21Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-492-496
ТАРЗИ ТАЪЛИМИ ИБОРАХОИ ФРАЗЕОЛОГЙ ДАР СИНФИ 6
Х,икмат Султонович Х,икматов
Устоди кафедраи адабиётшиносии узбеки Донишкадаи давлатии педагогии Чирчики вилояти Тошканд
АННОТАТСИЯ
Доир ба омузиши мавзуи "Иборахои фразеологй (устувор) дар дарсхои забони точикй" дар барномахои таълимй аз синфхои 6-ум огоз меёбад. То ин дам талабагони мактабй ба таври умумй хангоми гузаштани мавзуи "Ибора ва хелхои он" дар синфи 5 маълумот пайдо намуда буданд. Ин хам бо салохдиди омузгор вобаста аст, ки оё дар вакти гузаштани ин мавзу ба талабагон хотиррасон намуда буд ё не. Аз ин чост, ки хостем сухане чанд доир ба чй тавр ташкил кардани мавзуи мутазаккира дар синфи 6 гуфта гузарем.
Калима^ои такяго^й: рехта, фразеология, устувор, чойивазкунй, мураттаб, хазина, таркиб, махлут, катигория, чузъ.
HOW TO TEACH PHRASEOLOGIGAL EXPRESSIONS IN 6TH GRADE
ABSTRACT
The study of the topic "Phraseological expressions (stable) in the Tajik language lessons" in the curriculum begins in 6th grade. Until now, schoolchildren in general have received information in the 5th grade on the topic of "Phrases and their types." It is also up to the teacher to decide whether or not to remind the students during the course. From here, we wanted to say a few words about how to organize a thought-provoking topic in 6th grade.
Keywords: shed, phraseology, stable, displacement, sorted, treasure, composition, mixture, category, item.
МУКАДДИМА
Тибки нишондоди соатхои дарсй ба мавзуи Иборахои фразеологй (рехта) дар синфхои 6 хамагй як соат чудо карда шудааст. Аслан, барои пурратар маълумот додан соатхои дарсй бештар чудо карда мешуд, хуб мебуд, зеро ин мавзу айнан дар хамин синну соли талабагон барои дарки маънй ва хамчунин
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-492-496
дар минбаъда барои инкишоф додани нутки мураттаб ва умуман барои ганй гардидани хазинаи забоншиносии онхо имкониятхои васеъ меофарад.
Чи хеле ки дар боло ишора рафт, дар синфи панчум вакти гузаштани "Боби ибора" маълумоти умумй дода хотиррасон намуда буд, ки иборахо гайр аз хелхои морфологию синтаксисй фразеологй низ мешаванд.
Вале дар хусуси чй будани коида ва чузъхою таркиб ва сохти онхо хануз донишомузони мактабй ягон маълумот надоштаанд. Акнун зарур аст, ки дар вакти гузаштани мавзуи "Иборахои устувор (фразеологй)" дар сахифаи 36-уми китоби дарсй (М. Кабиров, Ч,. Эшонкулов, З. Тохириён, М. Давронова, "Забони точикй с.6. Тошканд, 2017. сартахририяти ширкати саххомии табъу нашри "Шарк") омузгор ин мавзуъро ба таври бояду шояд фахмонда дихад. Дар параграфи 17 ба таври супориш оварда шудааст:
ТАХДИЛИ АДАБИЁТ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Дар иборахои зерин таваччух намоед. Гуед, ки иборахои сутуни дуюм аз чихати ифодаи маънй аз иборахои сутуни якум чй фарк доранд.
1.Бинои баланд, кучаи деха, 1.Гули сари сабад, мурги посухта,
мани нодон, синфи шашум гурги борондида
2.Бисёр калон, нихоят зебо, 2.Об карда хурдан, думро хода кардан
ширинтар аз канд, шер барин далер ба таги бинй задан.
Ин чо омузгор иборахои сутуни якумро ба талабагон ба таври алохида хононда мавзуи "Ибора"-ро аз синфи 5 ба ёд меорад. Хели онхоро якчоя бо донишомузон муайян мекунад. Воситаи алокаи онхоро пурсида мегирад. Аз чанд чузъ иборат будани иборахоро аник карда, дар хусуси сохти иборахои морфологй маълумотхоро ба ёд меорад. Айнан дар хамин чо аз руйи чузъхои тобеъкунандаю тобеъшаванда онхоро ба хелхо чудо мекунад. Хдмин тавр, бе хеч шубха аллакай талабагон тасаввуроти дар бораи ибора доштаашонро дар хотирашон зинда мекунанд. Хдтман коидаи ибораро низ ёдовар мешаванд. Сипас омузгор дарси навро тибки нишондоди китоби дарсй бо чумлахои содда фахмонда медихад:
Ибораи изофии "гули сурх" аз чузъхои "гул" ва "сурх" бо воситаи бондаки изофй корбаст шудааст. Чузъхои аввал "гул" (исм) тобеъкунанда буда, номи предметро мефахмонад. Чузъи дуюм "сурх" (сифат) тобеъшаванда буда,
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-492-496
paHru ryn - npegMeTpo u^oga MeHaMoag. ^,y3txpH hh u6opa xap KagoM 6a capu xyg MatHHH nygoroHapo u^oga MeKyHaHg. Hh u6opa 6apou u^ogau Ma^cagu ryaHga gap ^apaneHH HyTK 6a By^yg OMagaacT. A3 hh py, u6opau Ma3Kyp u6opau
Ha^BHCT.
H6opau "6apru ca63" nyH u6opau HaxBH ca63 6ygaHH 6aprepo u^oga MeHaMoag. Hh u6opau 6a MatHou Tyx$a (caBFOTH) HH3 MatnyM acT. ^ap hh xpn Hy3txpu u6opau "6apru ca63" aK^oa Ma^xyMH aroHa-Tyx^apo u^oga MeKyHaHg Ba gap nyMna HH3 6a aK Ba3H$a MeoaHg. Hh u6opa gap u^ogau MatHHH Tyx^a ycTyBop 6yga, Hy3txou oh TaFHHpHona3up acT. Arap aKe a3 H,y3txpH oh TaFHup e6ag, MatHHH "Tyx$a"-po u^oga KapgaH MyMKHH HaMerapgag. Hh ryHa u6opaxo MoHaHgu u6opaxpH HaxBH gap ^apafieHH HyTK 6a By^yg HaMeoaHg, 6anKH gap rnaKnu TaHep Kop ^apMyga MemaBaHg. Hh 6yg, kh hh ryHa u6opaxopo u6opau ycTyBop HoMugaaHg.
HSopa^oe, kh a3 naHBaHgu gy Ba e 3Hega Ka^HMa^o Sapou n(|)ogan Ma^xyMH HroHa KopSacT mygaaHg Ba TapKHSaH ycTyBopy TaFHHpH03HpaHg, u6opau ycmyeop HOMHga MemaBaHg.
MYXOKHMA
MynnuM Ha6oag 6a MatnyMoTH gap khto6h gapcH OBapga myga kh^oat KyHag. X,amaH 3apyp acT, kh 6a Tana6aroH gap xycycu $pa3eonorHA MatnyMOT goga ucToga, MatHuxou 3epuHpo egoBap maBag. ^tHe, $pa3eonorHA (a3 KanuMau mhohh $pa3uc - u^oga Ba noroc - TatnuMoT) Ma^Myu u^oga, u6opaxou pexTaBy xap 3a6oHpo TamKun Meguxag.
H6opa Ba u^ogaxou TapKu6aH pexTaBy ycTyBop 6o homxoh Boxugxou $pa3eonor0, $pa3eonorH3Mxp, Tat6upoTH $pa3eonor0 Ba aMconu hhxo MamxypaHg. Hcthhoxh Boxugxou $pa3eonor0 Huc6ar 6a hcthhoxxoh gurap 6emTap 6a Kop 6ypga MemaBaHg. X,ap ak Boxugu $pa3eonor0 TapKu6aH a3 gy Ba e 3uega KanuMaxo TamaKKyn e^Ta, coxth ycTyBop Ba ceMaHTH^au AKnyxTH 6a khcmxo nygomaBaHga gopag.
nac 6eBocuTa 6a Taxnunu Mam^xpu khto6h gapcn Menapgo3ag. Oapa3aH, 6a ga^Tap TaHxo KynoHgaHH u6opaxou ycTyBoppo 6opu gurap TatKug MeHaMoAg, kh oh gap MamKu 85 oBapga mygaacT. ^oHumoMy3oH, kh annaKafi gap 6apou u6opaxou Ha^BH MatnyMoT gopaHg, 6a 3yg0 oHxopo nygo Kapga pyfi6apgop MeHaMo^Hg. Ea TapuKu mhcoh AKe a3 oh u6opaxopo hhthxo6 HaMyga, aBBan xygu oMy3rop ak Ma^xyMpo u^oga KapgaHH u6opapo Kymoga Meguxag. MacanaH, "namM
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-492-496
духтан" (нигох кардан) буданашро фахмонда, бокимондаи иборахоро ба ихтиёри онхо вогузошта, маънияшонро пурсон мешавад. Худи хамин тавр аз машки 86, 87 низ аз таркиби чумлахо иборахои устуворро чудо карда, хусусияти семантикии онхоро фахмонда медихад.
Омузгор хангоми гузаштани дарс бояд лахзахои онро дуруст таксим намояд, вагарна вай дар давоми 45-дакикаи як соати дарсй тамоми мавзуъро барои пурра фаро гирифтани талабагон расонда наметавонад. Аз ин ру зарур аст, дар чараёни дарс монандй ва фаркияти иборахои нахвй ва фразеологиро бо ягон мисоли мушаххас фахмонда дихад. Яъне, аз баъзе хусусияти иборахои фразеологй ёдовар шавад. Масалан, хусусияти чойивазкунй надоштани иборахои рехтаву устуворро дар мисоли "рости гап" ва "гапи рост" нишон дода метавонад.
Одатан, чойивазкунанда набудани чузъхои таркибии ибораро фахмонад. Ё метавонад, дар мисоли дигар, монанди "гурги борондида" (шахси ботачриба) -ро дар шакли "гурги барфдида" оварда нашуданашро бо методи соддаю оддй фахмонда дихад. Хдмин тавр якчоя бо талабагон ба ичро кардани машки 88 мепардозад. Талабагони синфро ба зергуруххо чудо карда, супориш медихад, ки ба иборахои додашуда чумлахо нависанд. Хатман, дар чараёни дарс чумлахои онхоро хононда, ба кадом маънй кор фармуданашонро дониста гирад.
ХУЛОСА
Омузгор дар кисми мустахкам кардани дарс, дар кучохо бештар вохурдани вохидхои фразеологиро ёдовар мешавад. Масалан, иборахои рехтаи гуногун, идиомахо, таркибхои устувор дар бисёр фархангхо, аз чумла "Кашф-ул-лугат", "Бурхони котеъ", "Гиёс-ул-лугот" ва гайра каму беш мавчуданд. Хамчунин, дар хусуси ахамияти иборахои фразеологй ва истифодаи онхо дар асархои бадей хотиррасон мекунад. Ба обурангии асари бадей мавкеи чудогона бахшидани онхоро алохида таъкид менамояд. Айнан, дар худи хамин чо ба талабагон вазифа месупорад, ки аз мавзуъхои китоби дарсии "Адабиёт"-ашон хар кадом 10-то ибораи фразеологиро бо ифодаи маънияшон нависта оянд. Агар таксимоти дарс дуруст ба рох монда шуда бошад, таълими иборахои фразеологй боиси афзудани завки донишомузон мегардад. Ва онхо аллакай худашон ба ёфтани ин намуди мисолхо харакат мекунанд. Хаминро хам бояд гуфт, ки онхо барои аз ёд кардани коидаи иборахои рехта вазифадор карда мешаванд.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-492-496
Ва ин мавзу дар чараёни дарсхои минбаъда дар вакти тахлили машкхои китобй бисёр пеш омаданашон таъкид карда мешавад. Инчунин, муаллим дар синфи 8 боз хам пурратар омухта шудани ин мавзуъро гуфта мегузарад.
Дар хакикат, пурра аз худ кардани мавзуи мавриди назар барои инкишофи нутки мураттаби талабагон ахамияти калон дорад. Гузошта аз ин ин гуна иборахо бо максади ёфтани маънои аслашон донишомузонро ба фикр кардан мачбур мекунад. Ин бошад, албатта дар оянда ба мустакил кор бурдани онхо дар вакти хондани асархои бадей замина меофарад. Ба равону фасех гаштани забони онхо ёрй мерасонад.
REFERENCES
1. М. Кабиров, Ч,. Эшонкулов, З. Тохириён, М. Давронова, "Забони точикй с.6. Тошканд, 2017. сартахририяти ширкати саххомии табъу нашри "Шарк"
2. Таваккал Чориев,Забони модарй,с.5,--Тошканд,"Узбекистон",2015.
3. С.Шербоев,Таълими баъзе масъалахои синтаксисии забони точикй, --Душанбе,"Маориф" 1992
4. Хикматов, ХС.(2021). ТАФСИРИ МУХТАСАР МЕБОЯД. Academic Research in Educational Sciences, 2(10), 1008-1013
5. Н.Холикова. Узбек мумтоз адабиётида хотин-кизлар образининг бадиий тадрижи (Ширин образи мисолида). Academic Research in Educational Science, 2020. Volume 1, Issue 3, - Pp. 514-519.
6. Н.Холикова. Олам ахли билингизким, иш эмас душманлиг. Academic research in educational sciences, Volume 2, Issue 2, 2021. - Pp. 624-631.
7. Н.Холикова. Cho'lpon lirikasida mazlum xalq tasviri. Academic Research In Educational Sciences, Volume 2, Issue 2, 2021. - Pp.10-14.
8. ХКучкоров. Мавкеи Чавдат дар хаёти адабии Самарканд. ALMA MATER. -Samarqand: SamDCHTI nashri. 2020. 62-65 b.
9. ХКучкоров. Жавдат уз даври ислохотларининг таргиботчиси. ИНТЕРНАУКА. Научный журнал. № 12(141), Часть 3. - Москва. 2020. стр. 7980.
10. Х Кучкоров. Жавдат ва унинг Самарканд адабий хаётида тутган урни. ИНТЕРНАУКА. Научный журнал. № 13(142), Часть 2. - Москва. 2020. стр. 8990.
