Научная статья на тему 'Ривожланаётган мамлакатларнинг жаҳон савдо ташкилотига Кириши: тажрибаси, ўтиш босқичлари ва истиқболлари'

Ривожланаётган мамлакатларнинг жаҳон савдо ташкилотига Кириши: тажрибаси, ўтиш босқичлари ва истиқболлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
486
76
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Вахабов А. В., Хажибакиев Ш. Х

Халқаро савдони умумий норма ва қоидалар орқали тартибга солишга бўлган объектив эҳтиёж ХХ асрнинг 30-йилларида миллий хукуматларнинг протекционистик фаолияти кучайиши туфайли халқаро савдо имкониятлари кескин қисқара бошлаган вақтларда сезила бошланган эди. Ўша даврда халқаро савдонинг асосини икки томонлама савдо келишувлари ташкил қилган. Ушбу келишувларнинг камчилиги, улар икки томон ўртасидаги товарлар савдосининг қисқа рўйхатини қамраб олишдан иборат. Икки томонлама савдо шартномасини имзолаш натижалари эса кутилмаган натижаларга олиб келиши мумкин эди. Жумладан, ушбу шартномалардан, ўзлари учун ҳеч қандай имтиёз кўзламаган учинчи мамлакат ишлаб чиқарувчилари сезиларли даражада манфаат кўрар эдилар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ривожланаётган мамлакатларнинг жаҳон савдо ташкилотига Кириши: тажрибаси, ўтиш босқичлари ва истиқболлари»

Вахабов А.В.

и.ф.д., профессор Хажибакиев Ш.Х. катта ук,итувчи, Узбекистон Миллий университети

РИВОЖЛАНАЁТГАН МАМЛАКАТЛАРНИНГ ЖАЩ САВДО ТАШКИЛОТИГА КИРИШИ: ТАЖРИБАСИ, УТИШ БОСКИЧЛАРИ ВА ИСЩБОЛЛАРИ

Халцаро савдони умумий норма ва цоидалар орцали тартибга солишга булган объектив эцтиёж - ХХ асрнинг 30-йилларида миллий хукуматларнинг протекционистик фаолияти кучайиши туфайли халцаро савдо имкониятлари кескин цисцара бош-лаган вацтларда сезила бошланган эди. Уша давр-да халцаро савдонинг асосини икки томонлама савдо келишувлари ташкил цилган. Ушбу келишувлар-нинг камчилиги, улар икки томон уртасидаги товар-лар савдосининг цисца руйхатини цамраб олишдан иборат. Икки томонлама савдо шартномасини имзо-лаш натижалари эса кутилмаган натижаларга олиб келиши мумкин эди. Жумладан, ушбу шартномалар-дан, узлари учун цеч цандай имтиёз кузламаган учин-чи мамлакат ишлаб чицарувчилари - сезиларли дара-жада манфаат курар эдилар.

Иккинчи жах,он урушидан сунг савдо стратегиясининг глобал

мувофиклаштиришни таъминлашга

йуналтирилган халкаро савдо ташкилот-ларини яратиш учун х,аракатлар бошлан-ди. Ушбу х,аракатдан биринчи навбат-да халкаро савдодаги улуши 40% атрофи-да булган АКШ манфаатдор булиб, ташки савдодаги нормал х,олатларнинг бузили-шидан аввалом бор улар жиддий зарар курар эди.

Халкаро савдо ташкилотини яратиш буйича мунозаралар АКШ ва урушдан кей-инги Европа мамлакатлари уртасидаги кескин тортишувлар шароитида булиб утди. Бу тортишувлар, хусусан, иштирокчи дав-латлар эга булган овозлар улуши билан х,ам боFл и к эди. "Бир мамлакат - бир овоз" тамойилини ёкловчи европача ёндашув-га тескари равишда АКШ купрок овозга эга булиш Fоясини кутариб чикди. Аме-

рикаликлар овозлар сони мамлакатнинг халкаро савдодаги улушига пропорцио-нал тарзда олиниши лозим, деб х,исоблаб, уз фикрларини х,имоя килиб, саклаб кола олмадилар.

Халкаро савдо ташкилотини ташкил этиш туFрисидаги шартноманинг тариф масалаларига баFишланган кисми буйича махсус мунозаралар Женевада булиб утди. Натижада 1948 йил 30 июнда тариф ва савдо масалалари буйича вактинчалик шар-тнома - ГАТТ (General of Trade and Tariff) 23 мамлакат томонидан имзоланди. Шу сабабли 1948 йил 30 июнь ГАТТ ташкил топган кун деб эълон килинди.

ГАТТ доирасида ташкил этилган халкаро савдо конференциялари "раундлар" деб номланган ва уларнинг биринчи бешта-сида музокаралар асосан божхона бож-ларини пасайтиришга баFишланган. ГАТ-Тнинг навбатдаги раундларида божхо-

на божларини пасайтириш билан бирга-ликда бошка масалалар х,ам урганилган. Масалан, 1964-1967 йиллардаги Кеннеди раундида демпингга карши чоралар мух,окама килинган булса, 1973-1979 йил-ларда 102 та мамлакат иштирокида булиб утган Токио раунди эса нотариф тусиклар билан курашишга баFишланган. Ушбу утказилган раунд натижасида 9 та сано-ат мах,сулотларининг жах,он бозоридаги божхона божлари 1/3 кисмга, жумладан, саноат мах,сулотларидан ундириладиган божхона божининг уртача ставкаси 4,7% гача пасайди. Токио раунди жараёни-да катор мух,им масалалар х,ал этилмади. Жумладан, кишлок хужалик мах,сулотлари савдоси, ташки савдодаги х,имоя чорала-ри буйича келишувлар ушбу масалалар каторига киради. Аксарият х,олларда кабул килинган кодексларни етакчи тараккий эт-ган мамлакатлар имзолашди. Юкоридаги сабабларга кура х,ал килинмаган масалалар Уругвай раундига колдирилди.

ГАТТ доирасида булиб утган саккизин-чи Уругвай раунди давомийлиги ва иш-тирокчилари сони жих,атидан аввалги ра-ундлардан катта булди. Уругвай раунди 1986-1994 йилларда булиб утди ва унда 123 та мамлакат катнашди. Уругвай раундида халкаро хизматлар савдоси, интеллектуал мулк савдоси х,укукига амал килиш, савдодаги низоларни х,ал этиш коидалари, аъзо мамлакатлар ташки савдо сиёсати туFрисида ахборот бериш, кишлок хужалик мах,сулотлари савдоси каби масалалар мух,окама килинди.

ГАТТда куплаб карорлар кабул килиниши устун даражада АКШ, ЕИ, Канада ва Япониядан иборат "кварро1 гурух,и"нинг узаро келишиб олишига боFлик эди. 1993 йилда кварро гурух,и кишлок хужалик мах,сулотларининг савдоси буйича яго-на карорга келганини эълон килди. Ушбу сабабга кура Уругвай раунди 1994 йил 15 апрелда Марокашда уз них,оясига етди.

Уругвай раундида эришилган мух,им ютуклардан бири - ЖСТни тузиш туFрисидаги келишувнинг кабул килиниши булди. ЖСТ 1995 йил 1 январдан мустакил халкаро ташкилот сифатида уз фаолиятини

1 Кварро - квадрат (инглизча - Quarter ёки французча - Quarreaux)

бошлади. 2011 йил декабрига келиб ЖСТ аъзолари сони 157 та булиб, 26 та давлат кузатувчи макомига эга. Аъзо булган мамлакатлар х,иссасига Жах,он савдо айланма-сининг 97% и туFри келди ва 14,85 триллион долларга тенг булди2.

Халкаро савдонинг х,амма иштирок-чилари учун ягона коидалар ва жо-рий килинган янги меъёрларни назар-да тутувчи савдо ташкилотининг ташкил килинилиши халкаро савдо тусикларини бартараф этишда мух,им ах,амият касб этди.

ЖСТ куйидаги функцияларни бажаради:

□ келушувларни жорий этиш ва назо-рат килиш;

□ узаро музокараларни олиб бориш учун форумларни ташкил килиш;

□ низоларни х,ал килиш;

□ турли мамлакатларнинг савдо сиё-сатини амалга ошириш туFрисида ахборот бериш;

□ глобал иктисодий сиёсатни иш-лаб чикишда мамлакатлар фаолиятини мувофиклаштириш учун шарт-шароитлар яратиш;

□ ривожланаётган мамлакатларга техник ёрдам бериш.

Халкаро савдони эркинлаштириш ва адолатлилигини таъминлаш ЖСТнинг асо-сий вазифаларидан х,исобланади.

ЖСТ уз фаолиятини куйидаги тамойил-лар асосида олиб боради:

□ мумкин кадар кулайлик бериш ре-жими - аъзо мамлакатларнинг х,ар бири бошка аъзоларга нисбатан савдо ше-риклари сифатида тенг шароитларни куллайди. Агар бирор-бир мамлакат узга савдо шеригига имконият берса, у х,олда х,удди шундай режим ЖСТнинг бошка аъзо мамлакатларига х,ам кулланилиши шарт;

□ камситишсиз савдо - мамлакат савдо шериклари, хорижий товарлар ва хизматлар савдоси сох,асида шахслар уртасида дискриминация утказмаслиги ке-рак;

□ савдо тусикларини бартараф этиш - музокаралар утказиш оркали мавжуд савдо тусикларини аста-секин бартараф этиш;

□ башорат этилиши мумкин савдо - хорижий инвесторлар, компания

2 www.wto.org

ва хукуматлар савдо тусиклари асос-сиз жорий этилмаслигига ишонч хосил килишлари шарт ва бозорни эркинлашти-риш мажбуриятлари ЖСТга «боFланади»;

□ ракобатбардошликни такомиллаш-тириш - ЖСТ коидалари экспортни субси-диялаш ва демпинг каби халкаро савдо-даги «адолатсиз» фаолиятларга тускинлик килади;

□ ривожланаётган мамлакатлар учун етарли даражада кулай шарт-шароитлар яратиш - ривожланаётган мамлакатларга утиш даври ва махсус режимларни такдим этиш кузда тутилади.

ЖСТ уз фаолиятини юритишнинг даст-лабки йилларида куйидаги йуналишлар буйича ишлар олиб борди.

Биринчидан, ЖСТда янги музокаралар раундига тайёргарлик куриш бошланди. ЖСТ савдо вазирларининг биринчи конференциям 1996 йилда Сингапурда булиб утди ва унда 4 та янги ишчи гурухлари ташкил этилди. Ушбу музокаралар "Сингапур саволлари" деб номланган савдо ва инвестициялаш, савдо ва ракобат сиёсати, давлат харажатлари таъсири ва савдо жа-раёнини соддалаштириш каби масалалар-ни хал этишга баFишланди.

Иккинчидан, ЖСТнинг ГАТТ томони-дан фаркланувчи янги кабул килинган коидаларнинг амалиётда кулланилишини бахолаш лозим эди.

Учинчидан, ЖСТнинг халкаро иктисодий ташкилот сифатида жах,он хужалиги томо-нидан тан олиниши мухим ахамият касб этган эди.

ЖСТга аъзо булиш жараёни узок ва му-раккаб жараён булиб турт боскичдан ибо-рат.

Биринчи боскичда ЖСТга кушилишни хохловчи давлатларнинг х,укумат бошликлари ЖСТда кузатувчилик х,укукини берувчи ариза беради. Бунда хукумат ЖСТга юборувчи уз меморанду-мида мамлакатнинг савдо ва иктисодий сиёсатини тулик камраб олган жихатларни такдим этади. Бу меморандум кушилиш туFрисидаги суровларни тулик урганиш учун асос булади. Шундан сунг ЖСТга ариза берувчи давлатлар буйича ишчи гурух тузилади.

Иккинчи боскичда ишчи гурух йиFилишларида ариза берган хукумат то-

вар ва хизматлар савдосига нисбатан уз хукук ва мажбуриятларини аниклаб олиш максадида кизикувчи аъзо мамлакатлар хукуматлари билан икки ва куп томонлама музокаралар олиб боради. Музокаралар натижасида ЖСТга кираётган давлат товар-лар ва хизматлар савдоси буйича бажари-ши лозим булган ва узгартирилмайдиган аник тарифлар беради.

Учинчи боскичда ариза берувчи дав-латнинг савдо режимини урганиш ва бо-зорга киришга имкон берувчи музокаралар тузиш билан ишчи гурух асо-сий кушилиш шартларини ишлаб чикади. Ушбу шартлар "Аъзолик туFрисидаги Протокол" ва аъзо булаётган мамлакат имзо куйиши лозим булган руйхатда акс эттири-лади. ЙиFилиш натижасига кура ЖСТга кираётган давлат туFрисида карор тайёрла-нади ва бу хужжатлар Бош кенгаш ёки Ва-зирлар конференциясида тасдиклаш учун такдим этилади.

Туртинчи боскич карор кабул килиш боскичи хисобланиб, хисобот, протокол ва мажбуриятлар руйхати ЖСТ Бош Кенга-ши ёки Вазирлар конференциясига такдим этилади. Кушилиш туFрисидаги карор ЖСТ аъзоларининг 2/3 кисми овоз берган такдирдагина имзоланган хисобланади. ЖСТга аъзо булган давлат Уругвай раунди камраб олган битимларни кабул килиши ва амалга оширишига мажбур булади.

Утиш иктисодиёти мамлакатларининг ЖСТга аъзо булиш тажрибасини урганиш Узбекистоннинг жахон иктисодиётига ин-теграциялашувида мухим илмий-амалий ахамият касб этади.

Шу нуктаи назардан ЖСТга аъзо давлатлар тажрибасини куриб чикиш ва урганиш, катор муаммоларни бартараф килиш, назарий ва амалий масаллаларни хал килишга ёрдам бериши мумкин.

Хитой 15 йиллик музокаралардан сунг 2001 йилнинг 11 декабрида ЖСТга аъзо булди. Хитой иктисодиётининг очиклиги катор ривожланаётган мамлакатлар иктисодиётига киска муддатли истикболда салбий таъсир этиши, узок муддатли истикболда эса, бу холат нафакат Хитой, балки унинг ташки савдо хамкорлари учун ижобий окибатларга олиб келиши башо-рат килинмокда.

Хитой ва ГАТТ/ЖСТ уртасидаги кели-шув жараёнларини куйидаги уч боскичга ажратиш мумкин: 1) 1986-1989 йиллар; 2) 1990-1995 йиллар; 3) 1995-2001 йиллар.

Хитой 1994 йилгача ГАТТга кириш максадида олдига куйилган куйидаги шартларнинг барчасини бажарди: ташки савдони директив режалаштиришни ка-майтириш, лицензияга эга ва квоталанган товарлар сонини кискартириш, туFри экспорт субсидияларини бекор килиш, ягона солик тизими, миллий валюта сузиб юрув-чи бошкарув курсини жорий килиш ва бошкалар.

1995 йилдан кейин Хитойнинг ЖСТ би-лан музокаралари, биринчидан, АКШ ва Хитой уртасидаги муносабатларнинг ёмон-лашуви, иккинчидан, 1995 йилда ГАТТнинг ЖСТга узгартирилиши окибатида муракка-блашиб борди.

Келишувларнинг охирги боскичида Хитой олдига куйидаги асосий масала-лар куйилди: экспорт-импорт режаларни х,исобга олган х,олда директив режалашти-риш тизимини бекор килиш; нарх белги-лашни бозор тамойиллари асосида амал-га ошириш (бу саволларни урганиш дем-пингга карши тадкикотлар жараёнлари билан боFлик); ташки савдо режими, ли-цензиялаш ва квоталаш тизими, давлат ха-ридлари бозорининг очиклиги; экспортни субсидиялашни йук килиш, давлат кор-хоналарини молиявий куллаб-кувватлаш ва кишлок хужалигини протекционистик х,имоя килишдан воз кечиш.

ЖСТга киришда Хитой купчилик х,олларда ривожланаётган мамлакат макомини олиш ва узи учун куйидаги ва-колатларни таъминлашга муваффак булди:

□ ташки савдони боскичма-боскич эркинлаштириш, импорт божларини ка-майтириш, ЖСТ коидаларига мувофик ке-лувчи миллий конунчиликни шаклланти-риш учун уртача 3-5 йилга тенг утиш дав-ри ^укукига эга булиш;

□ ривожланаётган мамлакат сифати-да кишлок хужалигини мах,сулотлар нар-хининг 8,5% микдорида субсидиялаш;1

1 Потапов М. Вступление КНР в ВТО: условия присоединения и последствия для китайской экономики// Внешнеэкономическая модель развития стран Восточной Азии. -М.: Международные отношения, 2004. С. 88.

□ экспортга йуналтирилмаган ички ишлаб чикаришни субсидиялаш х,укуки (ЖСТ билан келишувга мувофик);

□ мах,сулотларнинг асосий турларига давлат томонидан нарх белгилаш ва тар-тибга солиш х,укукини х,исобга олган х,олда давлат савдо тизимини саклаш х,укуки;

□ хориж капитали учун хизматлар сох,асини очишда чекловларни саклаш х,укуки.

ЖСТ олдида Хитой томонидан кабул килинган умумий мажбуриятлар куйидагилардан иборат:

□ бозор иктисодиёти мамлакатла-ри халкаро коидаларига мувофик келувчи миллий конунчиликни тартибга солиш;

□ экспорт ва ички бозорга мулжалланган товарлар савдоси режими-даги фаркларни бартараф килиш;

□ иктисодий сиёсатнинг очиклигини таъминлаш;

□ х,амма компанияларга уч йил да-вомида мустакил ташки савдо фаолияти олиб бориш х,укукини бериш;

□ утиш даврида ташки савдони тартибга солиш нотариф чораларидан воз ке-чиш;

□ кишлок хужалиги экспортёрларини х,исобга олган х,олда экспортга субсидия-ларни беришни йук килиш.

Хитойда мух,им стратегик товарларни сотиш ва сотиб олиш, бирламчи товар ва хизматларга нарх белгилашда давлат мо-нополияси сакланиб колинди. Шубх,асиз, давлат кулида ташки иктисодий сиёсатнинг амалий дастакларини саклаб колиниши савдо шерикларига босим утказиш ^амда ички бозор х,имояси ва Хитой экспортёр-ларининг ^укуклари бузилганда унга жа-вобан чораларни куллашни енгиллашти-риб беради.

Хитойнинг ЖСТ олдидаги мажбурият-ларини катор йуналишлар буйича куриб чикиш мумкин. Жумладан, Хитой кишлок хужалик сох,асида тарифларни оширмас-лик ва уларнинг уртача даражасини 31,5% дан 17,4% гача тушириш мажбурияти-ни олган. Хитой якин йиллар ичида экспорт субсидияларини бекор килиб, им-портнинг куплаб моддалари буйича тариф квоталарини оширади. Тариф ставкалари квоталар доирасида минимал даражада (1-3%), квоталардан ташкарида стратегик

махсулотлар (асосан донли махсулотлар) буйича 80% дан 65% гача пасайтирилади.

Саноат махсулотлари буйича эса Хитой микдорий чекловларни боскичма-боскич бекор килиш, уларнинг тариф ставкалари-ни 2005 йилдан 24,6% дан 9,4% гача па-сайтириш ва информацион технологи-ялар туFрисидаги келишувни ратификация килиш мажбуриятини олган. Информацион технологиялар туFрисидаги ке-лишувнинг ратификация килиниши теле-коммуникацион асбоб-ускуналар, ярим утказгичлар, компьютер ва компьютер асбоб-ускуналари хамда ахборот техноло-гиялари тармоFининг бошка махсулотлари буйича барча тарифларнинг бекор килинишига олиб келади.

Мажбуриятлар борасидаги энг истикболли соха ракобат учун ёпик хисобланган хизматлар сохасидир. Лицен-зиялаш, капиталда катнашиш, географик жойлашув бизнесни ташкил этиш ва ташки иктисодий алокалар билан операциялар-ни амалга ошириш кабиларга куйилган тусиклар боскичма-боскич бекор килинади ёки нисбатан юмшатилади. Хитой телекоммуникация, молия хизматла-ри, таксимот ва шунга ухшаш тармокларни хорижий хизмат курсатувчилар учун очиш мажбуриятини олди.

Хитой уз бозорларини очиш билан бир-га савдо ва инвестиция режимини эркин-лаштириш мажбуриятини хам олмокда. Хитой мамлакат микёсида ягона сав-до сиёсатини юритиш ва факат эълон килиб булинган конунлар, меъёрий чора-тадбирлар буйича санкцияларни таъмин-лашни, барча такикланган субсидиялар-ни (давлат корхоналарига ажратилади-ган субсидиялар билан биргаликда) бекор килиш, ташки савдо билан шуFулланиш хукукини эркинлаштириш ва давлат савдо компанияларига хам уз операциялари-ни тижорат асосида амалга ошириш каби мажбуриятларни олган.

Хитой учун бозорларга кириб бориш-даги кийинчиликлар куйидаги учта дис-криминацион холатлар ва хатарлар билан боFликдир:

Биринчидан, 12 йил давомида аник турдаги товарлар буйича кулланиладиган вактинчалик химоя механизми доирасида

Хитойнинг савдо хамкорлари бу мамлакат-дан кириб келаётган импортга нисбатан "бозорлар фаолиятини ишдан чикариш ёки ишдан чикаришга хавф туFдириши" мумкин деган сабабга кура чекловлар жо-рий этишлари мумкин. ЖСТнинг одатдаги стандарт коидалари буйича импортга нисбатан чекловлар факат "жиддий зиён ет-казиш ёки етказиш хавфи" вужудга кел-ган холдагина кулланилиши лозим. Бун-дан ташкари, биронта мамлакат химоя ме-ханизмини кулласа, колган мамлакатлар хам зиён етказиш хавфини исботламасдан бу механизмни куллаши мумкин.

Иккинчидан, 2005 йилнинг 1 янва-ридан Хитойдан импорт килинаётган тукимачилик ва кийим-кечакларга нисбатан барча квоталар бекор килиниши лозим булсада, махсус химоя механизми 2008 йилнинг охирига кадар амал килди. Мазкур механизм импортер мамлакатлар-га Хитойдан кириб келаётган импортни бу импорт ички бозорга зиён етказиш хавфини туFдирган холларда чеклаш имконини берди.

Учинчидан, Хитой экспортерлари демпинг бахоларидан фойдаланганликда ай-бланишлари мумкин. Импортер мамлакатлар ухшаш товарлар буйича учин-чи мамлакатлар бахоларидан хитой фир-малари демпинг бахоларини куллаган ёки кулланмаганликларини аниклаш максадида фойдаланишлари мумкин.

Хитой юкорида кайд этиб утилган ютукларга эришиши учун иктисодиётда кушимча таркибий узгаришларни амалга ошириши лозим. Тадкикотлар курсатишича, хитойнинг мехнат сиFимкорлиги юкори тармокларида (тукимачилик ва кийим-кечак саноати) ишлаб чикариш хажми ортиб боради, юкори протекциони-стик тусиклар билан химоя килинадиган тармокларда (автомобиль ва нефть-кимё саноати) эса кискариб боради. Шунингдек, кишлок хужалигида хам ишлаб чикариш хажми ер сиFимкорлиги юкори донли экинлар хисобига кискариши кутилмокда. Молиявий хизматлар курсатувчи самара-сиз давлат сектори ички бозорга хорижий

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2012

1-жадвал

Хитойнинг ЖСТга аъзо булиши билан боглик, и^тисодий самаралар1

Тадк,ик,от Хитой учун кутилаётган иктисодий самара Глобал самара

Уолмсли ва Хертель (2000 й.)2 Фаровонликнинг усиши: 23,7-25,6 миллиард долл. ЯИМнинг кушимча усиши: 8,710,8% Фаровонликнинг усиши: 35,7-38,2 миллиард долл.

Ван (1997 й.)3 Фаровонликнинг усиши: 12,4-30,3 миллиард долл. Фаровонликнинг усиши: 25,3-56,7 миллиард долл.

Чжай ва Ли (2002 й.) Фаровонликнинг усиши: ЯИМнинг 1,2% и микдорида ЯИМнинг кушимча усиши: 1,5%

Уолмсли ва б. (2001 й.)34 Фаровонликнинг усиши: 3,9-10,5 миллиард долл. Фаровонликнинг усиши: 20,5-25,7 миллиард долл.

Янчочивина ва Мартин (2001 й.) Фаровонликнинг усиши: 28,6 миллиард долл. ЯИМнинг кушимча усиши: 2,2% Фаровонликнинг усиши: 56,1 миллиард долл. ЯИМнинг кушимча усиши: 0,2%

фирмаларнинг кириб келиши муносабати билан кучли ракобатга учрайди.

Иктисодиётнинг янада эркинлашти-рилиши окибатида иктисодиёт микёсида ракобат кучаяди, мехнат унумдорлиги-нинг усиш суръатлари жадаллашади.

Куплаб тадкикотларнинг курсатишича, саноат жихатдан тараккий этган мамла-катлар Хитойнинг ЖСТга аъзо эканлигидан манфаатдор булишлари мумкин. Катор саноат жихатдан тараккий этган мамлакат-лар, жумладан, АКШ ва Австралия Хитойнинг кишлок хужалик махсулотлари бозор-ларига кириш имкониятига эга булишди. Мазкур мамлакатларнинг капитал ва тех-нологик сиFимкорлиги юкори булган то-варларининг Хитой кайта ишлаш саноати-га экспорти хам ортиб бормокда.

Хитой ва жахон иктисодиёти учун ЖСТга аъзо булиш окибатлари кандай булди? ЖСТга аъзо булганидан кейинги йиллар давомида иктисодий усишнинг жа-дал суръатлари (йилига 8-10%) натижаси-

1 Энрю Берг и Энн Кригер. Что будет означать вступление в члены ВТО для Китая и его торговых партнеров? //Финансы и развитие, №3, выпуск 39, 2002. С. 10.

2 Натижалар товарлар савдосини эркинлаштиришнинг урта ёки узок муддатли самараларига тегишли.

3 Тайваннинг ЖСТга аъзо булишлик самарасини хам уз ичига олади

4 Куйи курсаткичлар божлардан озод килиниш

ва божларни кайтаришни хисобга олган холда

хисобланган.

да Хитой ЯИМ микёси буйича (жорий валюта курси хисобида) Буюк Британия, Германия ва Японияни ортда колдириб дунё-да 2-уринга чикди. 2001 йилда мамлакат ташки савдо айланмаси ЖСТга аъзоликни кулга киритган вактда 509,6 млрд доллар-ни5 ташкил килгани холда, бу курсаткич 2010 йилда 2 триллион 973 миллиард дол-ларга тенг булди ва 2009 йилга нисбатан 34,7% га усди6. ЖСТ маълумотларига кура 2010 йил Хитойнинг жахон савдосидаги улуши тахминан 10,4% ни ташкил этди ва ташки савдо айланмаси микдори буйича АКШдан кейинги иккинчи мамлакатга ай-ланди.

ЖСТга кириш окибатида Хитой экспор-тининг энг ракобатбардош товарлари -тукимачилик, кийим-кечак, уйинчоклар, электроника, керамика ва пластмасса бу-юмлари, кимё ва фармацевтика сано-ати махсулотларининг жахон бозори-га кириб боришига кенг йул очиб берил-ди. Бундан ташкари, ЖСТга аъзолик Хитой мехнат ресурслари экспортини янада раFбатлантирди7.

5 htpp://www.china.org.cn/russian/31516.htm

6 http://www.russian.xinhuanet.com/ russian/2009-01/15/content_800925.htm

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7 Давоми кейинги сонда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2012

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Жахон молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шаро-итида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. - Т.: "Узбекистон", 2009. 11-б.

2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. - Т.: "Узбекистон", 2010. 64-б.

3. Потапов М. Вступление КНР в ВТО: условия присоединения и последствия для китайской экономики// Внешнеэ-кономическая модель развития стран Восточной Азии. -М.: Международные отношения, 2004. С. 88.

4. Энрю Берг и Энн Кригер. Что будет означать вступление в члены ВТО для Китая и его торговых партнеров? //Финансы и развитие, №3, выпуск 39, 2002. С. 10.

5. Бутрин Д., Нетреба П., Сапожков О. Обязательства длительного срока хранения. //Коммерсанть, №238, 20.12.2011. С. 6.

6. Овчинников Р., Полякова Ю. Вступление в ВТО должно снизить ценк. // Известия, 19.12.2011.

7. www.wto.org

8. htpp://www.china.org.cn/russian/31516.htm

9. http://www.russian.xinhuanet.com/russian/2009-01/15/content_800925.htm

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.