CC BY
0УДК 37
Камолова Б.Б.
Донишгохи байналмилалии забонхои хоричии Точикистон ба номи Сотим Улугзода (Душанбе, Точикистон)
ТАШАККУЛИ МАЛАКАХР ВА РОХДОИ БАРТАРАФ НАМУДАНИ МУШКИЛОТИ ОМУЗИШИ ЗАБОНИ ОЛМОНЙ
Аннотация: Дар мацола хусусият^ои дарси олмони уамчун забони хорицй ва душворщои он барраси карда мешавад. Дар он роххои инкишофи ЗУН дар процесси омузиши забони немисй махсусан кайд карда шудааст. Инчунин бояд цайд кард, ки дар системаи дарси забони хорицй намудуои зерини дарс амал мекунанд: дарс - тренинги малака^ои ибтидои, машц барои омузиши малака^ои нутц ва малака^ои шифощ, ба ин^о дохил мешаванд: дарс - конференсия, дарс - семинар, мизи мудаввар, ууцум, такрори маводи омухташуда, кор бо парванда^о, машщои забони ва нутц, ба^су мунозира.
Ключевые слова: забони олмони, омузиш, бози.
Дарси забони олмони яке аз кисматхои мантикан ба итмомрасидаи кори таълими забон мебошад, ки максади асосии он ба даст овардани хадафхои муайяни дорои характери амали, умумимаърифати, такомули ва тарбияви махсуб меёбад. Барои ба даст овардани натичаи мусбати ичрои максади мазкур бояд машку супоришоти каблан омодашуда ва ба накшагирифташударо ичро кард, ки он дар асоси воситахо ва роххои аз тарафи омузгор пешниходшудаи таълим тахия карда шудааст. Мохияти он аз самти нутк вобаста аст.
Азхудкунии бомаффакияти малакахои забони ва маълумот дар дарси забони олмони аз ташкили мохиронаи дарси мазкур вобастагии зич дорад. Барои ташкили сифатнок ва сермахсули таълим зарур аст, ки шартхои методисти шурави, психолог Леонтьев А.А.- ро ичро намоем:
ба чо овардани самти коммуникативии чараёни таълим,
1810
таъмин намудани иштироки фаъолонаи хар як хонанда дар дарс, рох надодан ба ташкили якрангии дарс,
таъмин кардани алокаи маводи нави дарсй бо маводи аллакай омухташуда,
назорат кардани такомул ва бехтаргардонии доимии малака ва махорати нутки шифохй, шунавой ва хониш,
ичозат надодан ба руй додани эхсосоти негативй (манфй) хам аз тарафи омузгор ва хам аз тарафи худи хонандагон,
истифода бурдани тамоми навоварихои технологй барои азхудкунии босамари маводи таълим
Дарси забони олмонй метавонад танхо комплексй шавад, яъне дар он тамоми намудхи кор гуногунранг бояд гузаронида шавад ва чанбахои гуногуни забон омузонида шавад. Х,ангоми гузаронидани дарс хонанда-гон бояд фаъолияти нуткии босифатро намоиш диханд.
Дар раванди дарс машккунй ва мустахкамкунии маводи гузашта бояд нисбат ба омузиши маводи нав бартарй дошта бошад. Тартиби дарсхо ин чамъ намудани дарсхои намудашон гуногун, ки дар як занчираи пайдархам карор доранд ва аз максади умумии том иборатанд. Тартиби дарсхо ба коркарди пайдархамии ин ё он маводи забонй хос мебошанд ва одатан тамоми кисматхои китоби дарсй ё мавзуи муайяни нуткиро фаро мегирад.
Дар низоми дарс чунин намудхо мавчуданд: дарси машки малакахои аввалиндарача, дарси машки малакахои нутк, нутки шифохй, масалан: дарс-конференсия, дарс-семинар, мизи мудаввар, хучуми аклй, мубохиса, такрори маводи омухташуда, масъалагузорй, кор бо кейсхо ва машки онхо, машкхои забонй ва нуткй. Гайр аз ин дарсхои тафсирй ва санчишй мешаванд.
Дар дарсхои омузиши малакахои нутк диккати асосй ба хондан, муколама, наклхо, нутки якчониба, дучониба равона карда мешавад. Дарсхои такрорй низ бояд гузаронида шавад, ки он барои донишчуёне, ки дар дарс хамон вакт гоиб буданд, хадди акал як маълумоте медихад, ба монанди: интервю-яке накши рузноманигор, дигаре донишчуро мебозад, онхо доир ба
1811
мавзуи дарс, истифодаи аёният, воситаи техникии таълим (ВТТ), методхои таълим ва мушаххас дар хар як мархилаи дарс чй маводхо буданд, накл мекунанд. Максади асосии чунин дарс - мураттабсозй ва вобаста кардани маводи гузашта бо сохтори дарсро ташкил медихад, намудхои гуногуни фаъолияти таълимро дар низоми колабнок бо тартиб ва пайдарпай амалй мегардонад.
Бо чамъбасти хамаи гуфтахои боло, метавон кайд кард, ки дарси забони олмонй бояд тавре ташкил карда шавад, ки ичрои хадафхои таълимй, рушд ва тарбияро таъмин кунад. Давомнокии дарс набояд аз 50 дакика зиёд бошад, ки дар он омузгор бояд дар пайдарпаии муайян бо донишчуён тамоми мархилахои дарси пешбинишударо гузарад, аммо бо микдори маводи пешниходшуда аз хад нагузарад.
Дар мактаби олй гуруххое созмон дода шудаанд, ки ду забони хоричиро дар бар мегиранд, фаронсавй-олмонй, олмонй-англисй ва гайра. Хусусиятхои умумии забонии (лингвистии) ду забон аз он иборат аст, ки якеро омузанд, дигаре низ азхуд карда мешавад. Дар огози омузиши забо-ни олмонй донишчуён боварй хосил мекунанд, ки забонхои олмонй ва англисй бисер умумият доранд: Mein Name ist Miller. My name is Miller. Er spriсht Deutsch. He speaks German. Ich will schlafen-I want to sleep.
Дар ташаккули шаклхои замонии феъл (аз се шакли асосии феъл ва истифодаи феъли ёрирасон) haben=to have),-kommen-kam-gekommen, come-came-come, bringen-brachte-gebracht, bring - brought - brought, sprechen-sprach -gesprochen, speak - spoke - spoken, феълхои модалй: müssen - must, to have tocan, to be able to, dürfen-may, to be allowed to, истифоодаи артиклхо: Clown=der Clown (m) clown=ein Clowncar=das Auto (n) car=ein Autogara-ge=die Garage (f)garage=eine Garage истифодаи чонишинхои нисбй дар чумлахои пайрави тобеъ: die Frau, die... the woman, Mann, der... the man, who., das kind, das... the child, Leute, die. the people, who., die Kiste, die. the box, Ball, der. the ball, that/which. Auto, das. the car, Spielsachen, die. the toys, that/which., сигаи
1812
амри: Denk an deine Frau! -Think of your wife! Hilf euren Freunden!- Help your friends!
Ин хама метавонад дар азхудкунии забони олмони хамчун забони дуюм, хусусан дар мархилаи аввали таълим, хамчун пуштибон хизмат кунад. Шумораи зиёди калимахое, ки хангоми дарки визуали шинохта мешаванд, ба таври самаранок кумак мерасонанд: калимахои байналми-лали, масалан: die Donau, der Norden, der Süden, der Osten, der Westen, der Chef, die Ziffer, der Laborant, der Elektriker, der Soziologe, der Reporter, der Dekan, der Computer, das Auto, der Philologe, der Pilot, der Professor, ки хар як забони хоричиро бо лугати мазкур огоз намудан мумкин аст.
Омузиши забони олмони осон, фахмо ва равон ба амал меояд, агар:
ба монанди ва умумиятии забони дигар ба забони немиси, забони модарии худ такя кунед, истифодаи тахминхои забони (дар бораи маънои калима, шакли грамматики), дар асоси контекст, кисмхои шинохтаи калима, фаркиятхоро дар падидахои забон ва тарзи ифодаи фикр мушохида кунед, ба забони нав интикол додани кобилияти кор (дарёфти маънои калима дар лугат, истифодаи ибора, ичрои машкхои гуногун ва гайра).
Х,ангоми кор бо лугат баъзан мушкилот ба миён омада метавонад. Ба шумораи омилхое, ки мушкилоти азхудкунии фаъоли калимахоро ба вучуд меоранд, инхо дохил мешаванд: Мувофикат ё номувофикатии хачми маънохои калимахои забони модари ва хоричи: калимахои номувофик барои азхудкунии фаъол нисбат ба калимахое, ки хачми маънохои мувофик доранд, мушкилоти бештар меоранд.
Дарачаи пайвастшави ё озодии сухан нисбат ба дигар калимахои ин забон: иборахои озод, пайвастагихои устувори калимахо (фразеологизмхо), идиомахо. Пайвастагихои озоди калимахо дар забони хоричи аксар вакт бо калимахои модари мувофикат намекунанд. Омезиши калимахои гайриозод, устувор ё таркиби калимахои фразеологи барои азхуд кардани он душвори ба вучуд меоранд, ки онхо бояд дар контекстхои муайян дакик ва устувор хамчун як фикри том дар шакли бетагйир ба ёд оварда шаванд. Ба ин гуруххо дохил
1813
мешаванд: alle durch Die Bank дар забони модарй мавчуд нестанд, große Augen machen ба таркиби забони модарй монанд аст (бо чашмони калон нигох кардан, яъне хайрон шудан).
Хусусияти сохтори калима: калимахои оддй, сохта ва мураккаб. Калимахои оддй осонтар хазм мешаванд. Калимахои мушаххас одатан нисбат ба калимахои абстрактй осонтар хазм мешаванд. Дар асл, агар дар бораи истилохи типологияи методии лугат сухан ронем, он маънои гурухбандии маводи забонро аз руи намудхои мушкилоти азхудкунии онхо аз чониби донишчуен дорад. Типологияи зерин, ки аз чониби методисти рус Н.В. Николаев пешниход шудааст, маъмултарин аст: у якчанд намуди калимаро чудо мекунад :
Калимахои байналмилалй ва иктибосй, ки хачми маънои онхо дар забонхои модарй ва хоричй (олмонй) якхела аст: die Musik, das Theater, das Museumi, das Kino, der Club, das Auto, das Taxi. Мушкилии азхудкунии ин калимахо дар талаффуз (овоз додани онхо) аст, на дар фахмидан. Калимахои сохта ва мураккаб, инчунин таркиби калимахое, ки чузъхои онхо ба донишчуен шиносанд: der Lehrling, der Schüler, der Lieblingsschriftsteller, die Gemäldegalerie. Х,ангоми фахмидани чунин калимахо, омузгор бояд ба дониши донишчуен такя кунад. .Калимахои решавй, хачми маънохое, ки ба хачми маънохои калимахои мувофик дар забони модарй мухолифат намекунанд: der Tisch, der Fichtenbaum, der Stuhl.
Калимахое. ки тибки маънояшон барои забони омухташаванда хосанд: der Herr, das Brandenburger Tor, der Zwinger, der Palast.
Барои кушодани маънои онхо бехтараш тафсир ё эзохдихиро дар забони модарй истифода кард: Калимахои хамреша бо забони модарй, вале аз чихати маъно фарккунанда (дустони бардуруги тарчумон): die Familie, das Magazin, die Vase.
Иборахо ва калимахои мураккаб, ки харчанд чузъхои алохидаи онхо ба донишчуен маълум аст, аммо ба чузъхои вохидхои лексикии бо онхо алокаманд дар забони модарй монанд нестанд. Хднгоми ворид кардани чунин калимахо
1814
бехтар аст, ки ба контексти махсус сохташуда такя кунед. Вохидхои лексики, хачми маънохое, ки аз хачми маънохои калимахои дахлдор дар забони модари васеътаранд: der Jahrmarkt, die Jahreszeit, das Teehaus. Вохидхои лексики, хачми маънохое, ки аллакай хачми калимахои мувофик дар забони модари мебошанд: der Wortschatz, das Vokabular, das Wörterbuch.
Барои бартарaф намудани мушкилот, максаднок аст, агар пешниходи зеринро ба назар гирем: азбаски вохидхои лексики барои азхудкуни мушкилоти гуногун доранд, бояд ба манфиати хосилнокии омузиши лексика мушкилоти вохидхои лексикии азхудшавандаро арзёби кард ва онхоро ба гуруххое, ки бештар ё камтар якхела мебошанд, чамъбаст кард. Pоххои чори кардани лугат бояд ба хар як гурух татбик карда шаванд. Мукаддима ва тавзехот бояд ба тарафхои вохидхои лексики, ки боиси мушкилот мешаванд, равона карда шаванд ва роххои бартараф кардани онхоро чустучу кунанд. Бартараф кардани мушкилоти лексики бо чунин роххо амали карда мешавад: чудо кардани калимахои душвор аз хамдигар, дохил кардани вохидхои омухташуда ба пайвастагихои гуногун ва робитахои ассотсиатсиони, инчунин ичрои машкхои фарккунанда (мукоисашаванда). Аломатхои мушаххасеро нишон додан мумкин аст, ки бояд барои рафъи мушкилоти азхудкунии лугати хоричи истифода шаванд. Вохидхои мушкилтарини лексики:
а) Вохидхои лугавии дарозтарин ва кутохтарин,
б) Вохидхои лугавии мафхумхои ифодашавандаи абстракти,
в) Вохидхои лугавй бо семантикаи сустшуда: setzen (in Bewegung, in
Gang)
г) калимахои сатри (der, so, die Sache, halten)
д) калимахои сермаъно
е) калимахои мураккаб ва таркиби (begreifen, besuchen, erzählen)
ж) пайвастагихои фразеологи
з) клишехои нутк (иборахои рехта)): es kommt auf keinen Fall in Frage, was das anbetrifft, meiner Meinung nach, ea lässt sich, keine Ahnung ва гайра.
1815
Барои бехтар аз ёд кардани калимахо, омузандагон метавонанд аз кофиябандй, (рифмхо), сурудхое, ки калимахои нав доранд, чистон, зарбулмасал, макол, тезгуяк, диалог, монолог истифода баранд. Инчунин бояд усулхои махсуси ёд кардани калимахоро сафарбар кард, ба монанди: нуткронй бо садои гуногун, гуфтугуи ритмикй бо ягон ангезаи шинос, кор бо расм, варакахо, тамошои филм. Чунин усулхо аз чониби омузгорони дорои усулхои интенсивй бомуваффакият истифода мешаванд. Барои рушди нутк сохтани пайвастагхо кадами мухимтарини миёна аст, дар забон калимахои танхо вучуд надоранд (Н.И.Жинкин). Хусусияти комбинатсияхо дар хар як холат бо тарзи ифодаи минбаъдаи андешаи донишчуен муайян карда мешавад. Пайвастагихо аз руи конунхои мутобикати маъновй дар хамкории зич бо меъёрхои грамматикй сохта мешаванд.
Мисолхои мушаххас доир ба тартиби иборахо ва пайвастагихо: 1. Кадом феълхоро бо калимахои олмонй сохтан мумкин аст: das Dorf, der Garten, der Hof, die Landschaft, der Himmel, der Wind, die Temperatur, die Wohnung, das Leben, das Lesen, das Hörverstehen, die Kommunikation.
2. Дар сутунхо калимахоро мувофик намоед, ки пайвастагй ба вучуд ояд: Sie, bauen, еinen Schneemann, machen, eine Schneeballschlacht, laufen Мушкилоти азбаркунии лугат хангоми кор бо он ба вучуд меояд. Кор бо лугат дар 3 мархила гузаронида мешавад: Пешниходи мавзуи нав, овардани мисолхо доир ба калимахои нав ва истифодаи онхо дар матни додашуда. Мавзуи мазкур домани пахно дорад, метавонем мафхумхоро идома бахшем, ки онро дар андешахои минбаъда иброз хохем дошт.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
Мещерякова Е.А., Новичкова Е.А. ТЕРРИТОРИАЛЬНЫЙ ФАКТОР В РАЗВИТИИ НЕМЕЦКИХ ДИАЛЕКТОВ // Вестник науки №5 (74) том 3. С. 922 - 930. 2024 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/14654
1816
