CC BY
34e-ISSN: 2687-3583 https://dergipark.org.tr/trad
TRAD - Turkiye Rusya Araçtirmalari Dergisi Sayi: 3 (Yaz 2020)
TJORS - Turkish Journal of Russian Studies Issue: 3 (Summer 2020)
Baçlik / Title: Rogers Brubaker'in Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ulke Ilijkileri Teorisi Çerçevesinde Gurcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistleri Yorumlamak
Yazarlar / Authors ORCID ID
Keisuke WAKIZAKA 0000-0002-0438-5687
Bu makaleye atif için: Keisuke Wakizaka, Rogers Brubaker'in Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ulke Ili§kileri Teorisi Çerçevesinde Gurcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistleri Yorumlamak, Turkiye Rusya Araçtirmalari Dergisi 3 (Yaz 2020): 116-143.
To cite this article: Keisuke Wakizaka, Rogers Brubaker'in Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ulke Ili§kileri Teorisi Çerçevesinde Gurcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistleri Yorumlamak, Turkiye Rusya Araçtirmalari Dergisi 3 (Summer 2020): 116-143.
Makale Turu / Type of Article: Ara§tirma Makalesi / Research Article Yayin Geliç Tarihi / Submission Date: 11.04.2020 Yayina Kabul Tarihi / Acceptance Date: 10.06.2020 Yayin Tarihi / Date Published: 30.06.2020
Tarandigi Indeksler / Abstracting & Indexing
DRJI
R
4 unir m ic foi our«
ESJI
wirw.ESJIndes.org
indiJ ^ idealonline
i^Ot^actor
CVBERLERINKA
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Yazar: Keisuke WAKIZAKA*
Rogers Brubaker'in Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ülke iligkileri Teorisi Çerçevesinde Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistleri
Yorumlamak**
Özet: Bu çali§ma Rogers Brubaker'in "diaspora-anayurt-konuk eden ülke ili§kileri" teorisine katki saglamayi amaçlamaktadir. Burada bu teorinin istisnai örnegi olarak kar§imiza çikan Güney Osetya ve Çeçenistan meselesinde Gürcistan içindeki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistlerin konumu ve bu meselelerin farkli süreci izlemesinin sebebi incelenecektir. Bu çali§ma Brubaker'in teorisine katkida bulunmak için de facto devletler sorunu ve daha önce çok nadiren ara§tirilan Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistlere odaklanmaktadir. Brubaker'in teorisine göre "konuk eden ülke" kendi ulus-devlet in§asi sürecinden "diasporalar" di§larken diasporalar ise ona tepki gösterir ve "anayurt" da onlari destekleyerek "konuk eden ülke"ye baski uygular. Böylece diasporalar "anayurt"larin "konuk eden ülkeler"e baski uygulamasi için siyasi araç olarak kullamlmaktadir. Bu durum eski Sovyet ülkeleri, özellikle Baltik ülkeleri ve Kazakistan'daki Ruslar örneginde net bir §ekilde görülmektedir. Gürcü-Rus ili§kilerine bakildiginda de facto devletler sorunu "diaspora-anayurt-konuk eden ülke ili§kileri"mn degi§ik §ekli olarak görülürken Gürcistan-de facto devletler arasi ili§kilere odaklanildiginda ise Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistler farkli süreci izlemi§tir. Gürcistan di§layici ulus-devlet in§a sürecine girerken Rusya Güney Osetya'daki Osetler ve Abhazya'daki Abhazlari desteklemi§ ve onlara "hukuki-siyasi Rus diasporasi" statüsünü vererek Gürcistan'in batiya yönelmesini engellemek için onlarin haklarini bahane ederek baski uygulamaktadir. Diger yandan, Gürcistan'daki Osetler ve Abhazlar ise Rusya ve "anayurtlari" tarafindan desteklenmemekte ve Gürcü toplumun onlara kar§i §üphesi de devam etmektedir. Yani onlar Güney Osetya ve Abhazya meselelerinde "ortada kalmi§" durumdadir. Gürcistan'daki Çeçen-Kistler örneginde ise Gürcistan Rusya'ya kar§i Çeçen-Kistlerin "anayurdu" olarak tanimlanan Çeçenistan'i desteklemi§ ve bu s&eçte Gürcistan'daki Çeçen-Kistler arasinda "Çeçen-Vaynakh diasporasi" bilinci olu§mu§tur. Diger yandan, bu kimlik dönü§ümü ve Pankisi'deki karga§adan dolayi Gürcistan devleti ve Gürcü toplumu tarafindan Çeçen-Kistler di§lanmi§tir. Sonuç olarak, Rusya de facto devletlerdeki insanlari Gürcistan'i terbiye etmek için kendi diasporasi olarak siyasal araca dönü§türmekte ve Gürcistan'daki de facto devletler sorunu Gürcistan-Rusya gerginliginde "diaspora-anayurt-konuk eden ülke ili§kileri"nin degi§ik §ekli olarak görülmektedir. Diger yandan, Gürcistan ile de facto devletler ili§kilerine bakildiginda ise Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistler konuk eden toplum tarafindan §üpheyle yakla§ilirken kendi anayurtlari olan Güney Osetya, Abhazya ve Çeçenistan tarafindan da desteklenmemektedir. Dolayisiyla bu durumda Gürcistan'daki Oset, Abhaz ve Çeçen-Kist diasporalari kendi sosyo-kültürel haklarinin geni§letilmesim ve anayurtlariyla ili§kilerinin geli§mesini isterken "konuk eden ülke" olan Gürcistan'in ilkelerine riayet etmekte ve kendi anayurtlarinin hükümetlerini desteklememektedir.
* Dr. Ogr. Uyesi, Istanbul Geli§im Universitesi, iktisadi idari ve Sosyal Bilimler Fakultesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararasi ili§kiler Bolumu, istanbul/Turkiye, E-mail: [email protected], ORCID ID: 0000-0002-0438-5687.
** Bu gah§ma yazar tarafindan 2019 Mayis'ta Dog. Dr. I§ik Ku§gu Bonnenfant'in dani§manligi altinda Orta Dogu Teknik Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu'ne teslim edilen Living as "North Caucasians" in Georgia: Identity and Integration in Georgia among the Ossetian and the Chechen-Kist Communities" ba§likli doktora tezinden uretilmi§tir.
Anahtar Kelimeler: Diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri, Kuzey Kafkasya diasporalari, de facto devletler sorunu, Gürcistan, Rusya.
Discussing Ossetians, Abkhazians and Chechen-Kists in Georgia in the Framework of Rogers Brubaker's Theory on Diaspora-Homelands-Host State Relations
Abstract: This work aims at criticizing Rogers Brubaker's "diaspora-homeland-host state relations" theory through investigating the positions of Ossetian and Chechen-Kist communities in Georgia in the issues of South Ossetia and Chechnya as the exceptional cases of this theory and the reasons why these issues followed different processes. This work focuses on the issue of de facto states and de facto states' diaspora such as Ossetians, Abkhazians and Chechen-Kists in Georgia in order to contribute to his theory. According to Brubaker's theory, while "host state" excludes "diasporas" from its nation-state building process, diaspora communities react against it and their "motherlands" make pressure over "host state", supporting diaspora's movements and using them as its political tool. This situation is seen in the case of Russian communities in the former Soviet states, especially in Baltic states and Kazakhstan. On the other hands, while Ossetians, Abkhazians and Chechen-Kists in Georgia followed different process. While Georgia entered exclusionist nation-state building process, Russia supported Ossetians in South Ossetia and Abkhazians in Abkhazia and is making pressure over Georgia, giving the status of "legal-political Russian diaspora" to them. On the other hand, Ossetians and Abkhazians in Georgia are not supported by Russia and their "homelands" and is exposed to Georgian society's doubt. In the case of Chechen-Kists in Georgia, Georgia supported Chechnya, defined as Chechen-Kists' "homeland" in order to restrain Russia and "Chechen-Vaynakh diaspora" identity developed in this process. On the other hand, Chechen-Kists in Georgia were excluded from Georgian political-economic life due to this identity transformation and the chaos in Pankisi. In conclusion, Russia uses people in de facto states as a political tool in order to make pressure on Georgia, recognizing them as its diaspora. Thus, the issue of de facto states appears as a different form of "diaspora-homeland-host state relations" in the tension between Georgia and Russia. On the other hand, in terms of the relations between Georgia and de facto states, while Georgian society is suspicious against Ossetians, Abkhazians and Chechen-Kists in Georgia, these communities are not supported by their homelands such as South Ossetia, Abkhazia and Chechnya. Therefore, Ossetians, Abkhazians and Chechen-Kists in Georgia respect Georgia's principles and do not support the governments of their homelands while they hope the expansion of their socio-cultural rights and relations with their homelands.
Keywords: Diaspora-Homeland-Host State Relations, North Caucasian diaspora, the issue of de-facto states, Georgia, Russia.
Giri§
1991 yilinda Sovyetler Birligi dagildiktan sonra bagimsizliga kavugan ülkeler yeni ulus-devlet ingasi sürecine girmig ve bu süregte yeni devlet sinirlari belirlendiginden dolayi Ruslar, Ukraynalilar, Tacikler ve Ozbekler gibi milletler "diaspora" olarak kendi anayurtlarinin diginda kalmigtir. Bu yeni ulus-devlet ingasi sürecinde, Baltik ülkeler, Gürcistan, Ukrayna ve Kazakistan gibi ülkeler diglayici etnik ulus-devlet ingasina yonelmig ve sikga azinlik gruplarini diglamaya galigmigtir. Azinliklara yonelik asimilasyon ve
diglama gibi tutumdan dolayi eski Sovyet ülkeleri arasinda, özellikle Rusya ve diger Sovyet ülkeleri arasinda siyasal gerginligin yükselmekte olmasi iyi bilinmektedir.
Eski Sovyet bölgesindeki bu geligmeleri kuramlagtirmak igin Amerikali sosyolog Rogers Brubaker onu eski Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanli ve Yugoslavya'daki geligmelerle mukayese ederek "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri" teorisini ortaya koymugtur.1 Brubaker bu teoriyi sundugundan beri diaspora toplumu olarak eski Sovyet ülkelerindeki Rus topluluklari üzerindeki aragtirmalarin sayisi önemli derecede artmig ve diaspora topluluklarinin kendi "anayurtlari"na geri dönügü hareketleri üzerindeki galigmalar da görülmeye baglamigtir. Ayrica Brubaker'in teorisi "diaspora" teriminin tanimini önemli derecede etkilemig ve Brubaker diaspora ve konuk eden ülke-toplum arasindaki ve diaspora ve anayurt arasindaki iligkilerin bir toplulugu "diaspora" yaptigini vurgulamigtir.2
Fakat "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri" nin vaka galigmalarinin neredeyse hepsi Ruslar ve Kazaklar gibi nispeten büyük diaspora topluluklarina odaklanmaktadir. Diger yandan, Gürcistan'daki Kuzey Kafkasyali topluluklarinin (Osetler, Abhazlar, ^egen-Kistler ve Dagistanlilar)3 olugumu süreci Ruslarinkine benzemesine ragmen bu topluluklara odaklanan aragtirmacilarin sayisi yok denecek kadar azdir. ^ünkü bu topluluklar kendi anayurtlarinin digindaki Ruslar, Kazaklar, Özbekler ve Tacikler gibi gruplar kadar büyük degildir.4 Fakat Gürcistan'daki Kuzey Kafkasyaiilar Brubaker'in teorisinin istisnai örneklerindendir ve bu topluluklar üzerindeki aragtirma onun teorisine katki saglayabilir. Abhazya, Güney Osetya, ^egenistan ve Dagistan Meseleleri üzerindeki aragtirmalara bakarsak, onlarin gogu agirlikli olarak kendi
1 Rogers Brubaker, "Aftermaths of Empire and the Unmixing of Peoples: Historical and Comparative Perspectives", Ethnic and Racial Studies 18/2 (1995): 189-218; Brubaker, "National Minorities, Nationalizing States and External National Homelands in the New Europe", Daedalus 124/2 (1995): 107-132; Brubaker, "Accidental Diasporas and External 'Homelands' in Central and Eastern Europe: Past and Present", Vienna Institute for Advanced Studies Political Science Series 71 (2000).
2 Brubaker, "The 'Diaspora' Diaspora", Ethnic and Racial Studies 28/1 (2005): 1-19.
3 2014'te yapilan Gürcistan genel nüfus sayimina göre, Gürcistan'da yaklagik 14385 kigi Oset (Güney Osetya harig), 864 kigi Abhaz (Abhazya harig) ve 5697 kigi ^egen-Kist yagamaktadir. Bkz: Ethnic Composition of Georgia (Tbilisi: CSEM, 2016).
4 "Konuk eden ülke" etnik toplulugun titular milletten farkli kimligini sürdürdügü ülke olarak tanimlanabilir. Diger yandan, "anayurt" ise "diaspora"nin kökeninin oldugu ya da kökeninin oldugu iddia edilen toprak olarak tanimlanabilir. Böylece, "anayurt" "konuk eden ülkeler"deki "diaspora" ile sembolik baga sahiptir ve "diaspora"nin kimliginin olugumunda gok önemli rol oynamaktadir. William Safran, "Diasporas in Modern Societies: Myths of Homeland and Return", Diaspora: A Journal of Transnational Studies 1/1 (1991): 83-99.
"anayurtlan"ndakiler, Abhazya ve Güney Osetya'dan sürgün edilen Gürcüler ve yurtdigindaki (egen mültedlere odaklanmig ve Gürcistan'da kalmaya devam edenler ise bu meseleler baglaminda daha az tartigilmigtir. Bu yüzden bu topluluklar üzerindeki aragtirmalar hem diaspora galigmalarina hem de Kafkasya'daki etnik gatigmalar üzerindeki aragtirmalara yeni bakig agilarini saglayabilir.
Bu galigma de facto devletler meselesi, Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve ^egen-Kistlerin Güney Osetya, Abhazya ve ^egenistan meselelerindeki konumunu ve bu topluluklarin neden farkli süreci izledigini inceleyerek Brubaker'in "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri" teorisine katki saglamayi amaglamaktadir. Gürcistan'daki Dagistanlilarin sayisi Osetler, Abhazlar ve ^egen-Kistlerin nüfusuna nazaran az oldugundan dolayi, bu galigma Osetler, Abhazlar ve (egen-Kistleri ele alacaktir. Bu galigmada Gürcü-Rus iligkilerindeki de facto devletlerin konumu ve Gürcistan ve de facto devletler arasi iligkilerdeki de facto devletlerin diasporasinin konumu kargilagtirilacaktir. De facto devletlerin diasporasi olan Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve ^egen-Kistleri aragtirmak igin mevcut olan yazili kaynaklarin diginda 2016-2017 yillarinda Gürcistan'da yapilan saha galigmalari esnasinda toplanan verilerden yararlanmigtir.
Bu galigmanin yapisina bakarsak, birinci bölümde Brubaker'in "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri" teorisi hakkinda kisa bilgi verilecektir. Ikinci bölümde bu teorinin bir örnegi olarak eski Sovyet ülkelerindeki Rus diasporasi ile ilgili agiklamalar yer alacaktir. Ügüncü bölümde neden Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve ^egen-Kistlerin farkli süreci izledigini agiklamak igin Güney Osetya, Abhazya ve (egenistan meselelerinden bahsederek bu topluluklarinin Güney Osetya, Abhazya ve (egenistan meselelerindeki konumu tartigilacaktir. Sonug bölümünde ise bu 3 bölüm özetlenecektir. Bu bölümde Gürcü-Rus gerginliginde Rusya de facto devletlerdeki insanlari kendi "hukuki-siyasi" diaspora olarak tanimlayarak, yani kendisini de facto devletlerdekilerin "hukuki-siyasi anayurdu" olarak göstererek Gürcistan'i terbiye etmek igin siyasal arag olarak kullandigi vurgulanacaktir. Ayrica Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve ^egen-Kistlerin ne evsahibi toplum tarafindan tam olarak kabul edildiginden ne de anayurtlari tarafindan desteklenmediginden dolayi kendi toplumsal-kültürel haklarinin genigletilmesini ve anayurtlariyla iligkilerin geligmesini isterken Gürcistan'in ilkelerine riayet ettikleri ve kendi anayurtlarinin hükümetlerini desteklemedikleri de vurgulanacaktir.
Rogers Brubaker'in "Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ülke iligkileri" Teorisi
Brubaker'e göre, "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri" böyle açiklanabilir: konuk eden ülkelerin ulus-devlet ingasi sürecinde daha kapsayici ulus-devleti olugturma vizyonu ve "titülar" milletin siyasi, ekonomik, kültürel ve demografik hegemonyaya sahip oldugu daha diglayici etnik ulus-devleti olugturma vizyonu arasinda gerginlik mevcuttur.5 Etnik açidan heterojen yapiya sahip olan bu devletlerin liderleri devletin hegemonyasini elde etmek için kültürel, siyasal ve ekonomik alanlarda kendi milliyetçiligini tegvik eder. Ulus-devlet ingasi süreci içindeki konuk eden ülkelerin politikalari diaspora topluluklarini diglamaya yönelir. Yani, diaspora topluluklari siyasi ve toplumsal-kültürel asimilasyon, ayrimcilik ve diglamayla kargi kargiya olur.6 Diaspora topluluklarinin liderleri ve elitleri konuk eden ülke-toplumlarin bu tutumlarina kargi örgütlenerek toplumsal-kültürel haklar veya/ve bölge üzerindeki özerkligi talep eder.
Ulus-devlet ingasi süreci içindeki konuk eden ülkeler ve diaspora topluluklari arasindaki gerginlik tirmanirken, 1991 yilinda Sovyetler Birligi dagildiktan sonra yeni siyasi sistem ortaya çikmig ve digaridaki milli "anayurtlar" kavrami yeni bir anlam tagimaya baglamigtir. Brubaker anayurtlarin siyasal hareketler vasitasiyla inga edildigini söylemekte ve bu hareketlerin etnik demografiye dayanmasi gart degildir.7 Devletin siyasi ve kültürel elitleri o devletin "anayurt" olabilmesi için konuk eden ülkelerdeki diaspora topluluklari ve anayurt arasinda baglari kurar. Böylece gerçek veya muhayyel anayurtlari hem kendi vatandaglari hem de yurtdigindaki diasporasi üzerindeki kendi sorumlulugunu iddia eder. Onlar kendi diaspora topluluklarinin haklarini ve çikarlarini savunmaktan sorumlu oldugunu dügünürler.8 Gerçekten de, genellikle 1990'li yillardan beri "anayurtlar"in elitleri kendi soydagi olan diaspora topluluklarinin durumunu yakindan takip etmekte ve onlarin haklarinin genigletilmesini talep eder.9 Bu süregte "Anayurtlari" kendi diaspora topluluklarina sikça manevi ve maddi destek saglar.10 Ulus-devlet ingasi sürecindeki konuk eden ülkeler-toplumlar "anayurtlar"in diaspora topluluguna yönelik tutumuna tepki gösterir.
5 Brubaker, Nationalism Reframed: Nationhood and National Question in the New Europe (Cambridge: Cambridge University Press, 1996), 63.
6 Brubaker, Nationalism Reframed, 63.
7 Brubaker, Nationalism Reframed, 58.
8 Brubaker, Nationalism Reframed, 58.
9 Brubaker, "National Minorities", 110.
10 Brubaker, "National Minorities", 110.
Böylece ulus-devlet ingasi sürecindeki konuk eden ülkeler-toplumlar ve diaspora topluluklarinin "anayurtlari" arasinda da gerginlik çikar.
Kisacasi, Brubaker'e göre, ulus-devlet ingasi sürecindeki "konuk eden ülke" diaspora topluluklarina siyasal baski uyguladigi zaman onlarin "anayurtlari" diaspora topluluklarina sahip çikma bahanesiyle konuk eden ülkelerin siyasetine müdahale eder ve "konuk eden ülkeler" ve "anayurtlar" arasindaki iligkiler gerginlegir.
Çekil 1. Rogers Brubaker'in Ortaya Koydugu Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ülke ili^kileri
Modeli
"Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ülke Íli§kileri" Teorisinin Örnegi olarak Eski Sovyet Ülkelerindeki Rus Diasporasi
Bu "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri"m tartigirken Brubaker bu teoriyi pekigtirmek için eski Almanya, Osmanli, Avusturya-Macaristan ve Yugoslavya bölgelerindeki azinliklarin yani sira eski Sovyet ülkelerindeki Rus topluluklarindan da bahsetmektedir. Ayni zamanda, diaspora toplulugunun olugum süreci ve Sovyet sonrasi geligme süreci konusunda eski Sovyet ülkelerindeki Rus topluluklari ve Gürcistan'daki Oset, Abhaz ve Çeçen-Kist topluluklari birbirlerine benzemektedir. Dolayisiyla "diaspora-
anayurt-konuk eden ülke iligkileri" baglaminda Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve ^egen-Kistleri analiz etmek igin eski Sovyet ülkelerindeki Rus topluluklarina deginmekte fayda vardir.
Rus nüfusunun Ukrayna, Güney Kafkasya ve Orta Asya gibi sinir bölgelerine dagilmasinin süreci ile Rusya'nin topraginin genigletilmesinin süreci arasinda güglü iligki mevcuttur. Rus Imparatorlugu 19. yüzyila kadar Volga-Ural, Sibirya, Uzakdogu, Ukrayna, Moldovya, Güney Kafkasya ve Orta Asya'yi iggal ettikten sonra Rusya kendi sömürgelerini yönetmek igin ve sinir güvenligini saglamlagtirmak igin bu bölgelere Rus nüfusunu yerlegtirmeye ihtiyag duymaya baglamigtir. Bu amag igin Rus hükümetinin emriyle veya destegiyle Rus nüfusu bu bölgelere gög etmeye baglamigtir.11 Ayrica Dukhoborlar ve Molokanlar gibi bazi Rus dini cemaatler de Rus hükümetinin siyasalbaskisindan kagarak Güney Kafkasya, Moldovya, Baltik bölge, kuzey Rusya gibi bölgelere yönelmigtir.12 Böylece Rus topluluklari Rusya'nin sinir bölgelerinde geligmig ve Rus diasporasinin temeli olugturulmugtur.
Sovyetler Birligi kurulduktan sonra diger Sovyet cumhuriyetlerine, özellikle Estonya, Letonya ve Kazakistan'a Rus nüfusunun gögü daha da artmigtir. Üstelik 1932 yilinda yurtigi pasaport sistemi devreye girdiginde birgok karigik aile kendi pasaportlarina kendi milletini "Rus" olarak yazdirmigtir.13 Bu yüzden, bagka Sovyet cumhuriyetlerindeki Rus nüfusu önemli derecede artmigtir. 1989'da Rus nüfusu Ukrayna'da toplam nüfusun %22,1'ini, Letonya'da %34'ünü, Estonya'da %30,3'ünü ve Kazakistan'da ise %37,8'izi olugtururdu.14
Fakat Sovyetler Birligi dagildiktan sonra, büyük Rus nüfusu diger eski Sovyet ülkelerinde kalmigtir. Böylece eski Sovyet bölgesindeki Rus diasporasi olugturulmugtur. Diger yandan, eski Sovyet ülkeleri yeni ulus-devlet inga sürecine girmig ve kanuna göre kimin ülkenin vatandagi olarak tanimlanmasi gerektigine veya devletin vatandagligi igin hangi etno-kültürel kriterlerin istendigine dair soruyla kargi kargiya olmugtur. Yeni ulus-devlet inga sürecinde birgok eski Sovyet ülkeleri kapsayici ulus-devletin yerine diglayici etnik ulus-devleti inga etmeyi tercih etmig ve Ruslar gibi azinliklarin haklarini kisitlamaya baglamigtir. Böylece eski Sovyet ülkelerindeki Rus topluluklari vatandaglik ve azinliklarin haklariyla ilgili sorunlarla sikga kargilagmaktadir.
11 Paul Kolstoe, Russians in the Former Soviet Republics (Bloomington: Indiana University Press, 1995), 18-24.
12 Kolstoe, Russians in the Former Soviet Republics, 31-32.
13 Kolstoe, Russians in the Former Soviet Republics, 41-42.
14 Kolstoe, Russians in the Former Soviet Republics, 66.
Mesela, Baltik ülkeler, özellikle Estonya ve Letonya yurtigindeki Rus nüfusuna kargi radikal politikalari uygulamigtir. Sovyet döneminde Estonya ve Letonya'da Rus nüfus orani %30'dan daha yüksekti ve Estonlar ve Letonlar toplumsal-kültürel asimilasyon tehlikesiyle ve Sovyet hükümetinin baskisiyla kargi kargiyaydi. Bu iki ülke bagimsizliga kavugtuktan sonra vatandaglik tanimini kisitlayan kanunlari kabul etmigtir. Bu kanunlara göre, Estonya/Letonya vatandagligini almak igin Estonca/Letonca sinavindan gegmek gerekir ve vatandag olmayanlarin haklari daha kisitlanir. Ayrica KGB (Ulusal Güvenlik Komitesi) ve Sovyet ordusunun eski personelleri ve onlarin aileleri bu kanundan dolayi Estonya/Letonya vatandagligini kaybetmigtir.15
Bu kanunlar ve kanunlarin uygulanmasi Estonya ve Letonya'nin Rus nüfusuna kargi ayrimaligini yaratmig ve birgok Rus Estonya ve Letonya'dan Rusya, Belarus ve Ukrayna'ya gög etmigtir.16 Estonya'da nüfus gogunlugunun Rus oldugu Narva gehri konseyi 1993 yilinin Temmuz ayinda vatandaglik kanununa kargi protesto olarak gehrin özerkligi konusunda referandum düzenlemigtir. Ayni zamanda, bu iki ülkedeki azinlik gruplari kendi haklarini korumak igin örgütler kurmaya baglamigtir.17
Rusya Estonya ve Letonya'nin vatandaglik kanunlarina sert tepki göstermigtir. Rusya Rus toplulugunun bu kanunlardan dolayi toplumsal-siyasi ve ekonomik ayrimciliga maruz kaldigini ve bu kanunlarin uluslararasi hukuka aykiri oldugunu dile getirmigtir.18 Üstelik Rusya Estonya ve Letonya'ya dogal gaz ihracatini durdurma gibi ekonomik baski argümanlarini uygulamigtir. Sonunda bu iki ülke vatandaglik kanunlarinin bazi maddelerini uygulamaktan vazgegmeye ve Estonyali/Letonyali olmayan kigilerin segimlere katilmalarini kabul etmeye mecbur kalmigtir.19
Kazakistan'a bakacak olursak, Rus nüfusu Kazakistan'in toplam nüfusunun %35'inden daha fazlaydi. Özellikle kuzey Kazakistan'in nüfusunun gogunlugunu Ruslar olugturuyordu. Bu yüzden bagimsizliktan sonra Kazakistan'in ulus-devlet inga politikalari Rus diaspora-Kazakistan-Rusya iligkileri üzerinde kurulmugtur. 1989'de kabul edilen dil kanunu ve 1993'te kabul edilen anayasada Kazakga devlet dili olarak tanimlanirken Rusga ise "ortak dil" olarak gegmektedir.20 Ayni zamanda, Kazakistan bagimsizliga kavugtuktan sonra Bati ülkeleriyle iligkileri güglendirmek igin
15 Seving Alkan Ozcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar (Istanbul: Kure Yayinlan, 2005), 135-137.
16 Ozcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 141.
17 Ozcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 141.
18 Ozcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 138-139
19 Ozcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 144.
20 Ingvar Svanberg, "Kazakhstan and the Kazakhs", The Nationalities Question in the Post-Soviet States, der. Graham Smith (London: Longman, 1992), 327.
Latin alfabesiyle yazilacagina dair karari almigtir.21 Kazakistan anayasasina baktigimizda Ruslarin gifte vatandaglik hakki taninmamaktadir.22 Ayrica Kazakistan Ruslarin ayrilikgiligim yasaklamig ve bazi Rus örgütlerini ve medya girketlerini kapatmigtir.23
Kazakistan'in ulus-devlet ingasi ve Kazaklagtirma politikalarindan dolayi Kazakistan'daki Rus topluluklari avantajli statüyü kaybetmig ve onlarin sahip oldugu ortam zamanla kötülegmigtir. 1993-1998 yillarinda 1.652.700 Rus Kazakistan'dan Rusya'ya gög etmigtir.24 Kazakistan igindeki Ruslar Kazaklagtirma politikalarina kargi protesto eylemlerini düzenlemig ve Kazakganin yani sira Rusganin da Kazakistan'in resmi dili olmasini talep etmigtir.25
Rusya da Kazakistan'in Kazaklagtirma politikalarini elegtirmigtir. Rusya Kazakistan'daki Rus diasporasinin gifte vatandag hakkini talep ederek Kazakistan'a baski uygulamigtir. Bu egilim Vladimir Putin Rusya'da Cumhurbagkani olduktan sonra daha da belirgin hale gelmigtir. Bu geligmelerden sonra Rus medyasinda Rus nüfusunun kuzey Kazakistan üzerindeki özerkligini gündeme getiren makalelerin sayisi artmigtir.26 Putin 2000'de Kazakistan'i ziyaret ettiginde Rus diasporasinin temsilcileriyle görügmüg ve egitim ve bilim alanlarindaki igbirligi anlagmasinin Kazakistan ile Rusya arasinda imzalanacagini belirtmigtir.27 Böylece Putin Kazakistan'daki Rus diasporasini Kazakistan'a kargi stratejik kart olarak kullanmaya baglamig ve Rusya'nin Kazakistan'in siyasetine müdahalesi daha da yogunlagmigtir. Bu durum altinda Kazakistan dil kanununun bazi maddelerini tekrar gözden gegirmig ve Kazaklagtirma politikalari devam ederken Rusya ve Kazakistan Rus nüfusunun gifte vatandaglik hakki ile ilgili karari kabul etmigtir.28
Yukarida gördügümüz gibi hem Baltik ülkeler hem Kazakistan örneklerinde yeni kurulan ülkeler "titülar" millet merkezli ulus-devleti inga etmeye baglamig ve "konuk eden ülkeler"deki Ruslar ise sikga egitim, dil politikalari ve vatandaglik kanunu gibi geyler vasitasiyla bu süregten
21 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 63. Fakat bu karar 2017 yilina kadar uygulanmamigtir, günkü Kazakistan hükümeti Kazak olmayan nüfusun tepkisinden ve Rusya'nin baskisindan korkuyordu.
22 Gülden Ayman, "Eski Sovyet Topraklarinda Ruslar ve Etnik ^atigma Dinamikleri", Sosyal Demokrat Degi§im 10 (1998): 82.
23 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 69.
24 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 69.
25 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 63.
26 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 70.
27 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 70.
28 Özcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 74.
diglanmigtir. Bu duruma kargi, bu ülkelerdeki Ruslar Sovyet döneminde sahip oldugu kamu statüsünü sürdürmeye veya geri almaya yönelmig ve kamu haklari ve bölge üzerindeki özerkligi talep etmigtir.29 Ruslarin "anayurdu" olarak Rusya Federal hükümeti ve Rusya'daki kamu kuruluglari, siyasal partiler ve sivil toplum kuruluglari eski Sovyet ülkelerindeki Rus diasporasi ile var olan etnik baglari ileri sürerek Rus topluluklarim desteklemig ve çegitli faaliyetler vasitasiyla onlari diasporalagtirarak "konuk eden ülkeler"e baski uygulamigtir. Böylece Rusya kendi diasporasinin haklarini genigletmekte bagarili olmugken "konuk eden ülkeler" ve Rusya Federasyonu arasinda gerginlik tirmanmigtir.
Diaspora-Anayurt-Konuk Eden Ülke ili§kilerinin istisnai Örnekleri: Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistler ile Güney Osetya, Abhazya ve Çeçenistan Sorunlari
Rogers Brubaker'in "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri" teorisi agirlikli olarak eski Sovyet ülkelerindeki Rus diasporasi örnegini ele almaktadir. Fakat diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkilerinin farkli gekilde geligtigi istisnai vakalar da mevcuttur. Bunlardan bazilari Güney Osetya, Abhazya ve Çeçenistan meseleleridir. Güney Osetya, Abhazya ve Çeçenistan Gürcistan'daki Osetler, Abhazlar ve Çeçen-Kistlerin "anayurtlari" olarak tanimlanmakta ve bu bölgeler bagimsiz ulus-devleti kurma girigiminde bulunmugtur. Bu istisnai örnekler Gürcistan, Güney Osetya, Abhazya ve Çeçenistan'in etnik ulus-devleti inga etme girigiminin yani sira Gürcistan-Rusya arasi gerginlik ve Rusya'nin onlarin anayurtlari üzerindeki gûçlû etkisinden de kaynaklanmaktadir. Bu bölüm Güney Osetya, Abhazya ve Çeçenistan Meselelerine odaklanacak ve Gürcü-Rus gerilimindeki de facto devletlerinin konumu ve Gürcistan-de facto devletler iligkilerindeki de facto devletlerin diasporasinin konumu mukayese edilecek ve bu diasporalar aragtirilirken saha çaligma esnasinda toplanan veriler kullanilmigtir.
Gürcistan'daki Osetler ve Güney Osetya Sorunu
Letonya, Estonya, Ukrayna ve Kazakistan gibi yerlerde nüfusun önemli kismini Ruslar olugtururken Gürcistan'da ise Ruslar toplam nüfusun ancak %6,3'ünü olugturuyordu30 ve Gürcistan'daki Rus topluluklari Gürcistan'a kargi tehdit olarak algilanmamigtir. Gürcistan'daki Rusya kargitligi Rus nüfusundan ziyade daha çok merkezi Rusya hükümetine yönelikti.
29 Brubaker, "Nationhood and the National Question in the Soviet Union and Post-Soviet Eurasia: An Institutionalist Account", Theory and Society 23 (1994): 68-69.
30 Kolstoe, Russians in the Former Soviet Republics, 202.
Gurcistan'daki Rus toplulugu yuksek seviyede Gurcu toplumuna entegre olmug ve 1993'te Abhazya'da savag meydana geldiginde Gurcistan hukumetini destekleyerek Rus ordusunun mudahalesini sert bigimde elegtirmigtir.31
Diger yandan, Gurcistan'da Rus diaspora ile ilgili sorun mevcut degilken Gurcistan igindeki de facto devletler sorunu Rusya tarafindan Gurcistan'a kargi bir baski araci olarak donugturuldugunden dolayi sonug olarak "diaspora-anayurt-konuk eden ulke iligkileri"nin farkli gekli olarak kargimiza gikmaktadir.
Sovyet donemimin sonundan beri yukselen Gurcu milliyetgiligi ve Gurcu-Rus gerginligi Guney Osetya'da patlak vermig ve oradaki gatigma 18. yuzyildan sonra gegitli sebeplerden dolayi yerlegen Gurcistan'daki Oset diasporasi uzerinde de olumsuz etkiler yaratmigtir. Sovyet doneminde Guney Osetya Ozerk Bolgesi kurulmug ve Osetge'de egitim ve yayin haklari taninmigtir.32 Sovyet doneminde gunluk hayatta Gurcistan'da Gurculer ve Osetler arasinda Gurcuce ve Osetge yaygin gekilde kullanilirken Guney Osetya'da Osetge ve Rusga daha gok kullanilmaktaydi.33 Dolayisiyla Gurcistan ve Guney Osetya arasindaki siyasi-kulturel mesafe gitgide buyumekteydi.
Sovyet doneminde Gurculer ve Osetler arasinda ilimli iligkiler devam ederken 1980'li yillarin sonunda Gurcu milliyetgiligi yukselmeye bagladiginda Oset-Gurcu iligkileri kotulegmigtir. Gurcu milliyetgileri Gurculeri "Gurcistan'in asil sahibi" olarak tanimlarken diger etnik gruplari ise "nankor misafirler ve Rusya, Iran veya Turkiye'nin beginci kolu" olarak nitelendirmig ve azinliklara kargi nefret soylemleri ve kampanyalarini onemli derecede artirmigtir.34 Guney Osetya'daki Osetler de bu politikalara sert tepki gostermig ve Alan Chochiev'in onderligi altinda milli kurtulug hareketini baglatmigtir.35 10 Kasim 1989 tarihinde Guney Osetya Yuksek Sovyeti Guney Osetya'ya ozerk cumhuriyeti statusunun verilmesi igin karari onaylamigtir. Gurcistan Yuksek Sovyeti bunu reddedip ozerkligi kardirmaya girigtiginde Osetler Guney Osetya'nin Gurcistan'dan ayrilmasini ve Rusya'ya bagli Kuzey Osetya'ya baglanmasini talep etmeye baglamigtir. Ayrica Gurcu milliyetgi gruplari Zviad Gamsakhurdia'nin onderligi altinda 23 Kasim 1989 tarihinde Guney Osetya'ya girmeye galigtiginda Gurculer ve Osetler arasinda giddetli
31 Ozcan, Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar, 208-209.
32 Yilmaz Konak, Osetya ve Asetinler (Ankara: y.y., 2007), 670-671.
33 Giorgi Sordia, "Ossetians in Georgia: In the Wake of the 2008 War", ECMI Working Paper, 45 (2009): 10.
34 Konak, Osetya ve Asetinler, 673.
35 Konak, Osetya ve Asetinler, 673.
gatigma gikmigtir.36 Gamsakhurdia 1990'da Gürcistan Cumhurbagkani olduktan sonra Güney Osetya'ya kargi tutum daha sertlegmigtir. Mesela Gürcistan hükümeti Güney Osetya'nin özerkligini kaldirmig ve bölge igin olaganüstü hal ilan etmigtir. Üstelik hükümet Güney Osetya Yüksek Sovyeti bagkani Torez Kulumbekti'yi tutuklamig ve Osetlere baski uygulamigtir. Ikisi arasindaki gatigma 1992'ye kadar devam etmigtir.37 Eduard §evardnadze Gürcistan Cumhurbagkani olduktan sonra 14 Temmuz 1992 tarihinde gogunlugun Rus askerleri oldugu barig koruma gücünün Güney Osetya'ya girmesiyle Güney Osetya'da gatigma resmen bitmigtir.38 Yani Rusya fiilen meseleye müdahale ettiginden dolayi Güney Osetya onun himayesi altinda de facto bagimsiz devlet olmugtur.
Bu durum Güney Osetya'daki Osetlerin yani sira Gürcistan igindeki Osetleri de önemli derecede etkilemigtir. Gergekten de o dönemde Gürcistan'daki Oset yerlegim noktalarina Gürcü milliyetgi militanlari tarafindan saldirilar düzenlenmig ve gehirlerde de Osetlere yönelik gegitli diglama ve baski uygulanmigtir. Ayrica o dönemde Tiflis ve Lagodekhi'de devam eden Osetge egitimi kaldirilmig ve Osetler Sovyet döneminde sahip oldugu toplumsal-kültürel haklarini kaybetmigtir.39 Günümüzde bu diglayici politikanin etkisi belli bir derecede dügmügse de, o dönemde yaratilan Gürcistan'daki Gürcü-Oset iligkileri üzerindeki son derece olumsuz etki halen devam etmekte ve Gürcistan'daki Osetler Gürcü toplumundan gelen güpheye maruz kalmigtir. Mesela günümüzde de Gürcü milliyetgi basininda Osetlere hakaret edip diglamaya galigan ifadelerle az da olsa kargilagilmaktadir.40 Ayrica 2016-2017 yillari arasinda yazar tarafindan yapilan saha galigmalarinda da Gürcistan'daki Osetlerin önemli kisminin toplumsal baskidan dolayi konuyla ilgili geyleri anlatmaktan korktugu gözlemlenmigtir. Bir de genel olarak Gürcülerin Osetler üzerindeki algisi kitlesel medyaya dayali oldugundan dolayi bu algi Gürcistan hükümetinin tutumundan etkilenebilir ve Gürcistan igindeki Gürcü-Oset iligkilerinde istikrarsizlik halen mevcuttur. Yani Güney Osetya'daki gatigmadan sonra Gürcistan'daki Osetler ve Gürcüler arasindaki toplumsal-siyasi sinir diglayici Gürcü milliyetgiligi
36 Konak, Osetya ve Asetinler, 674.
37 Konak, Osetya ve Asetinler, 674-682; Hasan Oktay ve Ufuk Cerrah, Uluslararasi Politikada Kafkasya (Ankara: Hitabevi Yayinlari, 2018), 154-155.
38 Felix Corley, Felix. 1997. "South Ossetia between Gamsakhurdia and Gorbachev: Three Documents", Central Asian Survey, 16/2 (1997): 270.
39 Yazarin Gurcistan Osetler Dernegi Balkan Yardimcisi Gia ile mulakati, Tiflis, 18.10.2017.
40 Mesela bkz: "'Osuri Forumi': Osebis Problemebis Mogvarebis Realuri Nabijebi", Eri§im: 28 Ocak 2014, http://soa.gov.ge/geo/osuri-forumi—osebis-problemebis-mogvarebis-realuri-nabijebi-2781/.
tarafindan tek tarafli olarak olugturulmug ve Gürcü-Oset iligkileri de istikrarsizlagmigtir. Gergekten de Gürcü milliyetgilerinden gelen baskilardan dolayi özellikle 1990'li yillarin baginda Gürcistan'daki birgok Osetler Rusya'ya, özellikle Kuzey Osetya'ya gög etmig ve Gürcistan'daki Oset nüfusu önemli derecede azalmigtir.41
1992 yilindan sonraki Gürcistan'daki Osetler-Gürcistan-Osetya iligkilerine bakarsak, Güney Osetya'nin o dönemdeki cumhurbagkani Lyudvig Qbirti, Rusya ile iligkileri güglendirirken Güney Osetya meselesinin gözümü igin §evardnadze ile düzenli olarak müzakerede bulunmugtur. 1997'de §evardnadze Gürcü-Oset gatigmasindan sonra ilk olarak Güney Osetya'yi ziyaret etmigtir.42 O dönemde, Gürcistan-Güney Osetya iligkileri nispeten ilimliydi ve halk Gürcistan-Güney Osetya arasinda belli seviyede serbest olarak gidip gelebilirdi. Gergekten de Gürcistan'daki özellikle Lagodekhi Bölgesindeki Osetler Güney Oseya ile siki iligkileri sürdürmüg ve Güney ve Kuzey Osetya'ya egitim, ig ve ziyaret gibi amaglar igin gidip gelirlerdi. O dönemde Lagodekhi'deki Osetlerin önemli kismi Güney ve Kuzey Osetya'da üniversite egitimini sürdürüyorlardi. Böylece 2000'li yillarin bagina kadar Gürcistan'daki Oset diasporasi ve Kuzey-Güney Osetya arasindaki siki iligkiler devam etmekteydi.
Vladimir Putin Rusya Cumhurbagkani, Güney Osetya'da ise Eduard Kokoyti 2001'de cumhurbagkani olduklarinda Rus-Gürcü gerginliginin tirmanmasindan dolayi Gürcistan-Güney Osetya iligkileri kötüye dogru gitmeye baglamigtir. Gürcistan Bagimsiz Devletler Toplulugu'nun üyesi iken Rusya'nin hegemonyasindan kurtulmak igin Bati ülkeleriyle iligkileri güglendirmeye yönelmigtir. Mesela §evardnadze 1994'te NATO'nun inisiyatifi altinda yürütülen barig igin ortaklik programina katilmigtir.43 Gürcistan'in Bati'ya entegrasyonu 2003'te Mikhail Saakashvili iktidara geldikten sonra daha da hizlandirilmigtir. Bu durumda Bati ülkeleri yoksuzluga kargi mücadele ve demokratlagma konularinda Gürcistan'a destegi artirmig ve NATO liderleri 2008 yilinin Nisan ayindaki Bükreg Zirvesi'nde Gürcistan'i NATO üyesi olarak kabul etmeyi planlamakta oldugunu beyan etmigtir.44 Buna bagli olarak Saakagvili Rusya kargitligini
41 Sordia, "Ossetians in Georgia", 6.
42 Konak, Osetya ve Asetinler, 683.
43 Jonathan Aves, "Post Soviet Transcaucasia", Challenges for the Soviet South, der. Roy Allison (Washington D.C.: Brookings Institution Press, 1996), 83.
44 Asli Bora, "The South Ossetian-Georgian Conflict: 1990-2008" (Yayinlanmami§ Yuksek Lisans Tezi, Orta Dogu Teknik Universitesi, 2009), 72.
pekigtirmig ve siyasi ve ekonomik olarak Rusya tarafindan desteklenen Güney Osetya üzerindeki baskiyi artirmigtir.45
Diger yandan, Rusya Abhazya ve Güney Osetya'ya destegi artirirken Gürcistan'a ise ekonomik ve siyasi baskiyi artirmigtir. 2000'li yillarin baginda Rusya finansal destek, petrol, dogal gaz ve elektrigi tedarik etmeye devam etmigtir.46 2008 yilinda ise Rusya hükümeti resmi ategkesten beri devam eden Abhazya ve Güney Osetya üzerindeki ambargoyu resmen kaldirmigtir.47 Üstelik Güney Osetya ve Abhazya'daki insanlar hukuken taninmig vatandagliga daha önce sahip degilken Rusya hükümeti onlara Rusya vatandagligini vermigtir.48 Rusya Güney Osetya'daki Osetlere "Gürcistan'daki hukuki-siyasi Rus diasporasi" statüsünü vererek Gürcistan'a kargi kendi siyasal arag olarak kullanmaya baglamigtir. Böylece Rusya sonug olarak Güney Osetya meselesinde "diaspora-anayurt-konuk eden ülke" iligkileri baglaminda Gürcistan'a baski uygulama imkanini elde etmigtir.
Gergekten de Gürcistan hükümeti 2008 yilinin Agustos ayinda Rusya Gürcistan'a kargilik verirken Rusya Cumhurbagkani Dmitry Medvedev gu agiklamada bulunmugtur:49
"Anayasa ve federal yasalar geregince Rusya Federasyonu Cumhurbagkani olarak, Rusya vatandaglari nerede olursa olsun onlarin hayatini ve gerefini korumak benim görevimdir. §imdi bu kogullardan dolayi atacagimiz adimlari belirliyoruz. Biz vatandaglarimizi öldürenlerin cezasiz kalmasina müsaade etmeyecegiz. Failler hak ettigi cezayi yiyecektir." Bu agiklamadan anladigimiz gibi, Abhazya ve Güney Osetya'dakiler "Gürcistan'daki Rus diasporasi" olarak sayilmaktadir. Medvedev onlarin Rus vatandagi ve diger Rus vatandaglariyla ayni haklara sahip oldugundan dolayi Rusya devleti onlarin haklarini her gekilde koruyacagini söylemigtir. Bu bahaneyle Rus ordusu Gürcistan'a giddetli askeri saldirilarla kargilik vermigtir. 2008 yilindaki Rus-Gürcü Savagi'ndan sonra Rusya Güney Osetya ve Abhazya'nin bagimsizligini tanimig ve bu iki ülke üzerinde kendi nüfuzunu artirmaktadir. Buna kargin, Gürcistan ve Rusya arasindaki diplomatik iligkiler kesilmig ve Gürcistan-Güney Osetya siniri kapatilmigtir. Eski Sovyet bölgesinde genellikle diger Sovyet ülkelerindeki Ruslar-Rusya-
45 Bora, "The South Ossetian-Georgian Conflict", 79-80.
46 Yoko Hirose, Kyoukento Fuanno Choutaikoku Roshia: Kyu-Soren Shokokukaramita Hikarito Kage (Tokyo: Kobun-Sha, 2008), 113.
47 Scott Littlefield, "Citizenship, Identity and Foreign Policy: The Contradictions and Consequences of Russia's Passport Distribution in the Separatist Regions of Georgia", Europe-Asia Studies 61/8 (2009): 1469-1470.
48 Littlefield, "Citizenship, Identity and Foreign Policy", 1473.
49 Dmitry Medvedev, "Statement on the Situation in South Ossetia", Erigim: 8 Agustos, 2008. http://www.kremlin.ru/eng/speeches/2008/08/08/1553_type82912type82913_205032.shtml
konuk eden ulkeler arasi iligkiler mevcutken burada hukuki ve siyasi Rus diaspora olarak Guney Osetya Osetleri-Rusya-Gurcistan uçgen iligkilerini gorebiliriz.
Bu durum Guney Osetya'daki Osetlerin Rusya ile baglarini guçlendirirken Gurcistan'daki Osetlerin anayurduyla iletigimini son derece olumsuz etkilemigtir. Rusya 2000'li yillardan sonra Gurcistan uzerindeki siyasi ve ekonomik baskiyi agirlagtirirken50 Gurcistan'daki Osetler de bu baskiya magdur olmug ve "anayurdu" olarak geçen Guney Osetya ve Rusya (ozellikle Kuzey Osetya) tarafindan da desteklenmemigtir. Ayrica Gurcistan-Guney Osetya sinirlarimn kapatilmasi, Gurcistan vatandaglarina vize alma zorunlulugunun getirilmesi ve Rus-Gurcu diplomatik iligkilerinin kesilmesi Gurcistan'daki Osetlerin Kuzey Osetya ziyaretini onemli derecede zorlagtirmig ve Guney Osetya'ya ziyaretin ise imkânsiz yapmigtir. Boylece Gurcistan'daki Osetlerin anayurdu ile iletigimi son derece kisitlanmig ve onlarin anayurduyla iligkilerinde buyuk zorluk ve engel mevcuttur. 20162017 yillari arasinda Gurcistan'daki Osetler uzerinde yapilan saha çaligmalarinda da mulakatin yapildigi kiginin çogu onlarin anayurdu olan Guney-Kuzey Osetya ile iligkilerini iyilegmesini isterken Gurcistan'in ileri çikardigi toprak butunlugu ilkesine daha çok oncelik vermekte ve Guney Osetya hukumetini desteklememektedir. Gerçekten de 2018 yilinda Kuzey Osetya hukumetinin duzenledigi "Alanskiy Sled" programma Gurcistan'daki Osetlerden de katilim saglanmigken onlar program esnasinda Guney Osetya'yi ziyaret etmeden Gurcistan'a geri donmugtur.51 Gunumuzde Gurcistan'daki Osetler anayurdu olan Gurcistan'in Kuzey-Guney Osetya ile iligkilerin iyilegmesini isterken Gurcistan'in mevcut sistemi içinde kendi toplumsal-kulturel haklarinin genigletilmesini talep etmekte ve Guney Osetya hukumetini desteklemekten kaçinmaktadir. Gurcu-Oset iligkileri konusunda da onlar "tarihteki Gurcu-Oset dostlugu ve birlikteligi"ni one çikarmakta ve Guney Osetya'nin resmi tarih yazimini tam olarak desteklememektedir.
Ozet olarak, diglayici etnik ulus-devlet ingasina yonelen Gurcistan hukumeti Osetler gibi azinliklar uzerinde baski uygularken Guney Osetya'daki Osetler buna kargi ayaklanip Rusya'nin destegiyle de facto bagimsiz devlet olarak Guney Osetya'yi kurmugtur. Gurcistan Rusya'nin etkisinden kurtulmak için Bati blogu ile yakin iligkileri kurmaya yonelirken Rusya ise Gurcistan'i terbiye etmek için ve askeri mudahalenin megru zeminini olugturmak için Guney Osetya'daki insanlari "hukuki-siyasi Rus
50 Littlefield, "Citizenship, Identity and Foreign Policy", 1474-1475.
51 Zhanna Tarkhanova, " 'Alanskiy Sled' Ob'edinyaet Osetin", Erigim: 10 Agustos 2017, https://www.ekhokavkaza.com/a/28669886.html.
diasporasi"na dönügtürerek kendi siyasal arag olarak kullanmaktadir. Yani Brubaker'in teorisi baglaminda incelendiginde Güney Osetya Meselesi Gürcü-Rus gerginliginde "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri"nin farkli bir gekli olarak görülmektedir.
Diger yandan, Gürcistan'daki Osetler ise bu sürecin diginda kalmig ve Gürcü toplumundan gelen güpheye maruz kalmigtir. Ayrica onlar Güney Osetya ve Rusya tarafindan da desteklenmemekte ve onlarin "anayurdu" ve Rusya ile iligkilerinde zorluklar ve engeller mevcuttur. Bu durum altinda Gürcistan'daki Osetler Gürcistan ve kendi anayurdu arasindaki iligkilerin iyilegmesini isterken onlar Gürcistan'in sisteminin iginde kendi haklarini genigletmeye yönelmekte ve kendi anayurdundaki hükümetini desteklememektedir.
Gürcistan'daki Abhazlar ve Abhazya Sorunu
Gürcistan'daki (Abhazya harig), özellikle Acaristan'daki Abhazlarin gogu 1877-1878 yillarindaki Osmanli-Rus Savagi'ndan sonra bölgeye yerlegmigtir. Sovyetler Birligi kurulduktan sonra da ig ve evlilik gibi gegitli sebeplerle Abhazya'dan Gürcistan'a, özellikle Acaristan, Tiflis ve Samegrelo gibi yerlere Abhazlar yerlegmigtir. Gürcistan'daki Abhazlar da Gürcü toplumuyla nispeten ilimli iligkileri sürdürürken diglayici Gürcü milliyetgiligi ve Gürcü-Rus gerginligi ayni zamanda Abhazya'da kanli gatigma-savaga yol agmig ve Gürcistan'daki Abhazlari da olumsuz gekilde etkilemigtir. Stalin döneminde Abhazya'da Gürcülegtirme politikasi uygulanirken,52 Abhazya'daki Abhazlar günlük hayatta Gürcüceden daha gok Rusga ve Abhazcayi tercih etmig ve bu durum Abhazlar ve Gürcü devleti-toplumu arasindaki toplumsal-siyasi ve kültürel sinirlari olugturup daha da keskinlegtirmigtir.53 Bu gartlar altinda Abhazya'daki Abhazlar Gürcistan'a kargi Abhaz milliyetgiligini geligtirmig ve özellikle 1970'li yillarin sonunda büyük ölgekli faaliyetleri gergeklegtirmeye baglamigtir. Mesela 1978 yilinda Abhazya'nin Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden ayrilmasi igin ve Gürcücenin sahip oldugu resmi dil statüsünün kaldirilmasi igin büyük protesto düzenlenmig54 ve Sohum'daki Pedagoji Enstitüsü Abhaz Devlet Üniversitesi'ne degigtirilmigtir. Ayni yilda Abhaz dilinde televizyon ve dergi yayinlari da baglamigtir.55
Durum böyleyken, 1988 yilindan beri Gürcü milliyetgiligi yükseldikge Abhaz-Gürcü gerginligi tirmanmig ve daha giddetlenmigtir. Bu süregte
52 Ufuk Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya (Istanbul: Ötüken Negriyati), 2002, 65.
53 Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya, 65-66.
54 Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya, 66.
55 Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya, 67.
Abhazlar da "nankör gôçmen, yabanci ve Rusya'nin beginci kolu" olarak tanimlanmig ve onlar üzerinde baski uygulanmigtir. Abhazya'daki Abhazlar da bu politikalara sert tepki vermigtir. Mesela 1989 yilinda Abhaz aydinlari Abhazya'nin Gürcistan'dan bagimsizligi talep eden 30.000 imzali açik mektubu sunmugtur.56 Buna kargin ayni yilda Gürcistan hükümeti Abhaz Devlet Üniversitesi'nin Gürcü dili ve edebiyat bölümünü Tiflis Devlet Üniversitesi'ne baglamaya çaligmig ve bu girigim Gürcüler ve Abhazlar arasinda 2 hafta süren ve 22 kiginin hayatini kaybettigi büyük etnik çatigmaya yol açmigtir.57
1990 yilinda Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Abhazya'nin Gürcistan'dan bagimsiz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olacagini beyan etmigtir. Bu beyan Gürcistan Yüksek Sovyeti tarafindan hemen reddedilmigtir. Abhazya Yüksek Sovyeti devlet bagkani olarak Vladislav Ardzinba'yi seçmig ve Abhazya'nin Gürcistan'dan bagimsiz olabilmesi için gereken kanunlar hazirlanmigtir. 1992 yilinda Abhazya'nin Gürcistan'dan bagimsiz Sovyet Sosyalist Cumhuriyet oldugunu belirten 1925 Sovyet Anayasasi'ni yürürlüge girmigtir.58 Gamsakhurdia döneminde Abhazya'da Güney Osetya'daki gibi önemli giddetli çatigmalar yaganmamigken Abhaz-Gürcü gerginligi gittikçe tirmanmigtir.
Bu gerginlik Eduard Çevardnadze döneminde büyük ôlçekli kanli savag olarak patlak vermigtir. O, 1992'de Abhazya'yi geri almak için Gürcü ordusu ve polisini Abhazya'ya gönderirken Abhazya Rusya ve Kuzey Kafkasyali halklar tarafindan desteklendigi için savag kisa zamanda bitmemigtir.59 Ayrica bu dönemde Gürcistan içinde devam eden kargaga da Abhazya'ya avantaj kazandirmig ve 1993 yilinin Eylül ayinin sonunda Abhazya hükümeti Sohum'u Gürcistan'dan geri almigtir. Bu durumda Gürcistan Rusya'ya kargi tutumu tekrar gözden geçirmek zorunda kalmig ve Rusya'ya kargi politikayi yumugatmigtir. Bundan sonra 1993 yilinin Aralik ayinda Abhazya ve Gürcistan arasinda ategkes imzalanmigtir.60 Böylece Rusya'nin müdahalesi ve destegiyle Abhazya da Güney Osetya gibi de facto bagimsiz devlet olmugtur. Diger yandan, ategkesten sonra ise 2000'li yillara kadar Güney Osetya Rusya ve Gürcistan ile ilimli iligkileri sürdürürken Abkhazia'nin sinirlari ise Rusya ve Gürcistan tarafindan kapatilmig ve ambargo uygulanmigtir.61
56 Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya, 67.
57 Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya, 67.
58 Tavkul, Etnik Qati§malarin Gölgesinde Kafkasya, 68-69.
59 Frederik Coene, The Caucasus: An Introduction (London: Routledge, 2010), 150.
60 Coene, The Caucasus, 150.
61 Esra Kizilbuga, "Russian Involvement in the Abkhaz-Georgian Conflict" (Yayinlanmamig Yüksek Lisans Tezi, Orta Dogu Teknik Üniversitesi, 2006), 81.
Gürcistan'daki Abhazlarin durumuna bakacak olursak, Rusya-Abhazya-Gürcistan iligkilerinin geligme süreci Gürcistan'daki Abhazlari olumsuz gekilde etkilemigtir. 1990'li yillarin baginda Acaristan'dan da bazi Abhazlar Abhazya'nin yaninda savagmak igin Abhazya Savagi'na katilmigtir.62 Fakat Abhazlarin nispeten yogun gekilde yagadigi Acaristan Aslan Abagidze'nin liderligi altinda fiili bagimsizligini sürdürmekteydi. Bu yüzden Gürcü milliyetgilerin Abhazlara yönelik olumsuz bakigi ve güphesi mevcutken Acaristan'da ise Abhazlar ve Gürcüler arasinda daha ilimli iligkiler devam etmekteydi.63 Günümüzde Gürcücenin yani sira Abhazca da Gürcistan'in resmi dili olarak gegtigi gibi Abhazlarin hukuki statüsü Osetler ve ^egen-Kistlere göre rahattir ve özellikle 2003'ten sonra etnik Gürcü milliyetgilige dayali diglayici politikanin etkisi belli bir derecede dügmügtür. Ama Gürcü milliyetgi basinlarinda Abhazlari diglamaya yönelik ifadeler az da olsa mevcut ve Gürcistan'daki Abhazlar da toplumsal baskidan dolayi konuyla ilgili geyleri anlatmaktan gekinmektedir. Bir de Gürcistan'daki Osetler örnegi gibi Gürcülerin Abhazlar üzerindeki imaji da genellikle kitlesel medyadan etkilenmektedir. Dolayisiyla bu imaj Gürcistan hükümetinin dönemdeki tutumuna göre degigebilir ve Gürcistan igindeki Gürcü-Abhaz topluluklari arasindaki iligkilerde istikrarsizlik yine de vardir. Ayrica Abhazya'daki savagtan sonra Abhazya'ya ambargo uygulandigindan dolayi Gürcistan'daki Abhazlar "anayurdu" olarak gegen Abhazya'yi ziyaret edemezdi. Böylece Gürcistan'daki Abhazlar ve "anayurdu" Abhazya arasindaki iletigimde ciddi engeller mevcuttu.
Fakat 1997 yilinda Gürcü-Rus iligkileri tekrar gerilmeye bagladiktan sonra, özellikle Vladimir Putin 2000'de iktidara geldikten sonra uluslararasi siyasetteki Abhazya'nin ortami tamamen degigmig ve Güney Osetya ile ayni süreci izlemigtir. Mesela 2000 yilinda Rusya hükümeti Gürcistan vatandaglari igin vize alma zorunlulugunu getirirken Abhazya ve Güney Osetya vatandaglarina ise bu uygulamadan muaf olmugtur.64 Ayrica Rusya bu iki ülkeye destek vermeye devam etmenin yani sira bu iki ülkenin vatandaglarina Rusya pasaportlarini dagitmigtir. Böylece Abhazya'daki Abhazlara da "hukuki-siyasi Rus diasporasi" statüsünü elde etmig ve Abhazya, Rusya ve Gürcistan arasinda "diaspora-anayurt-konuk eden ülke" iligkileri olugturulmugtur. Daha sonra ise, yukarida agikladigimiz gibi Rusya "Rus
62 Bkz: Selguk Simsim, Bagka Bir Vatanimiz Yok! (Istanbul: Apra Yayincilik, 2018), 642.
63 Teymuraz Gvantseladze, Manana Tabidze Tamar Gitolendia and Sophiko Tchaava. Basic Aspects of Identity of the Abkhazians Living in Adjaria (Tbilisi: Universal, 2009), 15-16.
64 F. Didem Ekinci, "Ingacilik, Kimlik, 'Üretilmig Vatandaglar: Rusya'nin Abhazya ve Güney Osetya'da Vatandaglik Politikalari", Uluslararasi iligkiler 16/61 (2019): 104.
diasporasini koruma" bahanesiyle 2008'de Gürcistan'a giddetli saldirilari düzenlemig ve Güney Osetya'nin yani sira Abhazya'nin bagimsizligini da tanimigtir. Burada da Gürcistan'in batiya yakinlagmasini engellemek igin Rusya'nin Abhazya'daki insanlari "hukuki-siyasi Rus diasporasi" olarak kullandigi görülmektedir. Yani Güney Osetya meselesi gibi Abhazya meselesi de "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri"nin degigik gekli olarak nitelendirilebilir.
Bu durum Gürcistan'daki (Abhazya harig) Abhazlari önemli derecede etkilemigtir. Abhazya'daki Abhazlar Rusya tarafindan desteklenip "Rus diasporasi" statüsüne sahipken Gürcistan'daki Abhazlar ise Rusya ve Abhazya tarafindan desteklenmemektedir. Ayni zamanda diglayici etnik Gürcü milliyetgiliginin etkisi de Gürcistan'da halen devam etmekte ve Gürcistan'daki Abhazlar Gürcü toplumundan gelen güpheye maruz kalmaktadir. Mesela Abhaz Meselesi Gürcistan'da hassas konu olarak görülmekte ve Gürcüler ve Abhazlar bir araya geldiginde bu mesele hakkinda konugmak ayip sayilmaktadir. Diger yandan, Gürcistan'daki Abhazlar ve Abhazya arasindaki iligkiler Gürcistan Osetleri-Osetya iligkilerinden nispeten daha gevgektir. Gürcistan-Abhazya sinirlari kismen kapaliyken Gürcistan'daki Abhazlar Abhazya'ya Gürcistan hükümeti tarafindan gikarilan özel kimlik kartiyla Abhazya'ya girebilir ve gergekten de kendi akrabalarini ve arkadaglarini görmek igin Abhazya'yi ziyaret etmektedir.65 Gürcistan'daki Abhazlar ve anayurdu olan Abhazya arasinda iletigim mevcutken Gürcistan'daki Abhazlar da Gürcistan'in ilkelerine daha gok öncelik vererek Gürcistan'in mevcut sistemi iginde kendi kültürel-toplumsal haklarini genigletmeye yönelmekte ve anayurdundaki Abhazya hükümetini desteklememektedir.
Burada Gürcistan hükümetinin azinliklari ulus-devlet inga sürecinden diglamak igin baski uygulamasi 1990'li yillarinda hem Güney Osetya'da hem de Abhazya'da savagin patlak vermesine sebep olmugtur. Savaglardan sonra Güney Osetya ve Abhazya'daki Osetler ve Abhazlar Rusya tarafindan desteklenerek kendi de facto devletlerini sürdürmekte ve siyasi-hukuki "Rus diasporasi" sayilmaktadir. Yani Güney Osetya ve Abhazya meselelerinde Rusya Abhazya ve Güney Osetya'dakilerin gergek anayurdu olmasa da kendisini onlarin "siyasi-hukuki anayurdu" olarak göstermekte ve onlari politik bir sermaye olarak kullanmaktadir.
Diger yandan Gürcistan'daki (Güney Osetya ve Abhazya harig) Osetler ve Abhazlar ise Gürcü toplumundan gelen güpheye maruz kalirken Rusya ve kendi "anayurtlari" olan Güney Osetya ve Abhazya tarafindan
65 Yazarin Gürcistan 1. Kanal Abhazca Editörü Irma ile mülakati, Tiflis, 29.07.2014.
desteklenmemektedir. Onlar "diaspora-anayurt-konuk eden ülkeler iligkileri" konusunda eski Sovyet bölgesindeki Ruslara göre oldukga farkli süreci izlemigtir. Gürcistan'daki Osetler ve Abhazlar Gürcistan ve anayurtlari arasindaki iligkilerin iyilegmesini isterken Gürcistan'in sistemi iginde kendi haklarini genigletmeye önem vermekte ve kendi anayurtlarindaki hükümetleri desteklemekten kaginmaktadir.
§ekil 2. Gürcistan'daki (Güney Osetya ve Abhazya Harig) Osetler ve Abhazlarin Güney Osetya ve Abhazya Meselelerindeki Konumu
^egenistan Sorunu ve Gürcistan'daki £egen-Kistler
Güney Osetya ve Abhazya Meseleleri Gürcistan'daki Osetleri ve Abhazlari etkilerken ^egenistan'daki savaglar Gürcü-Rus iligkilerini ve Gürcistan'daki ^egen-Kistler ve Gürcü toplumu arasindaki iligkileri etkilemigtir. Sovyet döneminden beri Gürcistan'daki Pankisi Vadisi ve ^egenistan-Ingugetya arasinda ticari ve toplumsal iligkiler mevcuttur.66 Ayrica, 1990'li yillarda birgok ^egen-Kistler ^egenistan'in devlet ingasi sürecine katilmak igin ^egenistan'a gitmigtir.67 Fakat genel olarak, 1997 yilindan önce Gürcistan ve ^egenistan-Ingugetya arasi siyasal iligkiler fazla geligmemigtir. Bu durum
66 Ia Tsulaia, "To be Kist: Between Georgian and Chechen", Changing Identities: Armenia, Azerbaijan and Georgia, ed. Victor Voronkov (Tbilisi: Heinrich Boll Stiftung South Caucasus, 2011), 128.
67 Seiichi Kitagawa, "Gurujia Pankisi-Keikoumondaino Shuzoku, Shinkoutekihaikei", Kokusai-Seiji 138 (2004): 144-145.
altinda Gurcistan'daki (egen-Kistler, ^egenistan-Ingugetya hakkinda fazla bilgiye sahip degildi. Gergekten de Gurcu sosyolog Nino Siprashvili'nin galigmalari da o donemde Gurcistan'daki (egen-Kistlerin ^egenistan-Ingugetya'yi ancak "siradan bir yabana ulke" olarak algiladigini ve kendilerini "(egen diasporasi"ndan daha ziyade "Gurcu" olarak tanimladigini tespit etmektedir.68 Yani Sovyet doneminde Gurcistan'daki ^egen-Kistlerin gogu Gurcistan'in, ozellikle Pankisi'nin digina gikmadigindan dolayi ^egenistan-Ingugetya'yi dugunmeye ihtiyag duymamig ve kendilerini "(egen diasporasi" olarak hissetmemigtir. 1991 yilindan sonra ortaya gikan ekonomik sikintidan dolayi birgok (egen-Kist ^egenistan-Ingugetya'ya galigmaya gitmigse de Pankisi ve (egenistan-Ingugetya arasindaki etkilegim yeterince geligmemigtir.
Diger yandan, 1996'da Birinci (egen Savagi bittikten sonra Gurcistan ve (egenistan arasindaki iligkiler yeni bir surece girmigtir. Gurcistan Rusya'yi dizginlemek igin de facto ^egen-Igkerya Cumhuriyeti ile yakin iligkileri kurmugtur. Mesela, ^egen-Igkerya Cumhuriyeti'nin temsilci ofisi Tiflis'te agilmig ve Hizir Aldamov temsilci olarak atanmigtir. Ayrica, Gurcistan uzerinden (egenistan'in petrolunun ihracati da planlanmigtir.69 Ozellikle 1999 yilinda Ikinci (egen Savagi'nin baglamasi Gurcistan'daki (egen-Kistlerin durumunu onemli derecede degigtirmigtir. Bu savag baglayinca buyuk sayida (egen multecileri Pankisi Vadisi'ne gelmig ve o donemde Pankisi'ye gelenler arasinda (egen ve yabanci militanlar da vardi. Gurcistan hukumeti ^egenistan-Igkerya hukumetini ve Gurcistan'a gelen (egen multecileri ve militanlari Rusya'ya kargi kendi siyasal arag olarak siyasal arag olarak kullanmaya baglamigtir. Fakat o donemde Pankisi'nin durumu son derece karigik olmug ve bu bolge "Gurcistan'in en tehlikeli bolgesi" olarak gegmeye baglamigtir.70 Bu durum Pankisi'deki (egen-Kistlerin kimlik yapisini onemli derecede degigtirmigtir. Eskiden bolgede tasavvuf hakimken 1999 yilindan sonra ise (egen multecilerin bolgeye gelmeye baglamasi ile birlikte Selefilik de Pankisi'de yayilmaya baglamig ve ozellikle gengler arasinda hizla benimsenmigtir.71 Pankisi'de (egenistan'dan gelenler ve bolgedeki (egen-Kistler arasinda etkilegim arttikga Pankisi'deki (egen-Kistler arasinda Gurcu kimliginden farkli olan "(egen-Vaynakh diasporasi" kimligi geligmig ve
68 Nino Siprashvili, "Islamic Revival in Georgian-Chechen Border Area" (Yayinlanmamig Yuksek Lisans Tezi, University of Bergen, 2014), 17.
69 Kitagawa, "Gurujia", 143.
70 Kitagawa, "Gurujia", 145.
71 Conor Prasad, "Georgia's Muslim Community: A Self-Fulfilling Prophecy?", ECMI Working Paper 58 (2012), 12.
Pankisi'deki Çeçen-Kistler ve Gürcü toplumu arasinda keskin sinirlar çizilmigtir.
Durum böyleyken, Rusya Gürcistan'daki Çeçen militanlarina kargi askeri harekata baglamig ve Gürcistan'in onlari Rusya'ya geri vermesini talep etmigtir. Çevardnadze Gürcistan içinde Çeçen militanlarinin var oldugunu inkâr etmig ve Rus ordusunun sinir ötesi saldirisina sert tepki göstermigtir. O, Pankisi'deki Rus-Gürcü ortak operasyonu da reddetmigtir. Üstelik hem askerlerin sayisi açisindan hem de mali kapasite açisindan Gürcistan Sinir Muhafiz Birligi'nin Rus-Gürcü sinirlarini tamamen kontrol altinda tutmasi imkânsizdi. Gürcistan o dönemde Rusya ile vize sorunlari ve Abhazya ve Güney Osetya Meseleleri gibi konularda gerginlik mevcut oldugundan dolayi Rusya ile müzakerede avantaj saglamak için Çeçenistan Meselesi'nden yararlanmaktaydi.72 Yani Rusya de facto devletlerindeki insanlari kendi diasporasi gibi göstererek Gürcistan'a siyasal baskiyi uygularken Gürcistan da o dönemde de facto devlet olan Çeçenistan-Içkerya Cumhuriyeti'ni Rusya'ya kargi stratejik kart olarak kullanmaktaydi. Böylece Rus-Gürcü gerginligi ve Çeçen mültecileri ve militanlarinin Pankisi'ye akmasindan dolayi Pankisi Vadisi'nde büyük kargaga hâkim olmug ve Gürcistan Çeçenistan ile iligkileri geligtirirken Pankisi'deki Çeçenler ise "Müslüman Gürcü"den "Gürcistan'daki Çeçen-Vaynakh diasporasi"na dönügmeye baglamig ve Gürcü toplumu tarafindan diglanmaya baglamigtir.
Ama 2001 yilindaki 11 Eylül Saldirisi'ndan sonra ise Bati ülkeleri ve birçok Müslüman ülkeleri Çeçenistan Meselesi konusunda Rusya'ya göz yunmaya baglamigtir. Dolayisiyla Çeçenistan-Içkerya hükümeti ve Çamil Basayev gibi Selefi militanlar uluslararasi kamuoyunun destegini önemli derecede kaybetmigtir. Çeçenistan'da askeri operasyon devam ederken Grozny'da Ahmed Kadirov (görev süresi: 5 Ekim 2003-9 Mayis 2004) ve oglu Ramzan Kadirov (görev süresi: 15 Çubat 2007-) altinda Rus yanlisi hükümet kurulmugtur. Sonunda 2009 yilinda Ikinci Çeçen Savagi resmen sona ermigtir.73
Gürcistan hükümeti de Pankisi Vadisi'nde terörle mücadeleyi yürütmek için Amerika ordusunu 2002 yilinda Kabul edip ortak operasyonu gerçeklegtirmigtir.74 Bu mücadele 2003 yilindaki Gül Devrimi'nden sonra da devam etmigtir. Bu durumda Pankisi'deki Çeçen mültecilerinin çogu Çeçenistan'a geri dönmüg veya Türkiye ve Avrupa ülkeleri gibi yerlere göç
72 Kitagawa, "Gurujia", 143.
73 "Russia 'Ends Chechnya Operation'", Erigim: 16 Nisan 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8001495.stm.
74 Kitagawa, "Gurujia", 146.
etmigtir.75 Böylece Pankisi Vadisi'nde belli bir seviyeye kadar kamu düzeni iyilegtirilmig ve Gürcistan hükümeti Pankisi'deki ^egen-Kistleri Gürcistan'in siyasal ve toplumsal hayatina entegre etmek igin Bati ülkelerinin destegiyle somut politikalari uygulamaya baglamigtir.76 Pankisi'deki ^egen-Kistler de halk arasinda hakim olan Pankisi üzerindeki olumsuz imaji degigtirmek igin gaba harcamaktadir. Yani onlar kendi kimligini "anayurdu" olan ^egenistan ve Rus kargitligi üzerinde geligtirirken kendilerini "Gürcistan'in ilkelerine sadik olan vatandaglar" olarak göstermeye galigmaktadir. Fakat Gürcistan'daki birgok kigi Pankisi'nin silahli gatigma ve kargaganin devam ettigi bölge olduguna inanmakta ve ^egen-Kistlerin diglanma sorunu halen mevcuttur.
Bunu özetlersek, Gürcistan hükümeti Rusya'yi dizginlemek igin Birinci ^egen Savagi'ndan sonra Rus hakimiyetine kargi isyan eden ^egenistan ile iligkileri geligtirmeye yönelip de facto devlet olan ^egenistan-Igkerya'yi Rusya'ya kargi kendi stratejik karti olarak kullanmigtir. Bu süregte Pankisi'deki ^egen-Kistler ve ^egenistan'dan gelenler arasinda etkilegim arttikga Pankisi'dekiler arasinda "^egen-Vaynakh diasporasi" kimligi yerlegmig ve Gürcü toplumu ve ^egen-Kist toplumu arasinda belirgin siyasi, toplumsal ve kültürel sinirlar gizilmigtir. Ayni zamanda ^egenistan'daki kargaga ve savagtan da etkilenerek Pankisi'deki ^egen-Kistler Gürcü toplumu ve Gürcistan hükümeti tarafindan diglanmaya baglamigtir. Yani burada konuk eden ülkenin Rusya'ya kargi isyan eden "anayurdu" ile iligkileri güglendirmesi bölgedeki halk iginde diaspora kimligini olugtururken diaspora halkinin konuk eden ülke ve toplum tarafindan diglanmasina da yol agmigtir. Bu durum altinda Gürcistan'daki ^egen-Kistler kendi anayurdu olan ^egenistan üzerinde kendi kimligini inga ederken Gürcistan'in sistemi iginde kendi kültürel-toplumsal haklarini genigletmeye yönelmekte ve kendisini "Gürcistan'a sadik ve zararsiz toplum" olarak göstermeye galigmaktadir.
75 "Past to Present", eri§im 5 Mart 2018, http://nazysguesthouse.com/kist-culture/.
76 Ay§egul Aydingun, Ali Asker ve Ami Uner. "Pankisi Vadisi'nde Kistler: Selefilik, Gelenekgilik, Kimlik ve Siyaset", Gurcistan'daki Musluman Topluluklari: Azinlik Haklari, Kimlik ve Siyaset, der. Ay§egul Aydingun, Ali Asker ve Aslan Yavuz §ir, (Ankara: AV1M, 2016), 365-366.
§ekil 3. Gurcistan'daki ^e$en-Kistlerin ^egenistan Sorunundaki Konumu
Sonug
1991 yilinda Sovyetler Birligi dagildiktan sonra yeni ulus-devlet inga surecine giren eski Sovyet ulkeleri kendi igindeki diaspora azinlik gruplarini sikga diglamaya yonelmigtir. Bu ulkelerin boyle tutumu diaspora gruplarin sert tepkilerine yol agmig ve diaspora topluluklarinin "anayurtlari" da onlarin siyasal, toplumsal ve kulturel hareketlerini destekleyerek konuk eden ulkelere mudahale etmektedir. Boylece eski Sovyet bolgesindeki konuk eden ulkelerin sikga diasporanin "anayurtlari" ile gerginligi mevcuttur. Rogers Brubaker bu toplumsal-siyasi geligmeleri "diaspora-anayurt-konuk eden ulke iligkileri" teorisi olarak kuramsallagtirmig ve bu teoriyi ispatlamak igin eski Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanli ve Yugoslavya bolgelerindeki azinliklarin yani sira eski Sovyet bolgesindeki Rus toplulugunu ele almigtir.
Gurcistan'daki (Abhazya ve Guney Osetya harig) Kuzey Kafkasyali, ozellikle Osetler, Abhaz ve (egen-Kist diasporasi da Rus topluluklari gibi Sovyetler Birligi dagildiktan sonra yeni devlet sinirlarinin gizilmesinden dolayi olugturulmug, ama onlar "diaspora-anayurt-konuk eden ulkeler iligkileri"nde farkli sureci izlemigtir. Gurcistan'daki Osetler ve Abhazlar ornegine baktigimizda, "konuk eden ulke" olarak gegen Gurcistan ve "anayurtlar" olarak tanimlanabilen Guney Osetya ve Abhazya arasinda siyasal gerginlik mevcuttur. Bu bolgelerdeki meseleye bakarsak ilk olarak Abhazya ve Guney Osetya Gurcistan'dan bagimsiz ulus-devleti inga etmeye girigmig ve Gurcistan hukumetine kargi savagmigtir. Bu iki bolge Rusya'nin buyuk olgekli destegiyle fiili bagimsizligi surdurmektedir. Ayrica Rusya
batiyla iligkileri gûçlendiren Gürcistan'i terbiye etmek için Abhazya ve Güney Osetya'dakileri "siyasi-hukuki Rus diasporasi" olarak tanimlayarak Gürcistan'a kargi siyasal araca dönügtürmügtür. Diger yandan, Gürcistan'daki (Güney Osetya ve Abhazya hariç) Osetler ve Abhazlara ise Gürcü toplumu güpheyle bakmaya devam ederken onlar Güney Osetya, Abhazya ve Rusya tarafindan da desteklenmemektedir. Böylece Gürcistan'daki Abhazlar ve Osetler Gürcistan ve kendi anayurtlari arasindaki iligkilerin iyilegmesini isterken Gürdstan'in ilkelerine daha çok öncelik vererek Gürcistan'in sistemi içinde kendi kültürel-toplumsal haklarini genigletmeye yönelmekte ve kendi anayurtlarindaki hükümetleri desteklememektedir.
Gürcistan'daki Çeçen-Kistlere bakarsak, Çeçen-Kistlerin anayurdu olarak tanimlanan Çeçenistan'daki Çeçenler bagimsizlik için Rusya'ya kargi isyan ettiginde Gürcistan Rusya'ya kargi Çeçenistan-Içkerya'yi kendi stratejik kart olarak kullanmig ve Gürcistan'daki Çeçen-Kistler ve Çeçenistan arasindaki etkilegim de artmigtir. Fakat bu etkilegim yogunlagtikça Gürcistan'daki Çeçen-Kistler Gürcistan devleti ve Gürcü toplumundan uzaklagmig ve Gürcü toplumu tarafindan daha da diglanmigtir. Onlar kendi kimligini anayurdu olan Çeçenistan üzerinden inga ederken kendisini "Gürcistan'in ilkelerine sadik ve zararsiz halk" olarak kendisini göstererek Gürcistan'in mevcut sistemi çerçevesi içinde kendi haklarini geligtirmeye çaligmaktadir.
Bu örnekleri degerlendirdigimizde, Gürcü-Rus iligkilerinde de facto devletler sorunu "diaspora-anayurt-konuk eden ülke iligkileri"nin degigik gekli olarak ortaya çikmaktadir. Burada meselelerde taraf olan devletler kendilerini de facto devltlerdeki insanlarin "hukuki ya da siyasi anayurtlari" olarak göstererek onlari "kendi siyasi ya da hukuki diasporasi" olarak nitelendirmekte ve de facto devletlerdeki insanlari birbirlerine kargi siyasal araç olarak kullanmaktadir. Diger yandan, Gürcistan ve de facto devletleri arasindaki iligkilere bakarsak, de facto devletlerin Gürcistan içindeki diasporalarina Gürcü toplumu güpheyle yaklagirken onlar kendi anayurtlari tarafindan da desteklenmemektedir. Bu durumda Gürcistan'daki Abhazlar, Osetler ve Çeçen-Kistler Gürcistan ve kendi anayurtlari arasindaki iligkilerinin iyilegmesini isterken Gürcistan'in ilkelerine riayet ederek Gürcistan'in sistemi çerçevesi içinde kendi haklarini genigletmeyi tercih etmekte ve anayurtlarindaki hükümetleri desteklemekten kaçinmaktadir.
Kaynakga
Alkan, Seving Özcan. Bir Sovyet Mirasi Rus Azinliklar. istanbul: Küre Yayinlari, 2005.
Aves, Jonathan. "Post-Soviet Transcaucasia." Challenges for the Soviet South. der. Roy Allison. Washington D.C.: Brookings Institution Press, 1996, 7593.
Aydingün, Aygegül, Ali Asker ve Anil Üner. "Pankisi Vadisi'nde Kistler: Selefilik, Gelenekgilik, Kimlik ve Siyaset." Gürcistan'daki Müslüman Topluluklari: Azinlik Haklari, Kimlik ve Siyaset. der. Aygegül Aydingün, Ali Asker ve Aslan Yavuz §ir. Ankara: AViM, 2016, 347-370.
Ayman, Gülden. "Eski Sovyet Topraklarinda Ruslar ve Etnik ^atigma Dinamikleri." Sosyal Demokrat Degi§im 10 (1998): 73-90.
BBC News. "Russia 'Ends Chechnya Operation'." Erigim 16 April 2009. http://news.bbc.co.Uk/2/hi/europe/8001495.stm.
Bora, Asil. "The South Ossetian-Georgian Conflict: 1990-2008." Yayinlanmamig Yüksek Lisans Tezi, Orta Dogu Teknik Üniversitesi, 2009.
Brubaker, Rogers. "Nationhood and the National Question in the Soviet Union and Post-Soviet Eurasia: An Institutionalist Account." Theory and Society 23 (1994): 47-78.
Brubaker, Rogers. "Aftermaths of Empire and the Unmixing of Peoples: Historical and Comparative Perspectives." Ethnic and Racial Studies 18/2 (1995): 189-218.
Brubaker, Rogers. "National Minorities, Nationalizing States and External National Homelands in the New Europe." Daedalus 124/2 (1995): 107-132.
Brubaker, Rogers. Nationalism Reframed: Nationhood and National Question in the New Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
Brubaker, Rogers. "Accidental Diasporas and External 'Homelands' in Central and Eastern Europe: Past and Present." Vienna Institute for Advanced Studies Political Science Series, 71 (2000).
Brubaker, Rogers. "The 'Diaspora' Diaspora." Ethnic and Racial Studies 28/1 (2005): 1-19.
Coene, Frederik. The Caucasus: An Introduction. London: Routledge, 2010.
Corley, Felix. "South Ossetia between Gamsakhurdia and Gorbachev: Three Documents." Central Asian Survey, 16/2 (1997): 269-275.
Ekinci, F. Didem. "ingacilik, Kimlik, 'Üretilmig' Vatandaglar: Rusya'nin Abhazya ve Güney Osetya'da Vatandaglik Politikalari." Uluslararasi ili§kiler 16/61 (2019): 97-109.
Ethnic Composition of Georgia. Tbilisi: CSEM, 2016.
Gvantseladze, Teymuraz, Manana Tabidze Tamar Gitolendia and Sophiko Tchaava. Basic Aspects of Identity of the Abkhazians Living in Adjaria. Tbilisi: Universal, 2009.
Hirose, Yoko. Kyoukento Fuanno Choutaikoku Roshia: Kyu-Soren Shokokukaramita
Hikarito Kage. Tokyo: Kobun-Sha, 2008. Kizilbuga, Esra. "Russian Involvement in the Abkhaz-Georgian Conflict."
Yayinlanmamig Yuksek Lisans Tezi, Orta Dogu Teknik Universitesi, 2006. Kitagawa, Seiichi. "Gurujia Pankisi-Keikoumondaino Shuzoku,
Shinkoutekihaikei." Kokusai-Seiji 138 (2004): 142-156. Kolstoe, Paul. Russians in the Former Soviet Republics. Bloomington: Indiana
University Press, 1995. Konak, Yilmaz. Osetya ve Asetinler, Ankara: y.y., 2007.
Littlefield, Scott. "Citizenship, Identity and Foreign Policy: The Contradictions and Consequences of Russia's Passport Distribution in the Separatist Regions of Georgia." Europe-Asia Studies 61/8 (2009): 1461-1482. Medvedev, Dmitry. "Statement on the Situation in South Ossetia." Erigim 8 Agustos 2008.
http://www.kremlin.ru/eng/speeches/2008/08/08/1553_type82912type8291 3_205032.shtml
Nazy's Guest House. "Past to Present." Erigim 5 Mart 2018.
http://nazysguesthouse.com/kist-culture/. Oktay, Hasan ve Ufuk Cerrah. Uluslararasi Politikada Kafkasya. Ankara:
Hitabevi Yayinlari, 2018. Prasad, Conor. "Georgia's Muslim Community: A Self-Fulfilling Prophecy?."
ECMI Working Paper 58 (2012). Safran, William. "Diasporas in Modern Societies: Myths of Homeland and
Return." Diaspora: A Journal of Transnational Studies 1/1 (1991): 83-99. Simsim, Selguk. Ba§ka Bir Vatanimiz Yok! Istanbul: Apra Yayinalik, 2018. Siprashvili, Nino. "Islamic Revival in Georgian-Chechen Border Area."
Yayinlanmamig Yuksek Lisans Tezi, University of Bergen, 2014. Sordia, Giorgi. "Ossetians in Georgia: In the Wake of the 2008 War." ECMI
Working Paper 45 (2009). Svanberg, Ingvar. "Kazakhstan and the Kazakhs." The Nationalities Question in the Post-Soviet States. der. Graham Smith. London: Longman, 1992, 201230.
Tarkhanova, Zhanna. "'Alanskiy Sled' Ob'edinyaet Osetin." Erigim 10
Agustos 2017. https://www.ekhokavkaza.com/a/28669886.html. Tavkul, Ufuk. Etnik Qati§malarin Golgesinde Kafkasya. Istanbul: Otuken Negriyati, 2002,
The Administration of South Ossetia. "'Osuri Forumi': Osebis Problemebis Mogvarebis Realuri Nabijebi." Erigim 28 Ocak 2014. http://soa.gov.ge/geo/osuri-forumi—osebis-problemebis-mogvarebis-realuri-nabijebi-2781/.
Tsulaia, Ia. "To be Kist: Between Georgian and Chechen." Changing Identities: Armenia, Azerbaijan and Georgia. ed. Victor Voronkov, Tbilisi: Heinrich Böll Stiftung South Caucasus, 2011, 126-147.
