9Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
ТАРЗИ ТАЪЛИМИ МАВЗУИ "ШАРХИ ХОЛ ВА МЕРОСИ АДАБИИ
ВОСИФЙ" ДАР СИНФИ 8
Хикмат Султонович Хикматов
устоди кафедраи адабиётшиносии узбеки Донишкадаи давлатии педагогии Чирчики вилояти Тошканд
АННОТАТСИЯ
Доир ба мавзуи мутазаккира, яъне "Шархи хол ва мероси адабии Восифй" дар "Накшаи таквимй - мавзуи фанхои хониш ва адабиёт барои синфхои 3-11 дар соли хониши 2021-2022 хамагй як соат чудо карда шудааст. Аслан, ба хаёту фаъолияти З.М.Восифй дар барнома ду соат чой дорад, ки мавзуи дарси дуюм - "Намунахо аз ашъор ва хикояхо аз "Бадоеъ-ул- вакоеъ" ном дошта, дар китоби дарсй (А.Камарзода, Ч,. Эшонкулов, У. Комарова, "Адабиёт" синфи 8, Тошканд, хонаи эчодии табъу нашри "Узбекистон", соли 2019 ) ба он аз сахифаи 76 то 99 маводи омузишй оварда мешавад. Тибки накшаи таквимй дарсхои 11-12 - умро дар бар мегирад.
Калима^ои такяго^й: иктидори фавкуллода, вазну кофия, мазхаб, кулула, мафкура, ёддошт, санад, хучиста, козию муфтй, зарбулмасалу макол, таъбир.
HOW TO TEACH THE TOPIC "BIOGRAPHY AND THE LITERARY HERITAGE OF VASIFI" IN THE 8TH GRADE
ABSTRACT
Only one hour is allocated on the topic of "Curriculum vitae and literary heritage of Wasifi" in the "Calendar Plan - the subject of reading and literature for grades 3-11 in the 2021-2022 academic year. In fact, there are two hours in the program dedicated to the life and work of Z.M. , U. Kamarova, "Literature" 8th grade, Tashkent, Creative Publishing House "Uzbekistan", 2019). According to the schedule, it includes lessons 11-12.
Keywords: extraordinary power, weight and rhyme, madhhab, kulula, ideology, memorandum, document, document, judge, mufti, proverbs and sayings, interpretation.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
МУЦАДДИМА
Омузгор хангоми омузондани мавзуи мазкур пеш аз хама бояд омодагии хуб бинад. Вай хатман аз манбаъу сарчашмахое, ки доир ба хаёту эчодиёти З.М. Восифй маълумоти мушаххас медиханд, вокиф бояд бошад. Ва дар чараёни гузаштани дарси "Шархи хол ва мероси адабии Восифй" аз онхо устокорона истифода менамояд. Вагарна, дарс мисли як накли хикоя мегузарад, ки бо табъу завки донишомузон кам таъсир мекунад ва боиси зуд фаромуш шудани он мегардад. Чунки донишомуз айнан, ана дар хамин мавзу метавонад дар бораи Восифй маълумоти кифоягй хосил намояд. Зеро дар бораи Восифй дар дарсхои "Адабиёт точик" дар барномаи таълимй ин кадар соат ва хамин хачм мавод чудо карда нашудааст. Аз ин ру омузгор масъулиятро бештар хис карда, барои дар хотири донишомузон накш бандондани симои Восифй омодагии хуб бинад.
ТАХЛИЛИ АДАБИЁТ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Хуб мешуд, ки барои мукаммалтар омузондани мавзуъ доир ба он слайдхоро дар асоси накшаи пешакй омодадида тахия мекард. Фаразан, вай метавонад хамагй панч сахифа слайд ва хар кадом дар асоси панч накша тайёр намояд ва онро ба таври зерин омода сохтан манфиатноктар аст.
Слайди 1
1. Сурати Восифй бо сабти соли тавлид ва вафот:
а) Мухтасари хасби хол;
б) Овони чавонй;
в) Чднчолхои сиёсй;
г) Мочарохои динй;
f) Маркази илмй ва адабии Х,ирот.
Слайди 2
2. Истеъдоди фавкулоддаи шоир:
а) Мубохисаю мунозирахо дар 12-13- солагй;
б) Майли шоир ба илми муаммо;
в) Шиносоии шоир дар 16- солагй бо Навой;
г) Эътирофи Навой ба муаммокушоии вай;
f) Сухбати сарлашкар - Начми Сонй дар хусуси чистонкушоии шоир.
Слайди 3
3. Хунархои Восифй хамчун шахсияти чудогона.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
а) Хунархои кувваи сарпанча, давандагй, шиноварй, сабурй,воизй;
б) Нотинчии мухити Хирот дар такдири Восифй;
в) Ба Эрону Машхад, Самарканду Бухоро омадани шоир;
г) Ба Тошканд рафтани вай ва сабабхои он;
f) Солхои охири хаёти шоир ва ба охир расондани "Бадоеъ-ул-вакоеъ"
Слайди 4
4. Мероси адабии Восифй
а) Мухтасари мунтахаботи "Бадоеъ-ул-вакоеъ";
б) Хусусиятхои фарккунандаи ин асар аз дигар ёддоштхо;
в) Афкори сиёсй-ичтимоии Восифй;
г) Мухтасари хикояи "Кимёгар";
f) Хикояти "Тири тиллоии Санчар";
Слайди 5
5. Муносибати Восифй ба шохонй давру замони худ:
а) Бахои Восифй ба Хусайн Бойкаро ва Мирзо УлуFбек;
б) Ситоиши ахли илму хунар дар "Бадоеъ-ул-вакоеъ";
в) Хикояту латифахои халкй дар асар;
г) Забон ва услуби "Бадоеъ-ул-вакоеъ";
f) Ахамияти тарбиявию ахлокии асар;
Хини сар кардани дарс зарур аст, ки аз проектор ва табло истифода намояд. Пеш аз он ки ба кисми OFOЗи дарс пардозад, вай бояд сухани С. Айниро аз китоби дарсй (сахифаи 76) пурра хонда дихад:
"Восифй касиданависи забардаст аст, дар газал лирикаи баланд дорад, чистон;оро устодона гуфтааст, муаммо;оро ногуфта мекушояд, дар донистани вазну кофияи шеър ицтидори фавкулодда дорад, дар ;ацвгуи ма;орати хайратовареро со;иб аст. У насрнависи олидарацаи замони худ низ буд ... ".
Садриддин Айнй
МУ^ОКИМА
Пас аз он, аз донишомузон хар як хусусияти дар катиба оварда шударо ба тарзи саволу чавоб пурсида гирад. Масалан, чунон савол гузорад, ки чавобхои кутохаки "касиданависи забардаст", "устоди чистонгу", "иктидори фавкулодда", "махорати хайратовар", "насрнависи олидарача" мувофик ояд. Баъд аз он вай диккати донишомузонро бевосита ба экран чалб менамояд.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
Аввалан таввасути проектор сурати Восифй намудор мегардад, ки ин аллакай дар тасаввури донишомузон маълумоти назарии зохирй доир ба адиб пайдо мекунонад. Х,амин тавр, аз руи боби 1 доир ба хар як зерсатрхои дар он нишондода бо чор-панч чумлаи соддаи хотирмон ба фахмондани дарс мепардозад. Агар омузгор чараёни дарсро дар асоси таксимоти вакт ба назар гирад, зарур аст, ки ба хар як сахифаи слайдхо 8 дакика вакт чудо намояд. Панч дакикаро ба масъалахои ташкилии дарс чудо карда мемонад. Чунки дар раванди гузаштани дарс ба баъзе масъалахои берун аз дарс хам,вале мутааллики фанни адабиёт ру ба ру гаштан мумкин аст.Яъне, вай аз руйи накшаи дар экран пайдошуда, ба зерсатри а ба таври мухтасар метавонад чунин чумлахоро истифода барад: "Зайниддин Мухаммад Восифй устоди назм ва наср аст. Вай намояндаи адабиёти асрхои XVI форсу точик мебошад. У соли 1485 дар Х,ирот таваллуд ёфтааст. Падари у Абдучалил ном дошт. Одами бофазлу хунар буд" . Ба хамин тарик аз руи накша ба хар як зерсатр бо чор-панч чумлаи содда истода мегузарад. Ин аз як чихат кори худи омузгорро сабук гардонад, аз чониби дигар барои пайдарпай аз худ намудани мавзу ба донишомузон низ ёрй мерасонад. Чдраёни маърузаро то боби дуюм оварда, барои мустахкам кардани максади асосии дарс аз руйи накшаи мазкур ба тарзи саволу чавоб донишомузонро хушёртар карданаш хам мумкин аст.
Аз руи боби дуюм, омузгор аввал дар экран слайди 2- ро кушода, диккати донишомузонро ба калимаи "фавкулода" чамъ менамояд. Сухани арабй будани он ва ба маънихои "аз одат берун", "хангуфт", "ачиб", "Fариб","бисёр" омаданашро гуфта мегузарад. Ба дарс алокамандии ин лафзро бо таърихчаи дар бахсу мунозирахо иштирок кардани Восифй вобаста менамояд. Хдмзамон ин байти Гулханиро меорад:
"Офтоби ман ба зери хоку ман шаб то сахар, Хок бар сар мекунам, то офтоб ояд бурун. Х,амин тавр чй гуна ислох кардани Восифй ва розй шудани Гулханиро фахмонда мегузарад:
"Офтобам зери хоку шаб мани хунинчигар, Хок бар сар мекунам, то офтоб ояд ба дар" Доир ба ин боб низ то охир дар асоси супоришхои дар зерсатрхо нишондода маълумот медихад. Хднгоми фахмондани мавзу махорат ва тачрибаи омузгор роли халкунандаро мебозад. Мумкин аст, ки вай сари хар як боб усули саболу чавобро ба кор барад. Ё худ метавонад, ки пас аз пурра ва
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
KOMH^aH ^axMOHgaHH gape 6o Ma^eagu MyeTaxKaM KapgaHH oh 6o g0Hum0My30H 6a Tapn^H eyx6aT 3epeaipxopo 6appaefl HaMoag. Ban gap Ba^TH ^axMOHgaHH 6o6h eeroM a3 ettafigu 3 MeTaBOHag g0Hum0My30HH HygoroHapo anoxuga HOM6ap Kapga Ba3H$agop KyHag, kh afiHaH Ban 6atgu Ha^u OMy3rop 6a hh e oh xue^aTH moup HaBo6 Meguxag. Hh xyg a3 xyg goHumoMy3po xymep MeKyHag, kh xue^aT^ou Boeu^upo nyppa gap xoTup rupag. Oapa3aH, xuaraTH "KyBBau eapnaHHa" - h mouppo ^a^MOHga ueToga, nyHHH Meryag: "Boch^h eoxu6xyHapu TaBOHOCT.^ap naHguH Kop HaMoaHgau aroHa Me6omag.CapnaHH,au MyeTaxKaM gopag. ^ap XypocoH mhc^h y xeH aK 3a6apgaeTe Ha6yg. Ea KyBBau capnaHH.au y 3a$ap Hae^TaaeT. E xyg u^OBa MeKyHag: "Boch^h muHOBap- o66o3h Moxup aeT. Eope gap EOFH3OFOH XyeafiH Mup3O ^apMyg, kh gy gacTH ypo 6o gy noam 6agaHg. Cunae,Ky^y^a Kapga gap xaB3 aHgoxTaHg. Bafi gap hh MyggaT a3 Ba^TH HaMO3H nemuH to HaMO3H aep gap oh xaB3 o66o3h Kapg.Bafi upogau KaBH gomT". AfiHaH, xygu xaMHH TaBp th6kh Ha^mau 3epeaTpxo goup 6a xue^aTxou Boch^h Ha^^ MeKyHag. Ba Kynnu paBaHgu gape to 3epeaipxou 6o6h 5 - yMH e^afigu 5 6a g0Hum0My30H ^axMOHga MemaBag. Ba^Te kh 3epearpH Ha^mau oxupuHH 6o6h xoTHMaBH atHe, "AxaMuaTH Tap6uaBuro axno^uu aeap" a3 hohh6h OMy3rop 6o nop-naHH HyMttau eoggau xothpmoh ry^Ta MemaBag, Bafi MeTaBOHag 6o Ma^eagu MyeTaxKaM KapgaHH gape a3 eaBO^HOMaxo HCTH^oga HaMoag. Arap OMy3rop eaBO^HOMau nemaKH Tafiep HaKapga 6omag, Bafi MeTaBOHag, kh gap HapaeHH gape MyTo6u^H xap aK 3epeaTp gy e ee eaBO^po 6agoxaTaH 6a MyxoKHMau g0Hum0My30H Taxua eo3ag.
^ap Ba^TH TamKH^ KapgaHH MeTogu eyx6aT e yeynu eaBO^y H,aBo6 3apyp aeT, kh ohpo gap 6afiHH xygu xoHaHgaroH a3 pyu 3eprypyxxo 6a pox MOHag. ^yHKH hh 6a gapKH MatHO Ba a3 xyg KapgaHH Ma^eagu gape MyeougaT MeKyHag. ^ap hh khcm 6a naHH rypyx Hygo KapgaHH g0Hum0My30H Ky^afiTap aeT. ^tHe xap aK rypyx naHHTorH caBOtt Tafiep MeKyHaHg Ba 6afiHH xaM My6ogu^au a^Kop 6a pox MeMOHaHg. OMy3rop xaMHyH Ha3opaTH0 Kop 6ypga, pa^TH HapaeHpo 6a 3epu Mymoxuga Merupag. Yey^u eaBO^ry3op0 Ba HaBo6guxuu ohxopo 6a HH3OM Megapopag.
Yey^u gurap hh kh OMy3rop xap aK e^afigpo 6a xap aK rypyx Bo6aeTa MeKyHag. ^tHe rypyxu aKyM a3 pyu eynopumoTH 3epeaipxou e^afigu 1 - yMH 6o6h 1 Ba rypyxxou gurap xaM afiHaH gap xaMHH nafigapnafifl 6a TapTu6 gogaHH eaBOtt Ba xaM OMogarH 6a H,aBo6xou eyo^xou rypyxu gurap Tafiepfl Me6uHaHg. ^aMHH TapuK MaB3y gap HaTHHau aK e gy MapoTu6a TaKpopaH 6appae0 rapgugaH xy6 gap xoTupu
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
ohxo Ha^m Me6aHgag. MyBo^u^u caBony HaBo6u goHumoMy3oH, oMy3rop MeTaBoHag, kh morupgoHpo 6o Ma^cagu pyx6anaHg HaMygaH 6axory3opfl HaMoag. Bane acpopu gapcpo to oxup 6a g0HHm0My30H to oh gaMe kh gy e ce ga^u^a 6a 3agaHH 3aHru Tam^yc MeMOHag, HaMeryag.
HÄTH^ÄXO
nac a3 aH^OM e^TaHH HapaeHH Ha^nu gapc, MycTaxKaMKyHH, caBony HaBo6, 6axory3opfl Ba cynopugaHH Ba3H$au xoHarfl, oMy3rop a3 goHumoMy3oH Menypcag, kh gap paBaHgH gapc hh HaBurapupo naßxac HaMygaaHg.ffloag goHumoMy3oHH 3yKKo Ba atnoxoH 6at3e HuxaTxou xothpmohh gapcpo egpac HaMoaHg. MacanaH, MyMKHH acT, ucnox KapgaHH 6aHTxou rynxaHupo a3 hohh6h Boch^h 6a eg opaHg, e Kynyna myga, gap xaB3 o66o3H KapgaHampo ry^Ta ry3apaHg. Ammo hh xaMa a3 cuppu gapc 6exa6ap MoHgaHH oHxopo ganonaT MeKyHag. Ba^re kh oMy3rop 6a goHumoMy3oH gap ga^Tapu nyFaTamoH naHH KanuMa, MacanaH, "^aB^ynoga", "Kynyna", "TaH3HM", "aHHoM" Ba "paBaHg" - po MeHaBucoHag Ba aßHaH gap xygu xaMHH ho 6o3 TatKug MeKyHag,KH oe ohxo aroH acpopu gapcpo $axM KapgaHg? Arap hh ga^ta xaM a3 ohxo HaBo6u caxex Harupag 6apou xygam acpopu gapcpo 6a Tapu^H caBony HaBo6 Kymoga Meguxag.MacanaH, 6a ohxo caBon Meguxag,KH gapcaMoH a3 HaHg cnaßg u6opaT 6yg?Eemy6xa a3 nam, ry^Ta HaBo6 MeguxaHg.Eo3 Meryag, oh a3 HaHg 6o6 u6opaT 6yg? Ea aK obo3 a3 nam, 6o6 ry^Ta nocyx MerapgoHaHg.^ap aK 6o6 a3 HaHg 3epcaTp u6opaT 6yg?-A3 naHH 3epcaip!BaH gap xaMHH ho a3 naHH HyMna u6opaT 6ygaHH HaBo6u 3epcaipu aKyM, a3 naHH HyMna coxTa mygaHH HaBo6u 3epcaipu gyroM,egoBap mygaHH naHH xucnaTH HygoroHau moup,6a naHH rypyx Ta^cuM KapgaHH goHumoMy3oH, 6a naHH Ha^ap 6axou naHH ry3omTa mygaH,naHH nyFaT xaMHyH Ba3H$au xoHarfl cynypga mygaH Ba 6o3 HaHguH naHHxou HapaeHH gapcpo ry^Ta Mery3apag. ^tHe Baß Meryag, kh mo MeTaBoHeM 6a gapcu xyg MeTogu "XaMca" e "naHHroHa" hom ry3opeM. 3epo, gapcu mo gap acocu naHH cnaßg, naHH 6o6, naHH 3epcaTp, naHH rypyx Ba naHH nyFaT TamKun Kapga myga 6yg.
XY^OCÄ
^ap xoTHMa Ba3H$a Mecynopag,KH gap MaB3y 6o3 KagoM naHHuxo xacT,KH mo gap oh 6opa Hary^TaeM...
Hh ycynu 6a pox MoHgaHH TatnuMH gapcxou aga6ueT 6a ryMoHH KaMHHa xene ^ougaHoK acT,HyHKH goHumoMy3oHpo MaH6yp Meco3ag,KH aBBanaH gapcpo
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-554-560
дар хона бори дигар такрор карда хонанд,сониян онхоро водор месозад,ки акаллан ба хар як боб як ё ду чумларо дар хотир нигох доранд.Чунки аз руйи меъёри муайяншуда амал кардан барои дар дигар сохахо хам муваффак гардидани онхо кумак менамояд.Ба вижа,ин тарзи гузаштани мавзуъхо ба тарбияи иродаи онхо низ аз ахамият холй нест.
REFERENCES
1. Хикматов, ХС.(2021). ТАФСИРИ МУХТАСАР МЕБОЯД. Academic Research in Educational Sciences, 2(10)? 1008-1013. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-10-1008-1013
2.Хикматов Хикмат Султонович, (2021). ТАВСИЯХО ДОИР БА ТАРЗИ ТАЪЛИМИ МАВЗУИ "ХДЁТ ВА ФАЪОЛИЯТИ АБУАБДУЛЛОХИ РУДАКЙ" ДАР СИНФИ 7. Involta Innovatsion Scientific Journal. Vol. 1,ISSUE 1, 2021. December. www.involta.uz .
3. АДамарзода, Ч,. Эшонкулов, У. ^амарова, "Адабиёт" синфи 8, Тошканд, хонаи эчодии табъу нашри "Узбекистон", соли 2019.
4. "Фарханги забони точикй", (чилдхои 1,2) - Москва,1969.
5. 48.Хикматов ХС. (2021). МУЛОХИЗАХО ПЕРОМУНИ ТАРЗИ ТАЪЛИМИ ИБОРА. Academic Research in Educational Sciences, 2 (12), 307-314. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-12-307-314
