man and expressed his great love and respect for him/her. Emphasizing spiritual maturity and moral virtues ofperfect man, the poet skillfully believes that a person after birth should not spend his/her life in vain in worldly affairs, but should always strive for spiritual maturity, knowledge of the truth and keep a good name for himself/herself.
Шоири охири асри XVII ва нимаи аввали асри XVIII - Шайдои Хучандй, ки пайрави тарикати накшбандия буд[11], дар ашъори худ баробари мавзуоти дигар ба шинохти инсони
УДК 8Т.1 ББК 83.3 (0) 4
ИНСОНИ КОМИЛ АЗ НИГОЩ ШАЙДОИ ХУЦАНДИ
СОВЕРШЕННЫЙ ЧЕЛОВЕК С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ШАЙДО ХУДЖАНДИ
PERFECT MAN UNDER SHA YDO KHUJANDIS ANGLE
№4 (6 9) НОМАИ ДОПИШИ О\ » УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ » SCIENTIFIC NOTES
ко мил, ки он дар б аробари вуруди тасаввуф ба адабиёти форс-точик чузъе аз баёни афкори ирфониву гоявии суханварон гардид, низ таваччух зохир намудааст. Дар бораи пахлухои гуногуни ашъори ин шоир дар адабиётшиносии мо кайду ишорахо[3; 4; 5; 6] мавчуд бошанд хам, вале то ба имруз ин мавзуъ ба таври чудогона мавриди тахк;ик к;арор нагирифтааст.
Шинохти кадри вакт ва ганимат шуморидани умр яке аз мавзуъхое мебошад, ки дар сар то сари газалиёти Шайдои Хучанди доман густурдааст. Ин мавзуъ чи дар газалиёти чудогона ва чи дар иртибот бо мавзуъхои дигар дар пайвастагй густариш ёфта, чанбаи ахлокии ашъори Шайдоро боз хам таквият бахшидаанд. Азбаски симои шоир дар газалиёташ пеш аз хама хамчун шоири ориф ва каландармашраб зухур кардааст, мавзуи мавриди таваччухи мо хам дар робита ба хамин мавзуъ тавсиа ёфтааст. Аз нуктаи назари орифонаи Шайдо инсон махлукест, ки дар ин дунё ба хотири имтихон фиристода шудааст, биноан бояд пеш аз хама шукргузори холики хеш бошад, ки уро барои лаззат бардоштан аз неъматхояш офаридааст.
Дунё ва холи он дар газалхои шоир ба работи кухнае, ки гузаргохи корвон аст, монанд карда шудааст. Равандагони ин гузаргох чун мавчи бахр хама равон буда, вучудашон чун хобу хаёле будааст. Чаманистони ин тирахокдон хам дар мисоли насим дар зудгузарй буда, насими офияти гул саропо омодаи хазон аст. Гармии бозори ин чахон ба як дидан гузашта, дар пай хосиле надорад:
Ба %уш омадаму %оли ин ца%он дидам, Работи ку%на гузарго%и корвон дидам[4, c.124].
Шоир ин холро тайи се ибора аз забони булбули зор чунин баён мекунад:
Ба о%у нола са%ар булбуле чи хуш мегуфт, Ба%ор дидаму гул дидаму хазон дидам [4, с. 124].
яъне дар ин се мафхум - бахор дидаму гул дидаму хазон дидам шоир холи ин дунёро хулоса кардааст, ки бахор асту гул асту хазон аст.
Ч,ои дигар низ аз хамин куханработ ёд мекунад, ки мурод дунё буда, инсонхо ба кофила монанд карда шудаанд:
Рафтану омадани нест дар ин дайри хароб,
К-ин работест ку%ан, кофила%о даргузарем[4, с.125].
Шайдои Хучандй холи инсонхоеро, ки дар гирифторихои ин дунё пойбаст мондаанду аз зоти Х,ак дар гафлатанд, чунин ифода кардааст:
Х,иммат аз %амдамиира%бари доно талабем, Борафтода, фурумонда ба гил %амчу харем [4, с. 125].
Аз нигохи шоир халки олам рузе манзил аз ин саро берун хоханд бурд. Бинобар ин дил бастан бар молу мулки фанопазири он аз руи аклу тадбир нест:
Халк,и олам цумла берун з-ин саро хо%ад шудан, Манзили ин корвон дорулбакр хо%ад шудан. Дил мане%, эй бехабар, бар молу мулки ин ца%он Молу мулки ин ца%он охир фано хо%ад шудан [4, с.145].
Танхо дар ин рох бояд инсон зоди сафари хешро аз тоату ибодат хосил кунад. Дар ин дашти фано факат донаи ашк (руи ниёз ба даргохи Худо овардан - Н.М.) тушаи омодаи рузи фардо мегардад:
Донаи ашке, ки пошиди дар ин дашти фано, Тушаи омодаи рузи цазо хо%ад шудан[4, с. 143].
Пас хамон касе рузи махшар сохиби иззат мегардад, ки дар рахи чонон сару савдо бохта бошад:
%ар ки Шайдо, дар ра%и цонон сару савдо бибохт, Рузи ма%шар со%иби иззу ливо хо%ад шудан [4, с.143].
Шоир чойи дигар дунёро «дашти ходиса» мехисобад, ки насибаи он барои инсон факат «Гарди кулфат» аст. Инсон бояд дар ин мухити фано танхо даст ба домани лутфи Офаридгор занад ва начоти киштии хешро аз у чуяд:
Ба дашти %одиса ёри зи дусте маталаб, Ки рафт кор зи дасту зи дил сано маталаб. Таваккуле ба Худо кун дар ин му%ити фано, Нацоти киштии худро зи нохудо маталаб. Насибае зи фалак гайри гарди кулфат нест, Х,узури рузи аз ин чархи осиё маталаб [4, с.36].
Ба андешаи шоир гизои олами моддй барои инсон хамон микдоре лозим аст, ки тавонад тоати Х,акро ба чой оварад. Талаби рузй «зиёда аз иштихо»-ро шоир написандидааст ва мегуяд:
№4(69) 2G21
• НОМАИ ДОНИШГО^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
Барои куввати тоат ба куте конеъ бош, Зжда р^зии худро аз ишти^о маталаб [4, c.36].
Албатта, ин гуфтаи шоир дар мавриди талаби рузй ниёз ба ташрех дорад. Зеро бояд фахмид, ки муроди шоир аз мафхуми «тоат» чист. Агар андеша бар фахмиши махдyди байти болой ва хам дар шархи калимаи «тоат» равад, дарёфтани муроди шоир гайриимкон мегардад. Чаро ки чунин фахмише пайдо шуданаш мумкин мешавад, ки «дарёфти кут» танхо ба микдоре лозим аст, ки тавонй рyзавy намоз ва дигар фароизи Худовандро ичро намой, аммо матлаб дар асли xyд ин тавр набуда, максад аз «тоат» анчом додани рисолати инсонй дар ин дунёст, ки иборат аз некиву накyкорй кардан, дасти афтодагон гирифтан, рузии халол талаб намудан, бехуда накди хаёт ба шугли xато сарф накардан, умр мугтанам шуморидан, xyдро ба нафси саркаш ошно нанамудан ва дар мачмуъ, ба чой овардани фароизи Илохр мебошад. Максад аз ишораи шоир, ки «рузии xyд зиёда аз иштихо маталаб» мегуяд, он аст, ки инсон набояд аз сари хирсу хаво ба молу чизи касони дигар бо тамаъ нигох кунад, балки xyд дар дарёфти рузии халоли xyд саъй варзад ва xони xешро пурнур гардонад:
Аз %алол омода кун дар суфра нони хешро,
Чун фалак пурнур кун аз фарз хони хешро [4, c.19].
Инсон бояд аз xотир фаромуш насозад, ки:
Олами парвозго^ат шохсори сидра буд, Ёд кун эй мург, барги oшëни хешро[4,c.19].
Бояд кайд кард, ки дар адабиёти зиёда аз хазорсолаи мо шуаро хамвора сyxан дар на^х^ши гетй кушодаанд ва онро бо алфози мyxталиф мазаммат намудаанд. Аз чумла, Х,офизи Шерозй дар як байти xеш аз бевафоии дунё сукан гуфта, «ин ачузаро арyси хазор домод» меxонад:
Мацy дурустии а%д аз ца^они сустни^од, Ки ин ацуза apycи %азор домод аст [ 7, c.33].
Шайдо низ ин маъниро бо баёни бевафоии дунё ба тарике зикр кардааст, ки аз он маънии сyxани Х,офиз низ фахмида мешавад:
Ару си гетй ба максуди %азор домод аст, Вафо зи ишваи ин золи бевафо маталаб [4, c. Зб].
Шоир лаззатхои инчахониро, ки бо номи согари айш мехисобем, шарбати марг мехисобад. ^xy айвон ва касрхоеро, ки инсони гофил бунёд менамояд ва дар гафлат аст, ки дар боми он ачал нардбони xешро гузоштааст, мазаммат намуда, «сарф бар кори абас» мешуморад ва бо истифодаи санъати тачохули ориф мепурсад:
Як нафас осоише набвад дар ин ме^натсаро,
Дар шабистони ла^ад бошад магар ороми мо [4, c. 134].
Дар иртибот ба масъалаи болой ва дар баробари мазаммати дунё ва арзишхои нопойдори он шоир таъкид месозад, ки инсон набояд умри xyдро барабас гузаронад:
Эй ба гафлат сарф карда р^згори умрро, Аз сари масти нафа^мида гузори умрро. Омаду рафти нафас накди %aëти одамист, Барабас зоеъ макун лайлу нагори умрро [4, c.22].
Инсон накди вакте ба унвони зиндагй ва ё хаёт дорад, ки он фурсати xyбе барои анчом додани рисолати инсонист.
Фурсати хубе ганимат дон дар ин боги ца^он, Мерасадpyзе хазони лолазориумрро[4,c.22].
Шоири Хучандй дар мавриди ганимат шуморидани умр абёти олй ва газалхои зиёде сурудааст. У кайд менамояд, ки хосили умр аз як дида ба хам задан хам ^тохтар ва баробари омадурафти нафас аст:
косили зиндагият омадурафти нафас аст, То занй дида ба %ам ин ду нафас мегузарад [4,c.77].
Бинобар ин инсон набояд умри xешро дар банди хавову хавас, ки мисоли мурги дар кафас афтода бошад, гузаронад, балки бояд мурги рухро ба чониби Х,ак парвоз дихад. Œ^tox™ рисолати инсонй аз назари шоир пеш аз хама, расидан ба кадри умр зохир гашта, шукргузорй ба зоти Х,ак аст. Зеро шоир умреро, ки як лахза бе ёди Худо мегузарад, дар шумори умр намедонад:
%айф бе ëди Худо умри ту гофил гузарад, Дар гами дуну ба андешаи ботил гузарад [ 4, c.70].
Шоир аз онхое, ки чумла айёми xешро ба кори бехуда сарф намудаанду муи xеш дар ин рох сафед кардаанд, сyxан меоварад ва бо таассуф кайд менамояд, ки:
Рузи мо охир шуду омад намози шоми мо, Сарф бар кори абас шуд цумлаи айёми мо. Умр бар сар омаду гардид муи мо сафед, Гум нашуд аз номаи номасиё'^он номи мо[4, c.51 ].
Ба андешаи Шайдо инсони комил барои расидан ба Х,ак се зина ва ё се мархиларо гузарад ва ба маърифати се чиз расад:
1.Ба кимати умр расидан ва онро хамеша дар умури хайр ва зикри Худо гузаронидан мархалаи аввалини расидан ба шинохти зоти Х,ак аст, ки дар ашъори Шайдо доманаи фарох гусутурдааст. Ба андешаи шоир умре, ки хатто як нафас бе ёди дуст сипарй мегардад, дар шумори умр нест ва «дар машки залолат сиёх кардани китоби умр» аст:
Бе ёди дуст %ар нафасе меравад зи ту, Онро маёр ба^ри Худо дар %исоби умр [4, c.93].
Шоир онхоеро, ки бехабар аз номи хисоби умр хастанд, бо иборахои «масти чоми сабуи шароби умр» ва «сар фуру бурда ба гиребони хоби умрй» мазаммат менамояд ва мегуяд:
Авцоти худ ба шугли хато сарф мекуни, Фардо ба рузи %ашр чи гуи цавоби умр [ 4, c.93].
Бинобар ин хам, шоир касонеро, ки аз умри азиз мояи такдиру бебахо комгор гардидаанд, хушдавлат ва онхоеро, ки аз хаёти хеш бахра набурадаанд, бехосил хондааст:
Бехосил он ки ба^ра набурд аз %аё'ти хеш, Хушдавлат он касе, ки шавад комёби умр [4, c. 93].
Ба андешаи шоир мурод аз шинохту ба кадри умр расидан дарёфти хаёти абад аст, ки он тавассути захмату риёзат дар ин чахон хосил мегардад. Пас баёни ин афкор чанбаи кавии ахлокй дошта, инсонро барои дар дунё хосил кардани номи нек, ки тавассути анчом додани амали нек ва босавоб хосил мегардад, рахнамун месозад.
Шайдо умреро, ки бехосил гузаштаву дар пай нишоне надорад ва ба гайр аз хасрату хирмон накше намегузорад, намеписандад ва аз дар хазар рафтани он оханги таассуф менавозад:
Чи %азз зи зиндагии ин ца^он барад Шайдо, Ба зери ханцари ишцаш касе, ки бисмил нест [4,c.51].
Шоир таъкид менамояд, ки хар касе ки рухи ниёз ба даргохи Дуст менихад ва ба дида хоби хушнамои сахар талх месозад, у ба субхи хашр ливои саодатро хохад барфарохт:
Касе ки поси шаби умри хеш медорад, Ба суб^и %ашр барафрозад у ливои са^ар. Рухи ниёз ба даргохи Дуст не%, Шайдо, Ба дида талх бикун хоби хушнамои са^ар [4,c.100]. Шоир ба онхое, ки оинаи умрашон аз зангор фориг нагардидаву кобили дидор нашуд ва нахли хаёташон бесамар сипарй гардид, бо таассуф мегуяд:
Дили мо добили дарду гами дилдор нашуд, Сари мо фарши карими дарами ёр нашуд. Абр^о бар сари мо омада хуш бориданд, Хоки мо шуразамин буд, ки гулзор нашуд. Умр омад ба сару суб^и ацал наздик шуд, Дил аз ин хоби гарон як даме бедор нашуд. %арф%о гуфта шуду %ец касе гуш накард, %айф, як сомеае маврами асрор нашуд [4,c. 87].
2.Буридан аз алоики дунёй, аз назари инсони комили шоир зинаи дигари дарёфтани ризоият ва хушнудии Дуст аст. Шайдои Хучандй дунёро бо тамоми тааллукоташ ба пирзоле шабех медонад, ки ранг-ранг рафторхо, яъне чилвахо дорад ва инсонро бо афсуну макр мехохад ба доми хеш фуру кашад.
Фиреби ишваи ин чархи кацравро ки медонад, Ацоиб пирзоле ранг-ранг рафторхо дорад [ 4, c.82].
Инсонро ин рангорангии дунёи пурмакр ба худ моил мекунад ва ин рангорангй тааллукоти дунёист. Х,ар ки барои барги айше ба ин танаввуъ даст дароз менамояд, зуд бошад, ки бар чони худ захми хор хурад:
Барои барги айше з-остин берун макун дасте,
Бар %ар гулмераси дар цайбу доман хор^о дорад [4,c.82].
Шоир таъкид месозад, ки дунё суботе надорад бинобар ин бар мулку мол ва богу манозили он бехуда ноз кардану ифтихор намудан шоиста нест, балки инсон бояд чун хумой ба устухоне
№4(б9) 2G21
• ТОМАИ ДOНИШГO^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
каноат намояд. Зеро салтанату хашмати ин чахон дар баробари фанопазир будан, арзише надорад. Чунончи:
Агарчи шо%и ца^онй, зиpyзи марг андеш Ба тахту салтанату %ашмату цалол маноз. Бинои богу манозил чи мекунй, Шайдо, Ца%он субот надорад, ба мулку мол маноз [4,c.97].
Шоир рохати ин дунёиро дyрyза медонад ва дар умри дунёй вафоеро намебинад:
Зи кайди ро%ати дуррза растан авлотар, Ба доги дил намаки суда бастан авлотар. Ба фарру шавкати дути дун чи менозй, Вафое нест ба а%д шикастан авлотар[4, c.89].
Тааллукоти дунёй дар ашъори тамоми шуарои адабиёти классикии мо хамчун хамсози монеаи асосии расидан ба чамоли Х,ак баён ёфта, буридан аз он ва таргиби покиву покизагй, ки инсонро ба каъбаи мурод мерасонад, хамчун рохи начот ва доман олуда накардан дар ин мухити фано арзёбй шудааст. Шайдо хам як рукни расидан ба зоти Х,акро дар покиву софй мебинад:
Оина шав, ки манзури дидори %ак шавй,
%ар дил, ки соф гашт, ба нури Худо расид [ 4, c.71].
Оне, ки ба тааллукоти дунёй доман наолудааст, бори вазнине хам бар душ надорад ва сабукборона ба сохили мурод мерасад:
Бар каъбаи мурод сабукбор мерасад,
Бори гаронфитода ба манзил куцо расид [ 4, c.71].
Дуст доштани дунё дар чамъ овардану мехр бастани абнои чахон ба симу зар низ зохир мегардад. Ин мавзуъ дар абёти чудогонаи газалиёти Шайдо баррасй гардидааст ва онхое, ки дустдори умури дунёиянд, аз нигохи шоир гофилонанд, ки мукобили ошикон карор доранд:
Ошикон нолаву зори са%аре сохтаанд, Foфидoн масли%ати симу заре сохтаанд [ 4, c.78 ].
Бинобар ин онхое, ки ошикона чони пок дар рахи чонон боxтаанд, хамчун мургони кудс, ки дар шоxсори сидра ба хамду сано машгуланд «бо ахли дил нишаста, аз ахли сафо шуданд» ва xyд нишонаи тири «бало» гардидаанд:
Он%о, ки цони пок ба цонон бибохтанд, Аввалкадам нишонаи тири бало шуданд [4,c.69].
Ин чо нишонаи «тири бало» гардидан ишора ба ахди миёни Худованду инсонхост, ки дар офариниши сурат гирифта буд ва мурод онхое хастанд, ки ризоияти Х,акро дарёфта, мувофики гуфтаи у амал намудаанд ва ба юмни ин шараф дарчаи ахли вафоро ёфтаанд. Зеро онхое, ки руй ба водии маърифати Х,ак гузоштаанд, аз кайди бори суду самар ва зару зевархо гузаштаанд:
Он%о, ки py ба водии ишкаш ни%одаанд, Шайдо зи тоци зевару зар%о гузаштаанд [4, c.68].
З.Шукргузори неъмати Х,ак будани инсони комил. Болотар таъкид соxтем, ки мувофики андешаи Шайдо инсон бояд пеш аз хама шокири неъматхои Худованд бошад, аз чумла, неъмати умр, неъмати нафас гирифтану нафас баровардан, неъмати манозири табиату тоату ибодатро xyб бишносад ва шукргузор бошад. Бинобар ин, шоир аз онхое, ки кадри неъматхои Худовандро намешиносанд, ба дарегу дард сyxан меорад, ки ба айшу ишрати дунё фитода, xаёли мехнати рузи киёматро аз сар мебаранд:
Дарегу дард дило, шукри неъматаш накунй, Тамоми фурсати худ сарфи хидматаш накунй. Чи бандагист, ки умрат ба ину он гузарад, Чи подшо%и ца%онасту %урматаш накунй. Ба айшу ишрати дут фитода машгулй, Хaëди ррзи ме%нати к^маташ накунй. Ба умри бе%удаи хеш намехурй aфcyc, Ту ëди дycт, чаро ëди душманаш накунй [4, c.153].
Шайдо кайд мекунад, ки тамоми зебогихо олами моддй, аз кабили сарву гул, кумриву булбул ошики шайдои зоти Х,ак буда, хамеша дар нолаву фарёданд, зеро «аршу фаршу малаку чахони малакут», ки асоси хама маъмураи оламанд, махз бунёди уст:
Сарву гул ошики рую кади шамшоди туанд, Булбулу фохта дар нолаву фapëди туанд.
Сарв истода ба по фохта дар гардан тавк, %ар тараф менигарам, бандаи озоди туанд [4, с.129]. Шоир кайд мекунад, ки хар кас барои сипардани рохи ин корвонсаро аз киштаи хеш бояд тушае барои кори охират гирад, ки он лоики хазрати Зулчалол бошад. Онхое, ки ин рохро дар гафлату чахолат гузаронидаанд ва тоати шоиста ба ин даргох надоранд, сармояи онхо ба чуз хасрату ох чизи дигаре нест. Бинобар хамин хам инсонхое, ки дар даст амали хайр надоранд, гайр аз гунаху гарди хичлат аз киштаи худ пари кохе надоранд:
Fайр аз гунаху гарди хицолат чи барам ман, Як тоати шоиста ба дарго% надорам[4, с.103]. Бояд гуфт, ки ашъори шоир, ки дар заминаи чигунагй ва шинохти рисолати инсонй меравад, аз ангезахои ахлокй саршор мебошад. Зеро шоир дар баробари баёни афкори ахлокй, ки дар заминаи афкори мазхабии у парвариш ёфтааст, инсонро барои хуш гузаронидани умр, бахра бардоштан аз неъмати умр ва дар баробари хамин ба чой овардани амалхои солех даъват менамояд. Шоир таъкид месозад, ки инсон бояд бар шодиву гаме, ки аз сари хони карами Худованд мерасад, шокир бошад, то сояи абри карами у ба як лутф хама зиллатро аз байн барад:
Аз сари хони гамаш %ар чирасад шукр кунем, Бувад аз хуни дилу лахти цигар неъмати мо [4, с.57]. Бо ин хама, инсони комили ашъори Шайдои Хучандй аз лутфу умеди афви Худованд ноумед нест ва умедвори он аст, ки Дуст авроки сиёхи умри уро бо оби рахмат сафед мегардонад:
Худо, афве бикаш аз лутф айвони гуно^амро, Сафед аз оби рахмат кун варак^ои сиё^амро. Цаландармашрабу девонаву шуридаа^волам, Маяфкан аз сари озам ба хори^о куло%амро[4, с.48]. Низ ин маъниро дар чойи дигар баён кардааст:
Гарчи Шайдо, мо гуна^корон басе шармандаем, Чуз пано^и лутфи Унабвадра^и бигрезимо [4,с.58]. Хулоса, баррасии матолиби инсони комил аз нигохи Шайдои Хучандй моро ба натичае мерасонад, ки шоир хамчун шоири ориф ва суфимашраб афкори ахлокии хешро дар партави мазомини мазхабй баён доштааст. Ба акидаи у инсон бояд пас аз ба дунё омадан умри хешро ба бехудагй сарфа накарда, хамвора дар садади он бошад, ки аз хеш ному кори нек ба ёдгор гузорад. Гузашта аз ин, шоир таълим медихад, ки инсон бояд дар талаби ризк кушад ва рузии хешро аз суфраи халол хосил намояд.
Афкори мазхабии шоир хам, ки дар иртибот бо масоили зиндагии инсон матрах гардидаанд, саршор аз гояхои пешкадам ва ормонхои олии инсонй мебошанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айнй, С. Намунаи адабиёти точик/С.Айнй.-Москва, 1927 .- 727с.
2. Мирзоев, Абдулганй. Сайидо ва мачоми у дар таърихи адабиёти точик/А.Мирзоев.-Сталинобод, Нашр.давл.Точ. 1947.- 285 с.
3. Насриддин А.Тазкираи шуарои Хучанд.-Хучанд: Ношир, 2015.-512 с.
4. Мавлуда, Н. Размышления относительно составления дивана Шайдо Худжанди / Н. Мавлуда, Б. Мутабархон // Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук. - 2015. - № 4-5(174). - С. 111-114.
5. Негматова, М. Т. Шайдои Хучандй ва сабки хдндй / М. Т. Негматова // Номаи донишгох,"-и Донишгохд давлатии Хучанд ба номи академик Б^афуров.Силсилаи илмх,ои Гуманитарй. -2021. - № 1(66). - С. 51-56.
6. Негматова, М. Т. Жизнь и творчество Шайдо Худжанди: структура дивана, тематические и поэтические особенности: специальность 10.01.03 "Литература народов стран зарубежья(с указанием конкретной литературы)": автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук/Т.М.Негматова. - Худжанд, 2010. - 26 с.
7. Хучандй, Шайдо. Девон. Нусхаи хаттии Академияи улуми Ч,умх,урии Тохикистон, шумораи 1347
8. Хучандй, Шайдо. Девон.Тасх,ех,и М.Неъматова.- Хучанд: Ношир, 2015.-172с.
9. ^одизода, Р. Адабиёти точик (аср^ои ХУ1-Х1Х ва ибтидои асри ХХ)/РДодизода, У.Каримов,С.Саъдиев. - Душанбе:Маориф, 1988. - 417с.
10Дофизи, Шерозй. Куллиёт. Мураттиб ва муаллифи сарсухан Х.Шанбезода. - Душанбе:
Ирфон, 1983. - 670 с. 11.1тр://к1нпапё.и
№4(69) 2021
• HOMAH AOHHmrO^ • yHEHME 3AnHCKH • SCIENTIFIC NOTES
REFERENCES:
1. Aini, S. A Pattern of Tajik Literature. - M., 1927. - 727 p.
2. Mirzoev, Abdulghani. Sayedo and his Place in the History of Tajik Literature. - Stalinabad: Tajik State Publishing-House, 1947. - 285 p.
3. Nasriddin A. Anthology of Khujand Poets. - Khujand: Publisher, 2015. - 512 p.
4. Mavluda, N. Reflections on the Composition of Shaydo Khujandi's Divan / N. Mavluda, B. Mu'tabarkhon // Bulletin of the Tajik National University. Series of Philological Sciences. - 2015. -№ 4-5 (174). - P. 111-114.
5. Negmatova, M.T. Shaydo Khujandi and Indian Style / M.T. Negmatova // Scientific Notes of Khujand State University named after B. Gafurov. Series of Humanities. - 2021. - № 1 (66). - P. 5156.
6. Negmatova, M.T. Shaydo Khujandi's Life and Creations: structure of divan, thematic and poetic features: specialization 10.01.03 "Literature of the Peoples of a Foreign Country (with an indication of concrete literature)" - Khujand, 2010. - 26 p.
7. Khujandi, Shaydo.Devon.Manuscript of the Academy of Sciences of Tajikistan Republic,number 1347
8. Khujandi, Shaydo. Devon. Corrected by M. Nematova. - Khujand: Publisher, 2015. - 172 p.
9. Khodizoda, R. Karimov U., Saadiev S. The Tajik Literature (referring to the XV1-th - the XIX -th Centuries and the Beginning of the XX-th Century). - Dushanbe: Enlightenment, 1988. - 417 p.
10. Hafiz Sherozi. Collection of Compositions. Compiler and author of introduction H. Shanbezoda. -Dushanbe: Cognition, 1983. - 670 p.
11. http://khujand.tj
