Научная статья на тему 'TARİHSEL SÜREÇTE SOVYETLER BİRLİĞİ’NDEN RUSYA FEDERASYONU’NA HÜKÜMET SİSTEMİNDE DEĞİŞİM'

TARİHSEL SÜREÇTE SOVYETLER BİRLİĞİ’NDEN RUSYA FEDERASYONU’NA HÜKÜMET SİSTEMİNDE DEĞİŞİM Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
73
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Журнал российских исследований
Область наук
Ключевые слова
SSCB / Rusya / hükümet sistemi / tarihsel süreç / reform / СССР / Россия / государственная система / исторический процесс / реформа.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Mehmet Akif Özer, Shokhrukh Iskandarov

Bilindiği gibi devlet denilen yapının egemenlik hakkını kullanan ve görevlerini yerine getiren yasama, yürütme ve yargı şeklinde üç temel fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlar devletlerin anayasalarında farklı şekillerde konumlandırılmakta ve birbirleri ile olan ilişkileri yine her devlette farklı olarak düzenlenebilmektedir. Bu nedenle farklı şekillerde yapılandırılmış üç kuvvet arasındaki ilişkiler, devletlerin benimsemiş oldukları hükümet sistemleri üzerinden kurumsallaştırılmaktadır. Hükümet sistemleri literatürde devletin içindeki kuvvetlerin düzenlenişi ve dağılımı bakımından demokratik ve demokratik olmayan rejimlerde uygulanan kuralların ve kurumların bütünü olarak tanımlanır. Yasama, yürütme ve yargı organlarının oluşum biçimlerini, birbirlerine karşı anayasal konumlarını, devlet kuvvetinin bu erkler arasında nasıl dağılacağını düzenleyen kuralları ve kurumları başkanlık, parlamenter, yarı-başkanlık gibi çeşitli türler altında belirlerler. Bu çalışmada hükümet sistemleri odağında Rusya Federasyonu yönetim sistemi Sovyetler Birliği’nden günümüze dek gerçekleşen tarihsel süreçte incelenmektedir. Herkesin kabul ettiği gibi Rusya Federasyonu hükümet sistemi literatürde yarı başkanlık sistemi kapsamında değerlendirilmektedir. Tarihsel süreçte yaşanan gelişmeler, arayışların bu model ile sonuçlanmasına yol açmıştır. Yarı-başkanlık sistemi; devlet başkanlarının doğrudan halk tarafından seçilmeleri ve geniş yetkilere sahip olmaları yönünden başkanlık sistemine, parlamentonun güvenine bağlı bir başbakan ve bakanlar kurulunun varlığı bakımından da parlamenter sisteme benzerlik göstermektedir. Yarı-başkanlık sistemi genel olarak halk tarafından seçilen, önemli yetki ve görevleri bulunan devlet başkanı ile yasama organı karşısında siyasi sorumluluğu olan başbakan ve bakanlar kurulu arasında yürütme yetkilerinin paylaşıldığı bir sistemdir. Parlamenter sistemden farklılık gösteren yanı devlet başkanının doğrudan halk tarafından seçilmesi ve önemli yetkilere haiz olması oluştururken; başkanlık sisteminden farklılık gösteren yanı da yürütme kuvvetinin düalist yapıya sahip olması ve yürütme yetkisinin başbakan ve bakanlarla devlet başkanı arasında paylaşılıyor olmasıdır. Çalışmada bu kapsamda Rusya Federasyonu’nun hükümet sistemi günümüze dek gerçekleşen tarihsel süreç odağında ele alınmıştır. Bu süreçte nitel araştırma yöntemlerinden yararlanılarak geniş bir literatür taraması yapılmıştır. Bu kapsamda konu ile ilgili kitaplar, makaleler, tezler gibi yayınlar taranmış, ilgili mevzuatlara ve kurumların internet adreslerinde yayımladıkları belgelere başvurularak elde edilen verilerin analiz edilmesiyle söz konusu değerlendirmeler yapılmıştır.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Mehmet Akif Özer, Shokhrukh Iskandarov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СМЕНА СИСТЕМЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ ОТ СОВЕТСКОГО СОЮЗА К РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В ИСТОРИЧЕСКОМ ПРОЦЕССЕ

Государство имеет (согласно принципу разделения властей) три основные ветви власти: законодательную, исполнительную и судебную. Взаимоотношения этих ветвей различно регулируются в каждом государстве, их полномочия по-разному прописаны в конституциях этих стран. Государственные системы определяются в литературе как совокупность правил и институтов, применяемых демократическими и не демократическими политическими режимами с точки зрения организации и распределения сил внутри государства. Они определяют виды формирования законодательных, исполнительных и судебных органов, их конституционное положение относительно друг друга, регулируют распределение государственной власти между этими органами. В данном исследовании рассматривается система государственного управления Российской Федерации в историческом развитии от Советского Союза до настоящего времени. По общему мнению, система государственного управления Российской Федерации оценивается в литературе как полупрезидентская. Полупрезидентская система — это система, в которой исполнительная власть разделена между президентом и правительством. При этом президент избирается прямым голосованием народа и имеет важные полномочия и обязанности, что аналогично президентской системе. Правительство несет политическую ответственность перед законодательным органом, что аналогично парламентской системе. Таким образом, исполнительная власть имеет дуалистическую структуру. Основной вклад данного исследования заключается в комплексном анализе литературы (монографий, статей, диссертаций) по рассматриваемой проблеме.

Текст научной работы на тему «TARİHSEL SÜREÇTE SOVYETLER BİRLİĞİ’NDEN RUSYA FEDERASYONU’NA HÜKÜMET SİSTEMİNDE DEĞİŞİM»

RUSAD 9,2023, 65-103

Ara^tirma Makalesi - Research Article Geli? - Received: 30.05.2023 Kabul - Accepted: 27.06.2023 Yaym - Published: 30.06.2023 doi: 10.48068/rusad. 1307356

TARiHSEL SURE£TE SOVYETLER BiRLiGiNDEN RUSYA FEDERASYONU'NA HUKUMET SiSTEMiNDE DEGi$iM*

© Mehmet Akif OZERa © Shokhrukh ISKANDAROVb

Oz

Bilindigi gibi devlet denilen yapinin egemenlik hakkini kullanan ve gorevlerini yerine getiren yasama, yurutme ve yargi jeklinde uf temel fonksiyonu bulunmaktadir. Bunlar devletlerin anayasalarinda farkli jekillerde konumlandirilmakta ve birbirleri ile olan ilijkileri yine her devlette farkli olarak duzenlenebilmektedir. Bu nedenle farkli jekillerde yapilandirilmij uf kuvvet arasindaki ilijkiler, devletlerin benimsemij olduklari hukumet sistemleri uzerinden kurumsallajtirilmaktadir. Hukumet sistemleri literaturde devletin ifindeki kuvvetlerin duzenleniji ve dagilimi bakimindan demokratik ve demokratik olmayan rejimlerde uygulanan kurallarin ve kurumlarin butunu olarak tanimlanir. Yasama, yurutme ve yargi organlarinin olujum bifimlerini, birbirlerine karji anayasal konumlarini, devlet kuvvetinin bu erkler arasinda nasil dagilacagini duzenleyen kurallari ve kurumlari bajkanlik, parlamenter, yari-bajkanlik gibi fejitli turler altinda belirlerler. Bu falijmada hukumet sistemleri odaginda Rusya Federasyonu yonetim sistemi Sovyetler Birligi'nden gunumuze dek gerfeklejen tarihsel surefte incelenmektedir. Herkesin kabul ettigi gibi Rusya Federasyonu hukumet sistemi literaturde yari bajkanlik sistemi kapsaminda degerlendirilmektedir. Tarihsel surefte yajanan gelijmeler, arayijlarin bu model ile sonuflanmasina yol afmijtir. Yari-bajkanlik sistemi; devlet bajkanlarinin dogrudan halk tarafindan sefilmeleri ve genij yetkilere sahip olmalari yonunden bajkanlik sistemine, parlamentonun guvenine bagli bir bajbakan ve bakanlar kurulunun varligi bakimindan da parlamenter sisteme benzerlik gostermektedir. Yari-bajkanlik sistemi genel olarak halk tarafindan sefilen, onemli yetki ve gorevleri bulunan devlet bajkani ile yasama organi karjisinda siyasi sorumlulugu olan bajbakan ve bakanlar kurulu arasinda yurutme yetkilerinin paylajildigi bir sistemdir. Parlamenter sistemden farklilik gosteren yani devlet bajkaninin dogrudan halk tarafindan sefilmesi ve onemli yetkilere haiz olmasi olujtururken; bajkanlik sisteminden farklilik gosteren yani da yurutme kuvvetinin dualist yapiya sahip olmasi ve yurutme yetkisinin bajbakan ve bakanlarla devlet bajkani arasinda paylajiliyor olmasidir. £alijmada bu kapsamda Rusya Federasyonu'nun

* Bu makale Haci Bayram Veli Un. Lisansustu Egitim Enstitusu, Siyaset Bilimi ve Kamu Yonetimi A.B.D.'da Prof. Dr. M. Akif OZER danijmanliginda, Shokhrukh ISKANDAROV tarafindan hazirlanan ve bajariyla savunulan "Hukumet Sistemleri Politigi: Turkiye - Rusya Karjilajtirmasi" adli doktora tezinden uretilmijtir.

a Prof. Dr., Ankara Haci Bayram Veli Universitesi, IlBF Siyaset Bilmi ve Kamu Yonetimi Bolumu, Ankara/Turkiye, mehmet.ozer@hbv.edu.tr

b Dr., Bagimsiz Arajtirmaci, shokhrukh.iskandarov@gmail.com

BY-NC-ND

hukumet sistemi gunumuze dek gerfekle^en tarihsel suref odaginda ele alinmi^tir. Bu surefte nitel ara^tirma yontemlerinden yararlanilarak genij bir literatur taramasi yapilmi^tir. Bu kapsamda konu ile ilgili kitaplar, makaleler, tezler gibi yayinlar taranmij, ilgili mevzuatlara ve kurumlarin internet adreslerinde yayimladiklari belgelere ba^vurularak elde edilen verilerin analiz edilmesiyle soz konusu degerlendirmeler yapilmi^tir.

Anahtar Kelimeler: SSCB, Rusya, hukumet sistemi, tarihsel suref, reform.

^ ^ ^

CHANGE IN THE GOVERNMENT SYSTEM FROM THE SOVIET UNION TO THE RUSSIAN FEDERATION IN THE HISTORICAL PROCESS

Abstract

As it is known, there are three main organs in the form of the legislative, executive and judiciary that exercise the sovereign right of the structure called the state and fulfill their duties. These are positioned in different ways in the constitutions of the states and their relations with each other can be regulated differently in each state. For this reason, the relations between the three forces, which are structured in different ways, are institutionalized through the government systems adopted by the states. Government systems are defined in the literature as the set of rules and institutions applied in democratic and non-democratic regimes in terms of the organization and distribution of forces within the state. They determine the formation of the legislative, executive and judicial organs, their constitutional position against each other, the rules and institutions regulating how the state power will be distributed among these powers, under various types such as presidential, parliamentary, semi-presidential. In this study, the political administration system of the Russian Federation, in the focus of government systems, is examined in the historical process from the Soviet Union to the present. As everyone agrees, the government system of the Russian federation is evaluated within the scope of the closest semi-presidential system in the literature. The developments in the historical process have led to the conclusion of the searches with this model. The semi-presidential system is similar to the presidential system in that the heads of state are directly elected by the people and have broad powers, and it is similar to the parliamentary system in terms of the presence of a prime minister and a council of minister's dependent on the trust of the parliament. The semi-presidential system is a system in which executive powers are shared between the president, who is generally elected by the people and has important powers and duties, and the prime minister, who has political o responsibilities to the legislature, and the council of ministers. Whereas the parliamentary a system differs from the presidential system in that the head of state is directly elected by the ^ people and has significant powers, the presidential system differs from the parliamentary ^ o system in that the executive power has a dualist structure and the executive power is shared

OS ^

■ ® between the prime minister and ministers and the head of state. In this context, the |66| government system of the Russian Federation has been discussed in the focus of the historical

process that has taken place until today. In this process, an extensive literature review was conducted using qualitative research methods. In this context, publications such as books, articles, theses related to the subject were scanned, and the evaluations were made by analyzing the data obtained by referring to the relevant legislation and documents published

on the internet addresses of the institutions.

Keywords: USSR, Russia, system of government, historical process, reform.

Ж Ж Ж

СМЕНА СИСТЕМЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ ОТ СОВЕТСКОГО СОЮЗА К РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В ИСТОРИЧЕСКОМ ПРОЦЕССЕ

Аннотация

Государство имеет (согласно принципу разделения властей) три основные ветви власти: законодательную, исполнительную и судебную. Взаимоотношения этих ветвей различно регулируются в каждом государстве, их полномочия по-разному прописаны в конституциях этих стран. Государственные системы определяются в литературе как совокупность правил и институтов, применяемых демократическими и не демократическими политическими режимами с точки зрения организации и распределения сил внутри государства. Они определяют виды формирования законодательных, исполнительных и судебных органов, их конституционное положение относительно друг друга, регулируют распределение государственной власти между этими органами. В данном исследовании рассматривается система государственного управления Российской Федерации в историческом развитии от Советского Союза до настоящего времени. По общему мнению, система государственного управления Российской Федерации оценивается в литературе как полупрезидентская. Полупрезидентская система — это система, в которой исполнительная власть разделена между президентом и правительством. При этом президент избирается прямым голосованием народа и имеет важные полномочия и обязанности, что аналогично президентской системе. Правительство несет политическую ответственность перед законодательным органом, что аналогично парламентской системе. Таким образом, исполнительная власть имеет дуалистическую структуру. Основной вклад данного исследования заключается в комплексном анализе литературы (монографий, статей, диссертаций) по рассматриваемой проблеме.

Ключевые слова: СССР, Россия, государственная система, исторический процесс, реформа.

Ж Ж Ж

Giri? 5

Giris z

и

Sovyetler Birligi'nin (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi-SSCB) dagilmasi ile a ™

О

birlikte, egemen bir devlet olarak varligini sürdüren Rusya Federasyonu dünyanin en g ™ ф büyük topraklarina sahip, dogal kaynaklari zengin olan ve fok fe^itli etnik gruplari |67| barindiran bir ülke olarak kar^imiza fikmaktadir. Kendine ozgü bir yonetim yapilanmasi ile dünya siyasetinde onde gelen aktorler arasinda yer alan Rusya Federasyonu, isminden de anla^ilacagi üzere federal yapiya sahip, cumhuriyetle yonetilen bir ülkedir. 1991 yilinin aralik ayinda Sovyetler Birligi'nden ayrilarak bagimsiz bir ülke haline gelen Rusya Federasyonu, bugün dünya siyasetinde geli§mi§ ülkeler arasinda onemli bir siyasi aktor

olarak dikkat çekmektedir. Bu çaliçmada Rusya Federasyonu'nun bu döneme gelene kadar geçirdigi sûreç ve hükümet sistemindeki degiçim ana hatlari ile ele alinacaktir. Söz konusu tarihsel sürece geçmeden önce hükümet sistemleri ile ilgili kisa bilgiler verilmesi, ülkenin hükümet sistemindeki degiçimin daha kolay anlaçilmasini saglayacaktir.

Hükümet sistemleri en genel tanimlamasiyla, devletin temel organlari olan yasama, yürütme ve yargi kuvvetlerinin aralarinda otoritenin dagilimi ve düzenleni^i bakimindan uygulanan kural ve kurumlarin bütünüdür. Devletin temel organlari olan yasama, yürütme ve yarginin düzenleni^ini, birbirleriyle olan iliçkilerini ve aralarindaki güç dagilimini/paylaçimini ifade eder. Bu çerçevede bir devletin hükümet sistemi tanimlanirken bu temel organlarin aralarindaki iliçkilere bakilmasi ve ona göre bir sonuca varilmasi gerekmektedir. Hükümet sistemleri adlandirilirken özellikle yasama ile yürütme organlarinin arasindaki iliçki dikkate alinmaktadir. Yargi organi ise, bu iliçkinin diçinda tutulmakta ve yasama ile yürütme organlarindan ayri olmasi gerektigi genel kabul görmektedir.

Literatürde en çok demokrasinin uygulanmasina olanak saglayan baçkanlik, parlamenter ve yari-baçkanlik hükümet sistemleri tartiçilmaktadir. Bu sistemlerin çeçitli türevleri ile birçok ülkede uygulamasi bulunmakta ve ^ü de kuvvetler ayriligina dayanmaktadir. Kuvvetler ayriligi ise, devlet gücünün tekelleçmesini önlemek ve demokratik hükümet sistemlerini ortaya çikarmak amaciyla yasama, yürütme ve yargi organlari arasinda bu gücün paylaçilmasi gerektigini öngörmektedir.

Hükümet sistemleri tanimlanirken kuvvetlerin sert ve yumuçak ayriligina bakilmaktadir. Kuvvetler arasindaki ayrimin sert oldugu durumlarda söz konusu sistem baçkanlik iken, bu ayrimin yumuçak oldugu durumda ise, ilgili sistem parlamenter hükümet sistemi olarak kabul görmektedir. Ayrica daha sonraki s^eçte baçkanlik ile parlamenter sistemin ortak özelliklerini bünyesinde barindiran yari-baçkanlik sistemi de gündeme gelmiçtir. Bu sistem hem baçkanlik hem de parlamenter sistemin özelliklerini bir araya getirdiginden ilgili sistemde ne sert bir ayrim ne de yumuçak bir ayrim söz konusudur. Zira yari-baçkanlik sistemi karma bir sistem olarak da adlandirilmaktadir.

Baçkanlik sistemi, Amerika Birleçik Devletleri ile özde^le^en bir sistemdir. Bu sistemde yasama ile yürütme erkleri parlamenter ve yari-baçkanlik sistemine nazaran mutlak bir çekilde birbirinden ayrilmaktadir. Yasama ile yürütmenin oluçumu ve varliklarinin devami bakimindan da bagimsizliklari söz konusudur. Yani her iki organ göreve ayri ayri seçimle gelmekte ve seçildikten sonra da birbirinin görevine bazi istisnalar (impeachment gibi] hariç son verememektedir. Bu yüzden de getirilen kurallar diçinda yasama erki yürütmenin, yürütme erki de yasamanin içine kariçamamaktadir. Ayrica baçkanlik sisteminde yürütme gücü tek kanattan oluçmaktadir.

Parlamenter sistem ise, Ingiltere ile özde^le^en bir sistemdir. Bu sistemde yasma ile yürütme organlari arasindaki ayrim yumuçak bir ayrimdir. Yani yürütme, yasamanin içinden çikmakta ve ona karçi sorumlu olmaktadir. Parlamenter sistemde yürütme çift kanattan oluçmakta ve sembolik yetkilerle donatilan devlet baçkani ile gerçek güç sahibi olan bakanlar kurulu arasinda paylaçilmaktadir. Bu sistemde devlet baçkaninin meclise karçi sorumlulugu bulunmazken, baçbakan ve bakanlarin meclise karçi sorumlulugu vardir. Sistemde yasama ile yürütme birbirinin hukuki varligina son verebilmektedir.

Bilindigi gibi hukuk ve siyaset literatüründe bir kurulun parlamento özelligini taçiyabilmesi için, halk tarafindan seçilmesi, kanun yapmasi ve devletin önemli siyasi kararlarini alma yetkisinin bulunmasi gerekir.1 Parlamenter sistem ise, temsili rejim türlerinden biri olup, kuvvetler ayriligina dayanmaktadir. Fakat bu kuvvetler ayriligi baçkanlik sisteminde oldugu gibi sert bir biçimde olmayip, yumuçak ayrilik söz konusudur.2 Bu açidan parlamenter sistem, "yürütme kuvvetinin yasamadan kaynaklandigi ve ona karçi sorumlu oldugu anayasal demokrasi biçimi" olarak tanimlanir.3 Burada yasama ve yürütme iliçkisinde yumuçak gûçler ayrimi vardir ve yürütmenin, yasama karçisinda belli bir bagimsizliga sahip oldugu ancak yürütmenin yasamaya karçi sorumlu oldugu4 kuvvetlerin yumuçatilmiç çekli olan hükümet sistemleri5 söz konusudur. Kisaca kuvvetlerin yumuçak ayriligina veya iç birligine dayanan bir hükümet sistemidir.6 Bu tanimlamalardan da anlaçilacagi gibi parlamenter sistemlerde yumuçak kuvvetler ayriligi ve kuvvetler arasinda iç birligi söz konusudur. Yürütme kuvveti, yasama kuvvetinin içinden çikmakta ve ona karçi sorumlu olmaktadir. Çift baçli olmakla birlikte bir tarafta devletlerin yönetim yapilarina göre sorumsuz devlet baçkani, cumhurbaçkani, kral, imparator var iken diger tarafta sorumlu baçbakan ve bakanlar kurulu bulunmaktadir. Tüm diger demokratik sistemlerde oldugu gibi parlamenter sistemlerde de yargi organinin konumu bagimsiz bir kuvvet olarak ayri degerlendirilmektedir.

Baçkanlik sistemi ile parlamenter sisteminin bazi özelliklerini birlikte taçiyan, devlet baçkaninin dogrudan veya dolayli olarak belli bir süre için halk tarafindan seçilen demokratik bir karma hükümet modeli olarak yari-baçkanlik hükümet sistemi ise dünya uygulamasinda Fransa yönetim sistemiyle ôzdeçleçmiçtir. Ancak modelin ilk örneklerine II. Dünya Savasi öncesi Finlandiya, Avusturya ve Irlanda anayasalarinda rastlanmaktadir. Yari-baçkanlik sistemi ile ilgili önemli çaliçmalarda bulunan Duverger'e göre, bir sistemin yari-baçkanlik sistemi olarak tanimlanabilmesi için, ^ temel unsuru taçimasi gerekmektedir. Ilk olarak, devlet baçkaninin halk tarafindan seçilmesi, ikinci olarak, devlet baçkaninin önemli yetkilere haiz olmasi ve ^üncü olarak da yürütme yetkisini devlet baçkani ile paylaçan ve parlamentonun güvenine dayanan baçbakan ve bakanlar kurulunun bulunmasi gerekmektedir.7

Yukarida da belirtildigi gibi yari-baçkanlik sisteminin kaynagi Bati Avrupa'dir.8 Ilk kez 1919 yilinda kabul edilen Finlandiya ve Weimar Cumhuriyeti anayasalarinda görülmüçtür. Bu ülkeleri, 1929 yilinda Avusturya, 1937 yilinda Irlanda ve 1944 yilinda da 0

Izlanda izlemiçtir.9 Fakat bu kavram (yari-baçkanlik] o dönemlerde daha 2

z

kullanilmadigindan söz konusu sistem bu ülkelerde g^lü bir baçkanlik ile dengelenen ù

Q m ^

< S >-

a ° m

--t^ o>" ®

1 §ükrü Karatepe, Anayasa Hukuku (Ankara: Savaç Yayinevi, 2015], 141. iggi

2 Erdogan Teziç, Anayasa Hukuku (Istanbul: Beta Yayincilik, 2014], 483.

3 Çeref Iba, Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar (Ankara: Turhan Kitabevi, 2008], 105.

4 Reçit Gürbüz, Anayasa Hukuku (Ankara: Turhan Kitabevi, 2008], 13.

5 Cengiz Derdiman, Anayasa Hukuku (Bursa: Alfa Aktüel Yayinlari, 2014], 65.

6 Mustafa Erdogan, Anayasal Demokrasi (Ankara: Siyasal Kitabevi, 2010], 23.

7 Maurice Duverger, "Yeni Bir Siyasal Sistem Modeli: Yari Baçkanlik Hükümeti", Devlet ve Hukuk Üzerine Yazilar içinde, ed. M. Turhan (Ankara: Gündogan Yayinlari, 1996], 69.

8 Teziç, Anayasa Hukuku, 518.

9 Pinar Akçali, Kar$ila$tirmali Devlet Sistemlerine Giri$ (Ankara: Imge Kitabevi, 2016], 96.

parlamenter sistem olarak kabul görmü^tür.10 Yari-ba§kanlik sisteminin tam anlamiyla ortaya fikmasi ve bir hükümet sistemi olarak görülmesi ise Fransa'nin 1958 tarihli anayasasinda 1962 yilinda yapilan degi^iklikle cumhurba^kaninin dogrudan halk tarafindan sefilmesi ile ba§lami§tir. Bu ülkede 1946-1958 yillari arasinda IV. Cumhuriyet dönemi ya§anmi§tir. Bu dönemde, ülkenin devlet bütünlügü ve sürekliligi ciddi tehlikelerle kar§ila§mi§, yürütme organi zayiflami§ ve Fransa'yi yönetemez hale gelmi^tir.11 Siyasi partiler arasinda ya^anan feki^meler, parti parfalanmalari ve meclis kilitlenmeleri nedeniyle istikrarsizlik ya^anan ülkede kisa süre iferisinde fok fazla (27] hükümet degi§mi§tir.12 Bu genel siyasal bulanimin 1958 yilinda ya^anan Cezayir Sava^i ile birle^mesi Fransiz siyasal düzeninin sonunu getirmi^tir. Bu olaylarin ya^anmasiyla Fransiz generalleri tarafindan bir ayaklanma hareketi ba§lami§ ve Mayis 1958 tarihinde bir hükümet darbesi gerfekle§mi§tir. Darbecilerin istekleri parlamentoya ta§inmi§ ve 1 Haziran 1958 tarihinde ayaklananlarin adayi olan General Charles de Gaulle ba^bakan olmu^tur.13 Bu dönemde yasama organi kar^isinda ayni oranda yürütmenin de güflü olmasi gerektigi dile getirilmi§ ve bunu gerfekle^tirmek ifin de yeni bir anayasa yapimi sürecine girilmi^tir.14 Kisa bir süre ifinde hazirlanan ve yürürlüge giren 1958 Fransa anayasasi, Fransa'nin cumhuriyetfi, liberal ve parlamenter geleneklerini devam ettirmesiyle birlikte yürütme kuvvetini güflendirmi§, yasamanin yetkilerini ise önemli ölfüde kisitlami^tir.15 Sonufta 1958 Fransa Anayasasi'nin 1962 yilinda yapilan degi^iklikle ortaya fikardigi yari-ba§kanlik sistemi, sadece Fransa ifin degil birfok Afrika ve eski SSCB ülkeleri ifin de önemli bir ilham kaynagi olmu^tur.16 Özellikle Misir, Cezayir, Kongo gibi Afrika ülkeleri ve Kazakistan, Gürcistan gibi eski SSCB üyesi ülkeler,17 Fransa'nin kurumsalla^tirdigi yari-ba§kanlik sistemini kendi siyasal sistemlerine adapte etmi^lerdir.

Bu §ekilde dünya genelinde yayginla^maya ba^layan yari-ba§kanlik hükümet sisteminde yürütme iki kanatlidir. Ancak parlamenter sistemin aksine devlet ba^kani halk tarafindan sefilmektedir. Bunun yani sira yari-ba§kanlik hükümet sisteminde devlet ba^kani güflü yetkilere sahiptir ve ba^bakan ile bakanlar parlamentoya kar§i sorumludur. Bu sistemde yasama ile yürütme birbirinin hukuki varligina son verebilmektedir. Yari-ba^kanlik sisteminin, ba^kanlik ve parlamenter hükümet sistemlerinin bazi özelliklerini bir arada ta^imasi dolayisi ile dünyanin pek fok ülkesinde sikfa uygulandigi görülmektedir.

o

Q _

Z

ö 10 Ugur Acar, "Istikrar Saglama Araci Olarak Yari-Bajkanlik Sistemi: Fransa ve Rusya Örnekleri," Akademik

^ " ^ Hassasiyetler Dergisi 3/6 (2016): 62.

m 11 Mehmet Turhan, Hükümet Sistemleri (Ankara: Gündogan Yayinlari, 1993], 78.

oi on"® i2 Mehmet Merdan Hekimoglu, Anayasa Hukukunda Karpilaptirmali "Demokratik Hükümet Sistemleri" ve Türkiye

|70| (Ankara: Detay Yayincilik, 2009], 62.

13 Cem Erogul, Anatüzeye Girip (Anayasa Hukuku'na Girip) (Ankara: Imaj Yayinevi, 2012], 82.

14 Esat £am, £agdap Devlet Sistemleri (Istanbul: Der Yayinevi, 2000], 161.

15 Tugrul Korkmaz, "Fransa Cumhuriyeti", £agdap Siyasal Sistemler, ifinde, ed. B. Aykaf, §. Durgun (Ankara: Alter Yayincilik, 2015], 103.

16 Hüdai §encan, "^atijmaci Parlamentarizmden Melez Bir £özüme: Fransa'da Yari Bajkanlik Sistemi," Karpilaptirmali Hükümet Sistemleri: Yari-Bapkanlik Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), ifinde, ed. S. Gökfimen, 25-100, (Ankara: TBMM Arajtirma Hizmetleri Bajkanligi Yayinlari, 2017], 36.

17 Abdülkadir Özdemir, "Hükümet Sistemleri Politigi: Türkiye Üzerine Karpilaptirmali Bir Analiz" (Yayinlanmamip Doktora Tezi, Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019], 25.

Bu kapsamda yari-baçkanlik hükümet sisteminin uygulandigi ülkeler arasinda kabul edilen Rusya, dünyanin en büyük yüzö^ümüne sahip bir ülke olarak, zengin dogal kaynaklari ile hem bölgesel anlamda hem de küresel çapta dünyaya sözünü geçiren, geliçmiç ülkeler arasinda onlarla rekabet edebilen ülkelerden biridir. Rusya'da devlet yetkisi, federal meclis, cumhurbaçkani (baçkan), hükümet ve mahkemeler tarafindan yasama, yürütme ve yargi kuvvetlerinin ayriligi ilkesine göre kullanilmaktadir. Federal Meclisi (yasama organi) çift kanatli olup bir tarafta üst meclis olarak Federasyon Konseyi bulunurken, diger tarafta alt meclisi olarak Devlet Dumasi yer alir. Yürütme organi da çift kanatli olup, dogrudan halk tarafindan seçil cumhurbaçkani ile cumhurbaçkani tarafindan atanan baçbakan ve hükümet üyelerinden teçkil etmektedir. Rusya'da yargi yetkisinin mahkemeler tarafindan kullanilmasiyla birlikte, anayasa, sivil, tahkim, idari ve cezai mahkemeler bulunmaktadir. Bu çaliçmada kendine özgü siyasi yapilanmasi, federal yapisi ve idari bölün^ü ile de dikkatleri çeken Rusya, yukarida ortaya konan kapsamda ve uygulanan hükümet sistemi boyutunda degerlendirilecektir. Ülkede sistemin kurumsallaçmasini saglayan tarihsel s^eç Sovyetler Birligi öncesi ve sonrasi dönemler çeklinde degerlendirilecek ardindan bu geliçmelerin Rusya hükümet sisteminin oluçumuna nasil etkilerde bulundugu ortaya konulmaya çaliçilacaktir.

1) Sovyet Sosyalist Cumhuгiyetleг Biiligi (SSCB) Öncesi Dönem

Rus tarihi çok daha eski dönemlere uzanmasiyla birlikte, Ruslarin ilk devlet deneyimini IX. yüzyilda görülmektedir. 8б2 yilinda çu anki Rusya topraklarinda yer alan Novgorod'a yerleçen Knez Rurik kurdugu devlete Rus ismini verdigi bilinmektedir.18 Knez Rurik'in vefatindan sonra oglu çok k^ük yaçta olmasi sebebiyle devlet idaresine naip sifatiyla Knez Oleg geçer. Knez Oleg, Novgorod çevresinde hüküm sürmekle kalmaz, Smolensk, Lübeç gibi çehirleri de ele geçirir. Bu Knez'in Ruslarin devletleçme yolunda en önemli icraatlarindan biri Kiev'i ele geçirerek merkezi buraya taçimasi teçkil eder. Merkezin Kiev'e taçinmasiyla Rus devleti gerçek manada kurulmuç sayilir ve Kiev Knezligi (Kiev Rus Devleti) devri baçlar.19 Ruslar X. yüzyila gelindiginde Yunan-Ortodoks ekolünde Hristiyanligi kabul etmeye baçlarlar ve o dönemin süper gücü olan Bizans Imparatorlugu ile de aktif iliçkiler yürütürler. Bu iliçkiler dolayisi ile kaçinilmaz olarak Bizans tipi idari teçkilatlanmadan Ruslar da etkilenir ve bu ekolden de faydalanarak kendi öz degerleriyle beraber karma bir teçkilatlanma yapisina giderler.20

XIII. yüzyila gelindiginde ise Kiev Knezligi, Mogol istilasina ugrar ve hâkimiyet Mogollarin eline geçer. Devam eden s^eçte Ruslar XIII. yüzyilin ikinci yarisinda kurulan Moskova Knezligi etrafinda yeniden g^ kazanir.21 Ancak yine de Mogollar bu topraklarda söz sahibi olmaya devam eder. Rus Ortodoks Kilisesi'nin XIV. yüzyilda Moskova'ya taçinmasiyla knezlikler arasinda gerçek bir merkez ve gûç haline gelen Moskova Knezligi

18 Erel Tellal & Nuray Ertürk Keskin, "Rusya Federasyonu'nda Kamu Yönetimi," Kamu Yönetimi Ülke Incelemeleri içinde, ed. K. Karasu (Ankara: Imge Kitabevi, 2009), 470.

19 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Baçlangiçtan 1917'ye kadar (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayinlari, 2014), 23.

20 Ugur Sadioglu & Rahmi Erkut Erdinçler, "Tarihsel Perspektiften Gelecege, Yerel Yönetimler Baglaminda Rus Kamu Yönetiminde Güncel Reformlarin Analizi," Memleket Siyaset Yönetim Dergisi 13/29 (2018): б4.

21 V. M. Kleandrova, "Obrazovaniye Russkogo Tsentralizovannogo Gosudarstva i Razvitiye Prava (Vtoraya Polovina XIV v.- Pervaya Polovina XVI. v.)," Pod Redaktsiyey: Titova, Y. P., Istoriya Gosudarstvo i Prava Rossii (Moskva: OOO «TK Velbi», 2003), б3.

diger knezlikleri sava§ veya veraset yoluyla kendilerine baglamaya ba^lar. XV. yüzyilin sonuna dogru Altin Orda'nin dagilmaya ba^lamasiyla III. ivan'in ba^inda oldugu Moskova Knezligi bu dönemden itibaren bagimsiz bir devlet haline gelir.

III. Ivan döneminde bagimsiz bir devlet haline gelen Moskova Knezligi, zaman iferisinde topraklarini büyüterek, özellikle IV. Ivan'in (Korkunf Ivan] hüküm sürdügü 1533-1584 yillari arasinda Baltik Denizinden Sibirya'ya kadar genialer. Rusya, topraklarina kattigi Kazan, Astrahan ve Sibirya Hanliklari ile Karadeniz'in kuzeyinde ana aktörlerden biri haline gelir. Rus önderleri arasinda ilk defa "£ar" unvani IV. Ivan'in ta^imaya ba^lamasiyla Rusya'da mutlak monar^inin de temelleri atilmi§ olur.22 Moskova Knezligi XVI. yüzyilda Rusya £arligi haline gelmesiyle caniliginin yani sira ba^arilariyla da bilinen IV. Ivan'in ölümünden sonra bir müddet düzen devam etse de daha sonraki süreflerde £arlik, bir bulanim sürecine girer ve i§gal giri^imlerine maruz kalir. Bu giri^imler XVII. yüzyilin ba^inda uzun süren mücadeleler sonucunda bastirilir ve bu dönemden itibaren yakla^ik 300 (1613-1917] yil sürecek olan Romanov Hanedani dönemi ba^lar. Bu hanedan döneminde, boyarlara boyun egdirilir, sürekli olarak ordular kurularak geli^tirilir ve Kazak (özgür insanlar] ayaklanmalari bastirilarak birfok alanda fe^itli reformlar yapilir.23

Rusya'nin büyük bir imparatorluk olmasi sürecinde önemli yeri bulunan ve sözü edilmesi gereken £ar I. Petro'dur. "Deli" veya "Büyük" Petro adiyla da bilinen I. Petro (1682-1725] döneminde, Rusya modernle^me konusunda hizli ataklar yapmi§, Batilila^ma hareketi ba§latmi§ ve ülkede fok büyük dönü^ümler ya§anmi§tir. Bu dönemde Rusya'nin bir Bati devleti olmasi adina birfok siyasi ve idari yenilikler gerfekle§tirilmi§tir. I. Petro, devlet örgütünü yeniden yapilandirarak, ülkeyi sekiz yönetsel bölgeye ayirmi§ ve dokuz ki^iden olu^an Senato araciligi ile yönetmeye ba§lami§tir. Soylulari devlet hizmetine alarak soylulugun devlet yönetimindeki etkisini arttirmi^tir. Bununla birlikte düzenli ordu güflendirilmi§ ve özellikle donanima önem verilmi^tir.24 I. Petro döneminde günümüzde bakanliklara tekabül eden "kolegii" adi altinda organlar da ortaya fikmi^tir. Yine ayni dönemde Isvef'ten örnek alinarak, ülkenin idari birimleri iller ve ilfeler §eklinde de bölü§türülmü§tür.25 I. Petro tarafindan yapilan reformlara kar§i halkin uyum saglamasi kolay olmasa da bu dönemde Rus £arligi gerfek bir Rus Imparatorluguna dönü§mü§tür. Nitekim I. Petro'dan sonra onun ba^lattigi reformlar uzun süre devam etmi^tir.

XVIII. yüzyilda imparatorluga dönü^en Rusya, XIX. yüzyilda da önemli geli^melere sahne olmu^tur. Bu dönemde devlet te^kilatinin yapilandirilmasinda önemli katkilar saglayan bir diger imparator I. Aleksandr olmu^tur. I. Aleksandr döneminde (1801-1825], I. Petro tarafindan olu^turulan ve "kolegii" adi verilen bakanlik benzeri yapilanmalar bu dönemde gerfek anlamda bakanliklara dönü§türülmü§ ve devlet i^leri bu bakanlar toplantisinda konu^ulmaya ve tarti^ilmaya ba§lanmi§tir.26 II. Aleksandr (1855-1881] döneminde de Rusya'da önemli geli^meler katedilmi^tir. Bu döneminde, 1861 yilinda

22 Sadioglu & Erdinfler, "Tarihsel Perspektiften Gelecege," 65.

23 Tellal & Keskin, "Rusya Federasyonu'nda Kamu Yönetimi," 471.

24 Tellal & Keskin, "Rusya Federasyonu'nda Kamu Yönetimi," 471-472.

25 Atila Yayla, Kar$ila$tirmah SiyasalSistemler (Ankara: Adres Yayinlari, 2015], 147.

26 Kurat, Rusya Tarihi Ba^langiftan 1917'ye Kadar, 317.

köylüleri serflikten kurtaran "Kurtuluç Fermani" yayinlanmiçtir.27 Ayrica gittikçe kuvvetlenen aydinlar sinifi da özellikle bu dönemde daha da kuvvetlenmiçtir. Yargi alaninda, egitimde, askeri ve idari alanlarda da çeçitli reformlara bu dönemde rastlanmaktadir. Aslinda XIX. yüzyil Rusya'nin her alanda geliçtigi bir yüzyildir. Bu yüzyilda yukaridaki reformlarin yani sira, sanayileçme büyük hiz kazanmiç, fabrikalar kurulmuç, demiryollari inça edilmiç, entelektüel alanda da büyük atilimlar yapilmiçtir. Ancak, siyasal alanda yapilan reformlar, diger ülkelere nazaran geride ve hareketsiz kalmiçtir. Buna bagli olarak da ülkede radikal ve devrimci hareketler baç göstermeye baçlamiçtir. XIX. yüzyilin sonuna dogru ise, rejime karçi sorgulamalar baç göstermeye devam ederken, bunun bir sonucu olarak 1881 yilinda imparator II. Aleksandr bir suikast giriçimi ile öldürülm^tür. Yine ayni dönemde Rusya'da yavaç yavaç çeçitli siyasi örgütlenmelerin (birliklerin] ve partilerin ortaya çiktigi da görülmektedir. Bu örgütlenmelerden biri de Marksizm düçüncesi etrafinda çekillenen ve 1898 yilinda kurulan (Vladimir Lenin, Yuliy Martov gibi önderlerin üyesi olduklari parti] Rus Sosyal Demokrat Iççi Partisi'dir. Bu partinin daha sonraki s^eçte Rus Imparatorlugun yikilarak, sosyalist düzenin kurulmasinda çok etkili rolü olmuçtur. Ayrica belirtmek gerekir ki, yine ayni dönemlerde ortaya çikan (1902] ve Rusya'nin yeni yapilanmasinda etkili rol oynayan bir diger siyasi kuruluç Sosyalist Devrimci Partisi'dir (Es-Er- "SR"]. Bu partinin de anayasal monarçinin getirilmesi gerektigi konusunda ve o dönemlerde yaçanan olaylar ve geliçmelerde çok büyük etkisi olmuçtur.

XX. yüzyilin baçi Rusya'da siyasi alanda çok büyük degiçikliklerin yaçandigi bir dönemdir. Özellikle Rusya ile Japonya (1904-1905] arasinda baçlayan savaçta Rusya'nin yenilgi almaya baçlamasi, bunun yaninda ekonomik sikintilarin da meydana gelmesi, halki önemli boyutta etkilemiçtir. Diger taraftan ise, yönetimin ülkede yaçayan diger milletlere karçi gösterdikleri baskici ve sert tutum da büyük bir memnuniyetsizligi ve huzursuzlugu da beraberinde getirmiç ve bunun sonucunda da rejime karçi sorgulamalar baçlamiçtir.28 Aslinda rejime karçi sorgulamalar daha önceki dönemde baçlamiç olsa da bunlar rejim tarafindan bastirilmiç ve giriçimde bulunanalar ya hapsedilmiç ya da sürgüne gönderilm^tir. Ancak XX. yüzyilin baçinda baçlayan rejim karçiti sorgulamalarin geniç çapta olmasi ve örgütlü birliklerin kurulmasi ile ülke çapinda bir yanki uyandirmiç ve rejim bazi tavizleri vermek zorunda kalmiçtir.

Bu baglamda, 22 Ocak 1905 Pazar günü toplanan halk, hoçnutsuzluklarini ve yöneticilere karçi olan tutumlarini göstermek ve bildirmek amaciyla dönemin imparatoru 0

II. Nikola'nin sarayina bir yürüyüç düzenlemiçtir. Saraya yaklaçtiklarinda ise, 2

z

imparatorluk kuvvetleri tarafindan yürüy^ü yapanlara karçi ateç açilmiç ve yüzlerce ù

Q m ^

gösterici hayatini kaybetmiçtir. Kanli Pazar diye de anilan bu olay 1905 devrimimin < S >j ateçlenmesine yol açmiç ve ülke çapinda Lehistan, Finlandiya, Ukrayna Kafkasya ve & ® Sibirya gibi yerlerde büyük grevler patlak vermiç ve tüm ülkede devrim rüzgärlari esmeye |73| baçlamiçtir.29

27 N. S. Baykalov, Istoriya Gosudarstvennogo Upravleniya v Rossii, (Ulan-Ude: Izdatelstvo Buryatskogo gosuniversiteta, 2010], 138.

28 Ilker Gökhan Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi (Eskiçehir: Anadolu Üniversitesi Yayinlari, 2004], 38.

29 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 39.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Yaçanan bu olaylar üzerine Imparator II. Nikola ile görü^en zemsto (yerel meclis] ve belediye temsilcilerinden oluçan bir heyet, milli bir meclisin kurulmasi yönünde bir talepte bulunurlar. Ülkenin içerisinde bulundugu kariçikliklarin da etkisiyle II. Nikola tarafindan 6 Agustos 1905 tarihinde yeni bir Duma'nin (meclis] kurulacagi ilan edilir. Ancak kurulacak Duma'nin istiçari nitelikte olmasi, yeni kanunlar çikarma yetkisinin bulunmamasi ve üyelerin %85'ine yakininin büyük toprak sahiplerinden oluçmasi sebebiyle tatmin olmayan halk yeniden protestolara baçlar.30 Bunun üzerine 17 Ekim 1905 tarihinde "Ekim Manifestosu" olarak da bilinen bir kararname çikarilir. Bu manifestoya göre, çagirilacak olan Duma gerçek bir yasama organi mahiyetine sahip olacakti. Ayrica birlikler kurulabilecek, insanlarin toplanti yapma hakki ile seçim haklarinda da bazi düzenlemeler yapilacakti.31

Ancak Duma seçimlerine birkaç gün kala çikarilan "Devlet Esaslari Kanunu" ile II. Nikola mutlak monarçiyi güvence altina almiçtir. Bu baglamda ilgili düzenlemelerle yüksek hâkimiyetin ona ait oldugu, çikarilacak kanunlarda degiçiklik yapma ve dogrudan kanun çikartma hakkina sahip oldugu belirtilmiçtir. Ayrica, çikarilacak kanun metinlerinin Duma'da görü^üldükten sonra, üyelerinin yarisinin dogrudan imparator tarafindan, diger yarasinin ise zemstvo, üniversiteler ve ruhaniler arasindan seçilecek olan "Devlet §urasi"na gönderilerek burada onaylanmasindan sonra ^üncü açama olarak imparatorun onayina sunulacagi ve imparatorun onaylamasi sonucu kanun niteligi kazanacagi da güvence altina alinmiçtir. Bunun yaninda imparatora mutlak veto hakki da taninmiçtir. Dolayisi ile ortaya çikan Duma, Ekim Manifestosu ile ilan edilen niteliklere sahip degildi. Bu durum toplum ve diger karçit gruplar arasinda hoçnutsuzlukla karçilanmiçtir. I. Duma'nin ömrü uzun olmamiçtir. II. Nikola ile partiler arasinda çikan bir uyuçmazlik sonucunda ilk defa gerçek anlamda yasama organi olarak ortaya çikan bu meclis 22 Temmuz 1906 tarihinde imparator tarafindan dagitilmiçtir.32

Devam eden s^eçte, imparator II. Nikola tekrar bir Duma çagirilacagini belirtmiç ve yapilan seçimler sonucunda 20 §ubat 1907 tarihinde II. Duma toplanmiçtir. Ancak bu meclisin de ömrü uzun olmamiçtir. Dönemin baçbakani, Petr Stolipin ile II. Duma arasinda çikan bir anlaçmazlik sonucunda bazi milletvekillerine suçlamalar yöneltilmi^ ve 3 Haziran 1907 tarihinde bu meclis tekrar imparator tarafindan dagitilmiçtir.33 Ayni tarihte köylüler ile iççiler aleyhine olan yeni bir seçim kanunu yayinlanmiç ve bu kanuna göre seçimler yapilarak III. Duma 1 Kasim 1907 tarihinde faaliyetine baçlamiçtir. Sadece III.

p Duma Rusya Imparatorlugu tarihinde çagirilan toplam dört Duma'dan görev süresini

S tamamini doldurabilmiçtir. III. Duma döneminde çok sayida kanun görü^ülmü^ ve

z

ù çikartilmiçtir. Ancak her ne kadar bu meclis görev süresinin tamamini doldurmuç ve

Q m ^

< о >5 çeçitli kanunlarin kabul edilmesinde rol oynamiç olsa da gerçek anlamda imparatora karçi

U ® bir güç olarak, onun yetkilerini sinirlayan bir meclis sifati kazanamamiçtir. III. Duma, 30

|74| Temmuz 1912 tarihinde beç yillik görev süresinin dolmasi ile kendiliginden dagilmiçtir.

30 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 40.

31 Kurat, Rusya Tarihi Baçlangiçtan 1917'ye Kadar, 405.

32 Kurat, Rusya Tarihi Baplangiçtan 1917'ye Kadar, 441-442.

33 Baykalov, Istoriya Gosudarstvennogo Upravleniya v Rossii, 138.

Yukaridaki geliçmelere paralel olarak ayni dönemlerde iççi sinifi da bir takim geliçmeler kaydetmiçtir. Rus Sosyal Demokrat Iççi Partisi içinde yer alan Mençevik ve Bolçevik gruplarinin bu dönemde etkin propaganda ve faaliyetleri ile devrim hareketinin canlanmasina ve sosyalist fikirlerin hizla yayilmasini saglayabilmiçtir. Baçbakan Petr Stolipin'in 1911 yilinda bir suikast sonucu öldürülmesi ile yerine gelen Vladimir Kokovtsev, II. Nikola'nin gör^lerine uygun olarak rejimin baskisini arttiriçtir. Bunun sonucunda, bir takim iççi hareketleri son derece kanli bir biçimde bastirilmiç, devrimcilerin önde gelenlerinin çogu ya tutuklanmiç ya da yurt diçina kaçmiçtir. Diger taraftan ise bu çartlar altinda yapilan seçimler sonucunda IV. Duma 15 Kasim 1912'te toplanmiç ve bu dönemde mürteci (gerici) bir idare iç yönetime hâkim olmuçtur.34

Bu dönemden sonra 1914'te I. Dünya Savaçi baçlamiç ve Rus Imparatorlugu bu savaça dâhil olmuçtur. Bir tarafta Rus Imparatorlugu I. Dünya Savaçi'nda çarpiçirken, diger tarafta sosyalizm yanlilari örgütlenme ve propaganda faaliyetlerine devam etmiçtir. Bu baglamda ilgili dönemlerde bazi Avrupa ülkelerinde çeçitli kongreler düzenlenerek, istekler dile getirilmiçtir. Savaçin ülkede yol açtigi bunalim sosyalist gruplarin geliçmesi için elveriçli bir ortam hazirlamiç ve ülke genelinde, ilk kez Rusya'nin I. Dünya Savaçi'ndan galip çikmasinin ancak imparatorluk rejiminin yikilarak yeni bir siyasal rejimin kurulmasi ile mümkün olabilecegi fikri yayilmiçtir.35 1917 yilina gelindiginde Rus Imparatorlugu tam anlamiyla bir çöküçün içine girmiç ve ekonomik sikintilar dolayisi ile halk tekrar protestolara baçlamiçtir.

Bu baglamda, 22 Ocak, 1917 tarihinde "Kanli Pazar" olayinin yildönümünde, uzun süreden beri devam eden yiyecek sikintisini protesto etmek amaciyla bir gösteri düzenlenir. Bunu müteakip hiçbir tedbir alinmadigi gerekçesiyle çubat ayinda Petersburg fabrikalarindaki iççilerin grevleri baçlar. Bu grevlerin büyümesi sonucunda Petersburg'da kariçikliklar baçlar. Bu kariçikliklar gittikçe büyür ve mevcut rejime karçi bir hareket halinde bürünür.3fi Diger taraftan ise, ordu ne denizde ne de karada d^manlara karçi baçarili olur. Bunun sonucunda orduda disiplin kaybedilir ve isyanlar çikmaya baçlar.37 II. Nikola bu kariçikliklari bastirilmasi emri verir ancak bu emri yerine getirilmez. Bazi askeri birlikler ise, ihtilalcilere katilir. 12 Mart tarihine gelindiginde ihtilalciler tarafindan Petersburg içgal edilir, jandarma ve polislere ait silahlara el koyulur. Bunula birlikte hapishanedeki mahkûmlar serbest birakilir.38 Diger taraftan ise, IV. Duma'da yer alan Kadet, Es-Er Partileri ile Mençevik'lerden oluçan bir grup geçici bir hükümet oluçturur. Ayrica Iççi ve Asker Temsilcileri Sovyeti ülke genelinde kurulmaya baçlar ve Rusya'nin 0

tüm büyük kentleri ihtilalciler tarafindan ele geçirilir. Bu geliçmeler karçisinda çaresiz D4

N

olan II. Nikola 15 Mart 1917 tarihinde tahti kardeçi Mihail'e birakir. Ancak Mihail ülkenin ú

Q m ^

bulundugu ortam ve ihtilalcilerin baskisi karçisinda tahttan vazgeçer.39 < S >j

Bu geliçmeler neticesinde ülkenin yönetimi "Geçici Hükümet"in eline geçer. Geçici & ® Hükümet, ülkede yaçanan krizler karçisinda baçarili olamaz ve durum gitgide kötüleçerek j 75 j

34 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 41.

35 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 42.

36 Kurat, Rusya Tarihi Baçlangiçtan 1917'ye Kadar, 455.

37 Yayla, Kar$ila$tirmali SiyasalSistemler, 149.

38 Kurat, Rusya Tarihi Baçlangiçtan 1917'ye Kadar, 45б.

39 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 42.

ülkede kaos ve kargapa hükmetmeye devam eder. Ayrica Gefici Hükümet büyük bir hata yaparak savaptan fekilmek yerine savapta kalmaya tercih eder.40 Bu arada Bolpeviklerin lideri Vladimir Lenin ülkeye geri dönerek faaliyetlerine baplar. Lenin devam eden sürefte, Gefici Hükümet'i devirmeye yönelik planlamalar yapar ve Bolpevikleri iktidari ele gefirmeye fagirir. Ekim 1917'ye gelindiginde de Gefici Hükümet Bolpevikler tarafindan devrilir ve ülke yönetimi Vladimir Lenin liderliginde yavap yavap Bolpeviklerin eline gefer. Bolpevikler, bir taraftan ülke genelinde kontrolü saglamaya falipirken diger taraftan 1918-1922 yillari arasinda ülkede if savap patlak verir. If savap, Bolpevik yanlilari olan Kizil Ordu ile bunlarin karpiti olan Beyaz Ordu arasinda yapanir. Bu if savapta fok sayida insanin ölmesiyle birlikte, Kizil Ordu galip gelir. Bu if savap sonucunda Vladimir Lenin ve Bolpevikler Rusya'da mutlak hakimiyeti ele gefirir ve bu tarihten itibaren ülkede yaklapik yetmip yil sürecek sosyalist düzen kurulur.

2) Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi Dönemi

Rusya'da 1917 yilinda Imparatorlugun yakilmasiyla birlikte, büyük degipimler yapanmaya baplamiptir. Bu degipimlerden biri de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliginin kurulmasidir. SSCB, Marksist ideolojiyi uygulama alanina koyan ilk devlet olmuptur. Aslinda Marksizm'in sanayilepmenin geliptigi ülkelerde uygulanabilecegi öngörülmüp ise de bu ideoloji 1917 devrimi sonrasinda sanayilepmemip ve tarim ekonomisine dayali bir ülkede uygulamasini bulmuptur. Marksizm'in siyasal alanda öngörmüp oldugu düzen, azinligin elinde baski araci olan devleti, devrim sonunda fogunlugun eline vermek ve fogunlugun egemenligini hakim kilmaktir. Bunun gerfekleptirilebilmesi ifin de devlette daha önce var olan kurumlarda birtakim degipikliklere gidilmesi ile mümkün olacagi ileri sürmüptür. Ancak Marksist ideoloji böyle bir görüpü ileri sürmüp olsa da bu degipikliklerin nasil yapilacagi konusunda herhangi bir öneri getirmemiptir. Dolayisi ile SSCB'de ilk kez uygulanan bu ideolojinin siyasal kurumlari, ortaya fikan gereksinimlere Sovyetlerin bulduklari mekanizma veya araflarla fözülmeye falipilmiptir.41

a) SSCB'nin Devlet Bi^imi Olarak Sovyet Federalizmi

1917 yilinda Rus Imparatorlugunun parfalanmasiyla Bolpevik yanlisi olmayan milletler bagimsizliklarini ilan etme yoluna giripmiplerdir. Ancak, Bolpevik'lerin giripimleriyle bu bagimsizlik istekleri etkisiz kilinarak 1922 yilinda bir Birlik saglanmiptir. 30 Aralik 1922 tarihinde imzalanan Birlik anlapmasi sonucunda 4 cumhuriyet ve 26 Özerk Bölgenin birlepmesiyle SSCB kurulmuptur. SSCB'nin kurulupunda yer alan bu dört cumhuriyet, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC), Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Kafkazötesi Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nden olupmuptur.42 SSCB'nin gerfek anlamda kurulmasi yönünde devam eden sürefte, 31 Ocak 1924 tarihli anayasa kabul edilmip ve yukarida sözü edilen cumhuriyet ve özerk bölgelerin birlepmesiyle bir federasyon olupturularak SSCB (yasal zemine oturtulmuptur) ortaya fikmiptir. Devam eden sürefte, 1924

40 Yayla, Kar$ila$tirmah SiyasalSistemler, 149.

41 Yapar Gürbüz, Karplaftirmali Politik Sistemler (Istanbul: Filiz Kitabevi, 2007), 150-151.

42 Osman Agir, "Rus Tipi Federalizm", Türkiye Sosyal Araftirmalar Dergisi 19/1 (2015): 35.

anayasasinda yapilan degiçiklikler ve diger üye ülkelerin birlige katilmasiyla yeni bir anayasa yapimina ihtiyaç duyulmuç ve 5 Aralik 193б tarihinde yeni bir anayasa kabul edilmiçtir.

193б anayasasina göre SSCB, iççi ve köylülerin sosyalist devleti olarak tanimlanmakta ve eçit haklara sahip, serbest bir biçimde katilan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerden oluçan federal bir devlet oldugu ifade edilmektedir. SSCB'de yer alan her bir federe cumhuriyetin, anayasada düzenlenen ilkeler çerçevesinde ve bunlara aykiri olmamak kaydiyla Birligin (federal merkez devletin) yetkisinde olmayan bütün sorunlarla ilgilenme yetkisi bulunmuçtur. SSCB'yi zaman içerisinde oluçturan 15 üye cumhuriyetin her birinin ayri bir anayasasi ve yasalari bulunmuç ve bunlara göre yönetilm^tir.43 1944 yilindan itibaren ise, her bir federe cumhuriyete kendi askeri teçkilatini kurma ve yabanci devletlerde siyasi temsilci bulundurma hakki taninmiçtir. Her bir federe cumhuriyette tek meclisli bir Yüksek Sovyet bulunmasiyla birlikte, bu Sovyet'in (meclisin) üyelerinin seçimleri dört yilda bir yapilmiç ve anayasayi degiçtirme, bWtçe ile ilgili plan ve düzenlemeleri kabul etme, genel/özel af ile ilgili konularda karar verme gibi yetkilere haiz olmuçtur.44 Ayrica belirtmek gerekir ki, üye ülkeler tam olarak bir devlet formatinda yapilanmiç ve eçit haklara sahip birimlerden oluçmuçtur. Ancak RSFSC, diger birimlerden farkli olarak kendi içerisinde federasyon olarak yapilanmiç tek ülke olma özelligine sahip olmuçtur.45 Yani Rusya SFSC, SSCB'nin bir federe devleti olmasinin yaninda, kendi içinde de bir federasyon olma özelligini taçimiçtir.

SSCB anayasasi her ne kadar federalizmden bahsetse de aslinda bu devlet merkeziyetçi ve otoriter bir yapiya sahip olmuçtur. Diger ifadeyle SSCB, çeklen federal yapida olsa da gerçekte üniter bir devlet çeklinde hareket etmiçtir. Batili anlamdaki federalizm anlayiçindan farkli olarak Sovyet sistemindeki merkezi iktidar, federe birimler üzerinde siyasal, ekonomik ve kültürel açidan tam bir denetim yetkisine sahip olmuçtur. Ayrica birimler arasindaki yetki alaninin açik bir çekilde düzenlenmem^ olmasi, sinirlandirilmamasi ve yetki alaninda bir uyuçmazligin meydana gelmesi durumunda hakemlik rolünün üstlenecek bagimsiz yargi organlarinin bulunmamasi SSCB'nin devlet biçiminin gerçek anlamda bir federalizm oldugundan uzaklaçtirmiçtir. Nitekim 193б anayasasi, merkez iktidarin yetkilerini uzun liste halinde siralamiç ve verilen bu yetkilerle merkez idarenin, ekonomik programlari yapma, egitim, saglik, çaliçma gibi tüm kamusal alanlarda temel ilkeleri belirleme yetkilerini tanimiçtir.46 Federe birimlerin bu ilkelere aykiri hareket etmemeleri ile merkezi idarenin yetkileri birlikte d^ünüldügünde, kamusal alandaki tüm düzenlemeler açisindan bu birimlerin merkeze bagli olduklari sonucu çikarilabilir.

Bununla birlikte, belirtmek gerekir ki anayasa, merkez idareye federe birimlerin topraklari üzerinde sinirlari degiçtirme yetkisi tanimiçtir. Her ne kadar bu, federe birimlerin iznine tabi tutulsa da merkezin g^lü olmasi ve komünist partisinin (iktidar parti) devletin tüm birimlerinde söz sahibi olmasi, merkez iktidarin bu yetkisini

43 Esat Çam, ÇagdaçDevletSistemleri (Istanbul: Der Yayinevi, 2000), 220.

44 Ülker Gürkan, "S.S.C.B. Siyasal Rejiminin Ana Hatlari", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21/1 (19б4): 155198.

45 Agir, "Rus Tipi Federalizm", 35.

46 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 43-44.

kullanmasinda olu^abilecek engelleri kolayca a^masini saglami^tir. Bu da SSCB'deki federalizm anlayi^inin sadece §eklen oldugunun bir diger göstergesidir. Ayrica, SSCB'nin federal yapilanmasi ile ilgili olarak komünist partinin de ülke fapinda yaygin olarak te^kilatlanmasi ve her birim bir üst birime bagli olmasi, bunun son a^amasi olarak Moskova'daki genel sekretere kadar uzanmasi, devlet örgütlenmesinin de parti üyelerinden te^kil etmesi, devlet mekanizmasinin i§leyi§inde komünist partiyi hakim kilmakta ve merkeziyetfi yapi güflendirilmektedir. Tüm bu yukaridaki afiklamalar baglaminda SSCB'nin federalizminin Birlikte yer alan cumhuriyetlere gerfek yetkiler tanimayan ve onlari birer idari birimler olarak gören bir anlayi^a sahip oldugu görülmektedir.47 Yani SSCB, §eklen federasyon olarak görülse de uygulamada tam bir üniter devleti gibi hareket etmi^tir.

SSCB'nin son anayasasi olma özelligini ta^iyan 1977 anayasasina göre SSCB, daha önceki anayasalara benzer bir §ekilde fok uluslu sosyalist bir federasyon oldugu ifade edilse de 1985 yilindan itibaren Birlik'te köklü degi^imler ya§anmi§ ve Mihail Gorbafov'un göreve gelmesiyle "glasnost-afiklik" ve "perestroyka-yeniden yapilanma" dönemi ba§lami§tir. Bu politikalarla da ülkede o döneme kadar hakim a§iri merkeziyetfilik femberleri yava§ yava§ kirilmaya ba§lami§tir.48

b) SSCB'nin Siyasal Kurumlari

Sosyalist sistemin ilk uygulama örnegini te^kil eden SSCB, 1917-1991 yillari arasinda 70 yili a§kin süre varligini sürdürmü^tür. Bu süre zarfinda ülkede ba§ka devletlerde örneklerine rastlanmayan fe^itli kurumlar olu§turulmu§ ve devlet görevlerini bu kurumlar vasitasiyla yerine getirmeye fali§mi§tir. SSCB'de devletin temel organlari yatay bir bifimde, e§it güce sahip birer organlar §eklinde düzenlenmemi^tir. Devlette en üst organ olarak yasama yer almi§ ve diger organlari kendi bünyesinde toplami^tir. Yani diger organlarin göreve getirilmesinde, görev ve yetkilerinin belirlenmesinde son sözü söyleyen yasama organi olmu^tur.

Yüksek Sovyet: Yüksek Sovyet, SSCB'nin yasama organidir. SSCB'nin 1977 anayasasinin 108. maddesinde göre Yüksek Sovyet, devlet otoritesinin en yüksek organidir. Bu organ iki meclisli bir yapiya sahip olup, Uluslar Sovyeti ile Birlik Sovyet'inden te^kil etmi^tir. Her iki meclisin üyelerinin fogunlugunu komünist partisinde kayitli olanlar olu^turmasiyla birlikte, az sayida da olsa partili olmayan ancak partiye sempatileriyle taninmi§ olan üyeler de bulunmu^tur.49 Uluslar Sovyeti, ABD'nin Senatosuna benzer nitelik ta^imasiyla birlikte, ülkenin federal yapisina uygun olarak her federe birim belirli sayida milletvekili tarafindan ilgili mecliste temsil edilmi^tir. Bu baglamda Uluslar Sovyeti'ne, cumhuriyetlerden 32, her özerk cumhuriyetten 11, her özerk bölgeden 5 ve her ulusal bölgeden 1 milletvekili fikarilarak temsil edilmi^tir. Bu mecliste toplamda 750 milletvekili bulunmu^tur. Yüksek Sovyet'in ikinci meclisini te^kil eden Birlik Sovyeti ise, ABD'nin Temsilciler Meclisine benzer görünüm arz etmi^tir. Bu meclis federasyon birligini temsil etmesiyle birlikte, milletvekilleri sefim bölgelerine göre

47 §en, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 45.

48 Agir, "Rus Tipi Federalizm," 35.

49 £am, £agda$ DevletSistemleri, 224-225.

her bölgeden eçit sayida seçilmiçtir. Bu meclisin üye sayisi da ayni Uluslar Sovyeti üye sayisi gibi 750'dir.50

SSCB'nin 1977 anayasasinin 95. maddesine göre, her iki meclisin seçimleri, genel, eçit ve gizli oy ilkeleri çerçevesinde yapilmiçtir. 96. maddeye göre de Yüksek Sovyet'e seçilme yaçi 21 olarak belirlenmiçken, seçme yaçi 18 olarak belirlenmiçtir. Seçimler 5 yilda bir yapilmasiyla birlikte, seçim sistemi olarak iki turlu, tek adayli dar bölge çogunluk sistemi benimsenmiçtir. Ancak, seçimlerde tek liste ve tek aday bulundugundan hemen hemen bütün adaylar ilk turda seçilmiçlerdir. Anayasanin 100. maddesine göre de aday gösterme hakki Komünist Partisine, meslek sendikalarina, iççi kolektiflerine, kooperatiflere, gençlik birliklerine vb. örgütlenmelere taninmiçtir.

1977 anayasasina göre, her iki meclis yetkileri bakimindan eçit haklara sahip olmuçtur. Bu baglamda, ilgili anayasanin 108. maddesine göre, Yüksek Sovyet'in yetkileri arasinda SSCB anayasasini kabul edilmek ve degiçtirmek, SSCB'ye yeni cumhuriyetlerin kabul edilmesine karar vermek, yeni özerk cumhuriyet ve özerk bölgelerin kurulmasini onaylamak, ekonomik ve sosyal planlamalarin kabul edilmesine, devlet bü^esini ve bunlarin uygulanmasina iliçkin raporlari onaylamak, Yüksek Sovyet'e karçi sorumlu olacak organlarin kurulmasina karar vermek gibi yetkiler anayasa tarafindan münhasiran Yüksek Sovyet'e verilmiçtir. SSCB genelinde uygulanacak kanunlarin kabul edilmesi de Yüksek Sovyet'in görevleri arasinda siralanmiçtir. Ayrica, Yüksek Sovyet'in Yüksek Sovyet Prezidyumu üyelerini, Bakanlar Konseyi üyelerini, Yüksek Mahkeme üyelerini, Genel Savci gibi devletin önemli mevkilerinde bulunan görevlileri seçme yetkisi bulunmuçtur. Kanun tasarilarini önerme yetkisi her iki meclise taninmasiyla birlikte, bu meclislerde bulunan komisyonlara, Yüksek Sovyet Prezidyumuna, Bakanlar Konseyine, milletvekillerine, SSCB'ye üye ülkelerin en üst organina (Cumhuriyetlerdeki Yüksek Sovyetlere), SSCB Yüksek Mahkemesine ve SSCB Genel Savcisina taninmiçtir. Sunulan tasarilarinin kanunlaçmasi için, Yüksek Sovyet'in her iki meclisi tarafindan salt çogunlugu ile kabul edilmesi gerekmiçtir.

Yüksek Sovyet, SSCB'nin en yüksek ve en önemli organi olarak kabul edilse de uygulamada hal böyle olmamiçtir. Çünkü anayasa, Yüksek Sovyet'in yilda iki kez toplanmasini öngörmü^ ve yapilan toplantilar bir haftayi geçmemiçtir. Durum böyle olunca Yüksek Sovyet'in yaptigi bütün iç Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafindan alinan kararlari onaylamaktan öteye geçmemiçtir.51

Yüksek Sovyet Prezidyumu: Yüksek Sovyet Prezidyumu, SSCB'ye özgü, baçka 0

ülkelerde örnegi bulunmayan bir organdir. Yüksek Sovyet Prezidyumu, Yüksek Sovyet'in 2

z

toplanti döneminde olmadigi durumlarda, iktidarin devamliligini saglamak amaciyla, ù

Q m ^

onun görevlerine yerine getiren ve yetkilerini kullanan temel organlardan biridir. Yüksek < S Sovyet Prezidyum üyeleri, Yüksek Sovyet'in her iki meclisinin birleçik oturumunda, & ® milletvekilleri arasindan seçilmiçtir. Toplam 39 üyesi bulunan bu organ, bir baçkan, |79| baçkan yardimcisi, SSCB'ye üye cumhuriyetlerden gelen ayrica 15 baçkan yardimcisi, bir sekreter ve 21 üyeden teçkil etmiçtir.52

50 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 46.

51 Gürbüz, Kar$ila$tirmah Politik Sistemler, 160.

52 "Konstitutsiya SSSR", Statya 120, (1977], eriçim 01.07.2022, https://statearchive.ru/467

Yüksek Sovyet Prezidyumu, devletin ana politikalarini ve bunlarin uygulama esaslarini oluçturan temel karar organ olarak kabul edilmesiyle birlikte, görev ve yetkileri 1977 SSCB anayasasinin 121.-123. maddeleri arasinda düzenlenmiçtir. Buna göre, bu organin görev ve yetkileri, devlet baçkanligi ile ilgili olan görev ve yetkileri ile Yüksek Sovyet'in görevde bulunmadigi dönemlerde vekâleten kullandigi göreve ve yetkiler çeklinde ikili siniflandirilma yapilmaktadir. Devlet Baçkanligi ile ilgili olarak görevleri, Yüksek Sovyeti olaganüstü toplantiya çagirmak; aralarinda sürekli uyuçmazligin yaçanmasi halinde her iki Sovyeti (meclisi] feshetmek; gerektiginde referanduma baçvurmak ve antlaçmalari onaylamak çeklindedir. Yüksek Sovyet'e vekâleten kullandigi görev ve yetkileri arasinda ise, sonradan Yüksek Sovyet'in onayina sunmak üzere SSCB yasalarinda degiçiklik yapmak ve bakanlar konseyinin bazi üyelerinin görevine son vermek çeklide ifade edilebilir.53 Ayrica, anayasada siralanan yetkileri arasinda, Yüksek Sovyet sürekli komisyonlarinin koordinasyonunu saglamak, anayasa ve kanunlarin uygulanmasini gözetmek, kanunlari yorumlamak, uluslararasi anlaçmalari onaylamak veya bunlardan çekildigini bildirmek, kanunlara aykiri oldugu gerekçeleriyle bakanlar konseyi tarafindan veya cumhuriyet Yüksek Sovyetlerin kararlarini iptal etmek, vatandaçlik verilmesini veya çikarilmasini karara baglamak, bakanliklarin kurulmasina veya yapilarinda degiçikliklerin yapilmasina karar vermek, federe birimlerin sinirlarinda degiçiklik yapmak gibi ve daha birçok yetkisi de bulunmaktadir.54

Görüldügü gibi, Yüksek Sovyet Prezidyumu kismen yürütme, kismen de yasama görevlerini üzerinde toplayan bir kolektif organdir. Bu baglamda, yukarida ifade edilen devlet baçkanligi ile ilgili kullandigi yetkiler asaleten kullanirken, yasamayla ilgili olarak Yüksek Sovyet yerine kullandigi yetkileri vekâleten kullanmaktadir.55

Bakanlar Konseyi: 1977 anayasasi, SSCB'de yürütmenin en üst organi olarak Bakanlar Konseyi'ni kabul etmiçtir. Bakanlar Konseyi üyeleri, Yüksek Sovyet'in her iki meclisinin birleçik toplantisinda seçilmiçler ve Yüksek Sovyet'in toplanti halinde oldugu dönemlerde bu organa, toplanti halinde olmadigi dönemde ise, Yüksek Sovyet Prezidyum'una karçi sorumlu olmuçlardir. SSCB Bakanlar Konseyi üyeleri arasinda konsey temsilcisi (baçbakan], yardimcilari, idari içler baçkani, bakanlar ve devlet komite baçkanlari ile birlikte, federe cumhuriyetlerde bulunan Bakanlar Konseyi'nin temsilcileri (baçbakanlari] de yer almiçtir. Ayrica bu konseye, konsey temsilcisinin önerisi üzerine Yüksek Sovyet'in karari ile diger kurum ve kuruluçlarin baçkanlari da dâhil edilebilmiçlerdir.56 Yüksek Sovyet ve Yüksek Sovyet Prezidyumu'nun Bakanlar Konseyi üyelerini degiçtirme yetkisi bulunurken, Bakanlar Konseyi'nin meclisi feshetme yetkisi bulunmamiçtir. Zira anayasal düzenlemede de Bakanlar Konseyi Yüksek Sovyet'e bagli bir organ niteligi taçimiçtir.

Bakanlar Konseyi, Yüksek Sovyet ve Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafindan alinan kararlari uygulayan organdir. Yürütmenin en yüksek organi sifatiyla Bakanlar Konseyi, devlet bürokrasisinin de en tepesini oluçturmaktadir. Çok sayida üyesi bulunan (100

53 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 48.

54 "Konstitutsiya SSSR", Statya 121-122.

55 Gürbüz, Kar$ila$tirmali Politik Sistemler, 160.

56 "Konstitutsiya SSSR", Statya 128-130.

civarinda) Bakanlar Konseyi'nin çaliçmalarini kolaylaçtirmak amaciyla üye bakimindan daha az sayida olan bir de Bakanlar Konseyi Prezidyumu bulunmuçtur. Bu organda konsey temsilcisi ile yardimcilarinin yer almasiyla birlikte bir tür "kabine"lere benzemiçtir.57 Bu organin altinda, hiyerarçik bir yapi içerisinde çeçitli bakanliklar ve devlet komiteleri yer almiçtir. Bakanliklar, Birlik bakanlari ve federe bakanlar çeklinde ikiye ayrilmiçtir. Birlik bakanliklarin, federe bakanliklar üzerinde hiyerarçik yetkileri bulunmuçtur. Yani Birlik bakanliklari, federe bakanliklar tarafindan çikarilan kararname veya emirlerin uygulamasini iptal edebilmiçlerdir.58

Bakanlar Konseyi'nin görevi yukarida da belirtildigi gibi Yüksek Sovyet ve Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafindan verilen görevleri yerine getirmektir. Ancak bunun yaninda SSCB anayasasi Bakanlar Konseyi'nin görev ve yetkisini uzun liste halinde düzenlemi^tir. Bu baglamda ilgili organin görev ve yetkileri arasinda: Ekonomik, sosyal ve kültürel geliçimi saglamaya yönelik önlemler çerçevesinde; dogal kaynaklarin kullanimi ve korunmasi için gerekli faaliyetlerde bulunmak, halkin refah ve kültürel seviyesini arttirmaya yönelik önlemleri belirlemek ve bunlari uygulamak, sanayi ve tarim içletmelerinin idaresini yürütmek, SSCB'nin ekonomik ve sosyal geliçimini saglamak amaciyla uzun ve kisa süreli planlar yapmak ve bunlari uygulanmasina yönelik bütçe düzenlemelerini yaparak Yüksek Sovyet veya Yüksek Sovyet Prezidyumu'nun onayina sunmak, devlet çikarlarini, sosyalist mülkiyeti, vatandaçlarin hak ve özgürlüklerini korumak ve kamu düzenini saglamaya yönelik önlemler almak, SSCB'nin devlet güvenligini saglamak, SSCB'nin silahli kuvvetlerinin geliçimine yönelik düzenlemeler yapmak, asker alimlariyla ilgili kararlar vermek, baçka devletlerle uluslararasi ticaret, ekonomik, bilimsel ve kültürel alanlarda içbirliginin saglanmasina yönelik tedbirler almak,59 Bakanlar Konseyi'nin görev ve yetkileri arasindadir. Ayrica SSCB anayasasi bu organa, kanunlarin uygulanmasina ve Yüksek Sovyet ile Yüksek Sovyet Prezidyumu'nun kararlarinin yerine getirilmesine yönelik, kararname ve emir çikarma yetkisi tanimiçtir.

Komünist Parti: Tek partinin hâkim oldugu Sovyet sisteminde, devlet iktidarina hâkim olan parti Sovyetler Birligi Komünist Partisi olmuçtur. SSCB'de devletin yaninda asil iktidar sahibi komünist partisidir. Komünist partisi, tüm siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarin lokomotifi olmasinin yaninda devletin tüm kurumlarini kontrol altinda tutmuçtur.60 Komünist Parti, anayasada düzenlenmesiyle birlikte, SSCB'de tek parti olma özelligini taçimiç ve hükümetin temel politikalarini belirleyen bir organ olmuçtur. Ülkeyi ilgilendiren bütün önemli konular partide görü^ülmü^ hükümet de bunlari tasdik etmiçtir. Hükümet ile parti bir bütün olarak görüldügünden aralarinda görü^ ayriligi da pek yaçanmamiçtir.61

Komünist Partinin yüksek organlari (merkez organlari], kongre, merkez komitesi, merkez kontrol komitesi, politbüro ve sekreterliktir. Parti kongresi, partinin en yüksek organi olup, parti merkez komitesini seçmek ve partinin genel faaliyetlerini denetlemekle görevlidir. Parti merkez komitesi, kalabalik bir kurul olmakla birlikte, parti çaliçmalarini

57 Çeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku (Ankara: Turhan Kitabevi, 2007], 55.

58 "Konstitutsiya SSSR," Statya 134.

59 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 50.

60 Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 55.

61 Gürkan, "S.S.C.B. Siyasal Rejiminin Ana Hatlari", 191.

denetlemek ve partiyi temsil etmekle görevlidir. Parti merkez komitesi, kongrenin toplandigi iki kongre arasindaki dönemde partinin faaliyetlerini yöneten organdir. Parti merkez komitesi de kendi üyeleri arasindan bir politbüro seçmektedir. Politbüro hem partinin hem de devletin en yüksek yetkili siyasal karar organi olup, ülkeyi ilgilendiren konularda son söz politbüro tarafindan söylenm^tir.62 Politbüro'nun üyeleri, ülkenin en g^lü yöneticilerinden oluçmasiyla birlikte, Komünist Partisi genel sekreteri, Bakanlar Konseyi temsilcisi (baçbakan], partinin yüksek düzeydeki bazi diger sekreterleri, bazi federe cumhuriyetlerinin komünist partisinin genel sekreterleri, savunma bakani, Devlet Güvenlik Komitesi (KGB] baçkani ve diçiçleri bakani gibi devletin önemli mevkilerinde bulunan yöneticilerden teçkil etmiçtir.63 Sekreterlik ise, Politbüro'ya göre daha dar bir kurul olup, partinin önemli bir birimi durumundadir. Bu kurulun baçkani, ayni zamanda komünist partisinin genel sekreteridir. Yani genel sekreter hem devletin hem de partinin en g^lü adamidir. Sekreterligin, ülkede ve dünyada siyasal geliçmeleri takip ederek Politbüro'nun gündeminin ve temel siyasetin belirlenmesine yardimci olmak, aldigi kararlarin uygulanmasini denetlemek, üst düzey yöneticileri seçmek ve bunlari denetlemek gibi önemli görevleri bulunmuçtur.64

Komünist partinin organlari, SSCB'nin ortaya çikmasindan bu yana devletin tüm organ ve birimlerinde etkili rol oynamiçlardir. Yani asil devleti yöneten ve yukaridaki devlet organlarini oluçturan komünist partisi olmuçtur. Partide devlet ile ilgili herhangi bir konu görüçülerek karara baglanmiç ise, devlet organlarinin bunlari uygulamaktan baçka çareleri bulunmamiçtir. Nitekim devlet organlarinin baçinda bulunan yöneticiler de zaten komünist partisinin birer üyeleri olup, partide alinan kararlar neticesinde bu görevlere atanmiçlardir. Dolayisi ile komünist parti, devletin tüm gücünü kontrol altinda tutan ve aldigi kararlar neticesinde devletin tüm organlarini faaliyete geçiren bir parti olmuçtur.

Yargi Te$kilati: SSCB'de yargi teçkilatlari diger ülkelerde oldugu gibi, mahkemelere verilmiçtir. Yani anayasaya göre adalet sadece mahkemeler tarafindan gerçekleçtirilmiçtir. Ülkede, SSCB Yüksek Mahkemesi, Federe Cumhuriyetler Yüksek Mahkemesi, Özerk Cumhuriyet Mahkemeleri, Yöre (Kray] Mahkemeleri, Il Mahkemeleri, §ehir Mahkemeleri, Özerk Bölge Mahkemeleri, Özerk Semt (Okrug] Mahkemeleri, Ilçe (çehir] Mahkemeleri ve Askeri Mahkemeler olmak üzere çok çeçitli mahkemeler bulunmuçtur.65 SSCB'de yargiya ayri bir organ çeklinde bakilmamiç ve idarenin bir parçasi çeklinde kabul edilmiçtir.66 SSCB'de yargiçlar, en alt basamak olan Ilçe (çehir] Mahkemeleri haricinde bulunduklari düzeyin Sovyetleri tarafindan seçilmiçlerdir. Ilçe (çehir] Mahkemeleri üyeleri ise, dogrudan ilgili birimde ikamet eden vatandaçlar tarafindan seçilmiç ve seçimlerde eçit ve gizli oy ilkeleri uygulanmiçtir. Seçilen üyelerin görev süreleri beç yil olarak belirlenmesiyle birlikte sorumluluklari halka karçi olmuçtur.67 Yukarida belirtildigi gibi diger mahkemelerin üyeleri ise, bulunduklari

62 Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 55-56.

63 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 56.

64 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 57.

65 "Konstitutsiya SSSR", Statya 151.

66 Gürkan, "S.S.C.B. Siyasal Rejiminin Ana Hatlari," 185.

67 "Konstitutsiya SSSR", Statya 152.

düzeyin Sovyetleri tarafindan sefilmi^tir. Bu mahkemelerin de görev süreleri be§ yil olarak belirlenmi^tir. SSCB 1977 anayasasi tüm mahkemelere bagimsizliklarini 155. maddesinde tanimi§ olsa da 152. maddesi ile mahkemelerin bulunduklari düzeydeki Sovyet'lere kar§i sorumlu olduklarini ve bu organlar tarafindan kanunlar ferfevesinde görevden uzakla^tirilabileceklerini belirtmi^tir.

SSCB'de en yüksek yargi organi olarak SSCB Yüksek Mahkemesi bulunmaktadir. SSCB Yüksek Mahkemesi üyeleri, SSCB Yüksek Sovyeti tarafindan sefilmi^ler ve bu organa kar§i sorumlu olmu^lardir. SSCB Yüksek Mahkemesi, SSCB ve federe cumhuriyetlerinde bulunan tüm yargi organlarinin eylem ve faaliyetlerini denetleme yetkisine sahip olmu^tur. Yüksek Mahkeme bir ba^kan temsilciliginde, ba^kan yardimcilari, üyeler ve federe cumhuriyetlerin Yüksek Mahkeme ba^kanlari §eklinde toplanmi^tir. SSCB Yüksek Mahkemesi, di^inda ba§ka bir federal düzeyde mahkeme bulunmami^tir.

SSCB'de yargi ile ilgili deginilmesi gereken bir diger organ prokuraturalardir (savciliklar). Rusya'nin geleneksel bir kurulu^u olan prokuratura, Vladimir Lenin'in iktidari ele gefirmesi ile yeniden düzenlenmi§ ve devlet i^lemlerinin yasalligini saglayacak genel bir denetim organi olarak meydana getirilmi^tir. SSCB'de prokuratura, geleneksek savcilik görevinin yaninda, bireylerin haklarini korunmasi ve her düzeydeki yönetim organlarinin kanunlara uymasini saglamasi gibi görevleri de bulunmaktadir. Bunun ifin de elinde bulunan en önemli yetki, yanli§ karar veren bir organa kar§i bir üst organi devreye sokabilme yetkisinin olmasidir.68 SSCB'nin 1977 anayasasina göre, SSCB Genel Savcisi (Генеральный Прокурор], Yüksek Sovyet tarafindan be§ yillik bir görev ifin sefilmi§ ve toplanti halinde oldugu dönemde bu organa kar§i, toplanti halinde olmadigi dönemde ise Yüksek Sovyet Prezidyum'una kar§i sorumlu olmu^tur. Federe birimlerin genel savci ve savcilari ise, basamaklarina göre bir üst savcilik tarafindan atanmi^lardir. Bu düzeydeki genel savci ve savcilarin da görev süreleri be§ yil olarak belirlenmi^tir. Prokuratura organlarinin faaliyetlerini, hangi düzeyde olduguna bakilmaksizin yerel yönetim organlarindan bagimsiz bir §ekilde yerine getirilmi§ ve sadece SSCB Genel Savcisina kar§i sorumlu olmu^tur.69 Prokuratura'larin, kanunlarin uygulanmasina yönelik, bütün bakanliklarda ve bagli kurulu^larinda, devletin diger tüm kamu kurum ve kurulu^larinda, yerel organlarda, kooperatiflerde, kamu görevlileri ve bireyler üzerinde her türlü denetim yetkisi bulunmu^tur.

c) SSCB'de Hükümet Sisteminin i?leyi?i

SSCB hükümet sistemine genel olarak bakildiginda kuvvetler ayriligindan söz etmek mümkün degildir. Bu sisteme hakim olan ilke kuvvetlerin birligidir. Kurumsal olarak devletin tüm yetkileri SSCB'nin meclisi olan Yüksek Sovyet'te toplanmi^tir. Q m z Organlar arasinda da güf payla^imi yatay degil dikey bir bifimde formüle edilmi^tir. g Я "

oi ON" ®

Devletin tüm yetkileri Yüksek Sovyet'te toplanmakta ve dikey bir bifimde a^agiya dogru -

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

dagilmaktadir.

SSCB'nin Yüksek Sovyet'i, federal yapiya uygun olarak Uluslar Sovyeti ve Milletler Sovyeti §eklinde iki meclisli bir yapiyi arz etmi§ ve yilda iki defa toplanarak, toplantilari

о Q

68 Cem Erogul, Anatüzeye Giri$ (Anayasa Hukuku'na Giri$) (Ankara: Imaj Yayinevi, 2013], 133.

69 "Konstitutsiya SSSR," Statya 165-168.

bir haftayi gefmemi^tir. Bu iki toplanti dönemi arasinda ise, Yüksek Sovyet'in yetkileri, yine bu organ tarafindan senilen Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafindan kullanilmi^tir. Yüksek Sovyet Prezidyumu bir anlamda parlamentolarda bulunan Ba^kanlik Divani §eklinde hareket etmi^tir. Yüksek Sovyet Prezidyumu Yüksek Sovyet'e taninan tüm yetkileri kullanmasiyla birlikte, yürütme ile yargi organlari Yüksek Sovyet Prezidyumu'na kar§i sorumlu olmu^tur. Bu organ, hiyerar^ik yapida a^agisinda yer alan yürütme ile yargiyi denetleyebilmi§ ve gerektiginde de görevden uzakla§tirabilmi§tir. Yüksek Sovyet Prezidyumu, daha sonra (toplanti döneminde] Yüksek Sovyet'e onaylatmak üzere kanun degi^ikliklerini yapma yetkisine de sahip olmu^tur. Bu anlamda ilgili organ devlet otoritesinin kullanilmasinda Yüksek Sovyet ile birlikte devletin en tepesinde bulunmu^tur.

Yüksek Sovyet ve Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafindan alinan kararlar, Bakanlar Konseyi tarafindan uygulanmi^tir. Yani Bakanlar Konseyi, yürütmenin en üst organi ve federal hükümetidir. SSCB'de yürütme organi ayri bir yetki olarak düzenlenmemi^tir. Bakanlar Konseyi üyeleri, Yüksek Sovyet tarafindan sefilmi§ ve toplandi döneminde bu organa kar§i, toplanti döneminde olmadiginda ise, Yüksek Sovyet Prezidyumu'na kar§i sorumlu olmu^tur. Bakanlar Konseyi'nin Yüksek Sovyet'i veya Yüksek Sovyet Prezidyumu'nu feshetme yetkisi bulunmami^tir. Yani SSCB'nin hükümet sisteminde yürütmenin yasamayi feshetme yetkisi yoktur. Bakanlar Konseyi, Yüksek Sovyet veya Yüksek Sovyet Prezidyumu'na bagli bir organ niteligi ta^imasi dolayisi ile bu organlar tarafindan konsey üyeleri görevden alinabilmi^tir. Bakanlar Konseyi'nin Yüksek Sovyet ve Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafindan kabul edilen kanun ve emirlere aykiri olmamak kaydiyla, kararname ve emirler fikarma yetkileri bulunmu^tur. Bununla birlikte, belirtmek gerekir ki, SSCB'de devlet yapilanmasi dikey bir görünüm arz ettiginden Birlik bakanlarinin, federe bakanlar üzerinde hiyerar^ik yetkileri bulunmu^tur. Yani Birlik bakanlari, federe bakanliklar tarafindan fikarilan kararname veya emirlerin uygulamasini iptal edebilmi^tir.

Yargi organi da anayasada ayri bir yetki olarak düzenlenmemi^tir. Anayasa, mahkemelerin bagimsizligini ve ancak kanunlara bagli olduklarini belirtmi§ olsa da yargi mensuplari ve prokuratura (savcilik) üyeleri Sovyetlere kar§i sorumlu olmu^tur. Ayrica ülkede SSCB Yüksek Mahkemesi ve SSCB Genel Savcisi bulunmu^tur. Bu iki organ alanlarina göre, ülkede bulunan tüm yargi ve savcilik kurumlarinin en üstünde yer almi§ ve hiyerar^ik düzende altinda bulunan tüm organlarin eylem ve faaliyetlerini denetleyebilmi^tir. SSCB Yüksek Mahkeme üyeleri ile SSCB Genel Savcisi, SSCB Yüksek Sovyeti tarafindan sefilmi§ ve toplanti döneminde bu organa kar§i, toplantida olmadigi dönemlerde ise, Yüksek Sovyet Prezidyumu'na kar§i sorumlu olmu^tur. Bu baglamda anayasa yasama organina yargi mensuplarini görevden alma yetkisi tanimi^tir.

Görüldügü gibi, SSCB'de devlet otoritesinin en tepesinde SSCB Yüksek Sovyeti bulunmaktadir. Diger organlar ise, kendilerine taninan yetki ve sinirlar ifinde hareket etmekte ve bunlarin di^ina fikamamaktadir. Devletin tüm otoritesini kendi etrafinda toplayan Yüksek Sovyet, aldigi kararlari uygulamak üzere yine kendisi tarafindan tayin edilen ve yürütme organi olarak nitelendirilen Bakanlar Konseyi'ne vermektedir. Yani SSCB hükümet sisteminde hem yasama hem de yürütme yetkisi meclise ait olmaktadir.

Yargi, anayasada her ne kadar bagimsiz olarak tanimlansa da sonuç itibari ile yine Sovyetler tarafindan seçilmiç ve bu organa karçi sorumlu olmuçtur. Sistemin bütün bu özellikleri birlikte dü^ünüldügünde, ülkede devlet otoritesini elinde bulunduran tek organ Sovyetler yani meclisler oldugu görülmektedir. Dolayisi ile SSCB'nin hükümet sistemine hâkim olan ilke kuvvetler birligi olmaktadir.

SSCB'de devlet otoritesi anayasa ve düzenlemelere göre Sovyetlerin (meclislerin] elinde bulunsa da ülkede gerçek güce sahip olan yapi Sovyetler Birligi Komünist Partisi olmuçtur. Komünist parti, SSCB'deki tüm otoritenin ya dogrudan ya da dolayli olarak sahibi ve siyasal karar organi olmuçtur. Ülkede parti karari olmadan, bir iç yapma olanagi bulunmamiçtir. SSCB'de devlet faaliyetlerinin tamami, partinin denetim ve gözetimi altinda gerçekleçmiçtir.70 Devletin Yüksek Sovyet'i, Yüksek Sovyet Prezidyumu, Bakanlar Konseyi gibi kurumlari her ne kadar parti diçinda ayri birer devlet organlari olarak görülse de gerçekte durum böyle olmamiç ve aralarinda siki bir iliçki mevcut olmuçtur. Çünkü bir kere bu organlara seçilen üyelerin dogrudan ya da dolayi olarak parti ile iliçkileri bulunmuçtur. Ayrica partinin karari olmadan bu organlara atanmak veya seçilmek nerdeyse imkânsiz olmuçtur.

Komünist partisinin içinde g^ baglaminda özellikle Politbüro ve Sekreterlik dikkat çekmektedir. Bu organlarda partinin en önemli isimleri yer almiç ve devlette izlenecek politikalar bu organlarda belirlenmiçtir. Politbüro'da yukaridaki bölümlerde de belirtildigi gibi, parti sekreteri, Bakanlar Konseyi baçkani, yardimcilari, savunma bakani, diçiçleri bakani, KGB baçkani ve diger önemli mevkilerde bulunan görevliler yer almiçtir. Yürütmenin en üst organi sifatiyla Bakanlar Konseyinde bir kararname veya emir çikarilirken, mutlaka Politbüro'nun denetiminden geçtikten sonra yayinlanabilmiçtir. Parti sekreterliginin de çok önemli görev ve yetkileri bulunmuçtur. Bir kere, bakanliklarin görevlerinin yapip yapmadiklarinin denetimini gerçekleçtiren organ parti sekreterligi olmuçtur. Bunun yaninda, Politbüro ve Merkez Komiteye tasari ve bilgi derleme içi yine sekreterlik tarafindan gerçekleçtirilmiçtir. Partinin alt birimlerine de direktif gönderen ve atamalari gerçekleçtiren sekreterliktir. Devletin karar alma mekanizmasi üzerinde de sekreterligin dolayli olarak önemli etkileri bulunmuçtur. Çünkü devletin (bakanlik, komite baçkanligi, elçilikler, sendikalar, federe cumhuriyet bakanlar konseyi baçkanlari, üniversite rektörleri gibi] önemli atamalarinda isimleri öneren organ parti sekreterligi olmuçtur.71

Sonuç olarak, SSCB'de devlettin otoritesi, anayasa ve kanunlara göre seçimle gelen 0

organlari tarafindan kullanilsa da gerçekte durum farklilik arz etmiçtir. Komünist partisi 2

z

devlet kurumlarina yapilacak seçimlerde çok etkili olmuç ve dogrudan ya da dolayli ù

Q m ^

olarak partiye yakin olmayan birinin seçilmesine nerdeyse imkân tanimamiçtir. Bununla < S birlikte, komünist partisi, devletin diger kurumlarina da atamalarda etkili olmasinin & ® yaninda SSCB'nin temel siyasetinin belirlenmesinde ve temel organlarin |85| yönlendirilmesinde en önemli kurum olmuçtur.

3) SSCB'nin Son Dönemlerinde Yapilan Sistem Degiçikligi ve Dagilmasi

70 Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 55.

71 Gürbüz, Kar$ila$tirmah PolitikSistemler, 161-162.

Devrim ve iç savaçlar neticesinde kurulan SSCB, Vladimir Lenin'in ölümünden sonra iktidara geçen Josef Stalin liderliginde varligini devam ettirmiçtir. 1941-1945 yillari arasinda SSCB, Adolf Hitler Almanya'sini yenilgiye ugratmiç ve bu savaçtan sonra Batili devletler ile SSCB arasinda soguk savaç dönemi baçlamiçtir. Josef Stalin'in ölümünden sonra Sovyetler Birligi'nin baçina Nikita Kruççev geçmiçtir. Nikita Kruççev döneminde uygulanan politikalar sürekli olarak diger parti üyeleri ve çaliçma arkadaçlari tarafindan eleçtirilmiç ve uzlaçilmasi zor olan tavirlari dolayisi ile 1964 yilinda görevden uzaklaçtirilarak yerine Leonid Brejnev getirilmiçtir. Leonid Brejnev döneminde SSCB'de soguk savaçtan belirgin bir uzaklaçma yaçanmiç olsa da ülkenin kati diktatoryal yönetiminde degiçiklik söz konusu olmamiçtir. Daha sonraki süreçte 1982 yilinda Yuri Andropov ve 1984 yilinda da Konstantin Çernenko SSCB'nin yönetimini ele almiçlardir. 1985 yilina gelindiginde ise Konstantin Çernenko'nun vefati üzerine SSCB'nin baçina Mihail Gorbaçov geçmiçtir.72

Mihail Gorbaçov'un SSCB'nin baçina geçmesiyle yenileçmenin ve degiçimlerin gerekli oldugunu ileri sürerek "perestroyka- yeniden yapilanma" ve "glasnost- çeffaflik" sloganlariyla yeni bir politik hareketi baçlatmiçtir.73 Gorbaçov ile baçlatilan bu hareket, çok partili sisteme geçmek, basin organlarina özgürlük tanimak ve vatandaçlara özel mülkiyetin verilmesi gibi konularda yogunlaçmiçtir. Bu dogrultuda da Gorbaçov bir taraftan iletiçim araçlarini serbest birakma diger taraftan da anayasada köklü degiçiklikler yapma yoluna giriçmiçtir.74 Bununla birlikte, ABD ile özellikle silahsizlanma konusunda bir uzlaçmaya varmayi, kendi görüçlerini destekleyecek kadrolar oluçturmayi, yetkilerini arttirmayi ve komünist partinin gücünü azaltmayi amaçlamiç ve bunlari gerçekleçtirmek için hareket etmiçtir.75 Haziran 1988'e gelindiginde de Sovyetler Birligi Komünist Partisi'nin 19. Konferansinda yapilacak bu reformlar ilk defa kapsamli bir çekilde dile getirilmiçtir. Bu konferansta ileri sürülen d^ünceler sistemin temelini degiçtirecek nitelikte olmuç ve hukuku temel alan sosyalist bir devlet kavrami benimsenmiçtir.76 Ayrica siyasi sistemin, devlet teçkilatinin ve hükümet organlarinin yeniden yapilandirilmasindan söz etmiç ve kuvvetli bir baçkanlik sisteminin getirilmesini istemiçtir. Bu konferansin sonunda Gorbaçov'un ileri sürmüç oldugu gör^ler dogrultusunda, ekonomide yeniden yapilanmayi daha ileri bir noktaya taçimak, siyasi sistemi demokratikleçtirmek, bürokrasi ile mücadele etmek, çeffafligi teçvik etmek, hukuk sistemini geliçtirmek ve komünist partisi ile hükümetin birbirinden ayrilmasini saglamak gibi konularda birtakim kararlar alinmiçtir.77

Konferansta alinan kararlar, Aralik 1988'de Yüksek Sovyet tarafindan yapilan anayasa degiçikligi ile hayata geçirilmiçtir. Bu degiçiklikler yasama ile yürütme organlarini yeniden yapilandirmiç ve seçim sistemi de kökten degiçmiçtir. Buna göre, 1500 olan Yüksek Sovyet'in üye sayisi her bir mecliste 271 üye olmak üzere 542'ye

72 Ümmühan Elçin Ertugrul, "Rusya Federasyonu," Çagdaç Siyasal Sistemler içinde, ed. B. Aykaç & Ç. Durgun (Ankara: Alter Yayinlari, 2015], 369.

73 John McCormick, Karplaçtirmali Siyaset veyönetim Sistemleri, çev. Musa Ceylan (Ankara: Felix Kitap, 2020], 398.

74 Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 57.

75 Ertugrul, "Rusya Federasyonu", 369.

76 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 64.

77 Ertugrul, "Rusya Federasyonu", 369.

d^ürülm^ ve toplanma dönemleri arttirilmiçtir. Bununla birlikte, Halk Vekilleri Kongresi adinda yeni bir organ kurulmuçtur. Bu organin üye sayisi 2250 olmakla birlikte, ^te biri nüfus tabanina göre, ^te biri milliyetler tabanina göre ve diger ^te biri de baçta komünist partisi olmak üzere toplumsal kuruluçlar tabanina göre seçilmiçtir. Halk Vekilleri Kongresi'nin, Yüksek Sovyet üyelerini kendi üyeleri arasindan seçmek ve bu organi denetlemek gibi birçok görev ve yetkisi bulunmuçtur.78 Bu çekilde de Yüksek Sovyet ilk defa gerçek anlamda halk tarafindan ve iki dereceli seçim sistemi ile seçilmiçtir.79

Devam eden s^eçte Mihail Gorbaçov, hükümetin komünist partinin denetiminden çikmasi ve SSCB'nin temsil organlarinin hantal ve yavaç yapilari nedeniyle hükümeti yeterince denetlemedikleri gerekçesiyle ve kendi otoritesini de g^lendirmek amaciyla ülkede bir devlet baçkanligi makaminin oluçturulmasi gerektigini ileri sürmüçtür. §ubat 1990'a gelindiginde de Yüksek Sovyet, SSCB'de baçkanlik makaminin oluçturulmasina yönelik hazirlanan anayasa degiçikligi paketine onay vermiçtir. Buna göre, SSCB devlet baçkaninin seçimlerinin beç yilda bir ve genel seçimlerle yapilacagi öngörülmüçtür. Ancak Mihail Gorbaçov, seçilmesini riske atmamak amaciyla ilk baçkanin Halk Vekilleri Kongresi tarafindan seçilecegini düzenlemelerle güvence altina almiçtir. Bununla birlikte seçilecek devlet baçkanina, kanun teklifi sunma, kanunlari veto etme, hükümet üyelerini atama, uluslararasi iliçkilerde devleti en yüksek düzeyde temsil etme, ülke savunmasini denetleme, referanduma baçvurma, SSCB'nin herhangi bir bölgesinde olaganüstü hâl ve sikiyönetim ilan etme, anayasaya aykiri oldugu veya insan hak ve özgürlüklerine ters düçtügü gerekçeleriyle hükümet kararlarini iptal etme gibi çok sayida görev ve yetki verilmiçtir. Baçkanlik makaminin yani sira, Baçkanlik Konseyi ve Federasyon Konseyi adi altinda da ayri iki kurum daha kurulmuçtur. Baçkanlik Konseyi, ülkenin sosyal, ekonomik, uluslararasi iliçkiler ve savunma gibi konularda temel politikalarin belirlenmesinde baçkana bilgi ve gör^ sunmak için oluçturulmuç bir konsey olmuçtur. Ancak siyasal arenada pek de baçarili olamamiçtir. Federasyon Konseyi ise, SSCB'de bulunan cumhuriyetlerin Sovyet baçkanlari ile özerk bölgelerin baçkanlarinin katilimi ile oluçturulmuç ve temel görevi birlikte bulunan birimleri baçkanlik kurumu nezdinde temsil etmek ve birlik birimleri arasinda iliçkileri düzenlemek gibi görevleri bulunmuçtur.80

Ayrica SSCB'nin dagilma dönemi öncesinde bir diger önemli degiçiklik, Bakanlar Konseyinin, Bakanlar Kuruluna dön^türülmesidir. Kasim 1990 tarihinde Gorbaçov, 0

Yüksek Sovyet'te karçi yaptigi konuçmada Bakanlar Konseyini kaldirarak yerine baçkanin 2

z

altinda yer alacak bir kabinen oluçturmasini istemiçtir. Buna istinaden, 1991 yilinin ù

Q m ^

baçindan itibaren yürütme organi bu istek dogrultusunda yapilandirilmiç ve Mart < S >j 1991'den baçlayarak da yürütmenin yapisi bu esaslara göre resmi olarak kurulmuçtur. ^ ^ ■ ® Ancak yetkiler konusunda kapsamli yenilikler getirilmemiçtir. Yapilan bu degiçikliklerle |87| SSCB devlet baçkaninin ülke idaresinde etkisi artmiçtir. Getirilen yeni sistemle kabine hem SSCB Yüksek Sovyeti'ne karçi hem de devlet baçkanina karçi sorumlu olmuçtur. Yari-

78 Erogul, Anatüzeye Giri$ (Anayasa Hukuku'na Giri$), 138.

79 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 64.

80 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 65.

baçkanlik olarak nitelendirilebilecek olan bu sistemde, hükümetin baçkana karçi olan sorumlulugu agir basmiçtir. Çünkü daha önceki uygulamada Bakanlar Konseyinin görev süresinin Yüksek Sovyet'in görev süresine bagli olmasina karçin, getiriline yeni sistemde, yeni SSBC baçkaninin seçilmesi ile kabine istifasini sunmak zorunda olmuçtur. Ayrica Yüksek Sovyet hükümetin oluçumunda onay veren bir organ olsa da hükümet üyelerini ve baçbakani atayan devlet baçkani olmuçtur. Yürütme ile ilgili o dönemde getirilen bir diger yenilik de baçkan yardimciligi makaminin oluçturulmasidir. Baçkan yardimcisinin temel görevi baçkanin görevini yerine getiremedigi durumlarda ona vekâlet etmek ve baçkanin verdigi özel görevleri yerine getirmekten ibaret olmuçtur.81 Ancak SSCB'nin dagilmasi ile baçkan yardimciligi kurumu da kaldirilmiçtir.

Ortaya çikan SSCB'nin siyasal sistemindeki bu yeni yapilanmasi eski sistemden temel olarak ^ noktada farklilik arz etmiçtir. Bunlarin ilki, Halk Vekilleri Kongresi'nin oluçumunda komünist partinin aday belirleme tekeli ortadan kalkmiç, ikincisi, Yüksek Sovyet yilda sadece iki kere toplanan bir onay meclisi olmaktan çikarak sürekli toplanan Bati örneklerindeki parlamentolara dönüçmüç, üçüncü olarak da devlet baçkanligi kurumu, eski anlayiçtan farkli olarak SSCB'nin en g^lü makami konumuna getirilmiçtir.82

Mihail Gorbaçov'un gerçekleçtirmeye çaliçtigi tüm bu yeniliklerin amaci, Sovyet sosyalizmini modernleçtirip, günün çartlarina uygun hale getirerek Birligin devamini saglamak olmuçtur. Ancak yapilan reformlarla önceki dönemlere benzemeyen serbest seçimlerin yapilmasina olanagin saglanmasi ve baskinin yumuçamasi ile SSCB'de baçta Rusya olmak üzere bütün cumhuriyetlerde muhalefetin hareketlenmesine yol açmiç ve yavaç yavaç muhalefetin sesi yükselmeye baçlamiçtir. SSCB'nin temel taçindan biri ve en önemli birimi olan Rusya'da bu dönemlerde yapilan seçimlerde Gorbaçov'a muhalefeti ile bilinen Boris Yeltsin kazanmiç ve Rusya Yüksek Sovyeti'nin baçkani olmuçtur. Bu çekilde de SSCB'nin en büyük cumhuriyeti olan Rusya Federasyonu'nun baçina Gorbaçov karçiti bir muhalif iktidara geçmiçtir.83 Bir taraftan SSCB'de muhalefet güçlenirken diger taraftan eski Sovyet geleneginden gelen reform karçiti çevreler Gorbaçov'un gerçekleçtirmeye çaliçtigi yeniliklere tepki göstermiçlerdir. Ayni zamanda bu dönemde merkez hükümet ile birlik birimleri arasinda da birçok yönden anlaçmazlik ve gerilimin yaçandigi da görülmektedir.

Bunun sonucu olarak SSCB'yi oluçturan bazi birimler ilk olarak arka arkaya egemenliklerini ilan etmeye baçlamiçtir. Birligin en önemli ülkesi olan Rusya'da bu akimin о diçinda kalmamiçtir. Bu durumu ister istemez kabullenmek zorunda kalan Gorbaçov,

S egemenlik temeli üzerinde yeni bir birlik kurmak için çaba sarf etmiçtir. Yogun giriçimler N-

ù sonucunda Gorbaçov, SSCB'yi oluçturan birimlerin çogunluguna yeni Birlik anlaçmasini

Q m Z

< S kabul ettirmeyi baçarsa da anlaçmanin imzalanacagi 20 Agustos 1991 tarihinden bir gün

§ ® önce 19 Agustos Pazartesi günü Moskova'da bir darbe giriçimi yaçanmiç ve Kirim'da

|88| tatilde bulunan Gorbaçov gözaltina alinmiçtir.84 Devlet Olaganüstü Hal Komitesi olarak adlandirilan ve darbeyi gerçekleçtiren grup, SSCB baçkan yardimcisi, baçbakan, savunma

81 Çen, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 67.

82 Erogul, Anatüzeye Giri$ (Anayasa Hukuku'na Giri$), 138.

83 Gürbüz, Kar$ila$tirmali PolitikSistemler, 163.

84 Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 57.

bakani, savunma konseyi ba^kani, ifi^leri bakani ve KGB ba^kanindan olu§mu§tur. Yapilan darbe giri^imi ba^arili olamami^tir. Darbenin ba^arisiz sonuflanmasinin sebepleri arsinda, darbeyi yapanlarin fikir birliginin bulunamamasi, askeri birliklerin darbecilerin emirlerini uygulamada kararsiz kalmalari, Boris Yeltsin gibi darbeye kar§i gelebilecek ki^ilerin görevden uzakla^tirilmamasi gibi nedenler gösterilmektedir.85 Darbe ancak altmi§ saat sürmü§ ve Yeltsin ba§ta olmak üzere darbeye kar§i gelenler tarafindan bastirilmi^tir. Gözaltina alinan Gorbafov serbest birakilarak görevine dönse de siyasal gücünü tamamen kaybetmi^tir.

Devam eden sürefte, darbe sonrasi sayginligi artan ve otoritesi güflenen Boris Yeltsin, 23 Agustos 1991'de Rusya Komünist Partisini yasaklayan bir kararname yayimlami^tir. Bu kararname ile Rusya'da bulunan bütün komünist örgütlenmeler yasadi^i sayilmaya ba§lami§tir. Bununla birlikte, yeni birlik anla^masini da gefersizligini ilan etmi^tir. Hizli bir §ekilde ya^anan bu olaylar kar^isinda SSCB'nin dagilmasinin önlenmesi imkänsizla§mi§ ve Gorbafov'un SSCB'nin kurtarmaya yönelik giri^imlerinin ba^arili olma olanagi ortadan kalkmi^tir.86 Ayrica, Birlikte bulunan cumhuriyetler bu dönemde tek tek bagimsizliklarini ilan etmeye ba§lami§tir. Boris Yeltsin, önce Baltik cumhuriyetlerinin bagimsizliklarini tanimi§ ve 8 Aralik 1991'de de Rusya, Belarus ve Ukrayna'nin ortak kararlariyla SSCB'yi resmin dagildigini ilan ederek, Bagimsiz Devletler Toplulugu kurulmu^tur. Tarih 25 Aralik 1991'i gösterdiginde de Mihail Gorbafov'un görevinden istifa etmesiyle SSCB resmen dagilmi^tir.87 Ayni gece Kremlin'den SSCB'nin bayragi indirilerek yerine Rusya'nin üf renkli bayragi fekilmi^tir.

4) Rusya'nin 1993 Anayasasi ve Yari-Ba^kanlik Hükümet Sistemi

SSCB'nin dagilmasi ile birlikte bagimsiz bir devlet haline gelen Rusya'da, özellikle 1989 ile 1993 yillari arasinda birfok alanda oldugu gibi siyasal sistem alaninda da köklü degi^iklikler ya§anmi§tir. Ilgili dönem araliginda Rusya anayasasinda fok sayida degi^iklik yapilmi§, yeni organlar olu§turulmu§ ve bagimsizlik ilan edilmi^tir. Aralik 1993 tarihine kadar ülkede 300'den fazla degi^iklik iferen 1978 RSFSC anayasasi yürürlükte olmu^tur. 1978 anayasasi, RSFSC'yi "Sovyet" ve "Sosyalist" rejimle yönetilen bir ülke olarak kabul ettiginden, devlet mekanizmasi da buna göre §ekillenmi§tir. Yani, kuvvetler birligi söz konusu olmu§, ayri bir yürütme organi ile bagimsiz bir yargi prensibi göz ardi edilmi^tir. Anayasa bu ve birfok diger özelliklerinden dolayi 1985 sonrasinda ba^layan "perestroyka" politikalariyla pek uyum saglamami§ ve köklü degi^ikliklere gidilmi^tir. Bu degi^iklikler, özellikle 1989 sonrasinda ba§lami§ ve ülkede RSFSC Halk Vekilleri Kongresi adi altinda yeni bir organ olu§turulmu§, ba^kanlik makami getirilmi§, yeni partilerin ve birliklerin kurulmasina olanak saglanarak, anayasanin diger birfok hükmünde de Q m z degi^iklikler yapilmi^tir. Ancak anayasada köklü degi^iklikler yapilmasina ragmen g ° «

oi ON" ®

yasama ile yürütme organlarinin ayriligi prensibi net olarak gösterilmemi§ ve bu, iki -

organin birbirlerinin yetki alanlarina girmelerine neden olmu^tur.88 Bununla birlikte,

o Q

85 §en, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, 69.

86 Erogul, Anatüzeye Giri$ (Anayasa Hukuku'na Giri$), 143.

87 John McCormick, Kar$ila$tirmah Siyaset veyönetim Sistemleri, 398.

88 M. V. Baglay, Konstitutsionnoyepravo Rossiyskoy Federatsii, 6-ye Izdaniye (Moskva, Izdatel'stvo Norma, 2007], 101102.

ilgili anayasa 50k sayida degisiklige ugramasi sonucu, 1978'de kabul edildigi ilk haline göre 50k farkli bir görünüm arz etmis ve "yamalardan" ibaret bir anayasa olarak anilmasina neden olmustur. Dolayisi ile bu sakincalari gidermek ve yasanan degisimlerin gerekligine uygun olarak yeni bir anayasanin kabul edilmesi ifin falismalar baslatilmis ve yapim sürecinde yasanan sancili krizler sonucunda Rusya bagimsiz bir devlet olarak ilk anayasasini 12 Aralik 1993 tarihinde yapilan referandum sonucunda kabul etmistir.

Rusya'nin 1993 anayasasi, yasama, yürütme ve yarginin anayasadaki yeri, genel yapisi ve birbirleriyle olan ili^kileri incelendiginde yari-baskanlik hükümet sistemini getirdigi görülmektedir.89 Ancak Rusya'nin eskiden gelen merkeziyetfilik egilimi, getirilen sistemde yürütmenin (baskanin] daha güflü bir konuma oturtulmasina neden olmus ve ilgili sistem yari-baskanlik sistem olarak adlandirilmasinin yani sira, güflendirilmis yari-baskanlik sistemi ve hatta otoriter ba^kanlik sistemi seklinde de tanimlanmalarin yapilmasina yol afmistir. ^ali^manin bu bölümünde Rusya'nin 1993 anayasasi baglaminda ülkede uygulanan hükümet sistemi incelenecektir. a) 1993 Anayasasinin Hazirlanma Süreci ve Kabul Edilmesi

Rusya'da yukarida da ifade edildigi gibi, 1993 yilinda yeni anayasa kabul edilmeden önce 1978 anayasasinin yürürlügü devam etmis ve fok sayida degi^ikliklere ugramistir.90 Bununla birlikte, ilgili anayasa SSCB döneminin (sosyalizm) ürünü oldugundan dönemin sartlarina uyum göstermemis ve yapilan degi^iklikler sonucu "delikleri kapatan bir yama" olmaktan ileri gitmemistir. Dolayisi ile Rusya'da yeni bir anayasanin getirilmesine ili^kin tarti^malar ya§anmi§ ve RSFSC'nin en üst organi olan Halk Vekilleri Kongresi (hem yasamanin hem de yürütmenin üstünde yer almistir], 16 Haziran 1990 tarihinde yeni bir anayasanin yapilmasi ifin Anayasa Komisyonu olu§turmu§tur. Komisyonun toplam 102 üyesi bulunmus ve ba^kanligini dönemin Yüksek Sovyeti'nin ba^kani Boris Yeltsin üstlenmistir.91

Halk Vekilleri Kongresi tarafindan olu^turulan Anayasa Komisyonu, yürütülen dört aylik fali^manin ardindan ilk anayasa taslagini hazirlamis ve kamuoyu tartismasina sunmustur. Toplumun farkli kesimleri tarafindan yapilan ele^tiriler ve getirilen öneriler sonucunda anayasa taslaginda birfok degi^iklik yapilmis ve Ekim 1991 tarihinde Halk Vekilleri Kongresinde görü§ülmü§tür. Ancak fikan karar, taslak üzerinde fali^malara devam edilmesi ve bazi degi^ikliklerin yapilmasi yönünde olmustur. Bunun üzerine Anayasa Komisyonu fali^malarina devam etmis ve Nisan 1992 tarihinde anayasa taslaginda degi^iklikler yaparak Halk Vekilleri Kongresine sunmustur. Halk Vekilleri Kongresinde görüsülen ilgili taslagin gelen hatlari kabul edilmis ve bazi degi^iklikler q ™ ^ yapilarak sonraki toplantida taslak üzerinde görüsmelere devam edilmesine karar p ° ™ verilmistir. Ancak daha sonra Aralik 1992'de, Mart 1993'te ve Nisan 1993'te toplanan

oi on' O

- Halk Vekilleri Kongresi, yasama (Yüksek Sovyet) ile yürütmenin (cumhurba$kani)

arasinda yasanan krizler dolayisi ile ilgili taslagi bir türlü karara baglayamami$tir.92

o Q

89 M. V. Melnikova, "Forma Pravleniya v Sovremennoy Rossii," Vestnik Samarskoy gumanetarnoy akademii, Seriya «Pravo» 1/20 (2018): 32-34.

90 John McCormick, Kar$ila$tirmah Siyaset veyonetim Sistemleri, 404.

91 S. A. Avakyan, Konstitutsionnoye pravo Rossii, Tom 1, 5-ye Izdaniye (Moskva: Izdatel'stvo, Norma INFRA-M, 2014), 275-276.

92 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 105.

Devam eden s^eçte Mayis 1993'e gelindiginde, Yüksek Sovyet'in onayi ile Anayasa Komisyonu tarafindan hazirlanan taslak tekrar kamuoyu tartiçmasina sunulmuçtur. Komisyon tarafindan sunulan bu taslakta, yasama organi yürütmenin üstünde konumlandirilmiç ve bu organa verilen yetkiler, cumhurbaçkani ile hükümetin yetkilerini büyük kismini kontrol eder nitelikte olmuçtur.93 Yani Anayasa Komisyonu tarafindan hazirlanan bu taslak, yasama organini devletin lokomotifi haline getirmiç ve bu kuvvetin daha g^lü oldugu bir sistemi ön görmüçtür.

Anayasa Komisyonu tarafindan hazirlanan ve kamuoyu tartiçmasina sunulan anayasa taslaginin kabul edilip, yürürlüge girmesi için Halk Vekilleri Kongresi tarafindan onaylanmasi gerekmekteydi. Dolayisi ile Yüksek Sovyet, Halk Vekilleri Kongresini olaganüstü toplantiya çagirarak, toplanma tarihini 17 Kasim 1993 olarak belirlemiçtir. Diger taraftan ise, Yüksek Sovyet'in cumhurbaçkani ile devam eden çatiçmasi, daha da çiddetlenmiç ve artik açikça cumhurbaçkaninin görevinden alinmasi gerektigi meclis oturumlarinda ifade edilmeye baçlamiçtir.94 Bunun üzerine, Anayasa Komisyonu taslagini kabullenmeyen Cumhurbaçkani Boris Yeltsin, taslak çaliçmalarinin tamamlanmasi ve yeni anayasanin oluçturmasi için bir kararname yayimlayarak, Anayasa Meclisini toplamiçtir. Anayasa Meclisi, federal yönetim, yerel yönetim, özerk cumhuriyet, bölge, vilayet, siyasi parti, sendika, gençlik teçkilatlari ve diger pek çok birlik ve kuruluçlarin temsilcilerinden oluçmuçtur. Ayrica Anayasa Meclisine, yasama üyeleri, yasama tarafindan oluçturulan Anayasa Komisyonu üyeleri, meclis grup temsilcileri, devlet baçkani, hükümet temsilcileri ve yargi organinin temsilcilerinin de katilmalari öngörülmüçtür. Ancak meclis, 24 Haziran 1993 tarihinde Anayasa Meclisi ile iç birligini reddeden bir karar yayimlamiçtir. Gerekçe olarak ise, oluçturulan Anayasa Meclisinin bazi koordinatör ve üyelerinin zimmet gibi agir suçlarla iliçkili olduklari gösterilmiçtir.95

Bu çekilde devlet baçkani tarafindan oluçturulan Anayasa Meclisi çaliçmalarina baçlamiçtir. Boris Yeltsin, Anayasa Meclisine kendi taslagini da sunmuç ve bu meclisten, Anayasa Komisyonu tarafindan hazirlanan anayasa taslagini da göz önünde bulundurarak her iki tarafi tatmin edebilecek, ortak yönlü bir taslagin hazirlanmasini istemiçtir. Anayasa Meclisi tarafindan Yeltsin'in sunmuç oldugu taslaga çeçitli eleçtirilen yapilsa da bu taslak genel olarak kuvvetler ayriligini benimsemiç, yasama ile yürütme dengeli bir biçimde oluçturularak, baçkanlik sistemine yakin bir sistemi öngörm^tür. Anayasa Meclisi iki aya yakin çaliçmalarini yürüterek yeni bir taslagi ortaya çikarmiç ve taslaga son çekil verilerek 12 Temmuz 1993 tarihinde kabul etmiçtir. Belirtmek gerekir ki, Anayasa Meclisi tarafindan kabul edilen taslak, Anayasa Komisyonu tarafindan hazirlanan taslagin birçok maddesini de içermiçtir.96

Bu çekilde devletin her iki temel organi (yasama ve yürütme] tarafindan iki ayri taslak ortaya çikarilmiçtir. Fakat tek taslak üzerinde bir türlü uzlaçmaya varilamamiçtir.

93 V. A. Cherepanov, Konstitutsionnoye pravo Rossii (Stavropolsk: Izdatelstvo Stavropolskogo Gosudarstvennogo Agrarnogo Universiteta AGRUS, 2012), 32; V. V. Nikulin, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii (Tambov: Izdatel'stvo FGBOU VPO «TGTU» 2012).

94 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 10б.

95 Tarkhan Shukurov, "Hükümet Sistemlerinin Çeçitli Açilardan Degerlendirilmesi ve Bu Degerlendirme Içiginda 1993 Tarihli Rusya Federasyonu Anayasasinin Getirdigi Hükümet Sistemi" (Yayinlanmamiç Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003), б0.

96 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 108.

Her iki taraf kendi taslagini savunmuç ve ülkede bir anayasa savaçi yaçanmaya devam etmiçtir. Bu çekilde devam eden kriz, Eylül 1993'e gelindiginde zirveye ulaçmiçtir. 21 Eylül 1993 tarihinde, Cumhurbaçkani Boris Yeltsin tarafindan 1400 sayili "Kademeli Anayasa Reformu" kararnamesi yayimlanmiçtir. Bu kararnameye göre, Halk Vekilleri Kongresi ile Yüksek Sovyet feshedilmiç,97 anayasanin bazi maddelerinin yürürlügü durdurulmuç ve geçici dönem ilan edilmiçtir. Bununla birlikte, devletin tüm organlari Anayasa Meclisi tarafindan 12 Temmuz 1993 tarihinde kabul edilen anayasa taslagina göre hazirlanmiç bir tüzüge göre faaliyetlerini yürütülecegi düzenlenm^tir. Ayrica ilgili kararname ile meclis seçimleri 11-12 Aralik 1993 tarihinde yapilacagi belirtilmiç ve Anayasa Mahkemesi üyelerinin geçici olarak toplanmamalari önerilm^tir. Yani kisaca, ilgili kararname ile ülkede otoriteyi kullanacak olan organin baçkan (yürütme) oldugunu ifade etmiçtir.

Bu geliçmelerin üzerine meclis hemen toplanarak, baçkan tarafindan yayimlanan kararnamenin anayasaya aykiri oldugunu ve bunu bir darbe teçebbüsü olarak kabul edilmesi gerektigini kabul eden bir karari yayimlayarak, baçkanin görevinden azledildigini duyurmuçtur.98 Ayni gün meclis, baçkanlik görevine, baçkan yardimcisini atamiç ve bakanlarda da degiçikliklere gitmiçtir. Anayasa Mahkemesi de bu karari destekleyerek, cumhurbaçkani tarafindan yayimlanan kararnamenin anayasa ihlali olarak kabul ederek, baçkanin azlini onaylamiçtir. Ancak Boris Yeltsin, bu kararlarin hiçbirini tanimayarak görevini sürdürmüç ve Ekim ayinda gerçekleçecek olan kanli olaylara kadar bu kriz çiddetlenerek artmaya devam etmiçtir.

Yasama ile yürütme organlarinin yukarida ifade edilen olaylar sunucunda bir anlaçmaya varabilmeleri imkânsiz görülmüçtür. Bunun üzerine, 3-4 Ekim 1993'te baçkan taraftarlari ile yasama taraftarlari arasinda sicak çatiçmaya götürecek olan olaylar baçlar. Baçkan taraftarlari meclis binasini abluka altina almasina karçin, meclis taraftarlari, Moskova belediyesi binasini, bir askeri kiçlayi ve ülkenin en büyük yayin kuruluçlari arasinda yer alan "Ostankino"yu ele geçirmeye çaliçir. Bu olaylar üzerine askerler olaya müdahale etmeye baçlar. Yapilan çagrilara ragmen, milletvekilleri meclis binasindan ayrilmayi reddeder. Bunun üzerine baçkan tarafindan verilen bir emirle meclis binasi orduya ait tanklar tarafindan ateç edilerek silahli bir müdahale ile dagitilir. Ardindan yasama üyeleri ile taraftarlari tutuklanir.99 Yaçanan bu olay çok sayida insanin yaralanmasina ve ölümüne neden olur. Netice olarak uzun süren yasama ile yürütmenin (cumhurbaçkaninin) iktidar savaçi yürütmenin lehine sonuçlanmiçtir.

Boris Yeltsin yaçanan bu olaylardan sonra, yapilacak anayasayi kendi istegi dogrultusunda oluçturmasi için gerekli ortami ve firsati yakalar. 7 Ekim 1993 tarihinde Yeltsin, bir kararname yayimlanarak, ülkedeki hukuk boçlugunu gidermeye çaliçir. Ilgili kararnameye göre, 21 Eylül 1993'e kadar Halk Vekilleri Kongresi ile Yüksek Sovyet tarafindan kabul edilen tüm kanun ve kararlarin geçerliligini ve yürürlükte oldugunu kabul eder. Bu iki organin görev alanina giren konularin ise, yeni meclis oluçturuluncaya

97 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 246; Internet: "Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 21.09.1993goda № 1400", eriçim 11.07.2022, http://www.kremlin.ru/acts/bank/4364

98 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 247.

99 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 248.

kadar cumhurba^kani tarafindan fikartilacak kararnameye göre düzenlenecegi kararla^tirilir. Ayrica yeni anayasanin yapilmasi ifin fali^malarin devam edilecegi de belirtilir. Ardindan ba§ka bir kararname yayimlanarak, Anayasa Mahkemesinin bu ortamda görevini sürdüremeyecegi ifade edilerek, yeni anayasanin kabulüne kadar faaliyetleri askiya alinir. Bunun üzerine Anayasa Mahkemesi ba^kani görevinden istifa etmi^tir.100 Ayni sürefte cumhurba^kani, cumhurba^kani yardimcisinin da görevine son vermi^tir.

Anayasa Meclisi tarafindan hazirlanan ve yürütmenin (Yeltsin'in) taslagi olarak bilinen anayasa taslagi ise, üzerinden yapilan bazi degi^im ve fali^malar sonucunda 10 Kasim 1993 tarihinde kamuoyu tarti^masina yayimlanir. Referandumun yapilacagi tarih ise, 12 Aralik 1993 olarak belirlenir. Ayni tarihte meclis sefimlerinin de yapilacagi kararla^tirilir. Bunun üzerine 12 Aralik 1993 tarihinde yapilan anayasa referandumuna kayitli sefmenlerin %54,8'i katilim saglar. Oylamaya katilanlarin %54,4'ü de "evet" yönünde oy kullanir. Katilimin yeterli sayida saglanmasi ve fogunlugun kabul yönünde oy kullanmasi ile de Rusya'nin 1993 anayasasi kabul edilir. £ok uzun süren §iddetli fati^ma ve krizler sonucunda kabul edilen anayasa, belirli düzeyde siyasi ortami yumu^atarak devlette düzeni saglamaya ba^lar.

b) 1993 Anayasasinin Genel Özellikleri ve Kuvvetler Ayriligi ilkesi

Rusya Federasyonu bagimsizligini ilan etmesiyle, komünist düzenden hizli bir §ekilde ayrilmanin ve yeni düzenin kurulmasinin yoluna giri§mi§ ve buna bagli olarak ilk i^lerinden biri yeni anayasasinin kabul edilmesi olmu^tur. 12 Aralik 1993 tarihinde referandum sonucu kabul edilen ve günümüzde de uygulanan Rusya anayasasi, ba^langif harif, iki kisim, dokuz bölüm ve 137 maddeden te^kil etmektedir.

1993 anayasasinin 1. maddesine göre, "Rusya Federasyonu, cumhuriyetle yönetilen, federatif yapiya sahip, demokratik bir hukuk devletidir". Egemenligin sahibi ve tek kaynagi onun fokuluslu halkidir. Bu düzenleme anayasanin 3. maddesinde, "Rusya Federasyonu'nda egemenliginin ta^iyicisi ve hakimiyetin tek kaynagi onun fok uluslu halkidir" §eklinde ifade edilmi^tir. Ayni maddenin devaminda ise, halkin, hakimiyetini dogrudan, devlet organlari tarafindan ve yerel yönetimler eliyle kullanacagi belirtilmi^tir. Bu egemenligin en yüksek ifadesi olarak ise, serbest sefimler ile referandumlar sayilmi^tir. Rusya'da hif kimsenin egemenlige el koyamayacagi, bu giri^imde bulunacaklarin da federal kanunlarla cezalandirilacagi yine ayni maddenin 4. fikrasinda düzenlenmi^tir.

Ilgili anayasa, insanin, onun temel hak ve özgürlüklerinin yüce degerde oldugunu belirtmesiyle birlikte, insanlarin ve vatanda^larin temel hak ve özgürlüklerini tanimak, korumak ve bunlara saygi gösterilmesini saglamak devletin temel görevlerinden biri oldugunu saymi^tir.101 Bununla birlikte, Rusya Federasyonu'nun egemenliginin, anayasasinin ve federal yasalarinin ülkenin tamaminda geferli oldugunu ifade etmi§102 ve Rusya'nin sosyal bir devlet oldugundan söz ederek, politikalarini insanlarin onurlu ve

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

100 Baglay, Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii, 110.

101 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 2, (1993), erijim 01.08.2022, http://kremlin.ru/acts/constitution

102 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 4.

özgürce gelismesine yönelik olusturulacagi düzenlenmistir.103 Ülkede, fok partili demokratik rejim ve farkli ideolojilerin varligi da kabul edilmi$tir.104 Ayrica Rusya anayasasinin ülkenin en üst hukuk normu oldugu belirtilmis ve kabul edilecek kanun ve diger hukuksal i$lemlerin anayasaya aykiri olamayacagi güvence altina alinmistir.105 Anayasanin 14. maddesi, Rusya Federasyonu'nun laik bir devlet oldugunu belirtilmis ve herhangi bir dinin devlet veya zorunlu bir din olarak kabul edilmesini yasaklamistir. Dini birliklerin devletten ayri olduklari ifade edilmesiyle birlikte, bu birliklerin hepsinin kanunlar önünde e$it olduklari belirtilmi$tir. 1993 anayasasi Rusya'nin federal bir yapiya sahip olmasi dolayisi ile federe birimler arasinda yer alan cumhuriyetlere kendi anayasa ve kanunlarina sahip olabileceklerini tanimi$ken, diger birimlere, ("kray" - topraklar (yöreler], vilayetler, federal sehirler, özerk vilayetler, özerk bölgeler] kendi tüzük ve mevzuatlarina sahip olabileceklerini hüküm altina almi$tir.106

1993 anayasasi, yukarida sözü edilen düzen ve ilkelerle birlikte, diger maddeleri ile ülkenin federal düzenini, yerel yönetimlerinin yapisini ve yasama, yürütme ve yargi organlarinin ayriligini, bagimsizligini ve birbirleriyle olan iliskilerini de düzenlemistir. Ayrica, vatandaslik hakki, ekonomik özgürlük, mülkiyet hakki, anayasanin degistirilme usulü, gibi konular da hüküm altina alinarak bir ülke anayasasinda olmasi gereken tüm diger unsurlar da düzenlenmistir.

Kuvvetler ayriligi ilkesi baglaminda ise, Rusya'nin ilgili anayasasi bu ilkeyi benimsemis ve 10. maddesi ile de yasama, yürütme ve yargi organlarinin ayriligini düzenlemistir. Buna göre ilgili madde, "Rusya Federasyonu'nda devlet iktidari, yasama, yürütme ve yargi erklerinin ayriligi esasinda gerfeklestirilir. Yasama, yürütme ve yargi organlari bagimsizdir" seklide ifade edilmistir.107 Ayrica, anayasa devletin bu temel organlarinin sadece ayriligindan söz etmemis, bunun yaninda devlet yetkisini hangi organlar tarafindan kullanilacagi da düzenlenmistir. Bu baglamda anayasanin 11. maddesine göre, devlet yetkisi, cumhurbaskani, Federal Meclis (Federasyon Konseyi ve Devlet Dumasi), hükümet ve mahkemeler tarafindan kullanilacagi hüküm altina alinmistir.

Iktidari kullanan her bir organ anayasayi uygulama bakimindan kismi olarak sorumlu tutulmusken, sadece devlet baskani, devlet düzenini, egemenligini ve bagimsizligini korumakla görevli oldugu belirtilmistir.108 Bu baglamda devlet baskaninin bu görevi anayasanin 80. maddesinde düzenlenmistir. Ilgili maddeye göre, "Rusya Federasyonu cumhurbaskani; Rusya Federasyonu anayasasinin, insan ve vatandas hak ve özgürlüklerinin güvencesidir. Rusya Federasyonu anayasasinin belirledigi sekilde Rusya Federasyonu egemenliginin, bagimsizliginin ve toprak bütünlügünün korunmasi ifin önlemler alir, devlet organlarinin uyumlu isleyisini ve karsilikli is birligini saglar" seklinde

103 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 7.

104 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 13.

105 Tellal & Keskin, "Rusya Federasyonu'nda Kamu Yönetimi," 478.

106 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 5/2.

107 Jale Akhundova, Kar$ila$tirmali Kamu Yönetimi Reformlari Türkiye ve Rusya Örnegi (Bursa: Ekin Yayinevi., 2014], 94.

108 Kasim Erdem, "Yari-Bajkanlik ya da Süper Bajkanlik: Rusya Federasyonu Örnegi", ifinde Kar$ila$tirmah Hükümet Sistemleri: Yari-Ba$kanhk Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), ed. S. Gökfimen (Ankara, TBMM Arajtirma Hizmetleri Bajkanligi Yayinlari, 2017], 191.

: О 3

■ 73

■ 1/1 г

TI С сл О 73

™ о

о о-

¡sj N .

о g

К> 05

KJ 3

^

=t 3

Г

■а n

СЛ - ¡3"

N. Ñ ft

С у i

а" Л

.<

й > сл О

3

W СЛ í=r. В

•о и vo аЧ:

-Г \ 05 fü

* 3 -а

с ÖS™ 2

МОЛ <

о ъ Р о

и з ■ /Я g

s S Я I

а-

-s d-fu С

К 2 О

в м ^ в Я W

> тз

05

в

м 73 KJ сл сО 41 сл --- 73

S

EL ТО

0з> гв ЕГ ^ tí. гв

с; рс

41 гв

С: 03

<< О Е

ТО П)

5: «<

то гв о

3 a

гв

PC S3 3 3 3_

5Г

о 3 W

<< >

— i—h

S3 (V

В EL

р m

3 3

С то< с 3 с a с

a с

3

S3

рс

S3

рс <

ГВ <<

S3

ГВ

5"

С: W р.

ГВ

S3

3

о

Я* ^

a то

H- 03

з

о'

< гв

С:

О

ТО S3

5Г

щ.

N

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

И

С 3

3

S3

Е

S3 3

W <<

S3 сл

S3 <

гв

PC W 3 3 3_

5Г

S3

чл S3

S3

3

3

PC W

5г 3

PC 3

S3 3 С 3_

5Г

S3 S3 PC

а-с

то< с

со

W чл PC S3 3

ТО О: ►Ч

ГВ <

< ГВ

н1- 03 ГВ

О-З JE

S3

оз з

S о

^ 3

8! оз

su 3

S3

S3

рс

< гв

0: г-г

PC

S3

PC S3

S3 ►ч 3 W

3

гв

PC S3 ►ч

о

гв и

5"

гв то

О: ►ч гв

S3

тз

<¡ 03

« я

ri- 03

Е 43е

3 а

гв

СО 3 3

оз

ТО О: ►Ч ГВ

03

а

03

з 3

03

3

03 — Со оз 03

о

03

Щ<

ЕГ С:

рс

С:

3

03

чл PC

03

3

а

03

« 1= и' 3

03

а

чл ei-ÎI f® а гв

03

а

с п>

N гв

3 EL

з £

п -Г

оз tí EL чл

В а

N Г1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ГВ ^

3. К

Й- ч

В Í

3.

Si

ri-

03 ►Ч 03

H1 3 a

03

з

a о

с a

03

з

<

гв

то er

О: 03 ч ЧЛ

гв <

__сл

¡J &

3 S

03 И

03

►ч

03

сг гв

<

гв С:

СЛ ri-

С:

СЛ ri-

гв

Е

a

гв

оГ a

03

з

оГ

N

03 » =

3 3

03 --

^ «

03 ГЧ-о <¿ 03 гв

а о

S » 2. 3

оз

3 ^

tí. 03

J? л

ГВ 03

S

PC

►ч

03

3

ТО

03

чл <<

03

3

О ►ч то

03

3 n'

03

СЛ <<

о 5Г

►ч

a

03

Hi-

03

03_ <<

ГВ

Р--

►Ч

С: ff 3

гв <<

гв n гв то<

гв

то<

5"

►ч

СЛ '<

03 сл

О: ►ч то С:

то< гв ►ч

03

3 с

с

►ч

е

чл

5Г

3 a

03

с

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

чл

^ 3 S3, с

N ЧЛ

7d qa.

сл к

СУ2

п

03

a a

гв <<

гв

03

l'S:

' г V

03

a

03

OJ U1

03

а^

пГ n гв то<

U1

03 чл

03

►ч

03 сл

„ 3 a EI. р: оз

N ГВ

3_ гГ 3

3

сл гв

пГ n гв

сг

е з

03

3

<

гв

сл гв

41

О

►4

ri-

03

<<

03

> 41

3

03 ^

3

03

СЛ 4¡í

03 ri-

a 74

03

er

03

ЧЛ

03

3

1—^

3

►4

3 3

3 3

3

3

a

3:

N

ГВ

3_

fT

гв

3

er

О:

& 3

ri-

ГВ

,—,

M

1—'

3 03

a

a

ГВ

<

ГВ

еа

03 чл

03

3

03

a

з a

03

гв a гв 3 сл С:

►Ч ГВ 41

03

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

cr s

er

О:

Р

чл ri-

С ►ч С

3 с

чл <

гв er

О:

гГ (1 ГВ

та с

сл <<

03

CL 03

er

03 чл

03

3

С ►ч С

¡73 О

о сл з*

Ю Ч 3

со on оз

03

M

s- "i —■

a

гв

03

3

оз <<

03 сл 03

a

03

4

СУ2

п

03

3

3 3

03

er

гв a гв ►ч гв

в

гв a гв

er оз чл

03

3_ PC

3 ►ч 3

3 з 3 3

з"

чл ri-

3

►ч

3

3

чл ri-

3

74

о

гв <

03

3

►С 3:

сл гв

СУ2 О

гв

œ

Si. <

гв

гв

о

3

4

гв сл

3

5"

03

►ч

03

►ч

03

ТО гв ►ч гв

a 5Г

гв

er оз чл

03

3_ PC

3 ►ч 3

3 з 3 3 3

Е

чл ri-

3 ►ч 3

3

03 <<

О: 3 гв

M

Z оз

s f

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 3

^ Si

О W

о ^

М. er оз

rt чл

3

ТЗ

О

3

03 &

то<

3-

Si

PC ►ч 03 гв

сл гв О ►Ч ►Ч

3

3

3

чл ri-

3

►ч

о о

ST з1

5"

a

гв

►ч'

03

3 a з

03

тз

S? ^

Я1 < 2 гв

03

3 сл О 3 3

41

гв" <

гв

er оз чл

03

3_ PC

3 ►ч 3

3 з 3 3 3

з"

чл ri-

3 ►ч 3

О: 3 3 оз

3: СЛ

3 a

гв

3

чл

В

►ч 3

гв ►ч

03

3 a з 3

03

ri-

03 чл

3

3

СГ Г1

сл

са Si

03 03 чл

03 сл

3

03 03

►ч чл

03

3

03 сл

3

03

О: 3 гв

та сл ч

СЛ

n

CL

гв

œ Si

a

03

з"

чл

в

►ч 3

3 a

03

з

<<

03

3

03

5Г з

3:

<<

гв_

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

гГ ►ч

о

3

гГ

о 3 3

СЛ СЛ

n са

гв a

03>

з-

3

5"

er 3:

3:

3:

та

СЛ ГВ СЛ

£2. п <

гв

3:

<< a

г. то;

ГВ ГВ

ГВ

Е a

И гв

3 сг

3

Е 3

ГВ с

a

гв ТО 3:

а- g.

•a §

pe 3

03 гв 3. то

sr £

з чп'

» в

PC г<

оз Hrt

3 ^

3 СЛ

2 сл

3 n

03

3

03 <<

03 сл 03 сл

3 a

то< оз

5Г то гв

3 a

03

СЛ СЛ

n

►ч гв

Е

a 3:

са й

~ гв

a

гв

о о о

EL ч-

03 оз

CT- 'S

оз ^

чл оз

3 ^

з- a

PC «

3 гв"

03 03

3

3 3

з"

чл

сг

03 чл

03

3

►ч

^ 3 3 3

' ' 3

з"

чл

3

03 сл

3

3

03

►ч

a

з

►ч 3

3

5 чл EL rj оз 3 3 Г!

3 ►ч 3

сл 3: ►ч гв n

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3'

a

гв

та

СЛ

ч

СЛ

n

CL

гв

er 42. 3- er

er

03 чл

03

3

3 3

03 03

сл <<

~ 03

TO

3 Í

°> g

TO сл

iL <<

3 5Г

< ГВ

о

CO 03

гв 3 a

er

e 3

3 a

сл

СЛ

n гв са

ri-

О El. ТЗ О:

03

W И

3 ►ч 3

3 з 3 3 3

о 3:

СЛ СЛ

n са з"

& з-

чл ri-

3 ►ч 3

a

03

то<

a

03

щ<

03

щ<

3 a

03

з

< _

гв сл

гв er з

о ►ч ТО 03

3

щ<

3 a гв 3

a

гв <

гв ►ч

О) гв

чл CL

рс Е

03 5С*

з 2

С/1 &3

а

03

•и 7? M

s

оз

CL

03 <<

03

ГВ 03

n, 3

3

a _

S £

гв

S

о

a

ГВ <

3:

О 3 3

3

03

О 3 3

3 5Г

3 a

«

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

a 3

сл 03

qqç

5Г 3

3

03

чл

=■ 3

чл <

_ гв •S О: С 3

I з

в "

3

(1 гв_ гГ 3

a.

щ<

3 a

гв

a

гв <

a о з

03

a

ГВ -JL CL

PC er 3: оз гв чл Р^

03

3

Щ<

то< гв ►ч

о ►ч ТО 03

5Г

►ч

03

то

О: ►Ч

п> a

03

з-

03

3:

3: з

el er гв гв

er s

чл ri-PC

H- ri ^

EL 03 03 3

EL El.

03 ГВ <

Й m

са гв,

►ч'

3

гв

ТО гв ►ч

ТО гв 03 ?С 3

с S В 3 £. з

3 3 з

в| ^ I

ы с

03

чл 70 гГ

3

% 4Л

03. 3 el a 03 гв 3

<< 03

< 65

3 гг

03 03

3:

►Ч

3:

3

гв <

гв <<

03

►ч

щ

►ч

Е то

3

03

a a гв 3

5"

сл О 3 (1 3:

3

гГ

СЛ

5"

a гв 3

4 a

чл гв

3* 03

Е 3.

3* оз

чл

_ (1

er оз

5

«a; N:

3 гв 3 гв

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

<1

са

со;

1 S

£ з

о

л®

toc

_ RUSAD uj 9,2023 — © BY-NC-ND 4.0

Sovyet'in onayi ile baçbakani atamak, baçbakanin önerisi üzerine bakanlari ve diger üst düzey kamu yöneticileri atamak, Yüksek Sovyet'in onayi ile hükümetin istifasini kabul etmek, hükümeti yönlendirmek, diplomatik temsilcileri atamak ve diger ülke temsilcilerini kabul etmek, güvenlik konseyine baçkanlik etmek, ülke güvenliginin korunmasi için önlemler almak, uluslararasi devletlerle antlaçmalar imzalamak (yürürlüge girmesi için Yüksek Sovyet'in onayi gerekmiçtir), yasama organini olaganüstü toplantiya çagirmak, ülkede olaganüstü hal ilan etmek (federe birimler arasinda yer alan cumhuriyetlerde olaganüstü hal ilan edilebilmesi için, o cumhuriyetin en üst organinin onayi gerekmiçtir), vatandaçlik vermek, mahkûmlarin cezalarini affetmek gibi ve daha birçok görev ve yetki anayasa tarafindan baçkana taninmiçtir.113 Ayrica anayasanin diger maddeleri ile çeçitli kanunlarla devlet baçkana diger birçok görev ve yetki verilmiçtir. RSFSC anayasasinin 121. maddesinin 10. fikrasi, anayasayi, kanunlari ve içtigi andi ihlal ettigi gerekçesiyle Halk Vekilleri Kongresi veya Yüksek Sovyet'in önerisi üzerine Halk Vekilleri Kongresinin 2/3 çogunlugunun karari ile baçkani görevden alinabilmesini düzenlemesine karçin, ayni maddenin 5. fikrasi ile de Halk Vekilleri Kongresi ile Yüksek Sovyet'in baçkan tarafindan feshetmesini yasaklanmiçtir. Yani bu durumda ilgili anayasa yasamaya, cumhurbaçkanini impeachment yoluyla görevine son verebilmesini tanimiçken, yürütmeye yasamanin görevine son vermesini yasaklamiçtir.

RSFSC baçkani, anayasanin 121. maddesinin 1. fikrasina göre, en yüksek devlet yetkilisi ve yürütmenin baçi olarak ifade edilmiçtir. Dolayisi ile bakanlar konseyini düzenleyen anayasanin maddelerinde de degiçiklige gidilmiçtir. Bu baglamda bakanlar konseyinin Halk Vekilleri Kongresi ile Yüksek Sovyet'e karçi sorumlulugunu ve bu organlara hesap vermekle yükümlü oldugunu belirten anayasanin 124. maddesi kaldirilmiç ve 122. maddesi yeniden düzenlenerek, "RSFSC Bakanlar Konseyi yürütme organidir ve baçkana bagli çaliçir" çeklinde düzenlenm^tir. Bununla birlikte, bakanlar konseyinin oluçumunu düzenleyen 123. maddesi de baçkanin bu konudaki yetkilerinin sisteme entegrasyonu baglaminda degiçtirilmiçtir. Yani bu maddenin daha önceki halinde, bakanlar konseyi Yüksek Sovyet baçkaninin önerisi ile Yüksek Sovyet tarafindan oluçturulurken, ilgili maddenin yeni haline göre, bakanlar konseyi, baçkan tarafindan oluçturulur denilmiç ve sadece baçbakanin atanmasinda Yüksek Sovyet'in onayi gerekmiçtir.114 Bakanlar ve diger konsey üyelerinin atanmasinda ise, baçbakanin önerisi üzerine dogrudan baçkan yetkili olmuçtur. Bakanlar konseyinin d^ürülmesi konusunda ise, iki usul uygulanmiçtir. Bunlardan birincisi; baçkan, baçbakani dolayisi ile hükümeti görevden almak isterse Halk Vekilleri Konseyi ya da Yüksek Sovyet'in onayini almasi zorunlu olmuç ve ancak bu organlardan birinin onayi ile baçkan hükümeti d^ürebilm^tir. Ikinci usul ise, hükümet Halk Vekilleri Konseyi veya Yüksek Sovyet tarafindan güvensizlik oyu verilerek görevden alinabilmiçtir. Bakanlar ve diger konsey üyeleri ile ilgili olarak ise, baçkan bunlari tek baçina karar vererek görevden alabilmiçtir.115

113 "Konstitutsiya RSFSR", Statya 121/5.

114 Natig Abdullayev, "Demokratikleçme Sorunsali Çerçevesinde Rusya'da Hükümet Çekli Üzerine" (Yayinlanmamiç Doktora Tezi, Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008), 93-94.

115 "Konstitutsiya RSFSR" Statya 121/5.

Baçkanlik kurumunun oluçturulmasinin yani sira ayni anayasa degiçikligi ile bir de baçkan yardimciligi makami oluçturulmuçtur. Anayasanin 121. maddesinin 7. fikrasina göre, baçkan yardimciligina aday gösterme yetkisi baçkan adayina ait olmuçtur. Baçkan ile baçkan yardimcisi birlikte seçimlere katilmakta ve baçkan adayinin seçimleri kazanmasi halinde baçkan yardimcisi da seçilmiç sayilmaktadir. Aday olan baçkan yardimcilarindan, yukarida ifade edildigi gibi baçkan adaylarinda aranan çartlar aynen istenmiçtir. Baçkan yardimciligi görevi, milletvekilligi ile bagdaçmamiç ve baçka bir görevi yürütmesi de yasaklanmiçtir. Baçkan, bazi görevlerini baçkan yardimcisina devredebilmiç ve baçkanin görev baçinda olmadigi durumlarda ona vekâlet edecegi belirtilmiçtir. Ayrica baçkanin, görevden alinma, istifa, ölüm gibi nedenlere bagli olarak makamin boçalmasi halinde, baçkanlik görevlerinin baçkan yardimcisi tarafindan yürütülecegi de anayasada hüküm altina alinmiçtir.116

Belirtmek gerekir ki anayasanin 121. maddesinin 9. fikrasina göre, baçkan ile baçkan yardimcisinin kanunlar tarafindan korundugu ve dokunulmazlik haklarinin da oldugu güvence altina alinmiçtir. Bu çekilde anayasada gerekli düzenlemeler yapilarak RSFSC'de ilk defa baçkanlik kurumu oluçturulmuçtur. Baçkanlik kurumunun oluçturulmasinin ardindan ülkede 12 Haziran 1991 tarihinde ilk baçkanlik seçimleri yapilmiçtir. Seçimlere toplan 6 aday katilmiç ve dönemin RSFSC Yüksek Sovyeti'nin baçkani olan Boris Yeltsin geçerli oylarin %57,3'ünü alarak RSFSC'nin ilk baçkani olarak seçilmiçtir. Daha sonraki s^eçlerde SSCB'nin dagilmasi, Rusya Federasyonu'nun bagimsizligini ilan etmesi ve 12 Aralik 1993 tarihinde yeni anayasasinin kabul edilmesi ile 1991 yilinda baçkan olarak seçilen Boris Yeltsin'e yeni anayasanin sonuç ve geçici hükümlerini içeren kisminda bir düzenleme getirilerek ve bu düzenlemeye istinaden baçkanin beç yil olan görev süresini tamamini kullanabilmesine imkâni taninmiçtir. Bu baglamda Boris Yeltsin, görev süresini 1996 yilinda yapilan ikinci baçkanlik seçimlerine kadar devam ettirmiçtir. Ayrica belirtmek gerekir ki, Rusya'da ilk defa 1991 yilinda, RSFSC 1978 anayasasinin degiçtirilmesi ile getirilen ve baçkanlik kurumunu ilgilendiren birçok hükmü, Rusya Federasyonu'nun bagimsizligini ilan etmesinin ardindan kabul edilen 1993 anayasasinda da baçkani ilgilendiren birçok hükmü benzer bir çekilde düzenlenm^tir.

Sonuç

Çaliçmada ele alinan Sovyetler Birligi döneminden günümüz Rusya Federasyonu dönemine kadar yaçanan geliçmeler, ülkede bugünün hükümet sisteminin kurulmasina dogrudan etki etmiçtir. Bilindigi gibi devletlerin yapilarina bagli olarak, üniter, federal ve konfederal olmak üzere ^ farkli kuruluç biçimi bulunmaktadir. Günümüzde konfederal devlet yapilarina rastlanmasa da üniter ve federal yapilar varligini sürdürmektedir. Çaliçmanin konusu olan Rusya'nin devlet biçimi federasyondur. Federasyon, "kendi içinde belli bir özerkligi koruyarak iki veya daha fazla devletin ayni merkezi iktidara tabi olmak suretiyle oluçturdugu bir devlet toplulugu" çeklinde tanimlanmaktadir.117 Dünyada bulunan federal devletlere bakildiginda tek tip ve ayni özelliklere sahip olmadiklari göze

116 "Konstitutsiya RSFSR" Statya 121/11.

117 Osman Agir & Gül Demir, "Rusya Federasyonu'nda Özerk Cumhuriyetlerin Siyasal Yapisi: Tataristan Özerk Cumhuriyeti," Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi 7/33 (2019): 148.

çarpmaktadir. Dolayisi ile tek tip federalizmden de bahsetmek mümkün degildir. Çünkü federal yapiya sahip devletler, federasyon biçimlerini kendi iç dinamikleri dogrultusunda oluçturmaktadirlar. Bunlardan biri olan Rusya Federasyonu da diger federal devletlerden oldukça farkli bir görünüm arz etmekte ve kendine has özellikleriyle dikkat çekmektedir.

Rusya'nin federal düzenini ilgilendiren hükümler anayasasinin birçok maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre, anayasanin ilk maddesinde Rusya'nin devlet özellikleri sayilirken, ülkenin bir de federal yapiya sahip oldugu belirtilmiçtir. Bununla birlikte, anayasanin 5. maddesinin 1. fikrasi, "Rusya Federasyonu eçit haklara sahip unsurlari olan cumhuriyetler, topraklar, vilayetler, federal çehirler, özerk vilayetler ve özerk alanlardan oluçur" çeklinde federe birimlerini saymiçtir. Bu baglamda günümüzde son olarak 4 Ekim 2022 tarihinden itibaren Donetsk Halk Cumhuriyetinin, Lugansk Halk Cumhuriyetinin, Zaporojiya Vilayeti ile Herson Vilayetinin Rusya'nin anayasasinda bir federe birim olarak sayilmaya baçlamasiyla, federasyonda yer alan toplam federe birim sayisi 89'a yükselm^tir. Bu federe birimlerin 24'ü cumhuriyet, 9'u toprak (kray), 48'i vilayet, 3'ü federal çehir, 1'i özerk vilayet ve diger 4'ü de özerk alanlardir.118 Federal anayasa, sayilan bu federe birimlerin arasinda yer alan cumhuriyetlere kendi anayasa ve mevzuatlarina sahip olma hakkini taninmiçken, diger birimlere, sadece tüzük ve mevzuatlarina sahip olabileceklerini tanimiçtir.119

Rusya'nin federatif düzeni, devlet bütünlügüne, devlet hâkimiyetinin bütünlügüne, Rusya Federasyon devlet hâkimiyet organlari (federal organlar) ve Rusya Federasyonu unsurlarinin devlet hâkimiyet organlari (federe organlar) arasinda yönetim konularinin ve yetkilerinin ayrilmasina, Rusya Federasyonu'nda halklarin hak eçitligi ve kendi kaderini belirlemesine dayandigi belirtilmektedir.120 Bununla birlikte anayasa, federasyonda yer alan tüm federe birimlerinin, federal devlet organlariyla olan karçilikli iliçkileri ile kendi aralarinda, eçit haklara sahip olduklari da belirtilen bir diger konudur.121

Anayasanin 11. maddesi ise, federal devletin hâkimiyeti (yetkileri), Cumhurbaçkani, Federal Meclis (Federasyon Konseyi ve Devlet Dumasi), Rusya Federasyonu Hükümeti ve Rusya Federasyonu Mahkemeleri tarafindan kullanilacagi hüküm altina alinirken, federe birimlerde ise devlet hâkimiyetinin (yetkilerinin) bu birimler tarafindan oluçturulan devlet organlarinca kullanilacagi hüküm altina alinmiçtir. Bununla birlikte, federal devlet ile federe birimler arasinda yönetim konulari ve yetkilerin ayrilmasi (yani iktidar ve yetki alanlari), federal anayasa ile federal ve diger antlaçmalarda yer alan yetki sinirlandirilmalarina göre belirlenecegi düzenlenmiçtir. Yani bu düzenleme ile federal devlet ile federe birimler arasinda yetki paylaçimi ve sinirlandirilma sadece anayasa, federal ve diger antlaçmalara göre yapilacagi güvence altina alinmiçtir. Federal organlar ile federe birimler arasinda yetki paylaçimi anayasanin 3. bölümünde yer alan 71. 72. ve 73. maddelerinde düzenlenm^tir. Anayasanin ilgili maddelerinde, federal devletin tek baçina kullanacagi yetkiler ile federe birimlerle

118 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 65.

119 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 5/2.

120 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 5/3.

121 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 5/4.

birlikte kullanacagi yetkiler liste çekilde uzunca belirtilmiç ve bunlarin diçinda kalan alan ve konularda, federe birimlerin tek baçlarina yetkili olduklari hüküm altina alinmiçtir.

Rusya Federasyonu'nun tamaminda geçerli olan ve devlet dili olarak kabul edilen dil Rusçadir. Ancak anayasa, federe birim olarak sayilan cumhuriyetlere Rusçanin yani sira devlet içlerinde kendi etnik dillerinin de kullanmalarina izin vermiçtir.122 Yani federasyonda yer alan cumhuriyetler, devlet içlerini yerine getirirken ve resmi yaziçmalar gerçekleçtirirken Rusçayla birlikte kendi etnik dillerini de kullanabilmektedir. Belirtmek gerekir ki anayasa bu hakki sadece federasyonda yer alan cumhuriyetlere tanimiçtir.

Rusya'da federasyona katilmak ve federasyonun yeni bir birimini oluçturmak federal anayasanin öngördügü usul ve esaslara göre olmaktadir. Anayasaya göre, federe birimlerin kuruluç statüleri ve sinirlari ancak Rusya Federasyonu ile bu ilgili birimler arasindaki karçilikli anlaçma ile degiçtirilebilmektedir. Rusya'nin federal devlet ile federe birimleri, topraklarinda, iç ve kara sularinda, hava sahalarinda iç birligi içindedirler. Federasyonun sinirlari içinde sinir gümrügü, gümrük resmi ve harci bulunmamaktadir. Mallarin, hizmetlerin ve paranin federasyonun tamaminda serbestçe dolaçimi anayasa tarafindan güvence altina alinmiçtir. Mallarin ve hizmetlerin dolaçimi ile ilgili olarak getirilecek sinirlamalar, ancak halkin güvenligini, yaçamini, sagligini, çevreyi ve kültürel varliklari korumak gerektigi zaman, federal hukuk yollari ile yapilabilmektedir.123 Ayrica belirtmek gerekir ki Rusya Federasyonu'nun tamaminda geçerli olan tek para birimi rubledir. Bunun diçinda federe birimlere ait herhangi bir para birimi bulunmamaktadir.

Söz konusu bu kapsamda Rusya Federasyonu'nun federal yapisinin bugünkü hükümet sistemine etkisi hususunda çu degerlendirmeler yapilabilir:

Rusya Federasyonu'nda devlet yetkisi, devlet baçkani, hükümet, federal meclis ve mahkemeler tarafindan yasama, yürütme ve yargi erklerinin ayriligi ilkesine göre kullanilmaktadir. Rusya yari baçkanlik sistemi ile yönetilen bir federasyon devletidir. Rusya Federasyonu kuruldugu 1991 yilindan bu yana, literatürde yari baçkanlik sinifina dâhil edilen, devlet baçkaninin yetkileri sebebi ile de bazi çevreler tarafindan otoriter baçkanlik olarak nitelendirilen bir yönetim sistemiyle idare edilmektedir.124

Bugün Rusya, dünyanin yüzölçümü en geniç ülke olarak, sinirlari içerisinde barindirdigi çok dilli ve çok kültürlü bir toplum yapisi, uzun bir tarihsel geçmiçi olan, devlet gelenekleriyle günümüzde kendine özgü "merkeziyetçi federal" yari baçkanlik sistemiyle ilgi çekmektedir. Sovyetler Birligi'nin dagilmasinin ardindan günümüzde tekrar bir küresel aktör olarak dogan Rusya, yaçadigi siyasal sistem degiçimi, kamu yönetimi reformu süreci ve günümüzdeki durumu birçok ülkenin siyasal sistemini ilgilendirmektedir.125 Rusya, dünyanin en büyük Ortodoks ve en büyük Slav ülkesi olarak bilinmektedir. Yaklaçik 145 milyon nüfusun yaçadigi ülkede, %74'ü kentlerde, %26'si ise kirsal alanlarda ikamet etmektedir. Rusya, tarih boyunca dünya siyasetinde önemli bir ülke olarak varligini sürdürmüç, bugün de cografi konumu, devasa yüzö^ümü, dogal

122 "Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" Statya 68.

123 Tellal & Keskin, "Rusya Federasyonu'nda Kamu Yönetimi," 504-506.

124 Müzeyyen Eroglu Durkal &, Mustafa Karahöyük, "Yari Baçkanlik Sistemi ve Rusya Federasyonu Örnegi," Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12/1 (2017): 66.

125 Ugur Sadioglu & Rahmi Erkut Erdinçler, "Tarihsel Perspektiften Gelecege," 61.

kaynaklari, savunma sanayisi, nükleer gücü ve Birle§mi§ Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesi olmasi gibi nedenlerle dünyanin en önemli ülkelerinden birisidir.126

1993 yilinda Rusya Anayasasi kabul edilirken, 1958 Fransiz Anayasasi örnek alinarak yapilmi^tir. Rusya'nin yönetim sistemi Fransa'daki yari ba^kanlik yönetim sistemine benzerlik göstermektedir. Yasama organi, fift kanatli olmakla birlikte Devlet Duma'si ülkenin yasama faaliyetlerini yürütmekle yükümlü iken, Federasyon Konseyi ise ülkenin sefimleriyle, asayi^i ve federatif düzenlemelerle ilgilenmektedir.127 Devlet ba^kani siyasi afidan meclis kar^isinda daha güflü bir konumdadir. Devlet ba^kani kanun önerebilir, Devlet Duma'sindan fikan yasalari onaylar ya da veto etme hakkina sahiptir.

Buna kar^in Devlet Duma'sinin devlet ba^kanina kar§i sahip oldugu tek yetki, suflama yoluyla görevden uzakla^tirmasidir. Rusya'da idari te^kilat federal sisteme göre örgütlenmi^tir. Yerel yönetimler iki a^amali bir yapida olu§turulmu§tur. Birinci yapida, siyasi yerinden yönetime denk gelen federe birimler, ikinci yapi ise, idari yerinden yönetim kurulu^larindan olu^maktadir. Bu yapida ülke federal bir nitelik ta^imakla birlikte ülke bütünlügünün saglanmasi ifin federe birimler devletin siyasi mekanizmasina dahil edilmemi§, esasen hizmetlerin yerinden görülmesi ve halkin kendi kaderini "federatif bütünlügü bozmadan" tayin edebilmesini temin etmek amacina uygun olarak örgütlenmi^lerdir.128

ABD ve Almanya gibi ülkelerde tek tip idari birimlerden olu^an simetrik federal yapi uygulanirken, Rusya'da fok daha karma^ik olan fok tipli asimetrik federal yapi egemendir. Rusya Federasyonu'nda toplam 85 idari birim bulunmaktadir. Bazi siyasi haklara sahip Cumhuriyetler (22 adet), Mega Bölgeler (Kraylar 9 adet), Vilayetler (Oblastlar 46 adet), Federal Statüdeki Kentler (3 adet), Özerk Bölgeler (1 adet) ve Özerk Yöreler (Okruglar 4 adet)'den olu^maktadir. Diger federatif yapilardan farkli olarak Rusya federal sistemi anayasalarin yaninda tüzüklerle de düzenlenmi^tir. Cumhuriyetler kendi anayasalarina sahip iken diger birimler, kendi tüzüklerine sahiptirler. Bölgesel anayasa ve tüzükler kendi bölgelerindeki en üst yasal metinlerdir. Bu metinler federal anayasaya uygun olmak zorundadirlar. Cumhuriyetler diger idari birimlerden farkli olarak kendi anayasasini ve kendi resmi dilini belirleme özgürlügüne sahiptirler.129

Rusya'da yasama, yürütme ve yargi erklerinin birbirleriyle ili^kileri incelendiginde, devlet ba^kaninin tarti^masiz üstünlügü anla^ilmaktadir. Devletin if ve di§ politikasinin belirlenmesi ve ülkeyi temsil görevi devlet ba^kanina verilmi^tir. Rusya Federasyonu'nun yönetim sistemi §ekil olarak yari ba^kanlik modeline benzese de devlet ba^kaninin sahip oldugu yetkiler afisindan bakildiginda ba^kanlik sistemini fagri^tirdigi görülmektedir.130 Anayasa devlet ba^kanina bazi durumlarda yasama organini feshetme yetkisi tanimaktadir. Buna kar^in Rusya'da meclisin devlet ba^kanini suflayarak görevden

126 Osman Agir, "Rusya Federasyonu'nun Siyasal Rejiminin Adlandirilmasi Üzerine", ASSAM Uluslararasi Hakemli Dergi 2/3 (2015): 26.

127 Cenay Babaoglu & Sedat Çobanoglu, "Rusya Federasyonu Baçkanlik Sistemi ve Türkiye'ye Yansimalari," Ömer Halisdemir Üniversitesi ¡¡BFDergisi 10/4 (2017): 288.

128 Onur Türkolmez "Putin mi Rusya'yi kurtardi, Rusya mi Putin'i Yaratti? Son Yüzyila tliçkin Bir Degerlendirme," Pesa Uluslararasi Sosyal Araftirmalar Dergisi 3/2 (2017): 25.

129 Osman Agir & Abdulkadir Baharçiçek, "Rusya Federasyonu'nda Demokrasinin Yerleç (e)memesinin Nedenleri," Akademik Yaklapmlar Dergisi 6/1 (2015): 56.

130 Osman Agir, "Rusya Federasyonu'nun Siyasal Rejiminin Adlandirilmasi Üzerine," 42.

uzaklaçtirmasi kariçik ve çok aktörün katilimini ile gerçekleçtirilebilmektedir. Dolayisiyla devlet baçkaninin meclisin feshini kolaylikla ilan edebilmesi, devlet baçkaninin gücünü gösteren önemli bir göstergedir. Yine devlet baçkaninin yargi erkine atama yapma yetkisinin bulunmasi, yürütmenin diger erklere nazaran daha g^lü bir konumda oldugunu göstermektedir.

Ж Ж Ж

Beyanname:

1. Etik Kurul Izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.

2. Katki Orani Beyani: Yazarlar, makaleye eçit oranda katki saglamiç olduklarini beyan etmektedirler.

3. Çikar Çatismasi Beyani: Yazarlar, herhangi bir çikar çatiçmasi olmadigini beyan etmektedirler. Declarations:

1. Ethics approval: Not applicable.

2. Author contribution: The authors declare they have contributed equally to the article.

3. Competing interests: The authors declare no competing interests.

Ж Ж Ж

KAYNAKÇA

Abdullayev, Natig. "Demokratikleçme Sorunsali Çerçevesinde Rusya'da Hükümet Çekli Üzerine." Yayinlanmamiç Doktora Tezi, Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.

Acar, Ugur. "Istikrar Saglama Araci Olarak Yari-Baçkanlik Sistemi: Fransa ve Rusya Örnekleri." Akademik Hassasiyetler Dergisi 3/6 (2016): 59-82.

Agir, Osman & Abdulkadir Baharçiçek. "Rusya Federasyonu'nda Demokrasinin Yerleç

(e)memesinin Nedenleri." Akademik Yaklaçimlar Dergisi 6/1 (2015): 51-63. Agir, Osman & Gül Demir. "Rusya Federasyonu'nda Özerk Cumhuriyetlerin Siyasal Yapisi: Tataristan Özerk Cumhuriyeti." Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi 7/33, (2019): 143-163. Agir, Osman. "Rus Tipi Federalizm." Türkiye Sosyal Araptirmalar Dergisi 19/1 (2015): 27-54. Agir, Osman. "Rusya Federasyonu'nun Siyasal Rejiminin Adlandirilmasi Üzerine." ASSAM

Uluslararasi HakemliDergi 2/3 (2015): 25-44. Akçali, Pinar. Karpilaptirmali DevletSistemlerine Girip. Ankara: Imge Kitabevi, 2016.

Akhundova, Jale. Karpilaptirmali Kamu Yönetimi Reformlari Türkiye ve Rusya Örnegi. Bursa:

Ekin Yayinevi, 2014. я

Avakyan, S. A. Konstitutsionnoye pravo Rossii. 5-ye Izdaniye. Tom 1. Moskva: Izdatelstvo, z

Norma INFRA-M, 2014. о ™ z

s ° bS

Babaoglu, Cenay & Sedat Çobanoglu. "Rusya Federasyonu Baçkanlik Sistemi ve Türkiye'ye g ™ ф Yansimalari." Ömer Halisdemir Üniversitesi iiBFDergisi 10/4 (2017): 280-289. |101|

Baglay, M. V. Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii. 6-ye Izdaniye. Moskva: Izdatelstvo Norma, 2007.

Baykalov, N. S. Istoriya Gosudarstvennogo Upravleniya v Rossii. Ulan-Ude: Izdatelstvo

Buryatskogo gosuniversiteta, 2010. Cherepanov, V. A. Konstitutsionnoye pravo Rossii. Stavropolsk: Izdatelstvo Stavropolskogo Gosudarstvennogo Agrarnogo Universiteta AGRUS, 2012.

Çam, Esat. Çagdap Devlet Sistemleri. Istanbul: Der Yayinevi, 2000.

Derdiman, Cengiz. Anayasa Hukuku. Bursa: Alfa Aktüel Yayinlari, 2014.

Durkal, Müzeyyen Eroglu & Mustafa Karahöyük. "Yari Bagkanlik Sistemi ve Rusya Federasyonu Örnegi." Erciyes ÜniversitesiHukukFakültesi Dergisi 12/1 (2017): 65-74.

Duverger, Maurice. "Yeni Bir Siyasal Sistem Modeli: Yari Bagkanlik Hükümeti." Devlet ve Hukuk Üzerine Yazilar içinde, ed., M. Turhan, Ankara: Gündogan Yayinlari, 1996.

Erdem, Kasim. "Yari-Bagkanlik ya da Süper Bagkanlik: Rusya Federasyonu Örnegi." içinde Kar§ila§tirmali Hükümet Sistemleri: Yari-Bagkanlik Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), ed. S. Gôkçimen, Ankara, TBMM Aragtirma Hizmetleri Bagkanligi Yayinlari, 2017: 185-236.

Erdogan, Mustafa. AnayasalDemokrasi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2010.

Erdogan, Teziç. Anayasa Hukuku. Istanbul: Beta Yayincilik, 2014.

Erogul, Cem. Anatüzeye Giri§ (Anayasa Hukuku'na Giri§). Ankara: Imaj Yayinevi, 2012.

Erogul, Cem. Anatüzeye Giri§ (Anayasa Hukuku'na Giri§). Ankara: Imaj Yayinevi, 2013.

Ertugrul, Ümmühan Elçin. "Rusya Federasyonu." Çagdap Siyasal Sistemler, içinde, eds. B. Aykaç ve Ç. Durgun. Ankara: Alter Yayinlari, 2015: 363-394.

Gözübüyük, Çeref. Anayasa Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2007.

Gürbüz, Regit. Anayasa Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2008.

Gürbüz, Yagar. Kar§ila§tirmali Politik Sistemler. Istanbul: Filiz Kitabevi, 2007.

Gürkan, Ülker. "S.S.C.B. Siyasal Rejiminin Ana Hatlari." Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21/1 (1964):155-198.

Hekimoglu, Mehmet Merdan. Anayasa Hukukunda Kar§ila§tirmali "Demokratik Hükümet Sistemleri" ve Türkiye. Ankara: Detay Yayincilik, 2009.

Iba, Çeref. Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar. Ankara: Turhan Kitabevi, 2008.

Karatepe, $ükrü. Anayasa Hukuku. Ankara: Savag Yayinevi, 2015.

Kleandrova, V. M. "Obrazovaniye Russkogo Tsentralizovannogo Gosudarstva i Razvitiye Prava (Vtoraya Polovina XIV v.- Pervaya Polovina XVI. v.)." Pod Redaktsiyey: Titova, Y. P., Istoriya Gosudarstvo i Prava Rossii. Moskva: OOO «TK Velbi», 2003.

"Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii" (1993). Erigim 01.08.2022, http://kremlin.ru/acts/constitution.

"Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Rossiyskoy Sovetskoy Federativnoy Sotsialisticheskoy Respubliki" (1978). Erigim 05.09.2022,

04. http://rusconstitution.ru/library/constitution/articles/1289/ g "Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Soyuza Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik" (1977),

m É Erigim 01.07.2022, https://statearchive.ru/467.

< ™ >-

g ° m Korkmaz, Tugrul. "Fransa Cumhuriyeti." Çagda§ Siyasal Sistemler, içinde, ed. B. Aykaç, Ç.

* 09® Durgun, Ankara: Alter Yayincilik, 2015.

'102' Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi Baplangiçtan 1917'ye kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu

Yayinlari XIII. Dizi, 2014.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

McCormick, John. Kar§ila§tirmali Siyaset veyönetim Sistemleri. Çev. Musa Ceylan. Ankara: Felix Kitap, 2020.

Melnikova, M. V. "Forma Pravleniya v Sovremennoy Rossii." Vestnik Samarskoy gumanetarnoy akademii, Seriya «Pravo» 1/20 (2018): 30-34.

Nikulin, V. V. "Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii." Tambov: Izdatel'stvo FGBOU VPO «TGTU» 2012.

Özdemir, Abdülkadir. "HükümetSistemleri Politigi: Türkiye Üzerine Karpilaptirmali Bir Analiz." Yayinlanmamiç Doktora Tezi, Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.

Sadioglu, Ugur & Rahmi Erkut Erdinçler. "Tarihsel Perspektiften Gelecege, Yerel Yönetimler Baglaminda Rus Kamu Yönetiminde Güncel Reformlarin Analizi." Memleket Siyaset Yönetim Dergisi 13/29 (2018): 61-82.

Shukurov, Tarkhan. "Hükümet Sistemlerinin Çepitli Açilardan Degerlendirilmesi ve Bu Degerlendirme Ipiginda 1993 TarihliRusya Federasyonu Anayasasinin GetirdigiHükümet Sistemi." Yayinlanmamiç Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.

Çen, Ilker Gökhan. Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi. Eskiçehir: Anadolu Üniversitesi Yayinlari, No: 1552, 2004.

Çencan, Hüdai. "Çatiçmaci Parlamentarizmden Melez Bir Çözüme: Fransa'da Yari Baçkanlik Sistemi." Karpilaptirmali Hükümet Sistemleri: Yari-Bapkanlik Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), içinde, ed. S. Gö^imen, 25-100. Ankara: TBMM Araçtirma Hizmetleri Baçkanligi Yayinlari, 2017: 29-39.

Tellal, Erel, & Nuray Ertürk Keskin. "Rusya Federasyonu'nda Kamu Yönetimi." Kamu Yönetimi Ülke incelemeleri içinde, ed. K. Karasu, Ankara: Imge Kitabevi, 2009: 369-543.

Turhan, Mehmet. Hükümet Sistemleri. Ankara: Gündogan Yayinlari, 1993.

Türkolmez, Onur. "Putin mi Rusya'yi kurtardi, Rusya mi Putin'i Yaratti? Son Yüzyila Iliçkin Bir Degerlendirme." Pesa Uluslararasi SosyalAraptirmalar Dergisi 3/2 (2017): 21-29.

"Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 21.09.1993 goda № 1400", Eriçim 11.07.2022, http: //www.kremlin.ru/ acts/bank/4364.

Yayla, Atila. Karpilaptirmali Siyasal Sistemler. Ankara: Adres Yayinlari, 2015.

"Zakon RSFSR Ob Izmeneniyah i Dopolneniyah Konstitutsii (Osnovnogo Zakona) RSFSR ot 24 maya 1991 goda № 1326-1." Eriçim 03.09.2022, http://rusconstitution.ru/library/constitution/articles/1297.

"Zakon RSFSR O Prezidente RSFSR ot 24 Aprelya 1991 goda № 1098-1." Eriçim 03.09.2022, https://base.garant.ru/1548919/#friends.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Пользовательское соглашение Политика конфиденциальности
Открытая наука