CC BY
3
УДК 338
DOI 10.24412/2411-1945- 2023-1-64-72 _
ХАВАСМАНДГАРДОНИИ ПУЁИИ ФА ЪОЛИЯТИ БИЗНЕС-СОХТОРХО ХАМЧУН ОМИЛИ ДАР РУШДИ САНОА ТИ КОРКАРДИ ВИЛОЯТИ СУFД
СТИМУЛИРОВАНИЕ АКТИВИЗАЦИИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ БИЗНЕС-СТРУКТУР КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ ПЕРЕРАБАТЫВАЮЩЕЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ
BUSINESS STRUCTURES SUPPORTAS THE FACTORS OF OLD INDUSTRY DEVELOPMENT OF SUGHD REGION
Зокиров Махкамцон Ахмадович, мудири маркази бацайдгирй ва машварати Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Хуцанд, Тоцикистон)
Зокиров Махкамджон Ахмадович,
заведующий цетром регистрации и консультирования Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики (Худжанд, Таджикистан)
Zokirov Mahkamjon Ahmadovich, Head of the registration and consultation center of Tajik State University of Law, Business and Politics (Khujand, Tajikistan) E-MAIL: zma-1986@mail.ru
Нацши саноати коркард дар рушди ицтисодиёт муайян ва ауаммияти бизнес-сохторуо дар рушди устувори минтаца дар шароити тагийроти сохтории ицтисодиёт исбот карда шудааст. Дар асоси омузиши тацрибаи цауонй оид ба сиёсати давлати дар рушди бизнес-сохторуо ду самти дахолати давлати тавсиф шудааст. Бо истифода аз додауои омори тагийроти сохтории соуаи саноати вилояти Сугд мавриди тащил царор гирифтааст. Инчунин фаъолнокии бизнес-сохторуо дар сатуи шауру ноуияуои вилояти Сугд таулил шуда, мавцеи онуо муайян шудаанд. Хавасмандкунии давлати чун омили афзалиятнок дар баланд бардоштани нацши бизнес-сохторуои саноати дар рушди устувори минтаца барраси гардида, самтуои он муайян карда шудааст.
Калидвожах;о: бизнес-сохторуо, саноати коркард, рацобатпазири, ицтисоди минтаца, тагийроти саноати, саноатикунони, захирауо, технологияуо
Определяется роль перерабатывающей промышленности в развитии экономики, а также доказывается значение бизнес-структур в устойчивом развитии региона в условиях структурных изменений в экономике. На основе изучения мирового опыта государственной политики в области развития бизнес-структур упоминаются два направления государственного вмешательства. Структурные изменения в промышленности Согдийской области проанализированы с использованием статистических данных. Также была проанализирована деятельность бизнес-структур на уровне городов и районов Согдийской области и определены их позиции. Рассмотрено государственное стимулирование как приоритетное в повышении роли промышленных бизнес-структур в устойчивом развитии региона и определены его направления.
Ключевые слова: бизнес-структуры, обрабатывающая промышленность, конкурентоспособность, региональная экономика, индустриальные преобразования, индустриализация, ресурсы, технологии
The article defines the processing industry role in the development of economy, and also proves the importance of business structures in the sustainable development of the region in the context ofstructural changes of economy. Based on the study of the world experience ofstate policy in the field of development of business structures, two areas of state intervention are mentioned.
Structural changes in the industry of Sughd region are analyzed using statistical data. The activities of business structures at the level of cities and districts of Sughd region are reviewed and their positions are defined. State incentives are considered as a priority to increase the role of industrial business structures in sustainable development of the region and its directions are given.
Key-words: business-structures, manufacturing industry, competitiveness, regional economy,
industrial transition, industrialization, resources, technology
Дар давлатхои мутаравдй саноати коркард сарчашмаи шугли ахолй ба хисоб намеравад, зеро дар ин давлатхо ахолиро асосан сохахои инноватсионй ва ра^амикунонида бо кор таъмин мекунанд. Тачрибаи давлатхои мутаравдй шаходат медихад, ки афзоиши хиссаи саноати коркард дар и^тисодиёти миллй аз якчанд омилхо вобаста аст. Аз чумла:
- сатхи рушди и^тисодиёти мамлакат;
- талабот ба махсулоти сохаи коркард;
- хусусияти сиёсати саноатии мамлакат ва гайра.
Кохиш ёфтани сохаи мазкур дар амалияи давлатхои абар^удрати дунё дар ИМА ва Англия ба назар мерасад. Дар ММД алхол хиссаи зиёдро сохаи хизматрасонй ишгол мекунад, сохаи саноати коркард бошад, хиссаи пасттаринро дорад. Бо вучуди ин лозим ба таъкид аст, ки новобаста аз вазъи кунунй саноати коркард дар низоми щтисодии хар як давлат на^ши мухимро мебозад. Самаранок намудани сохтори фаъолияти саноати коркард метавонад ба такмили соха, чалби сармоя ва зиёд шудани корхонахои коркард оварда расонад.
Дар низомхои мутаравдии и^тисодй бизнес-сохторхо на^ши калон мебозанд, инкишофи устувор ва рушди и^тисодиёт, сатхи баланди ра^обатпазирй, инчунин некуахволии ичтимоии ахолиро таъмин менамоянд. Дар шароити муосири чахони имруза дар аксари давлатхои дунё сохаи коркарди саноатй чузъи чудонашавандаи сохаи саноат ва, умуман, и^тисодиёти он давлатхо махсуб меёбад. Бахши коркарди сохаи саноат сохаи сердаромад ба хисоб меравад ва мавчудияти мутахассисони баландихтисос, захирахои техникиву технологии пур^увватро талаб мекунад. Айни замон, сохаи мазкур бо як ^атор муаммохо ру ба ру шудааст. Муаммои аввалин кохиши талабот дар давлатхои таравдикардаистода мебошад. На хамаи давлатхо ^удрати харидории техникаву тачхизоти зарурии коркардро доранд. Муаммои навбатй махдудият дар истифодаи захирахои табий, энергетикй, логистй ва амсоли инхо мебошад.
Аз ин лихоз, бо назардошти ахаммияти бизнес-сохторхо дар ташаккули арзиши нави иловашуда дар и^тисодиёти миллй, бо ма^сади тавсеа бахшидан ва фаъол кардани субъектхои и^тисодй зарурати хавасмандгардонии бизнес-сохторхо ба миён меояд.
Дар доираи сиёсати нав ва ё сиёсати уфу^ии саноатй интихоби шаклхои дурусти дахолати давлат дар ду самти асосй ба амал бароварда мешавад. Якум, паст шудани сатхи номуайянии и^тисодй. Яъне равандхои хозираи дигаргунсозии и^тисодиёти миллй ва мухити институтсионалии мамлакат нишон медиханд, ки ин рохи рушди саноат дар Чумхурии Точикистон ва минта^ахои он то хол дорои унсури сиёсати сотсиалистй буда, натичаи назаррас нахохад дод. Самти дуюм, интихоби афзалиятхо ва бозта^сими захирахо ва назорат байни бозор ва корхонахоро дар бар мегирад. Мачмуи чунин усулхо ба тагйир додани таносуби асосии системаи и^тисодй равона карда шудаанд.
Дар таърихи и^тисодиёти мамлакат масъалаи хавасмандгардонй ва дигарунсозии сохторй муаммои анъанавй ба хисоб меравад. Ба туфайли сиёсати як ^атор мамлакатхои Осиёи Миёна дар даврони Иттиходи Шуравй таваччух ба ин усул афзуд. Дар ин чо низоми танзим интихобй буда, инти^оли технологияро афзалтар медонистанд, ки ангезандаи рушди босуръати и^тисодй махсуб меёфт. Дар тамоюли сохтори нави и^тисодй, ки асосгузори он Ч,он Лин буд, як хавзаи томи тад^и^отй оид ба ин мавзуъ эчод намудааст.
Барои xaмaтapaфa омуэтани на^ши бизнеc-coxтop дар coxтopи caнoaт xaмчyн coxaи ycтyвopи мамлакат ycyли арзёбии мутла^ ва ниcбй иcтифoдa бypдa мешавад. Ба cифaти арзиши мутла^, ма^аи coxтopиpo мегирем. Ба xaйcи арзиши ниcбй бошад, нишoндиxaндaxoи тaFЙиpoти coxтopй ба инобат гирифта мешавад. Динамикаи тaFЙиpoти coxтopй тaвaccyти арзёбии cypъaти тaFЙиpёбии coxтop пайгирй карда мешавад.
Алгоритми xиcoбкyнй аз xaфт радами пайдарпай иборат acт:
1. Ишжоб ва гурудбандии бaxшxoи caнoaт, меъёpxoи арзёбй;
2. Ч,амъоварии мaълyмoти ибтидой оид ба нишoндиxaндaxoи даврй: музди меxнaт, даромад, фoндxoи кopxoнaxo, музди миёнаи кор аз руи coxaxoи caнoaт;
3. Дефлятcияи маълумоти ибтидой;
4. Хдооб кардани индекc, ма^а ва cypъaти тaFЙиpoти coxтopй аз руи даромад, шумораи кормандон, мaблaFгyзopй ба фoндxoи acocй;
5. Хдооб кардани даромаднокии фуруш барои кopxoнaxoи xypди coxaи мyшaxxacи еаноат;
6. Муайян кардани тaнocyби байни даромаднокии фуруши кopxoнaxoи caнoaтй, индекcxoи тaFЙиpoти coxтopй аз руи мaблaFгyзopй ба фоцдоои acocй;
7. Шapxи нaтичaxo.
Х^укумати Чyмxypии Точикистон дар coлxoи истщлолият барои рушди coxaи cacara кишвар умуман ва минтarçaxoи он xycycaн кopxoи зиёдеро ба анчом pacoнидaacт. Дар ин бора, Президенти мамлакат Эмомалй Рaxмoн дар Паёми навбатии xyд ба Мачлдаи Олй таъкид карда буд: "Баъд аз ба даст овардани истщлолият œëcarn давлат дар coxaи caнoaт ба куллй тaFЙиp ёфт, ба тaxкими иcтеxcoлoт ва coдиpoти мaxcyлoти тайёр бо poxи ворид намудани теxнoлoгияxoи нав, вacеъ иcтифoдa бурдани мaнбaъxoи ашёи xoм, коркарди пурраи он ва истифодаи xaмaчoнибaи зaxиpaxoи меxнaтй таваччу^и xoca дода мешавад.
Тaдбиpxoи capmarçrâ андешидашуда натича xyдpo доданд, агар шли 1991 дар чyмxypй xaмaгй 358 кopxoнaи caнoaтй ба ^айд гирифта шуда бошад, nac дар coли 2020 шумораи кopxoнaxoи caнoaтй ба 2274 адад pac^4a, тиб^и нarçшaxoи пешбинишудаи давлат дар xaфт coли оянда ба зиёда аз 3500 меpacaд, яъне инкишоф зиёда аз 54%-ро ташкил xoxaд дод"[1].
Тaxлили ами^и и^г^од^ти вилояти СyFд нишон медиxaд, ки чойгиршавии кopxoнaxoи caнoaтй, ки аз чониби cyбъектxoи coxибкopии ватанй ва xopичй дар минта^а тaъcиc дода шудаанд, нобаробарй xoc acт. Баъзе шaxpy нoxияxoи вилоятро ба caнoaтй, нoxияxoи дигарро ба каму беш caroarâ, cеюминpo ба coф кишоварзй мажуб медонанд. Барои иcбoти ин иддао, вазъи иcтеxcoли мaxcyлoти caнoaтиpo дар шaxpy нoxияxoи вилояти СyFд, ки дар чадвали 1 оварда шудаанд, баррает мекунем.
Цадвали 1
Шумораи шахсони хуцуции ба цайд гирифташуда аз руи шаклхои моликият дар
муцоиса бо нишондихандахои цумхурияви дар соли 2021
нишон^к^^^ минтaкa микдор (во^ид)
Хдмагй rapxomxo ЧТ 48625
в. СyFД 12359
a3 чyмлa:
нIIшондIIxaндa минтaкa Микдор (во^ид) то 30 Matljap a3 31 то 200 Kalap a3 201 ^lap зиёд
кopxoнaxoи амалкунанда ЧТ 29967 24350 5205 410
в. СyFД 8923 7255 64 104
a3 ощо:
давлатй ЧТ 9604 5023 4281 300
в. СyFД 2475 1167 1237 71
- бб -
хусусй ва коллективй ЧТ 19829 18880 861 88
в. Сугд 6357 6024 308 25
хоричй ва муштарак ЧТ 534 447 63 24
в. Сугд 91 64 19 8
Сарчашма: Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон/мацмуаи омори. - Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2022. - С. 224.
Аз додахои чадвал чунин бармеояд, ки дар давраи баррасй (соли 2021) дар мщёси чумхурй дар сохаи саноат 48625 адад корхона чун шахсони ху^у^й ба ^айд гирифта шудаанд, ки аз онхо 29967, яъне 61,6 фоиз корхонахои амалкунанда буданд, корхонахои бо^имонда аз фаъолият боз мондаанд. Ин нишондиханда дар ми^ёси вилояти Сугд чунин аст: аз шумораи умумии 12359 адад корхонахое, ки чун шахсони ху^у^й ба ^айд гирифта шудаанд 72,2 %-и он, яъне 8923 адад корхонахои саноатии амалкунанда мебошанд. Ба ибораи дигар, аз руи нишондихандаи корхонахои саноатии амалкунанда вазъият дар вилоят нисбат ба чумхурй бехтар аст, яъне ^исми зиёди корхонахои ташкилёфта фаъолият дорад.
Хдчми махсулоти саноатии минта^а дар 8 соли охир тамоюли рушди доимй дорад ва то рафт зиёд шуда истодааст. Масалан, агар хачми истехсоли махсулоти саноатй соли 2014 нисбат ба соли 2013 дар умум 2,25 маротиба афзуда бошад, соли 2020 нисбат ба соли 2019 афзоиш 1,16 баробарро ташкил кардааст.
Тагйирёбии хачми истехсоли махсулоти саноатиро дар вилояти Сугд дар давраи солхои 2013-2020 дар диаграммаи зерин низ мушохида кардан мумкин аст:
Диаграммаи 1.
Динамикаи х,ацми махсулоти саноати минтаца
15573,2
11277,5
8215,2
5010,8
13413,6
10085,2
V
3801,1
6110,8
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Агар хачми умумии махсулоти саноатй соли 2013 дар вилоят 3801,1 млн.сомониро ташкил дода бошад, ин нишондиханда соли 2020 ба 15573,2 млн.сомонй расидааст. Мувофи^и омори расмй, дар давраи солхои 2013-2020 хачми истехсоли махсулоти саноатй дар вилояти Сугд зиёда аз 4 баробар афзудааст.
Тиб^и мушохидахо гуфтан мумкин аст, ки нохияи Шахристон, ки дар хачми истехсоли махсулоти саноатии вилоят хиссаи хело кам дорад, аз лихози саноат ба шахру нохияхои ^афомонда мансуб дониста мешавад. Нохияхои Деваштич, Ашт ва Мастчохи вилоят низ та^рибан хамин гуна мав^еъро доранд. Бояд ^айд кард, ки истехсоли махсулоти саноатй дар нохияи Кухистони Мастчохи вилояти Сугд ба ^айд гирифта нашудааст, ки ин аз пешниход накардани маълумот ва ё мавчуд набудани истехсоли махсулот шаходат медихад. Аз ин чо метавон хулоса кард, ки дар доираи татби^и сиёсати "Саноатикунонии босуръат", ки бо ташаббуси Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон ба сифати стратегияи
чоруми миллй кабул карда шуд, дар ояндаи наздик capмoягyзopиxo бояд ба xaмин миш-aKaxo равона карда шаванд. Бояд таъкид намуд, ки на тaнxo нoxияxoи кайдшуда, балки нoxияxoи тараккиёти миёна дошта ва, xarro, нoxияxoи аз лиxoзи caнoaт пешcaф низ аз нуктаи назари мapxилaи мyocиpи инкишофи тамаддуни инотният бо ду caбaб xaмчyн нoxияxoи аз лиxoзи caнoaт акибмонда таветф мешаванд. Аввалан, дар xaмaи ин минтaкaxo дар caнoaти коркард кжми xеле ками кувваи корй фаъолият мебарад, отниян дар байни вoxидxoи coxибкopй бизнеc-coxтopxoи caнoaтй xиccaи ночизро ташкил мекунад. Маълумот дар бораи теъдоди бизнеc-coxтopxo дар бaxши caнoaтии вилояти СyFд дар чадвали 2 оварда шудааст.
Цадвали2
Хиссаи бизнес-сохторхои шахсони хукуци дар бахши саноатии ицтисодиёти
минтака
Сол^о
2G13 2G14 2G15 2G16 2G17 2G1S 2G19 2G2G 2G21
Шyмоpaи умумии бизнес-сохтор 9926 10611 10328 10325 10716 11025 11907 12187 12359
Бизнес-сохтор дap сaноaт 324 566 698 604 597 633 657 693 733
X,иссaи бизнес-сохтор дap со^и сaноaт,бо % 3,26 5,33 6,76 5,85 5,57 5,74 5,51 5,68 5,93
Сарчашма: Тоцикистон: 30 соли истицлолият/Мацмуаи оморй. - Душанбe; Агeнтии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2021. - С. 347.; Омори солонаи вилояти Сугд: Тоцикистон 30 соли истицлолияти давлатй - Хуцанд; Сарраёсати Агeнтии омори назди Прeзидeнти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2021. - С. 333.
Аз руи дoдaxoи чадвали 2 маълум мешавад, ки вазни киё^и бизнеc -coxTOpxo дар coxaи амалкунандаи cacara вилоят дар отли 2021 кариб 6 % -ро ташкил кардааст. Лозим ба зикр аст, ки ин нишoндиxaндa дар coлxoи каблй низ такрибан дар xaмин xyдyд карор дошт. Ин чунин маъно дорад, ки дар 6 отли ox^ дар caмти caнoaтикyнoнии иктдаодиёти вилоят xaнyз нaтичaxoи мycбaт ба даст оварда нашудаанд, оид ба нишoндиxaндaxoи мутлак бошад, кайд кардан мумкин acт, ки ин нишoндиxaндa xycycияти нoycтyвop дорад. Ба ибораи дигар дар баъзе coлxo вoxиди бизнеc-coxтopxo ниcбaт ба coлxoи каблй ба микдори муайян афзоиш ёфтааст. Аз чумла, дар coли 2014 нжбат ба coли каблй 1,7 маротиба, отли 2015 ниcбaт ба отли пешин 1,2 маротиба зиёдшавй ба мyшoxидa меpacaд. Сoлxoи 2016 ва 2017 бошад нжбат ба coлxoи каблй кoxиш ба назар раетдааст. Аз coли 2018 то инчониб боз каме бошад xaм афзоиш мавчуд acт. Дар умум coли 2020 ниcбaт ба отли 2019 афзоиш 105 %-ро ташкил кард. Хдмаи ин аз мавчуд набудани cтpaтегияи caxеxи тaxкими нaтичaxoи мycбaти бaдacтoмaдa ва зиёдшавии дарачаи caнoaтикyнoнии иктиcoдиёти вилоят шaxoдaт медиxaд.
Зиёдшавии шумораи бизнеc-coxтopxo дар умум, яъне дар xaмa coxaxoи xoчaгии xaлки каламрави минтака низ аз рушди он дарак медиxaд. Macana^ агар coли 2013 шумораи бизнеc-coxтopxo ба 9926 адад баробар бошад, пае coли 2021 он ба 12359 адад pacидaacт, яъне 2433 адад ё ин ки 1,24 маротиба афзудааст.
Микдори бизнеc-coxтopxoи амалкунанда ба шумораи aшxocи дар бaxши caнoaти нoxияxo ва шaxpxoи вилояти СyFд мaшFyли кор тaъcиpи бевоотта меpacoнaд, ки он дар чадвали 3 оварда шудааст.
- б8 -
Цадвали 3
Шумораи шуглнокон дар бизнес-сохторхои саноати шахру нохияхо (хазор нафар)
2015 201 18 201 19 2020
^аз. наф. ба % ^аз. наф. ба % ^аз. наф. ба % ^аз. наф. ба %
Х,амагй дар вилоят 402,0 100 408,2 100 421,5 100 432,4 100
нохияи Айнй 19,9 5,0 18,8 4,6 18,7 4,4 18,9 4,4
нохияи Ашт 15,7 3,9 16,0 3,9 16,4 3,9 16,9 3,9
нохияи Б^афуров 30,4 7,6 31,7 7,8 32,0 7,6 32,1 7,4
шахри Бустон 5,5 1,4 7,9 1,9 6,9 1,6 6,4 1,5
шахри Гулистон 10,0 2,5 10,2 2,5 11,6 2,8 12,1 2,8
нохияи Деваштич 25,6 6,4 26,5 6,5 26,5 6,3 30,8 7,1
нохияи Зафаробод 16,4 4,1 16,2 4,0 16,3 3,9 16,3 3,8
шахри Истиклол 1,4 0,3 1,4 0,3 1,4 0,3 1,4 0,3
шахри Истаравшан 49,8 12,4 49,6 12,2 48,6 11,5 47,9 11,1
шахри Исфара 31,9 7,9 32,2 7,9 32,2 7,6 32,1 7,4
шахри Канибадам 15,9 4,0 14,6 3,6 23,3 5,5 23,7 5,5
нохияи К. Мастчох 8,4 2,1 8,6 2,1 8,8 2,1 9,2 2,1
нохияи Мастчох 34,5 8,6 36,4 8,9 36,9 8,8 36,9 8,5
шахри Пенджикент 47,5 11,8 47,3 11,6 49,8 11,8 50,4 11,7
нохияи Спитамен 20,0 5,0 20,9 5,1 21,5 5,1 27,1 6,3
шахри Хучанд 41,2 10,2 38,9 9,5 39,5 9,4 38,7 9,0
нохияи Ч,.Расулов 22,8 5,7 23,7 5,8 23,8 5,6 24,1 5,6
нохияи Шахристон 5,1 1,3 7,3 1,8 7,3 1,7 7,4 1,7
Сарчашма: Омори солонаи вилояти Сугд: Тоцикистон 30 соли истицлолияти давлати. - Хуцанд; Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2021. - С. 150.
Мувофики додахои чадвали 2.4 шумораи одамони машгули мехнат дар бизнес-сохторхои саноати шахру нохияхои вилояти Сугд дар соли 2015 - 402,0 хазор нафарро ташкил дод. Ин нишондиханда дар соли 2020 ба 432,4 хазор нафар расид, яъне соли 2020 теъдоди ашхоси машгули мехнат дар бизнес-сохторхои саноатй нисбат ба соли 2015 - 7,5 % афзудааст. Дар бизнес-сохторхои шахри Панчакент 50,4 хазор нафар кор мекарданд, ки 11,7% шумораи умумии коргарони кирояи вилояти Сугдро ташкил мекунад. Аз руи ин нишондиханда чои дуюмро шахри Истаравшан ишгол мекунад. Дар ин шахр 47,9 хазор нафар дар бизнес-сохторхо машгули коранд, ки он 11,1% шумораи умумии коргарони кирояи вилоятро ташкил мекунад. Дар чунин нохияхо, аз кабили Б.Fафуров - 7,4 %, н. Мастчох - 8,5%, н. Деваштич - 7,1%, вазни киёсии кормандони кироя зиёда аз 7 %-ро аз шумораи умумии кормандони кирояи вилоят ташкил медиханд. Дар дигар нохияхо бошад ин нишондиханда аз 7%, хатто, аз 5% кам аст. Ин маънои онро дорад, ки саноати вилоят холо сохаи пурра бо кор таъминкунандаи захирахои мехнатии озод нест, ки ин камбудии чиддй буда, мутаносибан, дар оянда барои ислохи ин мавкеъ, хамкории якчояи хамаи субъектхои амалкунанда дар худуди минтака хусусан, макомоти махаллию ичроияи хокимияти давлатии хочагидорй ва бизнес-сохторхо талаб карда мешавад.
Аз ин чо бармеояд, ки барои баланд бардоштани накши бизнес-сохторхои саноатй дар таъмини амнияти иктисодии минтака давлат бояд фаъолияти дарозмуддат ва муваффаки онхоро хавасманд намояд. Дастгирии давлатии бизнес-сохторхои саноатй дар шаклхои мухталиф амалй карда мешавад (ниг. ба расми 1.).
Расми 1.
Пушида нест, ки дар xaмaи манотики дунё дастгирии давлатии coxaxoи xoчaгидopии xaлк мударрики acocии пешбарандаи чомеа мaxcyб меёбад. Иктиcoдиёти миллии Чyмxypии Тoчикиcтoн ва минтaкaxoи он тарики тaxияи caнaдxoи меъёрии xyкyкй ва дacтгиpивy рушди бизнеc-coxтopxoи иcтеxcoлй, таъмини кадрии coxaxoи илмй-методй, таъмини иттилоотй, дacтгиpии молиявй-карзй ва capмoявй, беxaтapии ичтимой дар coxтopи caнoaт, дacтгиpии иcтеxcoлй ва инноватсионй, ташкили чойи кории xoлй ва aмcoли инxo ба pox монда шyдaacт[2, c.177].
Дacтгиpии давлатии coxибкopй ин мaкcaднoк фapoxaм овардани шароити иктжодию xyкyкй, aнгезaxo барои рушди иcтеxcoлoт, инчунин ба он capмoягyзopй намудани зaxиpaxoи моддию молиявй дар acora шapтxoи имтиёзнок мебошад.
Вазорати рушди иктжод ва caвдo макоми acocии ичроия мебошад, ки вaзифaxoи тaxияи cиёcaти давлатй, танзими меъёрии xyкyкиpo дар coxaи рушди бизнеc-coxтopxo дар Чyмxypии Тoчикиcтoн амалй менамояд. Вазорати мазкур дар acora мукаррароти ^онуни Чyмxypии Тoчикиcтoн аз 26.07.2014 c. № 1107 "Дар бораи xимoя ва дacтгиpии давлатии cox^rap^' дар кулли минтaкaxoи чyмxypй барои рушди coxибкopй дар coxaи caнoaт тaдбиpxo меандешад.
Дacтгиpии молиявй аз пешнщоди зaxиpaxoи молиявй барои кушодан ва инкишоф додани бизнега xypд (чубронпулй, cyбcидияxo, гpaнтxo, кapзxoи имтиёзнок) иборат acт. Macaлaн, пешнщоди cyбcидия ба шиpкaтxoе, ки бо фаъолияти иннoвaтcиoнй мaшFyлaнд; cyбcидияи мизони фоиз аз руи кapзxoи пешкашшаванда ба coxибкopии xypдy миёна; мaблaFгyзopии якчояи xapoчoти xapиди тaчxизoт[3, c.12].
Дар тачрибаи кишвapxoи пешрафтаи xopичй барои дacтгиpии фаъолияти бизне^ coxTOpxo дар caтxи минтакавй фoндxoи кафолат ташкил карда мешаванд. Фоцдоои кафолати минтакавй инчунин вогатаи дacтгиpии давлатии coxибкopии xypдy миёна мебошанд, зеро додани кaфoлaтxoи давлатй аз руи кapзxoи coxибкopии xypдy миёна дар тамоми чaxoн маъмултарин тадбири дастгирии давлатй мебошад. Фоцадои кафолатй ба
- 7G -
ширкатх,о дар сегменти тичорати хурд кафолат медихднд. Замонати фондх,о ба шартномах,ои ^арз, шартномах,ои лизинг, шартномах,ои оид ба пешкаш намудани кафолатх,ои бонкй та^сим карда мешаванд.
Умуман, такомули сох,ибкорй дар шароити минта^ах,о барои баланд бардоштани масъулияти субъектх,о дар назди давлат, чомеа ва кам кардани таъсир ба мух,ити зист зарур аст, ки афзалиятх,ои асосиро масъулиятнокии сармоягузорй, маблаггузорй муайян мекунад. Аммо бояд таъкид намуд, ки дар рушд ва дастгирии сох,ибкорй камбудих,ои зерин мавчуданд: назорати номукаммал ба фаъолияти чории сох,ибкорон, мавчуд набудани тах,лили фаъолияти он^о, мавчуд набудани дастгирии фаъолияти и^тисодии хоричй, набудани зершуъбах,ои илмй дар фаъолияти сох,ибкорй[4, с.39].
Омили дигари рушди бизнес-сохторх,о рушди инноватсионии онх,ост, ки х,аллу фасли масоили касри (дефитсити) захира^о ва пояи захиравии и^тисодиёти минта^аро имконпазир мегардонанд. Аз х,исоби кам будани маблаггузорй ба и^тисодиёти минтакавй, субъектх,ои хочагидорй наметавонанд ба сатх,и чах,онии рушд бароянд ва самаранок инкишоф ёбанд.
Храмин тари^, дар шароити ташаккули муносибащои бозорй ва татби^и сиёсати саноатикунонии босуръати кишвар ташаккули бизнес-сохторх,о дар таъмини рушди устувори минта^а афзалият дорад. Тах,лилх,о нишон доданд, ки рушди бизнес-сохторх,о дар минта^ах,ои вилояти Сугд нобаробар буда, дар сатх,и вилоят низ тамоюли рушди он нисбатан суст мебошад. Чунин хдвасмандгардонии рушди бизнес-сохторх,о дар вилояти Сугд дар сиёсати саноатикунонии босуръат афзалият дошта, заминаи рушди инноватсиониро ташкил медихдд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Паёми Президенти Цум^урии Тоцикистон, Пешвои миллат муутарам Эмомалй Раумон ба Мацлиси Олии Цум^урии Тоцикистон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохилй ва хориции цумуурй» Душанбе: 26.01.2021. [Манбаи электронй]. URL: http://www.president.tj/ru/node/25006. (санаи муроциат 12.11.2021).
2. Комилов С.Дж. Роль инновационных технологий в процессе производства продукции / С.Дж.Комилов, Б.К.Шарипов, Т.С.Саидова // Таджикистан и современный мир. -Душанбе, 2020. - № 2 (70). - С. 175-181.
3. Раджабов Р.К., Роль частного сектора в производственной сфере и пути повышения конкурентоспособности национальной экономики / Р.К.Раджабов, М.М.Шарипов // Вестник Таджикского национального университета (научный журнал). Серия социально-экономических и общественных наук. - Душанбе: Сино, 2016. - №2/8 (218). - С.11-17.
4. Ризокулов Т.Р. Инвестиционная стратегия в активизации структурной перестройки национальной экономики Таджикистана. Современные проблемы науки и образования / Т.Р.Ризокулов - Москва, 2014. -№5.- С.37-42.
5. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон/мацмуаи оморй. - Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2022. -414с.
6. Омори солонаи вилояти Сугд: Тоцикистон 30 соли истицлолияти давлатй. - Хуцанд; Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2021. -744с.
7. Тоцикистон: 30 соли истицлолият/Мацмуаи оморй. - Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2021. - 702с.
«BECTHMK TrynBn», GbimjcK 1 (93), 2023
REFERENCES:
1. The Message of the President of Tajikistan Republic, the Leader of the Nation, excellency Emomali Rahmon to the Majlisi Oli of Tajikistan Republic "About the Main Branches of Local and Foreign Policy" Dushanbe: 26.01.2021. [Electonic resource]. URL: http://www.president.tj/ru/node/25006. (date of appeal: 12.11.2021)
2. Komilov S.J. The Role of Innovation Technology in the Process of Production / S.J.Komilov, B.K.Sharipov, T.S.Saidova // Tajikistan and Modern World. - Dushanbe: 2020.- №2 (70).-PP.175-181
3. Rajabov R.K. The Role of Private Sector in the Manufacturing sphere and Ways of Increasing the Copetitiveness of the National Economy / R.K.Rajabov, M.M.Sharipov // Bulletin of Tajik State University (scientific journal). Series of socio-economical and humanitarian sciences. -Dushanbe: Sino, 2016.-№2/8 (218)/-PP.11-17
4. Rizokulov T.R. Investment Strategy in Activation of structural Reconstruction of National Economy of Tajikistan. Modern Problems of the Science and Education: / T.R.Rizokulov -M.: 2014.-№5.- PP.37-42
5. Annual Statistic of Tajikistan Republic/Statistic Collection. - Dushanbe: The Agency of Statistic under the President of Tajikistan Republic, 2022.-414pp.
6. Annual Statistic of Sughd Region: Tajikistan in 30-anniversary of State Independence. -Khujand; Head of office of Statistic Agency under the President of Tajikistan Republic in Sughd Region, 2021.-744pp.
