CC BY
41
УДК 338 ББК 65.305.72
ВАЗЪИ ТАРАЩКЦЁТИ Ниёзова Мо^ирахон Улугбековна,
САНОАТИ САБУКИВИЛОЯТИ докторанти Донишгоуи давлатии ууцуц,
СУГДИ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН бизнес ва сиёсати Тоцикистон
ДАР СОЛХрИ 2012-2019 (Тоцикистон, Хуцанд)
СОСТОЯНИЕ РАЗВИТИЯ ЛЕГКОЙ Ниёзова Мохирахон Улугбековна,
ПРОМЫШЛЕННОСТИ докторант Таджикского
СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ государственного университета
РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН права, бизнеса и политики
в 2012 -2019г. (Таджикистан, Худжанд)
THE STATE OF LIGHT Niyozova Mohirakhon Ulugbekovna,
INDUSTRY DEVELOPMENT Doctoral student of the Tajik State University
IN SUGHD VILOYAT OF of Law, Business and Politics (Tajikistan,
TAJIKISTAN REPUBLIC IN 2012 -2019 Khujand) Е-MAIL: mohira_niezova@mail. ru
Калидвожа^о: рушди ицтисоди, ицтисодиёти минтаца, саноат, кластер, саноати сабук, содирот, комплекси саноати
Вазъи тарацциёти саноати вилояти Сугд, аз цумла саноати сабук мавриди омузиш ва тащил царор дода шудааст. Нишондиуандауои соуа дар тули дау соли охир мавриди тащил царор гирифта, аз руи натицауои онуо хулоса бароварда шудааст. Хусусияти рушди корхонауои саноати сабуки вилояти Сугди Цумуурии Тоцикистон ошкор ва пайваста ба он асоснок карда шудааст, ки барои рушди соуа модернизатсияи он зарур аст. Ицрои ин кор бо роуи цори намудани шаклуои навтарини ташкили истеусолот имконпазир аст. Динамикаи рушди саноати сабуки вилояти Сугд аз руи соуауо, алалхусус бофандаги ва дузандаги, истеусоли пойафзол ва маснуоти чарми, истеусоли нахи пахта ва амсоли онуо оварда шудааст. Содироти нахи пахта дар сохтори саноати сабук, уамчун самти стратеги ва афзалиятнок арзёби карда шудааст.
Ключевые слова: экономическое развитие, региональная экономика, промышленность, кластер, лёгкая промышленность, экспорт, промышленный комплекс
Исследуется состояние развития промышленности Согдийской области, в том числе легкой промышленности. Проанализированы показатели отрасли за последние десять лет и по их результатам сделаны выводы. Выявлены особенности развития предприятий легкой промышленности Согдийской области Республики Таджикистан и по результатам обосновано, что для развития отрасли необходима ее модернизация, что возможно за счет внедрения прогрессивных форм организации производства. Представлена динамика развития легкой промышленности Согдийской области по отраслям, в частности ткачество и швейное производство, производство обуви и кожгалантереи, хлопкового волокна и т.п. Экспорт хлопкового волокна в структуре легкой промышленности оценивается как стратегически приоритетное направление развития.
Key-words: economy development, regional economy, industry, cluster, light industry, export, industrial complex
The article dwells on the state of industry development in Sughd viloyat, light industry inclusive. The author has analyzed the indices of the branch for the latest ten years and made conclusions according to the results obtained. He has elicited the peculiarities of the development in regard to light industry enterprises in Sughd viloyat in the Republic of Tajikistan and, proceeding from the results, substantiated that for branch development its modernization is needed and it is possible at the expense of engrafting progressive forms of production organization. There is presented the dynamics of light industry development in Sughd viloyat concerned with each branch - in particular, weaving and sewing manufacturing, produce of footwear and leather haberdashery, production of cotton filament and so on. Export of cotton filament in light industry structure is assessed as a strategic priority streamline of development.
Амалкарди устувор ва муътадили и;тисодиёти минта;а аз бисер цихат бо татби;и бомуваффа;ияти барномахои стратегии рушди сохахои афзалиятноки и;тисодиёт, аз цумла бахши саноат муайян карда мешавад. Амалан рушди и;тисодиёт баробари дигар омилхои минта;а бо чорахову тадбирхои ами;и пешакй муайян гардида, аз дастгохи идораи и;тисодиву ицтимоии он вобастагии калон дорад. Дар амалия мацмуи чорахои ба на;ша гирифташудаи и;тисодиёти минта;аро бештар "стратегия" меноманд, ки дар тахия ва тасди;и он бояд тамоми омилхо, имкониятхо ва захирахои рушди и;тисодиёти минта;а ба инобат гирифта шавад.
Алхол сохаи саноат яке аз хадафхои стратегии и;тисодиёти миллй ба шумор меравад.
Дар Паёми навбатии Президента Чумхурии Тоцикистон Эмомалй Рахмон ба инкишофи сохаи саноати сабук ди;;ати махсус дода шудааст. Рохбари давлат солхои 2021-2025 солхои рушди саноат дар Чумхурй эълон кард[1]. Дар Паём зарурати рушди сохаи пиллапарварй ва абрешим, ки вилояти Сугд дар ин самт афзалияти мутла; дорад, махсус таъкид гардидааст[1].
Тиб;и вазифахои дар Стратегияи миллии рушди Чумхурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030 ба миён гузошташуда Тоцикистон рохи гузариш аз шакли аграрй-индустриалй ба индустриалй-аграрии рушди и;тисодиро интихоб кардааст, ки ноил шудан ба ин ма;сад модернизатсияи назарраси сохахои саноат аз цумла бо дарназардошти васеъ цорй намудани шаклхои навтарини ташкили истехсолотро та;озо менамояд [2, с.70].
Дар давраи исти;лолияти давлатй Чумхурии Тоцикистон дар рушди ;уввахои истехсолкунандаи кишвар ба муваффа;иятхои назаррас ноил гардид. Чунончй, дар давраи аз соли 2011 то 2019 ММД беш аз ду баробар афзуда, суръати миёнаи афзоиш 7,1 фоизро ташкил дод. ММД ба хар сари ахолй беш аз чор маротиба зиёд шуд. Дар ин муддат мацмуи махсулоти дохилии вилояти Сугд беш аз ду маротиба зиёд гардид. Зиёдшавии ММД дар вилояти Сугд хамзамон бо афзоиши интенсивии истехсолоти саноатй сурат гирифт. Дар ин давра хацми истехсоли махсулоти саноатй дар цумхурй аз 10 миллиону 590 миллион сомонй дар соли 2011 то ба 23 миллиону 894 миллион сомонй дар соли 2019 афзоиш ёфт. Ин нишондиханда дар вилояти Сугд мутаносибан 2382,9 миллион сомонй ва 11498,4 миллион сомониро ташкил дод [3, с.10]. Суръати афзоиш ;ариб чор баробар буда, 8,1 фоизи онро махсулоти корхонахои саноати сабук ташкил мекунад. Суръати афзоиши ММД дар цумхурй ба афзоиши миёнаи дар Стратегияи миллии рушди Чумхурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030 зикр шуда (6-7%), тиб;и сенарияи рушди саноат мувофи;ат дорад, вале аз нишондихандахои барои стратегияи саноатй пешбинишуда (8-9%) а;иб мемонад. Барои таъмини нишондихандахои мутоби; ба талаботи Стратегияи миллии рушди Чумхурии
Точикистон дар давраи то соли 2030 оид ба рушди комплекси саноатии минта^а тадбирхоеро амалй гардонидан лозим аст, ки ба таравдии босуръати комплекси саноатии вилоят ва махсусан саноати сабук заминахои зарурй ба вучуд меоранд.
Саноати сабук дар вилояти Сугд чузъи таркибии комплекси саноатии вилоят буда, аз 633 корхонахои комплекси саноатии вилоят соли 2013 160 корхона (чадвали 1) ба ин соха рост меомад. Аз 28286 нафар кормандони комплекси саноатии вилоят 11624 нафар дар корхонахои саноати сабук кор мекарданд. Корхонахои саноати сабуки вилоят нахи пахта, тухмии пахта, матои пахтагй, матоъ ва нахи абрешимй, гилему ^олин, трикотаж ва чуроб истехсол мекунанд. Дар вилоят сеххои хурди дузандагиро дар бар мегирад.
Хусусияти рушди корхонахои саноати сабуки вилояти Сугд дар он аст, ки саноати сабуки минта^а ба истиснои комбинати ^олинбофй ва корхонаи муштараки «Ч,авонй», ки ашёи хоми махаллй ва фурнитура, технология ва техникаи воридотиро истифода мебаранд ва махсулоти тайёрро ба хорича мебароранд, хамеша хамчун низоми истехсолоти нотамом фаъолият мекард. Истехсоли махсулот дар корхонахои саноати сабуки вилоят бевосита аз тахвилгарони хоричии тачхизоту технология ва фурнитура вобаста аст. Бо вучуди ин онро аз руи истехсоли либоси чинс ба таркиби кластери саноати сабук дохил карда, хамкории мута^обиларо бо корхонахои ватании хизматрасон ба рох мондан мумкин аст. Ин амал ба ма^сад мувофи^ аст, зеро вилоят захираи ашёи хом дорад.
Цадвали 1. - Нишондиуандауои динамикаи асосии рушди саноати сабуки вилояти
Сугд
Со^а^о I [I [II
2017 2019 2017 2019 2017 2019
Саноат умуман 597 633 32068 28286 100664117,0 11498400,0
Бофандагй ва дузандагй 111 119 6761 7625 863702,8 992100,0
Пойафзоли чармин, маснуот аз чарм 5 6 306 396 21380,6 21400,0
Каолин ва махсулоти колинй 4 4 608 617 1805,0 2487,0
Истехсоли нахи пахта 30 32 2986 2986 38131,5 40,0
Тавзех: I - шумораи корхона; II - шумораи кадрхои истехсолоти саноатй, нафар; III-хачми махсулот, млн. сомонй
Сарчашма: Саноати Цумуурии Тоцикистон\Мацмуаи омори. -Душанбе, Агентии омори назди Президенти ЦТ, 2020. - с. 30.
Корхонаи дуюми вилоят, ки тачрибаи ба бозори хоричй баровардани махсулот дорад, «Комбинати колинбофй» ба хисоб меравад. Фаъолияти коргохи мазкур ба сабабхои объективию субъективй аз воридот вобаста аст. Азбаски барои истехсолот ашёи хоми ватанй — пашм намерасид, коргох ба истифодаи нахи синтетикй гузашт ва амалан ба маркази коркард табдил ёфт. Дар сурати воридотй будани хамаи чузъхои таркибии истехсолй ба гайр аз захирахои мехнатй ва неруи барк ракобатпазирй зохир кардан кори мураккаб аст. Аз чихати хачми истехсоли махсулот дар байни корхонахои саноати сабуки вилоят корхонаи муштараки «Ч,авонй» вазни киёсии аз хама зиёд дорад, Вазни киёсии
махсулоти он 9,1 фоизи хачми умумии махсулоти саноати сабуки вилоятро ташкил мекунад. Ч,ои дуюмро Ч,СП "САТН" бо 5,1 % ва ма;оми сеюмро Ч,СК "Хдбиб" бо 4,7% ишгол менамоянд. Ин корхонахо дар тара;;иёти саноати бофандагй ва дузандагии саноати сабуки вилоят ба кадри кифоя иштирок мекунанд.
Суръати гуногуни истехсоли махсулот дар корхонахои саноати сабуки вилоят боиси он гардид, ки истехсоли намудхои асосии махсулот дар ифодаи натуралй низ ё аз чихати хачм меафзуд, ё истехсоли ин ё он махсулот кохиш меёфт. Дар вилоят истехсоли матоъхои пахтагй аз 1362 хазор метри мураббаи соли 2012 то 638 хазор метри мураббаъ дар соли 2019 кам шудааст. Истехсоли матоъхои абрешимй бошад аз 71,6 хазор метри мураббаъ дар соли 2012 соли 2015 то 2,4 хазор метри мураббаъ кохиш ёфт. ва аз соли 2016 ;атъ гардид. Хдчми истехсоли ;олин ва маснуоти ;олинй як ;адар афзуд. Масалан, агар дар соли 2012 хачми онхо ба 0,9 млн. м расида бошад, пас дар соли 2019 ин нишондиханда 1,8 млн. м-ро ташкил кард ё ;ариб ду баробар афзуд. Истехсоли пойафзол дар соли 2012 4,2 хазор чуфт буд, соли 2019 бошад ба 7,3 хазорчуфт расид. Хдчми истехсоли нахи пахта дар вилоят пас аз як давраи муайяни кохиш дар солхои 2012 ва 2019 афзоиш ёфт. масалан дар соли 2012 41,0 хазор тонна нахи пахта истехсол шуда буд, соли 2018 хачми истехсоли нах то 38,1 хазор тонна кам шуд. Соли 2019 ин нишондиханда ба 40,0 хазор тонна расид. Ин тамоюл дар истехсоли нахи пахта дар чумхурй низ ба назар мерасад. Дар чумхурй соли 2012 135,2 хазор тонна нахи пахта истехсол шуда буд, соли 2019 бошад истехсоли он то 98,2 хазор тонна кохиш ёфт. Дар истехсоли калобаи пахтагин, нахи абрешимй, матоъхои пахтагин низ чунин тамоюл мушохида мешавад. Масалан, агар соли 2012 дар чумхурй 22 622 хазор метри мурабаъ матои пахтагин истехсол шуда бошад, соли 2019 ин нишондиханда 7512 хазор метри мурабаъро ташкил дод ё зиёда аз 3 баробар кам шуд. Дар вилояти Сугд истехсоли матои пахтагин баъди як ;адар кам шудан бештар аз ду баробар зиёд шуд: аз 1362 хазор метри мурабаи соли 2012 то ба 4109 хазор метри мурабаъ дар соли 2019 расид.
Дар саноати сабуки вилояти Сугд афзоиши босуръати хачми истехсоли матохои нобофта, ки бо хазор метри мураббаъ ва хазор метри тулонй андозагирй мешаванд, ба назар мерасад. Истехсоли матоъхои нобофта умуман дар мамлакат тамоюл ба кохиш дорад: агар соли 2012 дар чумхурй 1483 хазор метри мураббаъ матои нобофта истехсол шуда бошад, соли 2019 ин нишондиханда то 1227 метри мураббаъ кохиш ёфт. Корхонахои саноати сабуки вилояти Сугд истехсоли матоъхои нобофтаро аз 326 хазор метри мураббаи соли 2012 дар соли 2019 то ба 627 хазор метри мураббаъ ва 388 хазор метри тулонй расониданд ё ;ариб ду баробар зиёд карданд. Хдмин тавр дар баробари кохиши хачми истехсоли махсулот дар баъзе корхонахо афзоиши истехсол дар корхонахои дигар мушохида мешавад. Бо вучуди он, то хол хачми истехсоли махсулот дар ифодаи натуралй, ки чун вохид пазируфта шудааст, ба сатхи соли 1991 нарасидааст. Кохиши истехсоли матоъхои абрешимй аз соли 2016 хам дар минта;а ва хам дар тамоми мамлакат (ба хисоби метри мураббаъ) ба кам шудани истехсоли махсулоти саноати сабук дар вилояти Сугд низ таъсир расонд. Масалан, истехсоли он аз 103,5 хазор метри тулонии соли 2012 то 12,1 хазор метри тулонй дар соли 2019 кохиш ёфт. Солхои 2016-2017 махсулот умуман истехсол нашудааст. Илова бар ин, аз соли 2013 истехсоли ресмони пашмин, ки дар чумхурй танхо дар вилояти Сугд ташкил карда шудааст, ;атъ гардид. Дар корхонахои саноати сабуки вилояти Сугд тамоюли кохиши истехсоли матоъхои трикотажй мушохида мешавад. Дар истехсоли матоъхои трикотажй мураттабию муназзамй ба назар намерасад.
Чунончи, агар соли 2012 15,0 тонна матои трикотажй истехсол шуда бошад, соли 2015 он ба 18,1 тонна расид, соли 2018 бошад хачми истехсол 10,5 тоннаро ташкил дод, ки ин назар ба мархилаи аввали тахдщ кариб 1,6 баробар камтар аст. Гарчанде умуман дар чумхурй тамоюли кохиши хачми коркарди пуст (соли 2012 727,76 ва дар соли 2017-458,1) ба назар мерасад дар саноати сабуки вилояти Сугд истехсоли пуст тамоюлба афзоиш дорад. Чунончй, агар дар соли 2012 дар корхонахои саноати сабуки вилоят 2,2 хазор метри мураббаъ пуст истехсол шуда бошад, пас дар соли 2019 ин нишондиханда ба 155,0 хазор метри мураббаъ расид. Дар давраи тахлил истехсоли пойафзоли чармин хам дар чумхурй ва хам дар вилоят тамоюл ба афзоиш зохир кард. Масалан, агар соли 2012 дар чумхурй 61,5 хазор чуфт пойафзол истехсол шуда бошад, соли 2019 ин нишондиханда 116,5 хазор чуфт расид. Дар вилояти Сугд нишондиханда мутаносибан 4,2 ва 4,0 хазор чуфтро ташкил кард. Истехсоли пойафзоли резинй низ босуръат меафзояд. Агар дар чумхурй соли 2012 402,6 хазор чуфт пойафзол истехсол шуда бошад, дар соли 2019-ум 699,8 хазор чуфт пойафзол истехсол шудааст, яъне дар чумхурй зиёда аз ним миллион пойафзоли резинй истехсол карда шуд. Аз чумла дар вилояти Сугд соли 2012 26,6 хазор чуфт ва соли 2019 586,3 хазор чуфт пойафзоли резинй истехсол шудааст. Дар истехсоли пойафзол пешравй ба назар мерасад, вале он талаботи рузафзуни ахолии чумхуриро ба ин махсулот конеъ гардонида наметавонад[4, с.110].
Тамоюли кохиши истехсоли махсулоти саноати сабук дар ифодаи натуралй боиси афзоиши воридот ба чумхурй, аз чумла ба вилояти Сугд гардид. Аз хама мухиммаш,содироти махсулоти саноати сабук хатто ба мамлакатхои Иттиход ихтисор ёфт. Масалан, аз соли 2000 инчониб матои абрешимй давра ба давра ба Озарбойчон, Арманистон, Афгонистон, Булгористон, Британияи Кабир, Олмон, Эрон, Италия, Казокистон, Киргизистон, Чин, Латвия, Молдова, ИМА, Русия, Ч,умхурии Корея, Туркия, Узбекистон, Украина, Швейсария содир карда мешуд, абрешими хомро Ветнам ва Хитой мехаранд, пилла давра ба давра ба Афгонистон ва Ветнам; матоъхои пахтагин гоху ногох ба Белоруссия, Белгия, Британияи Кабир, соли 2000 бошад як маротиба ба Олмон содир шуда буд. Давра ба давра матоъхои пахтагини мо ба Италия, соли 2005 ба Индонезия, соли 2000 ба Латвия, солхои 2000-2005ба Полша, соли 2013 ба Тунис, соли 2011 ба Украина содир карда шудаанд.
Тахлил нишон медихад, ки дар содироти махсулоти корхонахои саноати сабуки вилояти Сугд хам аз чихати чугрофии содирот ва хам аз чихати хачми пешниход нахи пахта мавкеи афзалиятнок дорад. Саноати сабуки вилояти Сугди Чумхурии Точикистон ^ариб аз руи хамаи сохахояш тамоюли рушд дорад.
Мушохидахо нишон медиханд, ки стратегияи рушди сохаи саноати сабуки вилояти Сугд дар асоси барномахои давлатй ва чораю тадбирхое, ки рохбари давлат ва рохбарияти вилоят меандешанд, амалй шуда истодааст. Дар он имкониятхо ва омилхои рушди сохавй ба назар гирифта мешаванд, аммо дар бештари холатхо сенарияхои рушди сохахои алохидаи саноат, хусусан сохаи саноати сабук бо тадбирхои илман асоснок эхтиёч пайдо мекунанд. Хдрчанд дар амалия ин гуна тадбирхо мавчуд мебошанд, мутаассифона дар бештари онхо вижагй ва хусусиятхои назариявии ташкили фаъолияти сохаи саноат ба таври бояду шояд ба инобат гирифта намешаванд.
Хусусияти хоси рушди сохаи саноати сабуки аксари минтакахо, аз чумла вилояти Сугд дар он зохир мегардад, ки фаъолияти соха бештар аз ду самт вобастагии калон
дорад: аввалан таъминоти моддию захиравй, сониян самти рушди ра^амикунонии соха.
Масалан саноатикунонй тайи солхои охир хадафи стратегии кишвар муайян шудааст. Аммо дар шароити муосир ноил гардидан ба халли ин масъала хеле мушкил аст, зеро он рушди тамоми сохахои хочагии хал^ро талаб менамояд.
Ба а^идаи мо, рушди сохаи саноати сабуки вилояти Сугд, пеш аз хама, аз самтхои афзалиятноки он вобастагии калон дорад. Дар маркази афзалиятхои мутла^и вилояти Сугд истехсоли махсулоти кишоварзй ма^оми хоса дорад, лозим ба зикр аст, ки аз инкишофи ин бахши и^тисодиёт чунин сохахои калидии сохаи саноати сабук, ба мисли саноати хурокворй, нассочй, абрешим ва умуман сохаи саноати коркарди махсулоти кишоварзй вобаста аст, зеро харчхои рушди ин самтхои саноат нисбатан кам ва тахаммулпазир мебошад. Ногуфта намонад, ки дар инкишофи саноати сабуки вилоят ташаккули кластерхои саноатй ахамияти калон дорад. Кластерхои саноатии бахши аграрй во^еан дигар самтхои и^тисодиёти минта^аро муттахид намуда, самараи иловагии и^тисодиро барои тамоми иштирокдорони он таъмин менамоянд.
Сохаи истехсоли молхои харрузаи рузгор чун самти нисбатан афзалиятноки рушди саноати сабуки вилоят баромад менамояд. Ба ин сохахо сохаи коркард ва истехсоли когаз, махсулоти чубу тахта ва полиэтиленро дохил намудан мумкин аст. Дар шароити ташаккулёбии кластерхои саноатй бо таври табий, та^рибан 30% -и сохаи саноат ба ин самт мутаалли^ мегардад, зеро ин самтхо хамчун унсурхои зарурии мачмуии махсулоти нихоии саноатй баромад менамоянд.
Фаъолгардонии чараёни инвеститсионй масъалаи мухимми рушди сохаи саноати сабуки вилояти Сугд ба хисоб меравад. Бо вучуди он ки дар ин самт чорахои мушаххас амалй шуда истодааст, масъала то хол халли худро наёфтааст. Мувофи^и назария дар мавриди рушди кластерхо масъалаи фаъолгардии сармоягузорй халли худро меёбад, зеро дар дохили кластерхо сарчашмаи дохилии инвеститсионй ба вучуд меояд, ки аз руйи принсипи даврияти фаъолияти сармоягузорй ба рох монда мешавад ва он дар шароити муосир рохи оптималии халли масъалаи сармоягузорй дар минта^а ба шумор меравад.
Храмин тари^ рушди сохахои саноати сабуки вилояти Сугд аз омилхои мухимми зерин вобаста аст:
- Инкишофи сохахои афзалиятноки саноати минта^а, пеш аз хама бахши аграрии и^тисодиёт. Дар ин самт татби^и мини механизатсия ва бо ин рох баланд бардоштани сатхи интенсификатсияи сохаи кишоварзй ба ма^сад мувофи^ аст, зеро танхо бо ин рох хосилнокии мехнатро дар соха афзоиш додан имконпазир аст. Ба гайр аз ин баландшавии сатхи интенсификатсияи сохаи кишоварзй ба чараёни саноатикунонии минта^а таъсири бевосита дорад;
- Ташаккули кластерхо масъалаи калидии рушди саноати сабуки вилоят мебошад, зеро кластерхо аз як тараф сатхи саноатикунонии минта^аро баланд бардошта, самаранокии чойгиронии ^уввахои истехсолиро таъмин менамоянд, аз тарафи дигар бошад, кластерхо чараёни хамгироии мархилахои истехсолотро ба вучуд оварда, тавассути истехсоли махсулоти нихоии истеъмолй ба коркарди арзиши изофа мусоидат менамоянд. Ба туфайли ин и^тидори содиротии и^тисодиёти минта^а афзоиш ёфта, омили мухимми таъмини ра^обатпазирии он мегардад.
Пайнавишт:
1. Паёми Пешвои миллат, Президенти Цумуурии Тоцикистон мухтарам Эмомали Раумон ба Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон, 21 декабри 2021. //www.president. tj
2. Стратегияи миллии рушди Тоцикистон барои давраи то соли 2030//Тасдиц шудааст бо фармони уукумати Цумуурии Тоцикистон аз 1 октября соли 2016, № 392. -Душанбе: с - 104 .
3. Саноати Цумуурии Тоцикистон //Мацмуаи омори. - Душанбе: Агентии омори назди Президенти ЦТ, 2019. - С.170.
4. Абдуллоев У.Х. Формирование и развитие регионального промышленного кластера (на материалах Центрального Таджикистана): дисс...канд. экон. наук.: 08.00.05. -Душанбе, 2019. - 178 с.
5. Абрамов Р.А. Роль и место территориальных кластеров в развитии экономики российских регионов //Экономические науки. -М., 2009. - № 8 (57). - С.239-242.
6. Саноати Цумуурии Тоцикистон //Мацмуаи омори. - Душанбе: Агентии омори назди Президенти ЦТ, 2020.
Reference Literature:
1. Message of the Leader of Nation, Tajikistan Republic President, Reverend Emomali Rahmon to Majlisi Olii of Tajikistan Republic, December 21, 2021 // www.president. tj
2. National Sustainable Strategy of Tajikistan for the Period up to 2030 // Validated on the Decree of Tajikistan Republic Government from October 1, 2016, #392. - Dushanbe, 104 pp.
3. Tajikistan Republic Industry // Statistical Collection. - Dushanbe. Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. 2019. - 170 pp.
4. Abdulloyev U.H. Formation and Development of Regional Industrial Cluster (on the Materials of Central Tajikistan). - Candidate dissertation in economics: 08.00.05. -Dushanbe, 2019. - 178 pp.
5. Abramov R.A. Role and Place of Territorial Clusters in the Development of Economy in Russian Regions //Sciences of Economics. - M., 2009, №8(57). - pp. 239 - 242.
6. Tajikistan Republic Industry // Statistical Collection. - Dushanbe. Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. 2020. - 160 pp.
