CC BY
13ТАШАККУЛИ МУНОСИБАТИ САЛОХ.ИЯТНОКИ ТАЪЛИМИ ЗАБОНИХ.ОИ ХОРИЧЙ ДАР ДОНИШЧ.УЁНИ РАВИЯИ ОМУЗГОРЙ
^УРБОНОВА САОДАТ ГАНИЕВНА
Ассистенти кафедраи забони англисй - хдмчун ихтисоси 2-юм,
Донигох,и давлатии муаллимии Точикистон ба номи С. Айнй, Душанбе, Точикистон
Ассистент кафедры английского языка - как второй специальности Таджикского государственного университета имени С. Айни
Аннотатсия. Дармацолаи ташаккули салохиятикоммуникативиизабонихоричй ва муоширати байнифархангии донишчуён - муаллимони ояндаи забони хорщй баррасй карда шудааст. Муносибати салохиятнок бароимуаллимони ояндаизабощоихорщй яке азвоситахоимуосир дар омодагиикасбй ба хисобмеравад. Дармацола хамчуниннацши салохияти байнифархангй, ки бо раванди таълими ихтисосхои забонй зич алоцаманд мебошад, зикр гардидааст.
Калидвожацо: муаллимони оянда, самт ва ихтисосхои муаллимй, омодагии касбй, салохиятикоммуникатсиониизабонихоричй, муоширати байнифархангй.
Аннотация. В статье рассматривается формирование иноязычной коммуникативной компетенции и межкультурный коммуникации у студентов - будущих учителей иностранного языка. Компетентностный подход для будущих учителей иностранных языков является одним из современных инструментов в профессиональной подготовке. В статье также отмечается роль межкультурной компетенции, которое тесно связано с учебным процессом языковых специальностей.
Ключевые слова: будущие учителя, педагогические направления, профессиональная подготовка, иноязычная коммуникативная компетенция, межкультурная коммуникация.
Раванди ч,ах,онишавии тахсилоти олии касбй, имкон пайдо намуд, ки низоми амалкунандаи тайёрии касбии кадрхои педагогй тиб;и та;озои замон тачдиди назар карда шавад. Аз ин ру, имруз Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон раванди таълим ва омодагии касбиро бо муносибати салохиятнок алоцаманд менамояд. Тавре муха;;ик;они муосир ;айд менамоянд, омодагии касбии донишчуи муосир ба чунин талаботхо мувофи;ат менамояд, аз ;абили: дониш ва малакаи ами;, ;обилияти фикри инти;одй, фаъолият, ташаббус, майл ба худомузии доимй ва ра;обатпазирй.
Чорй намудани муносибати салохиятнокро бо ма;сади таъмини сифати таълимии донишчуёни бархурдор буда аз ;обилиятхои коммуникативй-нущй дар асоси маводи омузиши забони англисй ва тавассути ташаккули салохиятхои ин ;абил донишчуён талаб менамояд, ки хатмкунандаи оянда бо чунин ;обилиятхо мусаллах гашта, муста;илона дар фаъолияти касбии худ дар оянда онро татби; намояд. Хдмин аст, ки гузаштан ба рушди равишхои нави сохаи маориф дар Чумхурии Точикистон зарурати муайян намудани мазмуну мундаричаи таълим, махсусан тадлили инкишофи забономузй дар мархилахои гуногун дар шароити ичтимоию и;тисодии имруза ба яке аз вазифахои аввалиндарача табдил ёфтааст. Зарурияти ичрои ин вазифаро Пешвои миллат, асосгузори сулху вахдати миллй, Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон борхо таъкид намудаанд [11].
Хамгироии тахсилоти олии касбии Точикистон бо фазои тахсилоти чахонй ва ахамияти афзояндаи хамкорихои байналмилалй дар сохаи омодагии касбй аз хатмкунандагони донишгоххо талаб мекунад, ки сатхи баланди дониши забонхои хоричй дошта бошанд. Дар во;еияти муосир мутахассисе талаб карда мешавад, ки ;одир ба муошират бо мутахассисони дигар кишвархо бошад, медонад, ки чй тавр муоширати шифохй ва хаттии забони хоричиро дар холатхои гуногун ба рох монад, зеро хамаи ин ба у имкон медихад, ки иштирокчии комили муоширати байнифархангй дар чомеаи
чахонй ва баланд бардоштани ра;обатпазирии у дар бозори мехнат бошад. Аз ин ру, хадафхои омузиши забонхо дар мактабхои олй низ тагйир меёбанд: имруз таълими забонхои хоричй бо азхудкунии забонхои хоричй дар доираи мавзуъхои мушаххас ва холатхои стандартй махдуд намешавад, балки азхудкунии мачмуи салох,иятх,оро дар бар мегирад. Чунон ки Э.И. Зимин ;айд намудааст, «Дар рафти таълими забонхои хоричй лозим аст, ки донишчу хадди а;ал донишхои фархангиро азхуд намояд» [3].
Хамин тари;, омодагй ба муоширати байнифархангй рушди хамачонибаи салохиятхои байнифархангй, ичтимой ва коммуникативиро дар бар мегирад. [5].
Салохияти байнифархангй донистани фарханги забони хоричиро дар назар дорад, ки ба дарки хусусиятхои чахонбинии хал;хои дигар мусоидат мекунад, ки меъёрхои миллии рафтор ва ;оидахои аз чомеаи Чумхурии Точикистон фар;кунанда доранд. F айр аз ин, чунон ки И.Н. Корзенников ;айд намудааст: "Салохияти баррасишаванда сифатхои шахсй ва фарханги муоширатро низ дар бар мегирад". Мутахассиси муосир бояд ташаббус нишон дода, мустак;илият нишон дихдд, ба рушди эчодии шахсият машгул бошад, барои баланд бардоштани тахассуси касбй саъй кунад, хдмчунин эх,тиром ба фарх,ангх,ои дигар дошта бошад ва нисбат ба анъана ва поях,ои халкдои дигар тахдммулпазир бошад [5].
Дар раванди муоширати касбии забони хоричй чи дар дарси забони хоричй ва хам хангоми истифодаи во;еии дониш, малака ва махоратхои азхудшуда салохияти иттилоотию муоширатй низ ташаккул меёбад.
Муошират дар фаъолияти мута;обилаи педагогй аз муаллими муосир салохиятхои муайянеро та;озо мекунад, аз ;абили; ташаббускорй ва нигох доштани ало;аи пайваста ва интизоми мусбй, фарохам овардани фазои ошкоро ва эхтироми хамдигар, хавасмандкунй ва ташви;и хамаи донишчуён барои иштироки инфиродй дар хамкорй бо дигарон, халли низоъхо бидуни рохи зуроварй, бар;арор кардани муносибатхои устувори мусбй ва гайридепрессивй дар мухити дастгирии таълимй ва f. [6].
Технологияхои иттилоотию коммуникатсионй дар раванди таълими забони хоричй ва рушди муошират мав;еи мустахкамро ишFол мекунанд. Ба инхо китобхои дарсй ва дастурхои электронй, ки бо истифода аз компютер ва проектори мултимедиявй намоиш дода мешаванд, энсиклопедияхои электронй ва маълумотномахо, симуляторхо ва барномахои тестй, захирахои таълимии интернетй, тачхизоти видео ва аудио, тахтахои интерактивй ва Fайра мебошанд [14].
Бояд цайд намуд, ки салохияти касбии муаллим инчунин ба салохияти муносибатхои байнишахсй ало;аманд аст, зеро фаъолияти дастачамъона, аз чумла кори лоихавй имкон медихад, ки дар як даста кор кардан, муошират бо дигар мутахассисон, инчунин тахияи ;оидахои рафтори касбй, аз чумла дар холатхои муно;ишахо омузанд.
Дар му;оиса бо равишхои анъанавии таълим, равиши салохиятнокй ба мундаричаи фаъолият асосёфтаи таълим таваччух зохир намуда, асоси таълимро на дар таълим, балки ба омузиши фаъол мегузорад, ки мухимтарин хусусияти он азхудкунии усулхои гуногун мебошад. инчунин ;обилиятхои худташкилкунй, худидоракунй, идоракунии ва;т ва худомузй ва рушди худ инкишоф меёбанд [7].
Азбаски хама гуна фаъолияти касбй робитаи мута;обила бо одамонро дар бар мегирад, хар як мутахассис бояд салохияти коммуникатсиониро аз худ кунад, ки мачмуи пурраи салохиятхое мебошад, ки дар тамоми давраи тахсил дар донишгох хамачониба азхуд карда мешаванд: ичтимой-фархангй, дискурсивй, стратегй, фаъолият ва забоншиносии бунёдй [1].
Салохияти забонй ё шифохй дар омодагй ба муоширати байнифархангй яке аз шартхои асосии муваффа;ият ва муассири муошират аст. Он дониши хамачонибаи низоми забон, хусусияти фаъолияти вохидхои забонй дар мубохисаро пешбинй мекунад ва инчунин ;обилияти истифода бурдани ин донишро барои фахмидани андешаи
дигарон ва баён кардани фикри худ дар шакли шифохй ва хаттй пешбинй мекунад. Хамин тари;, салохияти забонй на танхо рушди махорат дар сохаи гуфтор, гуш кардан, хондан ва навиштан, инчунин ба даст овардани мачмуи донишхо оид ба чанбахои маъной, синтаксисй, морфологй, фонетикй ва луFавии забон нест, балки ташаккули ;обилияти муоширати пурра ва самараноки нут; дар сохахои гуногун бо риояи меъёрхои ичтимоию фархангии рафтор.
Дар раванди таълими забоншиносии мутахассисони оянда, бояд сатхи дониши тарзхои муошират бо забони хоричй ба назар гирифта шавад, зеро хангоми омузиши забонхои хоричй шахс се мархила мегузарад: аввал сатхи лафзй-маъноии махорат, баъдан сатхи мантикй-маърифатй ба даст меорад, ки онро сипас бо сатхи фаъоли муоширатй иваз мекунад [4]. Дамин тавр, дар мархилахои гуногуни таълими забон бояд ба роххои гуногуни методологй мурочиат намуд, ки дар нихоят ба ташаккули «шахсияти дуюми забондон» варда мерасонад. Дар доираи ин мафхум Ю.Н. Караулов ;айд намудааст: «Мачмуи ;обилият, махорат ва омодагии шахсро ба муоширати забони хоричй бо намояндагони фархангхои дигар» [4].
Тавре ки кдйд гардид, дар мархилаи имрузаи рушди тахсилоти олй тахсилоти касбй бартарй дорад. Бинобар ин, дар назди муаллими забони хоричй вазифа гузошта мешавад, ки мазмуни барномаи таълимиро ба талаботи касбии мутахассисони оянда мутоби; созад, инчунин дар онхо махорату малакахоеро инкишоф дихад, ки ба онхо имкон медихад, ки дониши худро тавассути таълиму тарбия минбаъд васеъ намоянд. омухтани тачрибаи хоричй.
Тачрибаи муосири таълимии омузиши забон нишон медихад, ки матн хамчун манбаи асосии иттилоот ва заминаи омузиши шаклхои муошират бо забони хоричй ба хисоб меравад [10]. Имруз чанбахои кор ба монанди дидан, шиносой ва омузиши намудхои хониш, ки кор бо лугату истилохоти махсусро дар бар мегирад, мухим аст [8]. Илова бар ин, хангоми татби;и муносибати салохиятнок матнхо бояд ба чунин талаботхо, аз ;абили «мундаричаи Fанй, аслият, тамоюли ичтимой-фархангй, кофии хачм ва дастрасии забонй» чавобгу бошанд [9]. Дар чараёни омузиши забони хоричй аз матнхое истифода бурдан лозим аст, ки хамаи чор намуди фаъолияти нут;ро дар мутахассисони оянда инкишоф медиханд ва монеаи забониро бартараф менамоянд [10].
Хангоми тайёр кардани мутахассисони ояндаи - муаллимони забони хоричй тавассути матн, бояд ба назар гирифт, ки омузиши забонхои хоричй раванди пайдарпайест, ки азхудкунии сатхи ояндаро дар асоси сатхи ;аблй дар бар мегирад. Аммо, тиб;и асосии методологй сарфи назар аз хадафхое, ки муаллим дар назди худ мегузорад, раванди ташаккули салохиятхои нут;й тавассути коркарди матн се мархилаи асосиро дар бар мегирад.
Биёед дар хар як мархила ба таври муфассал маълумот дихем. Ма;сади мархилаи якуми омодагй азхуд кардани маводи лексикй ва грамматикии дар матн мавчудбуда бидуни пешниходи худи матн мебошад. Дар ин мархилаи кор, мачмуи муайяни луFат дар асоси маводи грамматикии аллакай фаро гирифташуда ичозат дода мешавад. Дар сатхи ибтидоии омузиши забон ин кифоя аст, ки дар сатхи олитар аз руи маводхои луFавии нав автоматикунонидашуда тахияи минбаъдаи сохторхои нави грамматики имконпазир аст. Ин мархила ахамияти калон дорад ва набояд онро сарфи назар кард, хатто агар дар матн вохидхои лугавии номаълум мавчуд бошанд, зеро хамеша маводи луFавие ёфтан мумкин аст, ва ё барои гуфтори шифохй равона шудааст.
Мархилаи дуюм, табдилдихй, на;ши мухим дорад, ки мазмуни он ба хадафхои додашуда вобаста аст. Хамин тари;, барои ба талабагон таълим додани мундаричаи хондаашон ба таври кофй ба онхо омузонидани мазмуни дигар, омехта ва коркарди маводи омухташуда зарур аст . Барои ин маш;хои зерин мувофи;анд:
- шиносой бо мундаричаи матн (донишчуён матнро худашон мехонанд, на бо овози баланд, зеро дар ин мархила мухим аст, ки бо мундарича шинос шавад, на ;обилияти
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
хондан ба таври баён);
- хондани чумла ба чумла (барои дар як чумла муаллим савол медидад ва хонанда чавобро аз китоб мехонад ва савол бояд тавре гузошта шавад, ки чавоб бе тагйир хонда шавад, то он ки он ба чавоб водор карда шавад. хонанда барои хондани ибора бо таъкиди дурусти манти;й);
- хондани ;исмати матн бо тагйир додани шахсе, ки накл аз у гуфта мешавад (вазифа бояд чунин тартиб дода шавад, ки «ин параграфро хонед, ки гуё он персонажи асосй набошад, вале шумо хама корро худатон ичро кардед»);
- хондани ;исмати матн дар замони дигар (ин вазифа ба шумо имкон медихад, ки маводи грамматикии омухташударо маш; карда, мустахкам намоед);
- изхороти бардурут (маш; аз талаффузи ибора иборат аст, ки мундаричаи он бо мазмуни ибораи мувофи; дар матн мувофи;ат намекунад, пас шумо метавонед ба худи донишчуён ичозат дихед, ки чунин изхоротро тарк кунанд).
Бояд гуфт, ки худи маш;хо нав нестанд, аммо мухим аст, ки онхо бо кадом тартиб ичро карда мешаванд. Ин мачмуи маш;хоро вобаста ба хадафхои дарси мушаххас ва сатхи донистани забон тагйир додан мумкин аст. Чизи асосиаш он аст, ки машкхои табдили ба кадри кифоя мавчуданд ва онхо низ бояд гуногун бошанд ва аз дарс ба дарс гуногун бошанд.
Мархилаи сеюми баъд аз кор коркарди маводи омухташуда ё эчоди маводи нав дар асоси маводи оугавй ва грамматикии пешниходшуда, аз чумла вазифахои зеринро дар бар мегирад:
- тартиб додани хикоя, шарх ё хулоса (интихоб аз сатхи донистани забон вобаста аст); кор дар холатхои бо дастгирии визуалй (ин вазифа ба донишчуён истифода бурдани маводи омухташуда дар вазъияти нав таълим медихад);
- тартиб додани муколамахои кутох оид ба холатхои алохида бидуни дастгирии визуалй (ин вазифа маводи омухташударо дар шароити нут;и диалогй фаъол мекунад);
- тартиб додани муколамахои калон (муколама бояд хама чизеро, ки дар он омухта шудааст).
Хар яке аз се мархилаи асосии кор бо матн дар ташаккули салохияти нут;ии донишчуёнро, таъмини пешравии шифохй, азхудкунии маводи забонй, таълими инти;оли мундаричаи хондаашон ва инъикоси маводи матнй дар нут; на;ши худро мебозад. .
Чузъи дигари мухими омузиши забони хоричй аз чониби мутахассиси муосир - кори муста;илона мебошад, ки имкон медихад махорати дар синф андухташударо сай;ал дода, дониши худро оид ба мавзуъхои мавриди таваччух васеъ ва ами; созад, инчунин ба рушди ;обилиятхои эчодй ва хавасмандии худшиносй мусоидат мекунад. инкишоф [12, 13, 14, 15].
Ташаккули салохияти нут;й дар мухити касбии омузиши забон, ки аз чониби муаллим махсус таъсис дода шудааст, хеле самараноктар хохад буд: масалан, имруз метавон ба таври фосилавй хам бо муаллим ва хам фаъолияти лоихавии коллективй ва чалби забони модарй тавассути Технологияхои интернетй муоширатро дар ва;ти во;ей ташкил намудан имконпазир ебошад.
Хамин тари;, хангоми омузиши забонхои хоричй муносибати салохиятнокй барои омода намудани мутахассиси оянда бо хамгироии салохиятхои ичтимоию нут;й, таълимй, умумии илмй, арзишй-маънй, прагматикй, умумии фархангй ё умумибашариро тавассути рушди ;обилияти муста;илонаи донишчуён дар назар дорад. бо истифода аз тачрибаи ичтимой, ки дониш ва малакаю мадорати амалан ба даст овардаи ондоро дар бар мегирад, масъаладоро дар намуддо ва самтдои гуногуни фаъолият дал намоянд. Чорй намудани чунин омузиш ба ташаккули тафаккури эчодй ва чалби таваччухи донишчуён ба масъалахои мухим дар фаъолияти минбаъдаи касбиашон мусоидат мекунад. Татбики муносибати салодиятнокй дар дамкории зич бо корфармоёни оянда, мазмуни илмию
методии тайёр кардани мутахассисон ва хавасмандгардонии донишчуён ба сатхи хуби
фаъолияти касбии онхо ба баланд бардоштани самаранокии таълим дар тахсилоти
касбй, мусоидат мекунад.
РУЙХАТИ АДАДБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА
1. Белозор А.Ф., Овчинникова О.А. Чузъхои фархангй ва забонии муоширати байнифархангй дар забони фаронсавй ва англисй // Литера. 2018., № 2. - С. 153-161.
2. Вербицкий А.А., Хомякова Н.П. Ташаккули салохияти байнифархангй дар сохаи муоширати касбй хамчун самти нави лингводидактика // Ахбори MSLU. 2014, № 12 (698). - С. 30-43.
3. Зимина Е.И. Омузиши забони касбй: мутобикат ба тамоюлхои муосир // Падидахо ва равандхои ичтимоию иктисодй. 2014. № 1. - С. 172-175.
4. Караулов Ю.Н. Забони русй ва шахсияти забоншиносй. М.: Нашриёти ЛКИ, 2010.- 264 с.
5. Корзенникова И.Н. Дар бораи мушкилоти рушди салохияти байнифархангй дар байни донишчуёни хукукшиносй // Ахбори NEFU. 2011, № 1. - С. 89-94.
6. Мавлонова И.Т. Ташаккулёбии кобилияти коммуникативй-нуткии донишчуён дар раванди тахсилоти олии касбии педагогй (дар асоси маводи омузиши забони англисй). [Матн]/ И.Т.Мавлонова// Автореф.дисс. номзади илмхои педагогй. Душанбе, 2022 - 27 с.
7. Макар Л.В. Таълими муоширати касбй ба забони англисй ба донишчуён дар донишгохи гайрилингвистй: дис. ...шам. пед. Илм. Петербург, 2000. - 257 с.
8. Михайлова Г.И. Таълими забони хоричй дар донишгоххои гайризабонй дар доираи равиши салохиятй // Илмхои филологй. Саволхои назария ва амалия. Тамбов: Шаъодатнома, 2016. № 92 (63). - С. 204-207.
9. Образцов П.И., Иванова О.Ю. Таълими забонхои хоричй дар факултетхои гайрилингвистии донишгоххо: китоби дарсй. Орел: ОСУ, 2005. - 158 с.
10. Овчинникова О.А. Матн хамчун вохиди коммуникативии таълими забони хоричй // Проблемахои актуалии забоншиносй ва лингводидактика: маводи конфронси илмию амалии байни донишгоххо. Смоленск, 2015. - С. 160-163.
11. Рахмонов Э. Таджикистан на пороге XXI века.[ Текст]/ Э.Рахмонов// Душанбе, 2011-62с.
12. Резунова М.В., Овчинникова О.А. Кори мустакилонаи донишчу хангоми омузиши забонхои хоричй хамчун воситаи самараноки ташаккули шахсияти мутахассиси оянда // Бюллетени Академияи давлатии кишоварзии Брянск. 2017, №5 (63). - С. 68-73.
13. Резунова М.В., Овчинникова О.А., Белозор А.Ф. Хусусиятхои ташкили кори мустакилонаи магистрантхо дар курсхои гоибона хангоми азхуд кардани забони хоричй // Ахбори Академияи давлатии кишоварзии Брянск. 2018. №3 (67). - С. 66-73.
14. Семышев М.В., Резунова М.В. Ташкили кори мустакилонаи донишчуёни гоибона хангоми омузиши забонхои хоричй // Масъалахои филологияи муосир ва масъалахои методикаи таълими забон: мачмуаи маколахои илмй аз руи натичахои Конфронси V байналмилалии илмй-амалй / Брянск, 2017. - С. 215-219.
15. Ташаккули харакати касбии донишчуён тавассути фанхои гуманитарй / М.В. Семышев, М.В. Резунова, В.М. Семышева, Е.В. Андрющенок // Бюллетени Академияи давлатии кишоварзии. / Брянск. 2017, №6 (64). - С. 64-68.
