CC BY
8
Тиллохоцаева Му^аббат Набицоновна,
номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров
Тилляходжаева Мухаббат Набиджоновна,
кандидат филологических наук, доцент кафедры методики преподавания
таджикского языка и литературы ГОУ «ХГУ имени акад.Б.Гафурова»,
Tillokhujaeva Muhabbat Nabijonovna, candidate of philogical sciences, Assistant Professor of the department of methods of teaching Tajik language and literature under the SEI "KSU named after acad. B.Gafurov",(Tajikistan, Khujand) E-mail: tillo.1972@mail.ru Вожа^ои калиди: адабиёти равоншиноси, дониш, малака, майорат, мафууми салоуият, тауаммулпазири
Мацола ба баррасии ташаккули салоуияти касбии муаллимони оянда уамчун яке аз проблемауои педагоги ихтисос ёфтааст. Хотирнишон шудаст, ки таълими ба салоуиятнокй нигаронидашуда, таълимест, ки дар он тамаркузи асли ба ташаккули малакауои амали (уаётй, воцеъи, амалкарди) равона мешавад. Муаллифи мацола истилоуи салоуиятро дар адабиёти гуногуни педагоги ва равоншиноси мавриди баус царор дода, ба ин натица мерасад, ки моуияти куллии салоуияти касбии омузгор дар сарчашмауо бо вариантуо ва моделуои гуногуни вижагиуои аз циуати касби мушаххас карда мешавад. Хулоса мешавад, ки салоуияти касби уамчун моликияти интегративии шахсияти омузгор огоуии уро дар соуауои психологи, педагоги ва фаннии дониш, мауорати касби, тацрибаи шахси тавсиф мекунад. Салоуият таълим дода намешавад, балки дар натицаи касби дониш, малака ва мауоратуо шакл мегирад ва он мауз натицаи амалии дониш, малака ва майорат аст.
Ключевые слова: психологическая литература, знания, умения, компетентность, понятие компетентности, толерантность
В статье рассматривается развитие профессиональной компетентности будущих учителей как одна из педагогических проблем. Отмечено, что компетентностно-ориентированное образование - это образование, в котором основное внимание уделяется формированию практических (жизненных, реальных, функциональных) умений и навыков. Автор статьи обсуждает термин "компетентность " в различной педагогической и психологической литературе и приходит к выводу, что общий характер профессиональной компетентности педагога конкретизируется в источниках с различными вариантами и моделями профессионально-специфических признаков. Делается вывод о том, что профессиональная компетентность как интегративное свойство личности педагога характеризует его осведомленность в психолого-педагогических и технических областях знаний, профессиональные умения, личный опыт. Компетентности не учат, а формируют в результате профессиональных знаний, навыков и умений, и она является практическим результатом знаний, навыков и умений.
Key words: psychological literature, knowledge, skills, competence, concept of competence, tolerance The article dwells on the development of professional competence of future teachers as one of the pedagogical problems. It is underscored that competence-oriented education is education in which the main attention is paid to the formation of practical (life, real, functional) skills and abilities. The author of the article discusses the term competence in various pedagogical and psychological literature and comes to the conclusion that the general nature of a teacher's professional competence is concretized in sources with various variants and models of professional-specific features. It is concluded that professional competence as an integrative property of a teacher's personality characterizes his awareness in the psychological,
DOI:10.51844-2077-4990-2022-2-119-122
ТАШАККУЛИ САЛОХДЯТИ КА СБИИ МУАЛЛИМОНИ ОЯНДА ХАМЧУН ПРОБЛЕМАИ ПЕДАГОГИ
РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ КАК ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ
ПРОБЛЕМА
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS AS A PEDAGOGICAL PROBLEM
pedagogical and technical fields of knowledge, professional skills, and personal experience. Competencies are not taught, but formed as a result of professional knowledge, skills and abilities, and it is the practical result of knowledge, skills and abilities.
Рисолати асосии касби омузгорй ин муносибат бо одамон буда, омузгор вазифаи пешбарандаи дарк намудани максадхои ичтимой ва равона кардани саъю кушиши дигарон ба суи ноил шуданро доро мебошад ва касби омузгорй тайёрии махсусро талаб мекунад
Дар адабиёти равоншиносй ва педагогй хангоми баррасии раванди ташаккул ва рушди махорати касбй мафхуми салохият истифода мешавад.
Мафхумхои "салох,ият" ва "салохиятнокй"-ро мутахассисон барои ифодаи мафхумхои компетенсия ва компетентность, ки аз забони лотинй (competens, competentis) ба забони русй иктибос шудаанд, истифода мебаранд [6].
Мафхуми салохият дар "Фарханги тафсирии забони точикй" - лоик будан, сазовор будан; шоистагй, сазоворй тафсир дода шудааст.
Чун дар ин чо мафхумхои "салохият" ва "салохиятнокй" ба максади ифодаи истилохи сохаи маориф истифода мешавад, тасмим гирифта шудааст, ки танхо маъно ва тафсири ба хамин соха дахлдори ин мафхумхо баррасй карда шаванд.
Дар "Лугати истилохоти Хазинаи аврупоии тахсилот" мафхуми салохият (компетенсия) чунин шарх дода шудааст:
1. кобилияти ягон корро (амалро) хуб ва самаранок ичро кардан.
2. Ба талаботи вазифавй (касбй) мутобик будан.
3. кобилияти ичрои вазифахои махсуси мехнатй.
Дар стандартхои фаннии зинаи тахсилоти ибтидой мафхуми "салохият" чунин шарх дода шудааст:
Салохият - мачмуи дониш, малака ва махоратхои ба хам пайванде, ки ба максади халли масъалахои мушаххаси хаётй (ичтимой, иктисодй, сиёсй), маърифатй ва касбй равона карда мешаванд [4].
Дар баъзе адабиёти илмй мафхумхои салохият, кобилият, малака ва махорат баробар истифода мешавад.
Дар асоси тафсири боло ба хулосае омадан мумкин аст, ки шахси салохиятнок амалеро хуб, кобилона ва боэътимодона ичро карда метавонад.
Таълими ба салохиятнокй нигаронидашуда, таълимест, ки дар он диккати асосй ба ташаккули малакахои амалй (хаётй, хакикй, функсионалй) равона мешавад. Таълими ба салохиятнокй нигаронидашуда бояд ба саволхои: «Хонанда чй кор карда метавонад?», «Хонанда кадом амалхоро ичро карда метавонад?» чавоб дода тавонад. Донистан ё дониш дар таълими ба салохиятнокй нигаронидашуда чузъи таркибии малака хисоб шуда, барои санчидан, мукоиса кардан бо намуна, ислохи галатхо истифода бурда мешавад [7].
Бояд кайд кард, ки "салохият"-ро таълим намедиханд, салохият дар натичаи азхуд кардани дониш, малака ва махоратхо ташаккул меёбад. Салохият натичаи амалии дониш, малака ва махорат аст.
А.В.Хуторской менависад: «Салохият мачмуи сифатхои ба хам алокаманди шахсро (дониш, кобилият, малака, усулхои фаъолият) дар бар мегирад, ки нисбат ба доираи муайяни объектно ва равандхо таъин карда мешаванд ва барои фаъолияти босифати истехсолй нисбат ба онхо заруранд.; салохият - аз чониби шахс сохиб шудан, сохиб шудан ба салохияти дахлдор, аз чумла муносибати шахсии у ба он ва предмети фаъолият мебошад» [5, с. 86]. Пас салохдят доштан маънои доштани дониши муайян, хислати муайян, огох будан аз чизе; салохият доштан маънои доштани кобилиятхои муайян дар хама сохаро дорад.
С.Э. Шишов, В. Калней кайд мекунад, ки мафхуми салохият ба сохаи малакахо дахл дорад, на дониш. Салохият кобилияти умумиест, ки ба дониш, тачриба, арзишхо, майлхо асос ёфтааст, ки тавассути омузиш ба даст оварда мешаванд. Салохият на дониш асту на махорат, салохият будан маънои олим будан ё донишманд буданро надорад. Тахмин меравад, ки мутобик шудани рафтори инсон ба гуногунии беохири вазъиятхои хаётй бо кобилияти умумии «сафарбар намудани дониш ва тачрибаи хосилшуда дар вазъияти муайян» дар зиндагиномаи шахсие, ки ба таърихи умуми мувофикат мекунад, алокаманд аст [8, с.254 ].
Илова бар ин, ба андешаи онхо, байни салохият ва махоратро фарк кардан лозим аст. Махорат амали (ичрои) вазъияти мушаххас аст. Ин зухури салохият ё кобилият (кобилият), омодагии умумй ба амал ё кобилияти ичрои амал дар вазъияти мушаххас мебошад. Аммо, танхо махоратхо мушохида мешаванд; салохиятхо хусусиятхое мебошанд, ки метавонанд аз
мушохидахои амалхо, малакахо ба даст оварда шаванд. Хдмин тарик, малакахо хамчун салохият дар амал мyаррифй мешаванд. Салохият он чизест, ки махорат, амалро ба вучуд меорад.
Сал охиятро метав он хамчун кобилияти баркарор кардани робитаи байни дониш ва вазъият ё ба маънои васеътар, хамчун кобилияти дарёфт, кашф кардани тартиби (дониш ва амал) барои мушкилот мувофик арзёбй кард.
Мафхуми «салохият»-ро дар якчоягй бо мафхуми «таxассyс» баррасй кунем, таFЙироти босуръати бисёр вазифахои касбй, аз чумла бо чорй намудани теxнологияи нав, ^тисоси навро талаб мекунад.
Аксар вакт одамоне вомеxyранд, ки дониши васеъ доранд, аммо хангоми фарорасии имконият онхо онро дуруст сафарбар карда наметавонанд.
А^.Хуторской тавзех медихад, ки салохият бояд хамчун талаботи меъёрии омодагии касбии омузгор фахмида шавад. Соxтори салохиятро намудхои фаъолияти касбии y муайян мекунанд [5].
Салохияти шаxс бо фаъолияти y ва аз ин ру, бо касб алокаманд аст. Барои бомуваффакият анчом додани фаъолияти касбй субъекти он бояд мачмуи xyсyсиятхои псиxофизиологй, равонй ва шаxсиро дошта бошад, ки онхо хамчун касбият муайян карда мешаванд.
Касби омузгорй хам табдилдиханда ва хам идоракунанда аст. Bа барои идора кардани раванди рушди шаxсй муаллими оянда бояд салохиятдор бошад. Аз ин ру, мафхуми салохияти касбии омузгор ягонагии омодагии назариявй ва амалии Уро дар соxтори таркибии шаxсият ифода намуда, махорати касбии уро тавсиф мекунад.
Фаъолияти касбии омузгор хамчун як намуди фаъолияти мехнатии у фаъолияти педагогй мебошад. Истилохи «педагогй» мансубияти шаxсро ба касби омузгорй, ки ба фаъолияти омузгорй xизмат мекунад, ошкор мекунад. Хдмин тарик, мафхумхои «фаъолияти касбии омузгор» ва «фаъолияти педагогй» як бори маъной доранд. Дар асоси ин мафнумнои «салонияти касбй» ва «салонияти педагогй»-ро метавон намчун синоним истифода кард. Салохияти касбй мафхуми асосии тавсифи фаъолияти педагогй мебошад.
Салохияти касбии омузгор «кобилияти ичрои самараноки фаъолияти касбиро, ки бо талаботи вазифа муайян карда мешавад, дар асоси маълумоти бунёдии илмй ва муносибати эхсосй ва арзишй ба фаъолияти педагогй ташкил медихад. Он сохиби муносибатхои аз чихати касбй мухим ва сифатхои шаxсй, донишхои назариявй, махорати касбиро дар бар мегирад» [3, с.74].
Х,амин тарик, омузиши андешанои м^талифе, ки мунаккикони масъалаи салоният пешнинод кардаанд, ба мисли A.B. Хуторской, С.Е. Шишов, B. Калней, B.T. Сyxодолский бо муайян кардани мохияти мафхуми «салохияти касбй» имкон медихад, ки он хамчун мачмуи дониш, тачриба ва сифатхои аз чихати касбй мухими шаxсй, ки кобилияти омузгор дар ичрои самараноки фаъолияти касбиро инъикос намуда, махорати касбй ва махорати педагогии омузгорро дар бар мегирад, пешниход карда шавад. .
Истилохи «салохият» одатан нисбат ба шаxсони дорои макоми муайяни ичтимой-касбй истифода мешавад ва дарачаи мутобикати фахмиш, дониш ва малакаи онхоро ба сатхи вокеии мураккабии вазифахои ичрошаванда ва масъалахои халлу фасли онхоро тавсиф мекунад. Салохият ва салохиятнокй мафхумхои ба хам вобастаанд.
Ч,.Равенна чузъхои пешбари салохиятро муайян намуда, такрибан чил xислатy кобилиятхои шаxсро номбар мекунад, ки барои ноил шудан ба хадафхои шаxсан мухим (аз чумла чалби эхсосот дар раванди фаъолият, омодагй ва кобилияти мустакилона омyxтан, кобилияти кории шаxсро дар бар мегирад, инчунин кор кардан дар болои ягон чизи бахсбарангез ва боиси изтироб, истифода аз навоварй барои ноил шудан ба хадафхо, кобилияти халли мунокишахо ва сабук кардани татилофхо, тахаммулпазирй ба тарзи зиндагии гуногуни дигарон ва f.) Ч,.Равен кайд мекунад, ки мачмуи онхо вобаста ба xyсyсияти фаъолияти касбй, муносибатхои ташкилот ва xyсyсиятхои фардй ва шаxсии кормандон фарк мекунад[2].
Аз ин мачмуъ мафхуми салохияти касбй хамчун моликияти интегративии шаxсияти омузгор бармеояд, ки огохии уро дар сохахои псиxологй, педагогй ва фаннии дониш, махорати касбй, тачрибаи шаxсй тавсиф мекунад.Хдмзамон зарур аст, ки омадагии омузгор ба дурнамои кор нигаронида шуда, ба xyд эътимод дошта бошад ва ба натичанои назарраси касбй ноил шавад.
121
Ин хусусияти умумии салох,ияти касбии омузгор дар сарчашмауо бо вариантх,о ва моделх,ои гуногуни хислатх,ои аз чихдти касбй ахдмияти шахсият мушаххас карда мешавад.
Мувофщи мазмуни фаъолияти касбии педагогй Н.В.Кузмина чунин чузъуоро муайян мекунад:
1. салоуияти махсус - дониши амщ, тахассус ва тачриба дар соуаи фанни таълим;
2. салоуияти методй дар сохди ташаккули дониш, малака ва мауорати хонандагон -донистани усулх,ои гуногуни таълим, дониши психологияи инкишоф, психологияи муоширати байнишахсй ва педагогй;
3. салоуияти равонй ва педагогй - доштани ташхиси педагогй, ^обилияти ба роу мондани муносибатуои педагогй бо шогирдон.
4.салоуияти дифференсиалии психологй дар соуаи ангезауо, к;обилиятуо, самти таълимгирандагон - ^обилияти муайян кардани хусусиятуои шахсй, муносибат ва самти таълимгирандагон, муайян кардан ва ба инобат гирифтани уолати эмотсионалии одамон, к;обилияти босаводона сохтани муносибатуо бо роубарон; уамкорон, донишчуён; [1, с.24].
Хдмин тавр, омузгорй ин тануо касб нест, ки моуияти он додани дониш аст, балки онн рисолати олиест, ки максад аз он офариниши шахсият, тасдщи инсон дар инсон аст. Омузгор бояд на тануо донишро инти^ол диуад, аз шогирди худ уачми донишро талаб кунад, балки дониши мавчударо бо уадафуо, шароит ва к;обилияти фаъолияти педагогй ало^аманд карда тавонад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Кузьмина, Н.В. Основы вузовской педагогики/Н.В.Кузьмина.-Л., 1972. - С. 212.
2. Равен, Дж. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация: Пер. с англ./ Дж.Равен.- М., 2002г.
3. Суходольский, Г.В. Основы психологической теории деятельности/ Г.В.Суходольский.-ЛКИ. 2008. -168с.
4. Хакимова, Ш. Особенности формирования профессиональной компетенции будущих учителей-филологов / Ш.Хакимова // Номаи донишгоу (Силсилаи илмуои педагогй.) №3.(56).- 2018.- С.207-2012.
5. Хуторской, А.В. Общепредметное содержание образовательных стандартов / А.В.Хуторской.- М., 2002., с.86
6. Хдкимова, Ш. Муаммоуои ташаккули салоуиятуои касбии омузгори оянда (монографияи коллективй бахшида ба масъалауои мубрами омодагии касбии омузгорони оянда).Хучанд: СИ Файзибоев М.М. "Меъроч". 2020 - 284 с. С.47-56.
7. Хдкимова, Ш. Падидах,ои инноватсионии таълим дар системаи маорифи Точикистон/ Ш.Хакимова // Номаи донишгох, (силсилаи илмх,ои гуманитарй ва чомеашиносй: таърих, филология, педагогика) №2 (43). -2015.- С.245-249.
REFERENCES:
1. Kuzmina, N.V. Fundamentals of university pedagogy / N.V. Kuzmina. - L., 1972. - P. 212.
2. Raven, J. Competence in modern society: identification, development and implementation: Per. from English / J. Raven. - M., 2002.
3. Sukhodolsky, G.V. Fundamentals of the psychological theory of activity / GV Sukhodolsky.-LKI. 2008. -168 p.
4. Khakimova, Sh. Features of the formation of the professional competence of future teachers-philologists / Sh. Khakimova // Scientific Notes. Series of humanities. No. 3. (56). - Khujand, 2018. - P. 207-2012. ISSN 2077-410
5. Khutorskoy, A.V. General subject content of educational standards / A.V. Khutorskoy.- M., 2002. -P. 86
6. Hakimova, Sh. Problems of developing professional competences of future teachers (collective monograph dedicated to the critical issues of professional training of future teachers). - Khujand: SI Fayziboev M.M. "Ascension". 2020 - 284 p. - P. 47-56.
7. Hakimova, Sh. Innovative phenomena of education in the education system of Tajikistan // Sh. Hakimova // Scientific Notes. Series of humanities and social sciences: history, philology, pedagogy) #2 (43). - Hujand. 2015. p. 245-249. ISSN 2077-410.8. Shishov, S.E. Monitoring the quality of education at school / S.E. Shishov, V.A. Kalney. - M.: Pedagogical Society of Russia, 119. - 354 p.
