Научная статья на тему 'ТАШАККУЛИ КЛАСТЕРҲОИ АГРОСАНОАТИИ ГӮШТУ ШИР ДАР ВИЛОЯТИ СУҒД'

ТАШАККУЛИ КЛАСТЕРҲОИ АГРОСАНОАТИИ ГӮШТУ ШИР ДАР ВИЛОЯТИ СУҒД Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
71
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
вилояти Суғд / кластерҳои саноатӣ гӯшту шир / кластерҳои минтақавӣ / рақабатпазирии иқтисодии минтақавӣ / кластер / соҳибкории хурду миёна / сиёсати инноватсионӣ / сиёсати платформаи технологӣ / Sughd region / agro-industrial cluster / meat and dairy cluster / regional economic competitive / small and medium enterprise / innovation policy / mechanism of technological platform

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдурахимов Абдугаффор Абдувоситович, Истамова Сабохат Абдулфаттоевна

Самтҳои асосии ташаккули кластерҳои саноатии гӯшту шири вилояти Суғд баррасӣ шудаанд. Таҳлили сарчашмаҳои илмӣ ва ҷамъбасти таҷрибаи иқтисодии ҷаҳон дар самти сиёсати инновационии саноатӣ оид ба ташаккули кластерҳои агросаноатии минтақа пешниҳод гардидааст. Марҳилаҳои таъсиси кластерҳои агросаноатӣ минтақа, вазъи ташаккули кластерҳои гушту шири вилояти Суғд ба риштаи таҳлил кашада шудаанд. Зикр гардидааст, ки яке аз муаммоҳои рушди кластерҳои минтақавии гӯшту шир норасоии ашёи хом ва захираҳои молиявӣ мебошад. Таъкид шудааст, ки дар корхонаҳои коркарди дар пойгоҳи(базаи) ташкилотҳои собиқ таъсис дода шуда, мавҷудияти инфрасохтор имкон медиҳад, ки маҳсулоти арзиши аслиаш пасттар истеҳсол шавад. Таҳлили маълумотҳои мавҷуда нишон медиҳад, ки дар кластерҳои ташаккулёфтаистодаи вилоят дастгирии давлатӣ дар сатҳи кифоя ба роҳ монда нашудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE FORMATION OF MEAT AND DAIRY AGRO-INDUSTRIAL CLUSTERS IN SUGHD REGION

The article discusses the main directions of establsihment of industrial clusters of meat and dairy products in Sughd region. In particular, the article analyzes the scientific literature and world economical experience of foreign countries on innovative industrial policy for regional industrial clusters establsihment. The article also discusses the early stages of regional industrial clusters, analyzes the current state of meat and dairy clusters in the Sughd region. It is noted that one of the problems of the devekopment of this product is the lack of stock and financial resources. The availability of a suitable infrastructure at processing enterprises created based on former agricultural organizations makes it possible to produce products at a lower cost. An analysis of the available data shows that the clusters that are functioning in Sughd region need state support.

Текст научной работы на тему «ТАШАККУЛИ КЛАСТЕРҲОИ АГРОСАНОАТИИ ГӮШТУ ШИР ДАР ВИЛОЯТИ СУҒД»

5.2 (08.00.00) ЭКОНОМИКА 5.2 ЩТИСОДИЁТ 5.2 ECONOMICS

5.2.3.(08.00.05) ЩТИСОДИЕТИ МИНТАЦАВЙ ВА СОХДВЙ 5.2.3. РЕГИОНАЛЬНАЯ И ОТРАСЛЕВАЯ ЭКОНОМИКА 5.2.3. REGIONAL AND BRANCH ECONOMY

УДК 637

DOI 10.24412/2411-1945-2023-1-25-34

Абдурах,имов Абдугаффор Абдувоситович,

н.и.и., дотсенти кафедраи бауисобгирии мууосиби ва аудити МДТ "ДДХ ба номи академикБТафуров"; Истамова Сабо^ат Абдулфатто^евна, унвонцуи МДТ "ДДХ ба номи академикБТафуров" (Хуцанд, Тоцикистон)

Абдурахимов Абдугаффор Абдувоситович,

канд.экон.наук, доцент кафедры бухгалтерского учета и аудита ГОУ "ХГУ имени академика Б. Гафурова"; Истамова Сабохат Абдулфаттоевна, соискатель ГОУ "ХГУ имени академика Б.Гафурова "(Худжанд, Таджикистан)

Abdurahimov Abdugaffor Abdurahimov, Candidate of Economic Sciences, Associate Professor of Accounting and Audit Department of the SEI"KhSU named after Academician B. Gafurov "; Istamova Sabohat Abdulfattoevna, claimantfor candidate degree under the SEI "KhSUnamed after Academician B. Gafurov " (Khujand, Tajikistan) E-MAIL abdugafar58@mail.ru

Самтуои асосии ташаккули кластеруои саноатии гушту шири вилояти Сугд барраси шудаанд. Тащили сарчашмауои илми ва цамъбасти тацрибаи ицтисодии цауон дар самти сиёсати инновационии саноати оид ба ташаккули кластеруои агросаноатии минтаца пешнщод гардидааст. Маруилауои таъсиси кластеруои агросаноати минтаца, вазъи ташаккули кластеруои гушту шири вилояти Сугд бариштаи тащил кашада шудаанд. Зикр гардидааст, ки яке аз муаммоуои рушди кластеруои минтацавии гушту шир норасоии ашёи хом ва захирауои молияви мебошад. Таъкид шудааст, ки дар корхонауои коркарди дар пойгоуи(базаи) ташкилотуои собиц таъсис дода шуда, мавчудияти инфрасохтор имкон медщад, ки маусулоти арзиши аслиаш пасттар истеусол шавад. Тащили маълумотуои мавцуда нишон медиуад, ки дар кластеруои ташаккулёфтаистодаи вилоят дастгирии давлати дар сатуи кифоя ба роу монда нашудааст.

Калидвожа^о: вилояти Сугд, кластеруои саноати гушту шир, кластеруои минтацави, рацабатпазирии ицтисодии минтацави, кластер, соуибкории хурду миёна, сиёсати инноватсиони, сиёсати платформаи технологи

Обсуждаются основные направления формирования мясо-молочных промышленных кластеров в Согдийской области. Предлагается анализ научной литературы и мирового экономического опыта, инновационной промышленной политики по формированию

- 25 -

ТАШАККУЛИ КЛАСТЕРНОЙ АГРОСАНОА ТИИ ГУШТУ ШИР ДАР ВИЛОЯТИ СУFД

ФОРМИРОВАНИЕ МЯСО-МОЛО ЧНЫХ АГРОПРОМЫШЛЕННЫХ КЛАСТЕРОВ В СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

THE FORMATION OF MEAT AND DAIRY AGRO-INDUSTRIAL CLUSTERS INSUGHD REGION

региональных агропромышленных кластеров. Рассмотрены этапы становления агропромышленных кластеров в Согдийской области и состояние их формирования. Отмечено, что одной из проблем развития региональных мясо-молочных кластеров является нехватка сырья и финансовых ресурсов. Наличие подходящей инфраструктуры на перерабатывающих предприятиях, созданных на базе бывших сельскохозяйственных организаций, позволяет выпускать продукцию с более низкой себестоимостью. Анализ имеющихся данных показывает, что кластерам, формирующимся в Согдийской области, не хватает государственной поддержки.

Ключевые слова: Согдийская область, агропромышленный мясо-молочный кластер, конкурентоспособность региональной экономики, малое и среднее предпринимательство, инновационная политика, механизм технологической платформы

The article discusses the main directions of establsihment of industrial clusters of meat and dairy products in Sughd region. In particular, the article analyzes the scientific literature and world economical experience of foreign countries on innovative industrial policy for regional industrial clusters establsihment. The article also discusses the early stages of regional industrial clusters, analyzes the current state of meat and dairy clusters in the Sughd region. It is noted that one of the problems of the devekopment of this product is the lack of stock and financial resources. The availability of a suitable infrastructure at processing enterprises created based on former agricultural organizations makes it possible to produce products at a lower cost. An analysis of the available data shows that the clusters that are functioning in Sughd region need state support.

Key words: Sughd region, agro-industrial cluster, meat and dairy cluster, regional economic competitive, small and medium enterprise, innovation policy, mechanism of technological platform

Та^лили адабиёти илмй ва тачрибаи щтисодии чах,он нишон медивдд, ки усули ба сиёсати инноватсионии саноатй ва принсип^ои рушди минтак;авй ^амгиро намудани равиши кластерй (сиёсати кластерй ва стратегиями кластерии минта^авй) имруз усули нисбатан маъмули таъсиррасонии давлат ба ташаккули кластера ба шумор меравад [2,с.76.].

Тах,лил ва чамъбасти тачрибаи амалигардонии кластерх,ои агросаноатй дар кишварх,ои мухталиф имкон медихдд, ки ба хулосаи зерин оем: табиати динамикию системавии модели миллии кластера ба он оварда мерасонад, ки дар ибтидо ба таври тасодуфй ягон ширкат, гурух,и корхонах,о ва ё умуман як сох,аи комил пешравй намуда, зерсох,ах,о ба вучуд меорад ё зерсох,ах,о вучуд доранду баъди пешравии як сох,а ру ба таравдй менихднд. Ба ин раванд мавчудияти омилх,ои истех,солии заминавии мусбат ё та^вият бахшидани талабот мусоидат мекунад. Азбаски х,ануз то ташкил шудани кластер баъзе аз робитах,о, аз чумла равобити байнисохдвй арзи вучуд доштанд, пас як вохдди тичоратии ра^обатпазир метавонад ба эх,ёи намуди дигари омехтаи он мусоидат намояд.

Хдоафхри стратегии бунёд ва рушди кластерх,ои саноатй бояд муста^иман аз рафти рушди кишвар вобаста бошанд[7, с.106]. Ба а^идаи мо, ба намуди индустриалию инноватсионй табдил додани модели и^тисодии Чум^урии Точикистон дар давраи то соли 2030-яке аз заминах,ои бунёдии минта^ах,ои агросаноатй дар кишвар мебошад. Дар заминаи ин марх,алаи рушд масъалаи гузариш ба модели нави рушди и^тисодии ба содирот ва воридотивазкунй нигаронида ба миён гузошта шудааст, ки он ба чалби сармоя ба бахши во^еии и^тисодиёт ва инфрасохтор имкон меди^ад. Ин ба таъмини афзоиши босуръати бахши саноатии кишвар мусоидат менамояд, кластерх,ои саноатй бошанд, дар навбати худ, метавонанд барои расидан ба х,адафх,ои мазкур х,амчун «пайванди ёрирасон» баромад кунанд[6,с.108]. Чунин тадбир ба таъмини суръати нисбатан баланди рушди саноат ва зиёд намудани х,иссаи он дар сохтори ММД нигаронида шудааст.

Бояд тазаккур дод, ки барои ноил шудан ба самтхои афзалиятноки хадафхои Стратегияи миллии рушд, Хукумати кишвар махз ба мишэдахои кишвар таваччухи хоса зохир менамояд. Зеро аз ра^обатпазирии минта^а сифати зиндагии ахолй, рушд ва ояндаи ин ё он субъекти алохидаи кишвар вобаста мебошад. Аз ин ру, усулхо, воситахо ва технологияхое, ки дар заминаи муосир дорои ^обилияти таъмини афзоиши назарраси ра^обатпазирии минта^а мебошанд, ахамияти махсус доранд.

Мутаассифона, сатхи пасти ра^обатпазирии и^тисодиёти миллй ва минта^авй, ки он бо ^афомонии заминаи технологй, сатхи пасти фаъолияти инноватсионй[1,с.44.] ва фарсудашавии баланди фондхои асосй хамрадиф мебошад, ба рафти гузариш ба и^тисодиёти ра^обатпазир монеа эчод менамояд[5,с.79.]. Бинобар ин айни замон масъалаи ра^обатпазирии комплекси агросаноатии вилояти Сугд, хамчун яке аз субъектхои кишвар, хангоми баррасии роххои минбаъдаи рушди и^тисоди минта^а, чй дар сатхи миллй ва чй дар сатхи минта^ахои алохида, яке аз мушкилоти мубрами руз ба шумор меравад. Масъалаи зарурати зиёд намудани истехсоли махсулоти дорои арзиши баланди иловашуда, ки ба баланд бардоштани сатхи зиндагонии ахолй нигаронида шудааст, комилан асоснок ба миён гузошта шудааст. Чунин ба назар мерасад, ки ин раванди фав^улода мусбат мебошад, яъне масъалахои самаранокии истехсолот нисбат ба мулохизахои аз нав сохтани моликият ва танхо дастгирй намудани равиши муътадили и^тисодиёт бартарй пайдо мекунанд.

Хдмасола дар вилояти Сугд корхонахои нави саноатй сохта ба истифода дода мешаванд ва аз ин ру, эхтимоли ба як навъ кластери саноатии «стихиявй» табдил додани ин минта^а вучуд дорад.

Ба андешаи мо, баробари ин барои таъмини рушди устувор хамчунин бояд стратегияи кластеризатсияи минта^а тахия карда шавад. Ташаббуси мазкур дурнамои рушди минбаъдаи ташаккули кластериро та^вият мебахшад. Храмин тари^, дар стратегия бояд ^адамхои мушаххасе муайян карда шавад, ки ба хавасмандгардонии рушди хамкории корхонахои ватанй, механизми байналмилалй ва амалияи хамкорй бо шарикони хоричй дар сохаи ташкили кооперативхо, шаклхои иттиходияи доирахои сохибкорй ва фарохам овардани замина барои ташкили муассисахои илмй-тад^и^отиро, ки ба таъмини истехсоли махсулоти дорои арзиши баланди илова ^одиранд, имкон медиханд. Инчунин, бояд на^ши бахши давлатй дар баробари бахши хусусй ани^ муайян карда шавад, ки ба идоракунии самараноки кластерхо имкон медихад. Маъмулан, тичорат дар доираи кластерхо тарафхоро ба баланд бардоштани хосилнокй, хавасмандгардонии инноватсия ва бехтарнамудани натичахои тичоратй хавасманд мегардонад. Илова бар ин, аъзои кластер бартарии хуби харакат кардан дар бозори байналмилалй ва дастгирии хузури худ дар ра^обати байналмилалиро доранд.

Бо ма^сади муайян намудани самаранокии амалисозии кластери агросаноатй дар вилояти Сугд ва таъсири он ба и^тисодиёти минта^а, ташаккул ва рушди он бояд мархила ба мархила амалй карда шавад.

Дар бораи арзёбии и^тидор бошад, пеш аз хама, бояд заминахои и^тисодй муайян карда шаванд, яъне бояд асосноккунии техникию и^тисодии минта^а гузаронида шавад, ки мавчудияти онхо барои рушди интенсивии кластери саноатиро имкон медихад. Арзёбии чунин нишондихандахо зарурат дорад: сохтор ва гурух, хачми махсулоти коркардшаванда ва аз нав коркардшавандаи саноатии вилоят, и^тидори содиротй, хачми сармоягузории муста^ими чалбшуда, сахми хар як бахши саноат дар мачмуи махсулоти дохилй ва вазни хоси онхо дар хачми арзиши умумии иловашуда ва гайра (на^шаи 1).

Нацшаи 1

Мархилахои таъсиси кластери агросаноати дар вилояти Сугд

*Манбаъ: гуруубандии муаллифон,дар асоси адабиётуои илми.

Инчунин, бо дарназардошти омилхои бунёдкунандаи заминахо барои ташаккули иттиходияхои корхонахои саноатии сохахои дигари щтисодиёт зарур аст, ки харитаи кластерхои минта^а тахия карда шавад. Чунин ивдом ба тахлили ами^и и^тидори агросаноатии минта^а имкон медихад[4,с.15.]. Динамикаи вазни хоси молу хизматрасонихои дар мишэдахои мамлакат истехсолшавандаро нисбат ба мачмуи махсулоти дохилй баррасй мекунем.

Мархилаи аввал: ба заминахои асосии ташаккули стратегиями кластерй, пеш аз хама, заминахои захиравй ва мавчудияти инфрасохтори зарурй - таъиноти саноатии минта^а мансуб мебошанд. Бояд ^айд кард, ки вилояти Сугд аз захирахои ашёи хом бой аст. Тиб^и арзёбихо, дар вилоят захирахои бузурги конвои тилло, об, манбаи ашёи хом барои маводхои кимёвй ва масолехи сохтмон мавчуданд, ки онхо имкони ба кластери саноатии ин манбаъхо табдил ёфтани минта^аро фарохам меорад.

Ин тамоюл бо рушди нокифояи бархе аз намудхои сохибкорй ало^амандй дорад, ки онхо бо вучуди нокифоя будани имкониятхои молиявии сохибкорон, фоизи баланди ^арзи бонкй ва арзиши баланди содироти махсулот ба бозорхои хоричй - ба хизматрасонй ва истехсоли махсулот машгул мебошанд. Бо вучуди ин, на^ши сохибкорони хурду миёна дар таъмини бозори дохилй бо молхои озу^аворй ва саноатй бузург аст. Корхонахои хурду миёнаи саноатй дар заминаи бахши коркард ба коркарди сабзавоту мевачот, фаъолияти бофандагй ва дузандагй, коркарди гушту шир ва истехсоли масолехи сохтмонй машгуланд.

Хиссаи истехсоли махсулоти саноатии вилоят дар ММД ва МММ дар панч соли охир мутаносибан ба хисоби миёна та^рибан 25% ва 30% -ро ташкил мекунад. Нишондихандахои мазкур дар байни дигар минта^ахои кишвар баланд мебошанд. Дар минта^а айни замон дар баробари махсулоти аграрй хамчунин махсулоти саноати химия, махсулоти нафт ва дигар молхои саноатй истехсол карда мешаванд.

Цадвали 1

Шумораи корхона^ои саноати аз руйи намуди фаъолияти ицтисодй дар ЦТ

Сол^о Дар мачмуъ Саноати истихроч Саноати коркард Исте^солу таксимоти неруи барк, газ ва об

хамаги Аз он чумла, истехсол ва коркарди ма^сулоти кишоварзИ

2015 2310 214 2071 1164 25

2016 2043 232 1772 874 39

2017 1999 229 1732 857 38

2018 2161 249 1806 878 106

2019 2164 250 1746 848 168

2020 2283 264 1846 918 173

*Манбаъ: Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон-2021(нашри расми), Тоцикистон: 30-соли истицлолияти давлати. Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон.Душанбе-2021,- с.399

Дар асоси тахлил (Ч,адвали 1.) дар мачмуъ ба хулосае омадан мумкин аст, ки дар ^исмати сохтории саноати минта^а афзоиш ба вучуд омадааст ва хиссаи он соли 2015 баланд мебошад. Храмин тари^, соли 2020 нисбат ба соли 2015, дар саноати коркард шумораи субъектхои фаъолияти сохибкории сабти ном шуда нисбат ба корхонахои хурду миёна зиёд гардидааст, ки ба суръати во^еии рушди солона мувофи^ат мекунад. Ба андешаи мо, бахши истихрочи саноати минта^а, ки то хол пурра аз худ карда нашудааст ва ба он во^еан сармоягузории назаррасро чалб кардан мумкин аст, метавонад барои афзоиши хачми истехсол ва арзиши иловашуда шароит фарохам оварад. Добили ^айд аст, ки тамоюли афзоиши и^тидорхои нави саноати коркард, пеш аз хама, аз хисоби бар^арорсозию тачдиди и^тидорхои мавчуда ва ба кор андохтани и^тидорхои нав ба даст оварда шудааст.

Доир ба вилояти Сугд ^айд кардан ба маврид аст, ки дар ин вилоят фаъолияти инноватсионй аз сабаби мавчуд набудани шароит ва инфрасохтори таъсиси марказхои фаъолияти инноватсионй та^рибан вучуд надорад. Лозим ба таъкид аст, ки барои нохияи дорои и^тисодиёти аграрй гузариши фаврй ба истехсоли молу хизматрасонихои дорои арзиши иловагии баланд хеле душвор аст.

Минта^а масъалахои гузаштан ба рохи инноватсионии рушдро бояд дар шароити мушкилоти берунй ва дохилй хал намояд. Мушкилоти асосии дохилии соха сатхи пасти талабот ба навоварй дар истехсолот ва и^тисодиёт, инчунин хачми бузурги хариди тачхизот аз хоричи кишвар барои бахши саноат бар зарари чорй намудани ихтирооти нави худй ба хисоб меравад. Суст будани сармоягузорй ба рушди технологии минта^а мушкилии дигари минта^а мебошад.

Корхои ма^саднок оид ба инкишофи салохиятхо дар сохаи илмй-тад^и^отй, коркард ва инчунин хавасмандгардонй ба навоварй дар муассисахои тахсилоти олии касбии вилоят танхо дар солхои охир огоз гардида истодааст.

Барои рафъи мушкилоте, ки дар сохаи рушди инноватсионй дар назди вилоят ^арор гирифтаанд, бояд механизми хамкории ташкилотхои илмй бо бахшхои саноатй ва хусусии вилоят тахия карда шавад.

Ба андешаи мо, механизми платформаи технологй дар оянда яке аз воситахои калидии хамохангсозй хохад буд, ки дар доираи он илм, давлат, бизнес-сохторхо ва истеъмолкунандагон дидгохи умумиро оид ба дурнамои рушди технологии сохаи дахлдор ё рушди технологй дар сохаи маълумоти олй тахия мекунанд, хамчунин барномаи ояндадори тад^и^отй ва ихтироотиро ташкил ва татби^ менамояд.

Тахлили рушди комплекси агросаноатии вилояти Сугд нишон дод, ки солхои охир

сохаи мазкур тамоюл ба рушди босуръат дорад. Чи тавре дар боло зикр гардид, дар минта^аи мавриди тахди^ тамоюли рушди кластерхои гушту шир ба миён омадааст. Солхои охир дар вилоят истехсоли махсулоти кишоварзие, ки дар кластери минта^авии гушту шир барои коркард зарур мебошанд, мунтазам афзоиш ёфта истодааст.

Дар вилояти Сугд истехсоли зироатхои техникй, хамчун заминаи хуроки чорво ва сохаи таъмини ашёи хом барои коркарди гушту шир на^ши омили мухимми ташаккули кластери гушту ширро мебозад (чадвали 2).

Цадвали 2

Динамикаи истехсоли махсулоти кишоварзии барои коркард дар зеркомплекси

гушту шири вилояти Сугд зарури дар сощои 2016-2021 __(дар ,\амаи категориями хоцаги.\о)_

Номгуи махсулот Вохиди ченак Солхо 2021 нисбат ба 2016, бо%

2016 2017 2018 2019 2020 2021

Fалладона ;.тн 311,6 310,0 272,4 331,7 351,4 328,7 105,5

Гушт тн 53,3 54,6 56,5 58,6 66,6 75,8 142,2

Шир тн 249,8 255,6 264,9 269,2 273,0 276,7 110,8

Тухм Млн.д 151,1 167,6 222,7 429,9 594,6 637,9 4,2 мар

Манбаъ: Хцисобуои муаллифон аз руи маълумотуои Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022с. - C.290, 298.

Тавре аз чадвали 3 бармеояд, солхои охир истехсоли зироатхои техникй, чун манбаи асосии хуроки чорво ва ашёи хом барои истехсоли гушту шир афзоиш ёфта истодааст.

Омили мухимми рушди кластери минта^авии гушту шир базаи хуроки чорво мебошад. Хусусияти чорводории вилояти Сугд дар он аст, ки зиёда аз 98 фоизи чорво ба ахолй ва ба хочагихои дех^они тааллу^ дорад. Рохи асосии нигохубини хайвонот ба чарогоххои табий рост меояд. Бинобар ин дар сохтори хуроки чорво хошок, хамчун манбаи асосии истехсоли хуроки махаллй, хиссаи начандон калонро ишгол мекунад. Дар таркиби хуроки чорво дигар навъхои хуроки чорво (кунчора, хуроки омехта ва гайра) хиссаи камро ишгол мекунанд.

Цадвали3

Динамикаи истехсоли зироатхои техники дар вилояти Сугд _дар сощои 2015-2021 (тонн)__

Шахру Солхои 2021 нисбат

нохияхо 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 ба 2015 (%)

Вилояти 53293 53878 61910 67035 67575 65730 57497 107,9

СуFД

Пахта 42953 44193 50765 57194 58454 58186 49679 115,7

Офтобпа 3447 2892 3015 2450 2214 1912 2119 61,5

раст

Загир 414 367 539 757 721 609 592 143,0

Фундук 2715 2813 4131 3440 2795 3348 3674 135,3

(чормагзи заминй)

Манбаъ: Хцисоби муаллифон дар асоси маълумоти идораи кишоварзии вилоят.

Маълумоти чадвали 4 нишон медихад, ки чамъоварии хуроки чорво чихати захирасозии он дар нохияхо ва шахрхои гуногун нобаробар мебошад. Аксари субъектони вилояти Сугд хуроки чорворо нисбат ба хачми на^шавии пешбинишуда бештар захира мекунанд. Тахлили

ташаккули кластерной агросаноатии гушту шир бо дарназардошти иктидори минтакавй нишон мединад, ки зербахши бунёдгардида, ки ташаккулдинандаи кластерно мебошад, нисбатан зуд инкишоф меёбад.

Соли 2017 баъди аз чониби Парлумони Чумнурии Точикистон ба тасвиб расидани имтиёзно барои корхонаи истенсоли хуроки чорво, ин раванд назаррас афзоиш ёфт. Солнои охир ба вилоят микдори зиёди зотнои чорво, аз кабили сиёу сафед, Голштейн, казокй, сарсафед ва гайра оварда шудааст.

Саршумори чорвои калони шохдор соли 2021 нисбат ба соли 1991 беш аз 1,9 маротиба афзоиш ёфтааст. Бояд кайд кард, ки солнои 90-ум афзоиши саршумори чорво аз нисоби зоти чорвои маналлй ба амал меомад. Дар вилоят, аз сабаби баланд будани андоз аз арзиши иловашуда ва бочнои гумрукй, парвариши зотнои мансулнокашон баланд суст ба рон монда шудааст.

Цадвали 4.

Цамъовари ва захиракунии хуроки чорво дар вилояти Сугд

Шахру нохияхо Солхои Соли 2020 нисбат ба 2018, бо %

2018 2019 2020

хамаги Аз он чумла:

Х.ч. Х.д. Ахолй

Айнй 7331,2 7394,6 7491,1 150 2591,1 4750 102,2%

Ашт 22559 23123,9 23226,1 849,6 8264,5 14112 103,0%

Б. Гафуров 35386 39072,7 39090,3 6589,6 13689,7 18811 110,5%

Деваштич 21272,1 21297,8 21298,7 3808,6 11570,1 5920 100,1%

Ч,.Расулов 25640,8 27405,0 27405 1055 13686 12770 106,9%

Зафаробод 31732,0 31804,0 31812 874 19988 10950 100,3%

Истаравшан 31601,4 31624,6 31674 1507 20368 9800 100,2%

Исфара 24110,2 22197,0 25159 2069,8 5144,2 17945 104,4%

Конибодом 13354,6 13939,4 14188,5 697,4 44493,1 8998 106,2%

К. Мастчох 22259 23640,0 33935 24528 9407 152,5%

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мастчох 73881 76908,0 90904 5006 47998 37900 123,1%

Спитамен 26622,9 26920,0 27265 4373 4993 17899 102,4%

Панчакент 62948 63016,0 63346 773 22653 39920 100,6%

Шахристон 23603,7 29187 29295 250 18565 10480 124,1%

Хучанд 21,4 23,4 27 - - 27 126,2%

Гулистон 28,5 30,8 32 - - 32 112,3%

Бустон 31,0 31,2 35 - - 35 112,9%

Истиклол 14,04 12,1 12,5 - - 12,5 89,0%

Хочагии чангал 23,0 0 0 0 0 0 0,0%

вилояти СуFд 422220,7 439624,5 466302,2 28001 218530,7 219768,5 110,44%

*Манбаъ: уисоби муаллифон, Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Сугд дар соли 2018-2020.

Тадкикот нишон дод, ки солнои охир саршумори чорвои калони шохдор дар вилоят тамоюли устувори афзоиш дорад. Пеш аз хама ин тамоюл бо кластери гушту шири минтака алокаманд аст. Аз танлил бар- меояд, ки дар вилоят соли 2021 93,0%-и чорво дар хочагинои хонаводано, 6,1 % дар хочагинои денконй ва 0,9 % дар хочагинои чамъиятй(кишоварзй) нигон дошта мешуд. Дар вилоят чунин вазъият асосан пас аз ислоноти солнои 90-ум ба вучуд омадааст.

Дар натичаи ислоноти солнои охир саршумори чорво дар шанрнои саноатй ( Бустон, Гулистон, Истиклол, Хучанд ва хочагии чангал) пас аз таксимбандй ба ихтиёри хочагии

хонаводагй гузаштанд. Табиист, ки ин боиси пастшавии истехсоли гушт гардид. Масалан, истехсоли гушт дар шахри Бустон 24,1 %, дар шахри Гулистон 31,6 % ва дар шахри Хучанд 7,6 % кохиш ёфтааст. Тахлили кластери гушту шири вилояти Сугд нишон дод, ки дар 5 соли охир саршумори чорвои ширдех 10,7% зиёд шудааст. Афзоиши саршумори чорвои ширдех асосан дар он нохияхое мушохида мешавад, ки дар он чо махсусан барои дар зимистон чаронидани чорво ба кадри кофй чарогох мавчуд мебошад. Аз хорича ба микдори кифоя ворид намудани чорвои сермахсул омили мухимми афзоиши саршумори чорвои ширдех ба шумор меравад.

Цадвали 5.

Истехсоли шир дар хамаи категорияхои хоцагихои вилояти Сугд дар давраи

солхои 2018-2019 (х. тонна)

Шахру нохияхо Сол Соли 2021 нисбат ба соли 2018, бо %

2018 2019 2020 2021

Аз он чумла Х,амаг й

Х.ч. Хд. ахоли

Айнй 5235,4 5247,8 5285,5 - 275,0 5039,0 5314,0 101,5

Ашт 26955,7 27380 27700,3 3,5 443,8 27567,3 28014,6 103,9

Б. Гафуров 35205,6 35213,7 36186,3 1963,7 3787,1 30795,4 36546,2 103,8

Бустон 44,1 64,0 28,0 - - 17,0 17,0 38,5

Гулистон 95,4 73,2 53,4 - - 19,0 19,0 20,0

Деваштич 11687,1 11753,5 11769,2 152,3 518,0 11110,0 11810,3 101,1

Ч Расулов 27382,1 28055,9 28178,6 20,9 2638,7 25561,0 28220,6 103,1

Зафаробод 14923,9 15078,4 15239,0 11,3 889,0 14600,6 15500,9 103,9

Истаравшан 17238,1 17484 17835,0 36,0 728,0 17381,0 18145,0 105,3

Истиклол 111,2 72,0 52,0 - - 22,1 22,1 19,9

Исфара 28177,2 28558,2 28968,0 581,3 4151,1 25670,0 30402,4 107,9

Конибодом 23369,5 23531,3 23555,0 36,7 1307,2 22278,6 23622,5 101,1

К. Мастчох 6650,0 3758,0 6821,0 - - 6890,0 6890,0 103,6

Мастчох 23212,0 24719,2 25980,0 - 1987,3 24560,0 26547,3 114,4

Спитамен 16568,0 16662,5 16689,7 70,8 862,0 15782,0 16714,8 100,9

Панчакент 20472,5 20865,2 20874,1 16,6 1100,1 19959,0 21075,7 101,6

Шахристон 7510,4 7673 7701,0 48,7 731,9 7010,0 7790,6 103,7

Хучанд 63,0 64,0 44,0 - - 42,5 42,5 67,5

вилояти СуFД 264901,2 269224,9 272960,3 2971,8 19419,2 254304,5 276695,5 104,5

Манбаъ: щсоби муаллифон дар асоси маводи вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Сугд, 2018-2021.

Зуд баланд гардидани нархи махсулоти гушту шир аксари хонаводахоро водор кард, ки истехсоли махсулоти гушту шири худиро ба рох монанд. Бештари хонаводахо бо рохи истехсоли барзиёди махсулоти гушту шир бучети хонаводаро пурра мекунанд.

Дар мачмуъ, дар вилояти Сугд солхои охир нишондихандаи ширдушй аз хар 1 сар гови ширдех тамоюл ба афзоиш дорад. Масалан, дар соли 2021 нисбат ба соли 2015 ширдушй аз як гови ширдех 18,9 % афзоиш ёфтааст. Такрибан дар тамоми шахру нохияхои вилоят айнан чунин манзара мушохида карда мешавад.

Тахлилро натичабандй намуда, далелеро метавон асоснок намуд, ки хангоми ба ташаккули омилхои гушту ширй дар асоси иктидори минтака бо рохи комплексй муносибат намудан, заминахои рушди устувори иктисоди минтакаро ташаккул додан мумкин аст. Максаднокии он асоснок карда шуда ва омилхои мухими ташаккули кластери гушту ширй

дар вилояти Сугд муайян карда шудааст, инчунин роххои сиёсати кластерй дида баромада шуда, структураи ояндадори ташкилии кластер пушнихрд карда шудааст.

Храмин тари^, ташаккули кластерхои агрсаноатии гушту шири яке аз хадафхои мухим, усулхои самарабахши хавасмандгардонии таравдиёти и^тисодии комплекси агросаноатй ба хисоб меравад , вале, алгоритми ягонаи татби^и ташаббуси кластер бо сабаби хусусиятхои алохидаи процессхои тараккиёти территориявии кишоварзии вилоят кластер вучуд надорад. Сиёсати кластер бояд фазои истисноиро , гуногунй ва ба таври интихобй мувофи^и навъи минта^а ва амалй карда мешавад бояд сатхи камолоти сохторхои муттахидшудаи ташаккулёфтаро дар минта^а ба назар гирад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Абакшина Е.Н., Волков И.В. Интеграционные процессы в агропромышленном комплексе /Абакшина Е.Н., Волков И.В. //КНЖ. - 2017. - №1(18). - С. 43-46.

2. Тюкавкин Н.М., Гоман К.И. Инновационная модель кластерного развития региона / Тюкавкин Н.М., Гоман К.И. // Вестник Самарского университета. Экономика и управление. 2020. Выпуск: Том 11. № 1 (2020). - С. 75-83.

3. Мантаева Э. И., Куркудинова Е. В. Мировой опыт кластерной модели развития / Мантаева Э. И., Куркудинова Е. В. // УЭкС. 2012. №2 (38). URL: https: //cyberleninka.ru /article/n /mirovoy-opyt-klasternoy-modeli-razvitiya (дата обращения: 20.10.2022).

4. Базаров Ш.Ш., Бегов Д.М. Методические подходы к формированию региональных агропромышленных кластеров в Таджикистане / Ш.Ш. Базаров, Д.М. Бегов // Теоретический и научно-практический журнал "Кишоварз". - Душанбе, 2019. -№3(82). - С.14-23.

5. Козлов М.П. Проблемы формирования и становления региональных агропромышленных кластеров в условиях инновационной экономики / Стратегия развития АПК и сельских территорий: перспективные идеи и конкурентоспособные технологии / Козлов М.П. // Материалы Международной научно-практической конференции. - Москва, 2015.- С. 77-82.

6. Рахматзода Р., Кудратова Ф. Р. Инвестиции в сельское хозяйство Таджикистана: эффективность, перспективы и стратегия / Р. Рахматзода, Ф. Р. Кудратова. -Душанбе: Ирфон, 2021. -160 с.

7. Стратегия миллии рушди Цум^урии Тоцикистон барои то давраи соли 2030. -Душанбе: Контраст, 2016. - 186 с.

8. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон, 2021(нашри расмй), Тоцикистон: 30-соли истицлолияти давлатй / Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон. -Душанбе, 2021. - С.702.

9. Омори солонаи вилояти Сугд / Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022. - 507 с.

REFERENCES:

1. Abakshina E.N., Volkov I.V. Integration Processes in an agro-industrial Complex/ Abakshina E.N., BolkovI.V. //KNG. - 2017.- № 1 (18).-PP.43-46

2. Tyukavkin N.M., Goman K.I. The Innovation Model of the Region Cluster Development / N.M Tyukavkin, K.I.Goman // Bulletin of Samar University. Economy and Management. 2020. Edited: Volume 11. №1 (2020).- PP.75-83

3. Mantayeva E.I., Kurkudinova E.V. World Experience of the Cluster Model Development / E.I.Mantayeva, E.V.Kurkudinova// 2012. №2 (38). URL: https: //cyberleninka.ru /article/n /mirovoy-opyt-klasternoy-modeli-razvitiya (date of appeal: 20.10.2022).

«BECTHMK rrynhn», GbimjcK 1 (93), 2023

4. Bazarov Sh.Sh., Begov D.M. Methodical Approach to the formationof regional agro-industrial clusters in Tajikistan / Sh.Sh.Bazarov, D.M.Begov // Theoretical and scietifico-practical Journal "Kishovarz". - Dushanbe, 2019. - №3 (82). - PP. 14-23

5. Kozlov M.P. The Problems of Formation of Regional agro-industrial Cluters in Innovation Economy Condition / Development of the Strategy of APC and rural region: perspective ideas and Competitive Technology / Kozlov M.P. // The Materials of International scientifico-practical Conference.-Moscow, 2015. PP.77-82

6. RahmatzodaP., Kudratova FR. Investment in Agriculture of Tajikistan: Effect, Perspective and Strategy /R.Rahmatzoda, F.R.Kudratova. - Dushanbe: Irfon, 2021. - 160pp.

7. National Perspective Strategy of Tajikistan Republic for the period of2030 year. - Dushanbe: Contrast, 2016. - 186pp.

8. Annual statistic of Tajikistan Republic, 2021 (official edition), Tajikistan: 30 years of Public Independence / Statistic Agency under the President of Tajikistan Republic. - Dushanbe, 2021.- PP.702

9. Annual Statistic of Sughd Region / General Management of Statistic Agency under the President of Tajikistan Republic in Sughd Region, 2022.- 507pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.