Научная статья на тему 'ТАШҚИ САВДОНИ БОЖХОНА МАЪМУРИЯТЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ ТАРТИБГА СОЛИШ ВА ВАЛЮТА НАЗОРАТИ'

ТАШҚИ САВДОНИ БОЖХОНА МАЪМУРИЯТЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ ТАРТИБГА СОЛИШ ВА ВАЛЮТА НАЗОРАТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
74
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ташқи савдо / божхона / валюта / тадбиркорлик / экспорт / импорт.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Д. С. Қосимова, С. Н. Абиркулова, И. С. Сатторжонов, А. А. Зияев

Мақолада давлатнинг ташқи савдо фаолияти, уни такомиллаштириш ёллари ва тартибга солишнинг ахамияти хақида гап кеткан. Шунингдек давлат иқтисодиётида мухим ролга эга бўлган валюта оқимлари хамда унинг назорати мухокама қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАШҚИ САВДОНИ БОЖХОНА МАЪМУРИЯТЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ ТАРТИБГА СОЛИШ ВА ВАЛЮТА НАЗОРАТИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ТАШКИ САВДОНИ БОЖХОНА МАЪМУРИЯТЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОРКАЛИ ТАРТИБГА СОЛИШ ВА ВАЛЮТА

НАЗОРАТИ

Д. С. Косимова С. Н. Абиркулова И. С. Сатторжонов А. А. Зияев

ТДИУ

АННОТАЦИЯ

Маколада давлатнинг ташки савдо фаолияти, уни такомиллаштириш ёллари ва тартибга солишнинг ахамияти хакида гап кеткан. Шунингдек давлат иктисодиётида мухим ролга эга булган валюта окимлари хамда унинг назорати мухокама килинган.

Калит сузлар: Ташки савдо, божхона, валюта, тадбиркорлик, экспорт, импорт.

Божхона маъмурчилигини такомиллаштириш ва ташки савдони давлат томонидан тартибга солиш борасида жуда куплаб ишлар килинмокда, жумладан хорижий хом ашё ва материалларни божхонада расмийлаштириш талабларини соддалаштириш максадида 2021 йил 1 августдан бошлаб:

- божхона режими талабида хорижий буюртмачи мавжуд булмаган холларда хам кайта ишлаш операцияларига рухсат берилди; эътиборли жихати илгари аник буюртмачи мавжуд булиши хамда кайта ишлаш операциялари хар бир партия товарлар учун алохида кушимча маълумотлар талаб килинар эди, бу уз навбатида тадбиркорлар учун ортикча вакт хамда маблаглар сарф булишига олиб келар эди.

- тадбиркорлик субъектига четдан хом ашё сотиб олиб, уларни республика худудида божхона туловлари туламаган холда кайта ишлагандан сунг исталган хорижий хамкорига сотиш имконини берадиган олиб чикиш, олиб кириш, сотиш ва сотиб олиш буйича янги турдаги ташки савдо контрактлари амалиётга киритилди; илгари бу шартнома турлари мавжуд булмаганлиги сабабидан ташки савдо операцияларида имконияти ва кобилият бор тадбиркорлар олди сотди ва воситачилик хизматларини курсата олмас эдилар. Ушбу имконият хизматлар экспортини ривожланишига олиб келади.

- махаллий экспорт килувчи ташкилотларга хорижий давлатдан махсулот сотиб олиб, импорт килмасдан учинчи давлатга тугридан-тугри сотишга рухсат берилди; бунда логистика каналлари турли даражада ривожланади хамда воситачилар, диллерлар, дистрюбютерлар ва комиссонерлар хамда брокерлар

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

фаолияти эркинлашиши кузатилади, бу уз навбатида ташки савдо операцияларини янада эркинлашишига олиб келади.

- олиб кириш контрактини олиб чикиш контракти билан, шунингдек, сотиб олиш контрактини сотиш контракти билан узаро боглик холда мониторинг килиш тартиби жорий килинди; натижада электрон мониторинг хизматлари такомиллашиб бугунги кунда шартномаларнинг янги турлари юзага келиши натижасида тартибга солиш механизми хам такомиллашиб боришига зарурат пайдо булди.

- олиб кириш контракти буйича товарларни республикага олиб кириш ва божхона омбори, эркин омбор, эркин божхона зонаси, божхона худудида кайта ишлаш божхона режимларига расмийлаштириш, шунингдек, улар учун туланган пул маблагларини кайтариш муддати ушбу контрактлар буйича тулов амалга оширилган кундан бошлаб 180 кундан ортик булмаслиги белгилаб куйилди; ушбу давр барча ташки савдо шартномаларида хам 180 кун этиб белгиланган.

олиб чикиш контракти буйича тушум тушиши ёки товарларни кайта олиб кириш муддати товарлар «реэкспорт» божхона режимига расмийлаштирилган санадан бошлаб 180 кундан ошиб кетмаслиги лозимлиги белгилаб куйилди;

сотиб олиш контракти буйича туланган маблагларни кайтариш ёки сотиш контракти буйича маблагларнинг келиб тушиши сотиб олиш контракти буйича тулов амалга оширилган кундан бошлаб 180 кундан ошмаслиги белгиландиди. Бунда сотиш контракти буйича келиб тушган маблагларнинг микдори сотиб олиш контракти буйича туланган маблаглар микдоридан кам булмаслиги лозим.

Контрактларнинг (шартномаларнинг, келишувларнинг) бажарилишини мониторинг килиш жараёнида Ташки савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизимида мавжуд булган ахборот божхона юк декларацияси билан солиштирилади, товарларнинг амалдаги микдори ва сифати буйича тавсифларининг хамда ассортиментининг Ташки савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизимида курсатилган маълумотларга мувофиклиги назорат килинади, шунингдек контрактларнинг конунчилик талабларига мувофиклиги текширилади хамда мазкур контрактлар (шартномалар, келишувлар) юзасидан муддати утказиб юборилган дебиторлик карзлар бор-йуклиги аникланади.

Узбекистон Республикаси Давлат божхона кумитаси валюта назоратини амалга оширувчи органлардан бири булиб, ташки савдо операциялари сохасида бошка ваколатли органлар, шунингдек банклар ва узга ташкилотлар билан ахборот алмашиш, шу жумладан Ташки савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизими оркали ахборот алмашиш йули билан узаро хамкорлик килади.Чет элдан хорижий валютадаги тушум тушиши кечиктирилишига йул

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

куйган экспорт килувчилар, шунингдек, «эркин муомалага чикариш (импорт)» божхона режимида товарларни республикага олиб кириш ва расмийлаштиришни, ишларни бажариш ёки хизматлар курсатишни 30 банк кунидан ортик таъминламаган импорт килувчилар (кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун — 60 банк куни) белгиланган муддатлар тамом булгандан кейин:

180 кунгача кечикканда — тушмаган валюта маблаглари ёки «эркин муомалага чикариш (импорт)» божхона режимида расмийлаштирилмаган товарлар, шунингдек, бажарилмаган ишлар ёки курсатилмаган хизматлар суммасининг 10 фоизига тенг микдорда; 180 кундан 365 кунгача кечикканда —20 фоизига тенг микдорда кушимча; 365 кундан ортик кечикканда 70 фоизига тенг микдорда республика бюджети даромадига кушимча жарима тулайдилар.

Лекин куйидаги холларда хужалик юритувчи субъектларга ташки савдо операциялари буйича муддати утган дебитор карздорлик учун жарима кулланилмайди: жарима куллаш хдкидаги аризада курсатилган контрактлар буйича «Валютани тартибга солиш тугрисида»ги Узбекистон Республикаси ^онуни талабларига мувофик тулик ёки кисман репатриация килинган активлар суммасига нисбатан; асбоб-ускуналар ва (ёки) бутловчи буюмлар етказиб бериш буйича импорт контрактлари шартларида асбоб-ускуналар ва (ёки) бутловчи буюмларни етказиб бериш муддати уларнинг техник хусусиятлари ва узига хослигидан келиб чиккан холда 180 календарь кундан ортик белгиланган булса; чет элдаги корхона номига олиб чикилган хамда транспортда ташиш ва саклаш жараёнида экспортчига ва чет элдаги корхонага боглик булмаган сабабларга кура яроксиз булиб колган ёки импорт килувчи давлат органи томонидан мусодара килинган товарларга тегишли ваколатли органнинг экспертизаси далолатномаси ва (ёки) товарлар турган мамлакат божхона органининг божхона назорати остида уларнинг йук килинганлиги ёки мусодара килинганлиги тугрисидаги тасдикномаси такдим этилганда; айни бир карздорлик предмети ва товарларнинг (ишлар, хизматларнинг) амалдаги экспорт ва импорт х,ажми буйича такрорий жарималар.

Чет элдан хорижий валютадаги тушум тушиши кечиктирилишига йул куйган экспорт килувчиларга, шунингдек, «эркин муомалага чикариш (импорт)» божхона режимида товарларни республикага олиб кириш ва расмийлаштиришни, ишларни бажариш ва хизматлар курсатишни таъминламаган импорт килувчиларга давлат солик хизмати органи томонидан жарима куллаш тугрисида талабнома (кейинги уринларда — талабнома) юборилади. Талабномада жарима суммаси уни жунатиш санасидаги Узбекистон Республикаси Марказий банки валюта курси

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

буйича сумда хисобланади. Хужалик юритувчи субъект томонидан ташки савдо операциялари буйича муддати утган дебитор карздорликлар ихтиёрий равишда тулаб берилмаган ёхуд тулашни рад этган такдирда, давлат солик хизмати органи жарима куллаш хакидаги ариза билан судга мурожаат килади. Ариза киритиш санасида хорижий валюта курси узгарган такдирда, талабномада курсатилган сумма кайта хисоб-китоб килинмайди.

Энг эътиборлиси карорда аризада курсатилган ташки савдо контрактлари буйича тулик микдорда валюта маблагларининг тушиши ёки товарларнинг республикага олиб кирилиши хамда «эркин муомалага чикариш (импорт)» божхона режимида расмийлаштирилиши, ишлар бажарилиши ва хизматлар курсатилиши таъминланган такдирда: жарима куллаш масаласи судда куриб чикилаётган пайтда — аризани каноатлантириш рад этилади;суд хужжати конуний кучга кирмаган вактда — ижрога каратилмайди; молиявий жарима куллаш тугрисидаги суд хужжати конуний кучга киргандан сунг 90 календарь кун ичида ва уни шу муддат ичида ижро этиш пайтида — иш юритиш тугатилади ва мажбурий ундириш буйича курилган барча чоралар бекор килинади (давлат солик хизмати органлари ва Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Мажбурий ижро бюроси томонидан); ундирилган жарималар хужалик юритувчи субъектнинг аризаси асосида банк хисобварагига кайтариб берилади.

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки уч томонлама ва куп томонлама ташки савдо шартномаларини амалда жорий этишда дастури таъминот ва ижро билан баъзи муаммоларнинг мавжудлиги келгусида муддати утган дебиторлик ва кредиторлик карзларини бартараф этишда янада аник тизимли харакатларни биздан талаб килади.

Адабиётлар руйхати:

1. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. /Под ред. Красавиной Л.Н. - М.: Финансы и статистика, 2007. - С.289.

2. Михайлов Д.М. Мировой финансовый рынок: тенденции и инструменты. - М.: Издательство «Экзамен», 2000. - С.150. 3. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. - М.: Маркетинг, 2003.

4. Международный финансовый рынок. / Под ред. В.А.Слепова, Е.А.Звоновой. - М.: Магистр, 2009. - С.34

5. Бажанов С.В. Интеграция российского и международного финансового рынка. Автореферат диссертации на соискание степени доктора экономических наук. - СПб.: СПбГУЭФ, 2006.

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

6. А.Вахобов, Н.Жумаев ва У.Бурхонов. Халкаро молия муносабатлар, Дарслик. Шарк Тошкент -2003.:.. 20 ва 28 бет.

7. Ж.Х Атаниязов, Э.Д.Алимардонов. Халкаро молия муносабатлари»Тошкент -2014.УФМЖ., Дарслик 279,280 ва 281 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.