Научная статья на тему 'NATO’NUN GENİŞLEMESİ VE KAZAKİSTAN OLAYLARI BAĞLAMINDA KOLEKTİF GÜVENLİK ANTLAŞMASI ÖRGÜTÜ’NÜN GELECEĞİ'

NATO’NUN GENİŞLEMESİ VE KAZAKİSTAN OLAYLARI BAĞLAMINDA KOLEKTİF GÜVENLİK ANTLAŞMASI ÖRGÜTÜ’NÜN GELECEĞİ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
93
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Журнал российских исследований
Область наук
Ключевые слова
Rusya / NATO / KGAÖ / savunma / ittifak / güvenlik / Россия / НАТО / ОДКБ / оборона / альянс / безопасность

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Bahar Özsoy

1991 yılında Sovyetlerin dağılması ile Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) gibi siyasi, askeri ve ekonomik oluşumlar yoluyla eski Sovyet coğrafyasında bağımsızlığını kazanan ülkeleri etki alanında tutmaya çalışmıştır. Bölgedeki nüfuzunu kaybetmenin küresel alandaki konumunu zayıflatacağını bilen Moskova, bu ülkelerin Batılı kurum ve kuruluşlarla entegre olmasını istememiştir. Nitekim son yıllarda Gürcistan ve Ukrayna’nın olası NATO üyeliklerine engel olmak için her türlü girişimde bulunulmuş ve en uzun sınırı paylaştığı Kazakistan’da yaşanan olaylara uzun yıllar etkinsizliği ile eleştirilen KGAÖ aracılığıyla müdahale etmiştir. Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgalinden sonra Finlandiya ve İsveç, uzun yıllardır benimsedikleri askeri tarafsızlığı terk ederek NATO’ya üyelik başvurusu yapmayı kararlaştırmıştır. Bu kapsamda Rusya-Ukrayna Savaşı yeni üyelikleri gündeme getirerek NATO’nun genişlemesine yönelik bir durum ortaya çıkarırken Orta Asya ve Kafkasya bölgesindeki gelişmeler benzer bir ihtimalin KGAÖ için de söz konusu olabileceğine işaret etmektedir. Öyle ki, NATO gibi açık kapı politikası uygulayan KGAÖ’ne zaman zaman İran’ın üye olacağına yönelik açıklamalar gündeme gelmektedir. Yine Avrasya Ekonomik Birliği’ne gözlemci üye olması sonrasında Özbekistan, 2021 yılında Rusya ile ikili bir askeri tatbikat ve Rusya ve Tacikistan ile üçlü bir askeri tatbikat gerçekleştirmiştir. Bunun yanında aynı yıl çevrimiçi formatta gerçekleştirilen KGAÖ toplantısına Özbekistan Cumhurbaşkanı Şövket Mirziyoyev konuk olarak katılmıştır. Kazakistan’da yaşanan olaylar nedeni ile gerçekleştirilen olağanüstü toplantıda Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko’nun olayların Özbekistan’a sıçraması ihtimali olduğunu ifade etmesi ise Taşkent’in 2012 yılında askıya aldığı üyeliğini önümüzdeki günlerde yeniden aktifleştirebilir mi sorusunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. Çalışmanın temel tezi NATO’nun genişlemesinin ve Kazakistan olaylarının KGAÖ’nün faaliyet alanlarını genişletebileceği ve yeni üyelikleri gündeme getirebileceğidir. Bu kapsamda çalışma Avrasya’nın NATO’su olarak addedilen KGAÖ’nün 30 yıllık serüvenine odaklanmaktadır. Çalışmada örgütün yapısı, işleyişi ve faaliyetleri üzerinde durulmuş ve özellikle son gelişmeler ışığında KGAÖ’nün etkinliği ve geleceği değerlendirilmiştir.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по политологическим наукам , автор научной работы — Bahar Özsoy

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

БУДУЩЕЕ ОРГАНИЗАЦИИ ДОГОВОРА О КОЛЛЕКТИВНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ В КОНТЕКСТЕ РАСШИРЕНИЯ НАТО И СОБЫТИЙ В КАЗАХСТАНЕ

С распадом Советского Союза в 1991 году Россия стремилась удержать страны, получившие независимость на постсоветском пространстве, в сфере своего влияния через политические, военные и экономические образования, такие как Содружество Независимых Государств (СНГ), Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ). Потеря влияния в регионе могла ослабить позиции Москвы на мировой арене, для которой поэтому была неприемлема интеграция этих стран с западными институтами и организациями. Россия в последние годы предпринимала попытки предотвратить возможное членство Грузии и Украины в НАТО, участвовала через ОДКБ в событиях в Казахстане, с которым имеет самую протяженную границу. При этом ОДКБ подвергалась критике за свою неэффективность в течение многих лет. После начала проведения специальной военной операции России на Украине в феврале 2022 года Финляндия и Швеция решили отказаться от своего давнего военного нейтралитета и подать заявку на членство в НАТО. В то время как российско-украинский конфликт выдвинул на повестку дня вопрос о расширении этой организации, события в регионе Центральной Азии и Кавказа, в этом контексте, указывают на то, что аналогичная возможность есть и у ОДКБ, которая, подобно НАТО, проводит политику открытых дверей. Время от времени на первый план выходят заявления о том, что Иран станет членом ОДКБ. Став членом Евразийского экономического союза в качестве наблюдателя, Узбекистан провел двусторонние военные учения с Россией и трехсторонние военные учения с Россией и Таджикистаном в 2021 году. Кроме того, Президент Узбекистана Шавкат Мирзиёев в качестве гостя принял участие в заседании ОДКБ, прошедшем в том же году. На внеочередном совещании, проведенном в связи с событиями в Казахстане, президент Беларуси Александр Лукашенко заявил о возможности распространения последних на Узбекистан. Это вызвало предположение, что Ташкент в ближайшие дни может возобновить свое членство, которое он приостановил в 2012 году. Основной тезис исследования заключается в том, что расширение НАТО и казахстанские события могут расширить сферу деятельности ОДКБ и поставить на повестку дня принятие новых членов. В этом контексте исследование фокусируется на 30-летней истории ОДКБ, которую считают НАТО Евразии. В исследовании особое внимание уделялось структуре, функционированию и деятельности организации, а также оценивались эффективность и будущее ОДКБ, особенно в свете последних событий.

Текст научной работы на тему «NATO’NUN GENİŞLEMESİ VE KAZAKİSTAN OLAYLARI BAĞLAMINDA KOLEKTİF GÜVENLİK ANTLAŞMASI ÖRGÜTÜ’NÜN GELECEĞİ»

RUSAD 8, 2022,101-125

Ara^tirma Makalesi - Research Article Geli?- Received: 21.10.2022 Kabul - Accepted: 19.12.2022 Yaym - Published: 31.12.2022 doi: 10.48068/rusad. 1192661

NATO'NUN GENi§LEMESi VE KAZAKiSTAN OLAYLARI BAGLAMINDA KOLEKTiF GUVENLiK ANTLA$MASI ORGUTU'NUN GELECEGi*

©Bahar OZSOYa Oz

1991 yilinda Sovyetlerin dagilmasi ile Rusya, Bagimsiz Devletler Toplulugu (BDT), Kolektif Guvenlik Antlajmasi Orgutu (KGAO) gibi siyasi, askeri ve ekonomik olujumlar yoluyla eski Sovyet cografyasinda bagimsizligini kazanan ulkeleri etki alaninda tutmaya falijmijtir. Bolgedeki nufuzunu kaybetmenin kuresel alandaki konumunu zayiflatacagini bilen Moskova, bu ulkelerin Batili kurum ve kurulujlarla entegre olmasini istememijtir. Nitekim son yillarda Gurcistan ve Ukrayna'nin olasi NATO uyeliklerine engel olmak ifin her turlu girijimde bulunulmuj ve en uzun siniri paylajtigi Kazakistan'da yajanan olaylara uzun yillar etkinsizligi ile elejtirilen KGAO araciligiyla mudahale etmijtir. Rusya'nin $ubat 2022'de Ukrayna'yi ijgalinden sonra Finlandiya ve isvef, uzun yillardir benimsedikleri askeri tarafsizligi terk ederek NATO'ya uyelik bajvurusu yapmayi kararlajtirmijtir. Bu kapsamda Rusya-Ukrayna Savaji yeni uyelikleri gundeme getirerek NATO'nun genijlemesine yonelik bir durum ortaya fikarirken Orta Asya ve Kafkasya bolgesindeki gelijmeler benzer bir ihtimalin KGAO ifin de soz konusu olabilecegine ijaret etmektedir. Oyle ki, NATO gibi afik kapi politikasi uygulayan KGAO'ne zaman zaman iran'in uye olacagina yonelik afiklamalar gundeme gelmektedir. Yine Avrasya Ekonomik Birligi'ne gozlemci uye olmasi sonrasinda Ozbekistan, 2021 yilinda Rusya ile ikili bir askeri tatbikat ve Rusya ve Tacikistan ile uflu bir askeri tatbikat gerfeklejtirmijtir. Bunun yaninda ayni yil fevrimifi formatta gerfeklejtirilen KGAO toplantisina Ozbekistan Cumhurbajkani ^ovket Mirziyoyev konuk olarak katilmijtir. Kazakistan'da yajanan olaylar nedeni ile gerfeklejtirilen olaganustu toplantida Belarus Cumhurbajkani Aleksandr Lukajenko'nun olaylarin Ozbekistan'a siframasi ihtimali oldugunu ifade etmesi ise Tajkent'in 2012 yilinda askiya aldigi uyeligini onumuzdeki gunlerde yeniden aktiflejtirebilir mi sorusunun ortaya fikmasina neden olmujtur. ^alijmanin temel tezi NATO'nun genijlemesinin ve Kazakistan olaylarinin KGAO'nun faaliyet alanlarini genijletebilecegi ve yeni uyelikleri gundeme getirebilecegidir. Bu kapsamda falijma Avrasya'nin NATO'su olarak addedilen KGAO'nun 30 yillik seruvenine odaklanmaktadir. £alijmada orgutun yapisi, ijleyiji ve faaliyetleri uzerinde durulmuj ve ozellikle son gelijmeler ijiginda KGAO'nun etkinligi ve gelecegi degerlendirilmijtir.

Anahtar kelimeler: Rusya, NATO, KGAO, savunma, ittifak, guvenlik.

* Bu falijma 13-14 Ekim 2022 tarihinde Ankara'da gerfeklejtirilen VI. Mulkiye Uluslararasi ilijkiler Kongresi'nde 'NATO Genijlemesi ve Kazakistan Olaylari Baglaminda Kolektif Guvenlik Antlajmasi Orgutu'nun Gelecegi Uzerine Bir Degerlendirme" bajligi ile sozlu bildiri olarak sunulmujtur.

a Dr. Ogr. Uyesi, Ankara Haci Bayram Veli Universitesi, iiBF, Uluslararasi ilijkiler Bolumu, Ankara/Turkiye, [email protected]

BY-NC-ND

Ж Ж Ж

THE FUTURE OF THE COLLECTIVE SECURITY TREATY ORGANIZATION IN THE CONTEXT OF NATO ENLARGEMENT AND THE KAZAKHSTAN PROTESTS

Abstract

With the collapse of the Soviet Union in 1991, Russia tried to keep the countries that gained independence in the former Soviet geography in its sphere of influence through political, military, and economic formations such as the Commonwealth of Independent States (CIS), the Collective Security Treaty Organization (CSTO). Knowing that losing its influence in the region would weaken its position in the global arena, Moscow did not want these countries to integrate with Western institutions and organizations. As a matter of fact, in recent years, every attempt has been made to prevent possible NATO memberships of Georgia and Ukraine, and it has intervened in the events in Kazakhstan, with which it shares the longest border, through the CSTO, which has been criticized for its ineffectiveness for many years. After Russia's invasion of Ukraine in February 2022, Finland and Sweden decided to abandon their long-standing military neutrality and apply for NATO membership. In this context, while the Russia-Ukraine War brought new memberships to the agenda and created a situation for NATO's enlargement, the developments in the Central Asia and Caucasus region indicate that a similar possibility may be in question for the CSTO. So much so that, from time to time, statements that Iran will become a member of the CSTO, which implements an open-door policy like NATO, come to the fore. Besides, after becoming an observer member of the Eurasian Economic Union, Uzbekistan conducted a bilateral military exercise with Russia and a trilateral military exercise with Russia and Tajikistan in 2021. In addition, the President of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev attended the CSTO meeting held online in the same year as a guest. The fact that Belarusian President Aleksandr Lukashenko stated at the extraordinary meeting held due to the events in Kazakhstan that there was a possibility that the events could spread to Uzbekistan caused the question of whether Tashkent could reactivate its membership suspended in 2012 in the coming days. The main thesis of the study is that the enlargement of NATO and the Kazakhstan events can expand the fields of activity of the CSTO and bring new memberships to the agenda. In this context, the study focuses on the 30-year adventure of the CSTO, which is considered the NATO of Eurasia. In the study, the structure, functioning, and activities of the Organization were emphasized and the effectiveness and future of CSTO were evaluated especially in light of recent developments.

0 Keywords: Russia, NATO, CSTO, defense, alliance, security.

1 Ж Ж Ж

и

I S £ БУДУЩЕЕ ОРГАНИЗАЦИИ ДОГОВОРА О КОЛЛЕКТИВНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ В

§ £ © КОНТЕКСТЕ РАСШИРЕНИЯ НАТО И СОБЫТИЙ В КАЗАХСТАНЕ

|102|

Аннотация

С распадом Советского Союза в 1991 году Россия стремилась удержать страны, получившие независимость на постсоветском пространстве, в сфере своего влияния через политические, военные и экономические образования, такие как Содружество Независимых Государств (СНГ), Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ). Потеря влияния в регионе могла ослабить позиции Москвы на мировой арене,

для которой поэтому была неприемлема интеграция этих стран с западными институтами и организациями. Россия в последние годы предпринимала попытки предотвратить возможное членство Грузии и Украины в НАТО, участвовала через ОДКБ в событиях в Казахстане, с которым имеет самую протяженную границу. При этом ОДКБ подвергалась критике за свою неэффективность в течение многих лет.

После начала проведения специальной военной операции России на Украине в феврале 2022 года Финляндия и Швеция решили отказаться от своего давнего военного нейтралитета и подать заявку на членство в НАТО. В то время как российско-украинский конфликт выдвинул на повестку дня вопрос о расширении этой организации, события в регионе Центральной Азии и Кавказа, в этом контексте, указывают на то, что аналогичная возможность есть и у ОДКБ, которая, подобно НАТО, проводит политику открытых дверей. Время от времени на первый план выходят заявления о том, что Иран станет членом ОДКБ. Став членом Евразийского экономического союза в качестве наблюдателя, Узбекистан провел двусторонние военные учения с Россией и трехсторонние военные учения с Россией и Таджикистаном в 2021 году. Кроме того, Президент Узбекистана Шавкат Мирзиёев в качестве гостя принял участие в заседании ОДКБ, прошедшем в том же году. На внеочередном совещании, проведенном в связи с событиями в Казахстане, президент Беларуси Александр Лукашенко заявил о возможности распространения последних на Узбекистан. Это вызвало предположение, что Ташкент в ближайшие дни может возобновить свое членство, которое он приостановил в 2012 году. Основной тезис исследования заключается в том, что расширение НАТО и казахстанские события могут расширить сферу деятельности ОДКБ и поставить на повестку дня принятие новых членов. В этом контексте исследование фокусируется на 30-летней истории ОДКБ, которую считают НАТО Евразии. В исследовании особое внимание уделялось структуре, функционированию и деятельности организации, а также оценивались эффективность и будущее ОДКБ, особенно в свете последних событий.

Ключевые слова: Россия, НАТО, ОДКБ, оборона, альянс, безопасность.

Ж Ж Ж

Giri?

Rusya, Kazakistan, Kirgizistan, Tacikistan, Özbekistan ve Ermenistan tarafindan 15 Mayis 1992 tarihinde Ta^kent'te imzalanan Kolektif Güvenlik Antla^masi üyeler arasinda 2

Q

i§ birliginin artirilmasi ve ortak tehlikelere kar§i birlikte politika üretilmesi amaflarini z

ifermektedir. 1993 yilinda Gürcistan ve Azerbaycan'in da dahil olmasiyla Türkmenistan a ™ ^

о

harif eski Sovyet blogundaki tüm Kafkasya ve Orta Asya ülkeleri antla^mayi imzalami^tir. Ц ™ ф Bununla birlikte Özbekistan, Azerbaycan ve Gürcistan 1999 yilinda antla^mayi —1103| yenilememi^tir. 2002 yilinda askeri bir ittifaka dönü^en Kolektif Güvenlik Anla^masi Örgütü (KGAÖ)'nün yapisi ve faaliyetleri incelendiginde birfok soru i^areti olu^sa da örgüt, fogu zaman Kuzey Atlantik Antla^masi Örgütü (NATO] ile kar§ila§tirila gelmi^tir.

2008 yilinda Bükre^'te düzenlenen Liderler Zirvesi'nin ardindan yayinlanan bildiride Gürcistan ve Ukrayna'nin NATO üyeliklerinin önü afilmi§; iki ülkenin de Üyelik

Eylem Planlari (ÜEP] hazirlanmasi amaciyla NATO'ya yapacaklari ba^vurunun desteklenecegi ilan edilmi^tir. NATO'nun nüfuz alanini geni^letmesi ve eski Sovyet ülkelerinin de birlige dahil olma yönündeki istek ve faaliyetleri Moskova'nin tepkisini fekmi^tir. Zirveden birkaf ay sonra ya^anan Rusya-Gürcistan Sava^i ve 2014 yilindaki Kirim müdahalesi sonrasindaki yaptirimlar Moskova ifin yeterli caydiricilikta olmazken Ukrayna'nin Bati ile gelten iligkileri 2022 yilinin §ubat ayinda Rusya'nin Ukrayna'ya saldirisi ile sonuflanmi^tir. Rusya'nin Ukrayna'yi i^galinden sonra Finlandiya ve Isvef, uzun yillardir benimsedikleri askeri tarafsizligi terk ederek NATO'ya üyelik ba^vurusunda bulunmu^tur. Bu kapsamda Rusya-Ukrayna Sava^i yeni üyelikleri gündeme getirerek NATO'nun geni^lemesine yönelik bir durum ortaya fikarirken Orta Asya ve Kafkasya bölgesindeki geli^meler benzer bir geni^lemenin KGAÖ ifin de mümkün olup olmayacagi sorusunu gündeme getirmektedir. Nitekim NATO gibi afik kapi politikasi uygulayan KGAÖ'ye zaman zaman Iran'in dahil olabilecegi konusu gündeme gelse de §imdiye kadar uyu^turucuyla mücadele operasyonlarinda ortaklik di^inda bir birliktelik gerfekle§tirilmemi§tir. Yine Özbekistan, 2021 yilinda Rusya ile ikili ve Rusya-Tacikistan ile üflü bir askeri tatbikat gerfekle§tirmi§tir. Bunun yaninda ayni yil fevrimifi formatta gerfekle^tirilen KGAÖ toplantisina Özbekistan Cumhurba^kani §övket Mirziyoyev konuk olarak katilmi^tir. 2022 yilinda Kazakistan'da ya^anan olaylar nedeni ile gerfekle^tirilen olaganüstü toplantida Belarus Cumhurba^kani Aleksandr Luka^enko'nun olaylarin Özbekistan'a siframasi ihtimali oldugunu ifade etmesi ise Ta^kent'in 2012 yilinda askiya aldigi üyeligini önümüzdeki günlerde yeniden aktifle^tirebilir mi sorusunun ortaya fikmasina neden olmu^tur.

2 Ocak 2022 tarihinde Kazakistan'da meydana gelen olaylarin kontrol altina alinmasinda zorluk ya^ayan Kazak yönetimi KGAÖ'den yardim istemi§; tarihinde ilk kez KGAÖ bari§ gücü üye bir ülkeye müdahalede bulunmu^tur. Son yirmi yilda Orta Asya'da £in ile i§ birligi yaninda bir rekabet yürüten Rusya, Kazakistan'daki olaylar sirasinda ve sonrasinda bölgede jeopolitik bir aktör ve büyük bir güf olarak varligini bir kez daha teyit etmi^tir. Bu kapsamda gerek NATO'nun geni^lemesi gerekse de Kazakistan olaylarinin KGAÖ'nün gelecegi üzerinde etkili olacagi bu fali^manin temel tezini olu^turmaktadir.

1) NATO'nun Kurulmasi ve Strateji Belgeleri

1940 yilinda Estonya, Letonya ve Litvanya; II. Dünya Sava^i'ndan sonra ise Arnavutluk, Bulgaristan, £ekoslovakya, Macaristan, Polonya ve Romanya Sovyetler Birligi tarafindan i§gal edilmi^tir. Ikinci Dünya Sava^i sonrasinda ortaya fikan güvensizlik ve Bati Blokunun bölünmü§ oldugu dönemde ABD'nin öncülügünde bir araya gelen 12 devlet (Belfika, Kanada, Danimarka, Fransa, Izlanda, Italya, Lüksemburg, Hollanda, Norvef, Portekiz, Birle^ik Krallik ve Amerika Birle^ik Devletleri] Sovyetler Birligi'nin Avrupa'da batiya dogru geni^lemesini kontrol etmek ifin 1949 yilinda Kuzey Atlantik Antla^masi Örgütü'nü kurmu^lardir. Örgüt tüzügüne göre NATO'nun kurulu§ amaci Birle§mi§ Milletler Sözle^mesi ilkelerine uygun olarak tüm üyelerinin özgürlük ve güvenligini siyasi ve askeri yollarla korumaktir. Demokrasi, insan haklari ve hukukun üstünlügü gibi ortak degerlere dayanan ittifak, ba^langicindan bu yana Avrupa'da adil ve kalici bir bari^fil

düzenin kurulmasi ifin fali^maktadir.1

14 maddeden olu^an Kuzey Atlantik Antla^masinda NATO'nun geleneksel misyonu, antla^manin 5. maddesi ile somutla^maktadir. Buna göre taraflar, Avrupa'da veya Kuzey Amerika'da bir veya daha fazla üyeye yönelik bir silahli saldiriyi tüm üyelere yapilmi§ olarak kabul edecekler ve böyle bir silahli saldiri meydana gelirse, Birle§mi§ Milletler Sözle^mesinin 51. maddesi tarafindan taninan toplu me§ru müdafaa kapsaminda, saldiriya ugrayan tarafa veya taraflara, silah kullanimi da dahil olmak üzere bireysel veya toplu olarak gerekli görülen yardim yapilacaktir (md.5).

NATO'nun karar alma organi olan Kuzey Atlantik Konseyine 9. maddede yer verilmi§ ve Konseyin kararlarini oybirligi ile aldigi belirtilmi^tir. Konsey genel kural olarak yilda iki kez üye ülkelerin di§i§leri bakanlarinin katilimiyla toplanirken belirlenen sürekli temsilciler tarafindan faaliyetler yürütülmektedir. 1996 yilinda daha bagimsiz bir savunma politikasi uygulamak dü^üncesi ile Fransa'nin askeri kanattan ayrilmasi yapisal kimi degi^ikliklere sebep olmu^tur.2 Bu kapsamda askeri konulari ele alan bir savunma planlama komitesi olu§turulmu§tur. Ittifakin sözcüsü örgütün en yüksek düzetli sivil memuru da olan Genel Sekreterdir. Örgütün en üst düzey askeri organi askeri komitedir ve üye ülkelerin genelkurmay ba^kanlarindan olu^ur. NATO'nun komuta yapisi, Müttefik Harekat Komutanligi (AOC] ve Müttefik Dönü^üm Komutanligi (ACT] olmak üzere iki komutanlik üzerine oturtulmu^tur.3 Ittifakin tüm askeri operasyonlarinin planlamasi ve yürütülmesi Müttefik Harekat Komutanliginin sorumlulugunda iken Müttefik Dönü^üm Komutanligi (ACT] ittifakin imkan ve kabiliyetlerinin kar§ila§ilabilecek sorunlara cevap verecek §ekilde artirilmasindan sorumludur. NATO'nun askeri yetenekleri üyelerin ulusal silahli güflerinden olu^turulmaktadir.4

Sovyetlerin dagildigi ve Soguk Sava^in son buldugu 90'li yillar örgütün varligina yönelik kimi soru i^aretlerine neden olsa da aradan gefen zaman araliginda gerfekle^tirdigi eylem ve sundugu güvenlik §emsiyesi ile NATO bir güvenlik örgütü olarak uluslararasi alandaki önemini sürdürmektedir. Bununla birlikte örgütün degi^en uluslararasi sisteme göre kendini güncelledigini ve yeni konu ba^liklarini gündemine aldigini ifade etmek gerekir. 90'li yillarda sinir ötesi harekatlara yönelen NATO'nun günümüzde iklim degi^ikliginden siber güvenlige hibrit sava^lardan yapay zekaya varincaya kadar fok fe^itli alanlarda fali^malari bulunmaktadir.

NATO'nun Soguk Sava§ dönemindeki misyonuna bakildiginda özellikle Bati Blokunun Dogu Blokundan gelebilecek saldirilar kar^isinda toplu bir §ekilde ^

savunulmasinin amaflandigi görülmektedir. Bu kapsamda temel tehdit unsuru Sovyetler tj

Birligi olmasina kar^in NATO'nun Almanya'nin silahlanmasinin önüne gefilmesi, NATO < g >~ araciligi ile ABD'nin Bati Bloku iferisinde nüfuzunun güflendirilmesi gibi önemli i^levleri § t»© de olmu^tur. Bunun yaninda "demokrasi, liberalizm, e^itlik, özgürlük" gibi Bati kimligini |105|

1 NATO, "The Alliance's New Strategic Concept", (1991), erijim 10.09.2022, https://www.nato.int/cps/en/-natohq/official_texts_23847.htm.

2 Fransa 2009 yilinda Askeri Kanada geri donmujtur.

3 Fulya Aksu Ereker, "Kuzey Atlantik Anlajmasi Orgutu-NATO", Guvenlik Yazilari Serisi 28 (2019), erijim 15.09.2022, https://trguvenlikportali.cOm/wp-content/uploads/2019/11/NAT0_FulyaAksuEreker_v.1.pdf.

4 Ali Karaosmanoglu, "NATO'nun Donujumu", Uluslararasi lli^kiler 10/40 (2014): 3-38.

olu^turdugu iddia edilen ortak degerlerin üzerine in§a edilmesi NATO'nun siyasi bir yönü oldugunu da göstermektedir.

Bir güvenlik ve savunma örgütü olan NATO'nun yol haritasi kabul ettigi strateji belgelerine dayanmaktadir. Kitlesel Mukabele Stratejisi, örgütün Soguk Sava§ döneminde benimsenen ilk stratejisidir. NATO bu strateji ile üye ülkeler arasinda mevcut tehdit kar^isinda askeri ve ekonomik koordinasyon olu^turulmasini öngörmü§ bu kapsamda örgütün önceliginin askeri bir eylemden ziyade caydiricilik gücü oldugu vurgulanmi^tir.5 1952 yilinda uygulamaya konan "Entegre Kuvvetlerin Olu^turulmasi Stratejisi" kapsaminda, NATO ittifakinin herhangi bir saldiri kar^isinda tüm hava, kara ve deniz güflerini harekete gefirebilecegi öngörülmektedir. Bu strateji ile kuvvet kullanma ilkesi herhangi bir saldirida ba^vurulacak ilk yöntem olarak belirlenmi^tir.6 Be§ yil sonra yayimlanan ve nükleer silahlarin kullaniminin tarti^ildigi ilk resmi NATO belgesi olan "Topyekün Mukabele Stratejisi", NATO'ya kar§i bölge di^inda olu^abilecek tehlikelerin de hesaba katilmasi gerektigini vurgulamaktadir. 1968 yilindaki "Esnek Kar^ilik", Soguk Sava^'in sonuna kadar Ittifakin temel strateji belgesi olmu^tur. Bu strateji "ileriden savunmayi ve dü^mana onun seftigi saldiri yöntemiyle kar^ilik vermeyi öngörmektedir.7 1991 yilinda NATO'nun varliginin temel nedeni olarak görülen Sovyetlerin dagilmasi ile NATO'ya ihtiyaf kalip kalmadigi sorusu uluslararasi alanda en fok tarti^ilan konulardan olmu^tur. Bununla birlikte örgüt kuramsal ve kurumsal bir revize ile kendini yenilemi§; uluslararasi alanda bari^in in^asi, siyasi ve ekonomik istikrarsizlikla mücadele, kitle imha silahlarinin yayilmasinin önlenmesi, etnik fati^malarin sonlandirilmasi gibi konular örgüt gündemine alinmi^tir. Bu kapsamda Kasim 1991'de Roma Zirvesi'nde ilan edilen "Yeni Stratejik Konsept" diyalog, i§ birligi, kriz yönetimi ve fati^malari önleme ba^liklari üzerinde durmu§, degi^en uluslararasi sistem Ittifak'in stratejisini geni§ bir güvenlik yakla^imi ferfevesinde §ekillendirmesi ifin yeni firsatlar sunmu^tur.8 Kabul edilen yeni konseptte NATO'nun dogrudan bir NATO üyesine saldiri gerfekle^medigi durumlarda da krizlere müdahale edebilecegi belirtilmi^tir. NATO'nun faaliyetlerinin "NATO di§i alan"a fikmasi ile 1994 yilinda Birle^ik Mü^terek Görev Gücü (Combined Joint Task Force- CJTF] olu^turulmasi kararla§tirilmi§ ve iki yil sonra gerfekle^tirilen Berlin Zirvesi'nde bu karar teyit edilmi^tir.9 1995 yilinda Bosna'daki fati^malarin kontrolünü ve bari^in tesisini saglamakla görevlendirilen Bari^i Uygulama Gücü (IFOR, Implementation Force] kurulmu§; BM Güvenlik Konseyi'nin 1031 sayili kararina dayanarak NATO'ya bari§ ° anla^masinin askeri yönlerini uygulama yetkisi verilmi^tir.10 20 Aralik 1995'te IFOR bir

Q Z tj

Q <~-> Z _

< g ^ .

P 1X1 5 Seda Gözde Tokatli, "NATO'nun Sistem Iferisindeki Dönüjümü ve Gelecegi", UPA Strategic Affairs 3/2 (2022): 66.

oi co © 6 NATO, "Facts and Figures, NATO Archives", (1989], eri?im 10.10.2022, https://archives.

|106| nato.int/uploads/r/null/1/-4/145727/0048-_NATO-_Facts-_and_Figures_1989_ENG. Pdf.

7 Tokatli, "NATO'nun Sistem Iferisindeki Dönüjümü ve Gelecegi", 66.

8 "The Alliance's New Strategic Concept."

9 Firat Purta?, "Soguk Sava? Sonrasi NATO'nun Dönüjümü ve Genijlemesi ferfevesinde Türk Amerikan Askeri tlijkileri", GüvenlikStratejileriDergisi 1/2 (2005): 1-30.

10 NATO'nun NATO di§i alandaki ilk görevi 1995 Bosna-Hersek müdahalesi olmujtur. 20 Aralik 1995 tarihinde gerfeklejtirilen hava harekatiyla askeri operasyonu üstlenen NATO daha sonra Dayton Bari? Anlajmasi ferfevesinde de bölgeye kuvvet konujlandirmijtir. NATO'nun Balkanlar'daki ikinci misyonu, 1999 yilinda Kosova'daki insan haklari ihlallerine karjilik gerfeklejtirilen hava harekatidir. NATO kuvvetleri (KFOR] halen Kosova'da bulunmaktadir. 2001 yilinda ise Makedonya hükümetinin talebi üzerine bölgeye operasyon bajlatan NATO, bu görevi 2003 yilinda

yillik gorevine bajlamijtir. Yaklajik bir yil sonra NATO Dijijleri ve Savunma Bakanlari, NATO'nun bir Istikrar Gucu (SFOR) kurmasi gerektigi konusunda anlajmij ve bu guf, IFOR'un gorev suresinin sona erdigi 20 Aralik 1996 tarihinde etkinlejtirilmijtir. Gorevi bolgedeki istikrarin saglanmasi olan SFOR iferisinde Rusya, Arnavutluk, Avusturya, Arjantin, Fas gibi NATO uyesi olmayan birfok devlet yer almijtir.11 1999 yilinda Washington'da yapilan NATO'nun 50. Kuruluj Yildonumu Zirvesi'nde, yeni stratejik konsept kabul edilmijtir. NATO'nun merkezinde yer aldigi yeni bir Avrupa-Atlantik guvenlik yapisinin vurgulandigi konseptte, ilijkilerin derinlejtirilmesi yaninda yeni uyelerin orgute katilimi da desteklenmijtir. Yeni strateji belgesinde NATO'nun temel guvenlik gorevleri; guvenlik, danijma, caydirma ve savunma bajliklari altinda belirlenmijtir. Ittifak BM Guvenlik Konseyi ve AGIT'in daveti uzerine bariji koruma operasyonlarina katkida bulunabilecektir. Yine bu Konseptte Barij ifin Ortaklik (BIO) Antlajmasinin, taraflar arasinda pratik guvenlik baglantilari kurmak ve birlikte falijabilirligi gelijtirmek ifin temel mekanizma oldugu belirtilmijtir. Ukrayna'nin Avrupa-Atlantik guvenligindeki rolunun alti fizilirken NATO ile Rusya arasindaki guflu, istikrarli ve kalici bir ortakligin bolgedeki istikrar ifin temel jart oldugu da bu Strateji Belgesi'nde vurgulanmijtir.12

NATO faaliyetlerinin NATO diji alana fiktigi 90'li yillarla birlikte NATO'nun, Avrupa merkezli bir savunma ittifakindan, kuresel guvenlik ve barij saglayicisina donujtugu gorulmektedir.13 2010 yilinda yayinlanan stratejik konseptte NATO'nun uf temel gorevinin toplu savunma, kriz yonetimi ve ij birligine dayanan guvenlik oldugu vurgulanmijtir. Krizlerin onlenmesi, yonetilmesi ve fatijma sonrasinda istikrarin saglanmasi ve yeniden yapilanmanin desteklemesinde NATO'nun sorumluluk alacaginin belirtildigi strateji belgesinde bu taahhutleri yerine getirebilecek tum Avrupa ulkelerinin de Orgute uyelik ifin bajvurabilecegi uzerinde durulmujtur. Bunun yaninda belgede Ukrayna ve Gurcistan ile ortakligin gelijtirilmesi istenirken NATO'nun, Rusya ifin bir tehdit unsuru olmadigi da ifade edilmijtir.14 29-30 Haziran 2022 tarihinde Madrid'de duzenlenen NATO Zirvesi'nde on iki yil aradan sonra ittifakin yeni stratejik konsepti kabul edilmijtir. Belgede NATO'nun uf temel gorevinin caydiricilik ve savunma, kriz onleme ve yonetimi ve ijbirlikfi guvenlik oldugu belirtilmijtir. Rusya'nin Ukrayna'ya yonelik saldirisi sonrasinda belgenin en one fikan bajliklarindan biri de NATO'ya yonelik tehdit algisidir. Bu kapsamda belgede muttefiklerin guvenligine ve Avrupa-Atlantik bolgesindeki barij ve istikrara yonelik en onemli ve dogrudan tehdidin Rusya oldugu, q

Moskova'nin Baltik, Karadeniz ve Akdeniz bolgeleri de dahil olmak uzere askeri birikimi g

ve Belarus ile askeri entegrasyonunun NATO guvenligi ve fikarlarina meydan okudugu D 2 NC-

§ ^

afikfa ifade edilmijtir. NATO'nun Rusya ifin bir tehdit olujturmadigi yinelenirken g g «

Ot- 00 ©

__|107|

Avrupa Birligi'ne devretmijtir. 11 Eylul saldirilari sonrasi Ittifak ilk kez 5. madde kapsaminda Afganistan'a askeri mudahalede bulunmujtur. Ayrintili bilgi ifin bkz: Karaosmanoglu. "NATO'nun Donujumu."

11 NATO, "History of the NATO-led Stabilisation Force (SFOR) in Bosnia and Herzegovina", erijim 15.09.2022, https://www.nato.int-/sfor/docu/d981116a.htm.

12 NATO, "The Alliance's Strategic Concept", (1999), erijim 08.09.2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq-/official-_texts_27433.htm.

13 Tokatli, "NATO'nun Sistem Iferisindeki Donujumu ve Gelecegi", 68.

14 NATO, "Strategic Concept (2010)", erijim 12.09.2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_82705.htm.

Rusya'nin tehdit ve eylemlerine karçi birlikte hareket edilecegi vurgulanmiçtir. Rusya'nin yani sira kilit teknolojik ve endüstriyel sektörleri, kritik altyapiyi ve stratejik malzemeleri ve tedarik zincirlerini kontrol etmeye çaliçan Çin'in hayata geçirdigi politikalarin da NATO için bir tehdit unsuru oldugu belirtilmiçtir. Bunun yaninda Çin Halk Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasindaki stratejik ortakligin mevcut uluslararasi düzeni bozmaya yönelik karçilikli olarak gûçlendirici giriçimlerinin NATO deger ve çikarlarina aykiri oldugunun da alti çizilmiçtir. Son belge Rusya'nin tüm saldirgan eylemlerine karçilik açik kapi politikasinin devam ettigini de göstermektedir. Bu kapsamda Bosna-Hersek, Gürcistan ve Ukrayna ile ortakligin geliçtirilmeye devam edilecegi ve Gürcistan ve Ukrayna ile ilgili 2008 Bükre? Zirvesi'nde15 ve sonrasinda alinan tüm kararlarin teyit edildigi belirtilmektedir.16

2) Kuruluçu, Yapisi ve Çaliçma Alanlari Çerçevesinde Kolektif Güvenlik

Anla^masi Örgütü

15 Mayis 1992 tarihinde Ermenistan, Kazakistan, Kirgizistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan arasinda imzalanan antlaçma ile Kolektif Güvenlik Antlaçmasi Teçkilati kurulmuçtur. Bir yil sonra Azerbaycan, Beyaz Rusya ve Gürcistan'in da dahil olmasi ve prosedürlerin tamamlanmasinin ardindan yürürlüge giren antlaçmanin amaci üye ülkelerin ulusal güvenliklerini saglamak için, askeri-siyasi niteligi olan çok yönlü ve karçilikli iç birligini koordine etmektir. Bu kapsamda Antlaçmanin temel çikiç noktasini ortak güvenlik kavrami oluçturmaktadir. 20 Nisan 1994'te ulusal onay süreçlerinin ardindan yürürlüge giren Antlaçmanin 4. maddesi NATO Antlaçmasinin 5. maddesi ile benzer niteliktedir. Buna göre, Birleçmiç Milletler ^arti'nin 51. maddesindeki hükümlerle paralel olmak çartiyla örgüte üye devletlerden birinin herhangi bir devlet veya devletler grubu tarafindan saldiriya maruz kalmasi halinde, diger üye ülkeler bapta askeri olmak üzere gereken tüm destegi saglayacaktir. 1999 yilinda Azerbaycan, Özbekistan ve Gürcistan sonraki beç yil için Antlaçmayi imzalamamiçtir.17 Bunun yaninda Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya gibi ülkeler NATO'ya üye olurken Sôzleçmeden çekilen Özbekistan'in 2002 ve 2004 yillarinda yapilan NATO Zirvelerine katilmasi Teçkilat için ciddi bir prestij kaybi olmuçtur.

Diger taraftan 2002 yilinda askeri ve politik bir tezahüre sahip olan antlaçma uluslararasi bir örgüte dönü^türülerek Teçkilata kurumsal bir kimlik kazandirilmiçtir. Ermenistan, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kirgizistan, Rusya ve Tacikistan Cumhurbaçkanlari

о

2 tarafindan imzalanan KGAÖ Sözle^mesi BM'de tescil ettirilmiç ve 2004 yilinda örgüt, BM ^r Genel Kurulu'nda Gözlemci statüsü almiçtir. Sözle^me'nin 3. maddesinde örgütün ^ g ^ amaçlarinin bariçin, uluslararasi ve bölgesel güvenlik ve istikrarin güçlendirilmesi, üye § af © devletlerin bagimsizliginin, toprak bütünlügünün ve egemenliginin toplu olarak 11081 korunmasi oldugu belirtilmiçtir. 7. madde de ise katilimci ülkelerin kendi topraklarinda

15 Nisan 2008'de Bûkreç'te düzenlenen NATO Liderler Zirvesi'nde Ukrayna ve Gürcistan'in Ittifak üyeleri olacagi belirtilmiç, bu ülkelerin Üyelik Eylem Planlari (ÜEP) hazirlamalari desteklenmiç ve her iki ülke ile siyasi iç birliginin yogunlaçtirilmasi kararlaçtirilmiçtir.

16 NATO, "Strategic Concept (2022)", eriçim 12.10.2022, https://www.nato.int/strategic-concept/.

17 Taçkent Antlaçmasi olarak kurulan Örgüt, Özbekistan'in 1999 yilinda üyelikten ayrilmasi sonrasinda Kolektif Güvenlik Antlaçmasi Örgütü ismini almiçtir. Özbekistan 2006-2012 döneminde bir kez daha Örgüte üye olmuç ancak daha sonra Örgüt üyeliginden ayrilmiçtir.

yabanci askeri üslere sahip olmalari örgütün diger üyeleriyle anla^ma yapmasina baglanmi^tir. Bunun yaninda örgüte üye olan ülkeler ayni anda ba§ka askeri ittifaklara dahil olamazlar.

Örgüt tüzügüne göre örgütün yapisi Kolektif Güvenlik Konseyi, Di§i§leri Bakanlari Konseyi, Savunma Bakanlari Konseyi, Güvenlik Konseyleri Sekreterleri Komitesi ve Daimi Konsey'den olu^maktadir. Örgütün daimi fali^ma organlari Örgüt Sekreterligi ve Mü^terek Kurmay Ba^kanligi'dir. Parlamentolar arasi i§ birligini saglamak ifin ise Parlamenter Meclisi kurulmu^tur. Örgütün bu organlarinin i^levlerini §u §ekilde özetlemek mümkündür:18

Kolektif Güvenlik Konseyi (CSC): Örgütün en yüksek organi üye devletlerin ba^kanlarindan olu^an Kolektif Güvenlik Konseyi (CSC]'dir. CSC, örgüt faaliyetleri dogrultusunda amaf ve hedeflerinin gerfekle^tirilmesine yönelik kararlar almakta, üye devletlerin koordinasyonunu ve ortak hareketlerini saglamaktadir. CSC toplantilari yilda en az bir kez olmak üzere üye devletlerde dönü^ümlü olarak gerfekle^tirilmektedir. Konsey oturumlarina Di§i§leri Bakanlari, Savunma Bakanlari, üye ülkelerin Güvenlik Konseyi Sekreterleri, KGAÖ Genel Sekreteri ve üye ülkelerin tam yetkili temsilcileri katilabilmektedir.

Dipipleri Bakanlari Konseyi (CFM): Örgütün dani^ma ve yürütme organi olan CFM Üye Devletlerin di§ politika alanindaki etkile^imlerini koordine etmektedir.

Savunma Bakanlari Konseyi (CMD): Örgütün bir diger dani^ma ve yürütme organi olan CMD üye devletlerin askeri politika ve askeri-teknik i§ birligi alanlarindaki koordinasyonunu saglamaktadir.

Güvenlik Konseyleri Sekreterleri Komitesi (CSSC): Üye devletlerin ulusal güvenliklerini saglama alanindaki etkile^imini koordine eden birimdir.

KGAÖ Daimi Konseyi: CSC oturumlari arasindaki dönemde örgüt ifindeki i§ birligi ile ilgilenen ve daimi fali^ma organlari ile birlikte KGAÖ organlari tarafindan alinan kararlarin uygulanmasini saglayan koordinasyon organidir. Konsey, üye devletler tarafindan kendi if prosedürlerine uygun olarak atanan daimi ve tam yetkili temsilcilerden olu^maktadir.

KGAÖ Sekreterligi: Sekreterlik, yasal organlarin faaliyetleri ifin organizasyonel, bilgilendirici, analitik ve dani^manlik destegi saglamaktadir. Örgüt organlarinin taslak kararlarinin ve diger belgelerinin hazirlanmasindan sorumlu olan Sekreterlik merkezi 2

Moskova'dir. Kolektif Güvenlik Antla^masi Te^kilatinin en üst idari yetkilisi ise Genel z

Sekreterdir. Sekreter, KGAÖ Bakanlar Konseyinin önerisi üzerine Devlet Ba^kanlarinin a ™ ^

o ***

karari ile üye devletler arasindan dönü^ümlü olarak 3 yillik bir süre ifin atanir. Örgütün g ™ ^ mevcut Sekreteri 2020 yilinda göreve ba^layan Stanislav Zas Vasilievich'dir. 1109|

Müpterek Kurmay Bapkanligi: KGAÖ ifinde etkili bir toplu güvenlik sisteminin olu^turulmasi, koalisyon birlikleri ve komuta organlarinin, askeri altyapinin olu^turulmasina ili^kin teklifler hazirlanmasindan ve kararlarin uygulanmasindan

18 Collective Security Organization, "From the treaty to Organization", eriçim 07.09.2022, https://en.odkb-csto.org/25years/.

sorumlu daimi fali^ma organidir. Moskova'da bulunan Ba^kanlik ayni zamanda silahli kuvvetler ifin askeri personel ve uzman yeti^tirmek, gerekli silah ve askeri tefhizati saglamak, Kriz Müdahale Merkezi CST'nin i§leyi§ini organize etmek gibi görevlerle donatilmi^tir.

Parlamenterler Meclisi: Kasim 2006'da kurulan Parlamenter Meclisi üye ülkeler arasinda mevzuatin yakinla^tirilmasi ve uyumla^tirilmasina yönelik fali^malar yürütmektedir. Bu ferfevede Meclis, siyasi meseleler ve uluslararasi i§ birligi, savunma ve güvenlik meseleleri, sosyo-ekonomik ve hukuki meseleler konularina odaklanmaktadir.

Örgütün yapisi incelendiginde NATO ile olan benzerlik dikkat fekmektedir. Buna göre; Kolektif Güvenlik Konseyi NATO'da Kuzey Atlantik Konseyi; Daimi Konseyi NATO'da daimi temsilciler - büyükelfiler bifimindeki Kuzey Atlantik Konseyi; Savunma Bakanlari Konseyi NATO'da Savunma Bakanlari formülünde Kuzey Atlantik Konseyi ve Savunma Planlamasi Kurulu; Güvenlik Konseyi Sekreterleri Komitesi NATO'da Siyasi Komite ve Politika Koordinasyon Grubu; Mü^terek Kurmay Ba^kanligi NATO'da Askeri Komite, Uluslararasi Askeri Kurmayi ve Toplu Hizli Tepki Güfleri, Toplu Operasyonel Tepki Güfleri ve Toplu Bari^i Koruma Güfleri NATO'da Müttefik Harekat Komutanligi ve Müttefik Dönü^üm Komutanligi §eklinde örgütlenmi^tir.19

Örgütün temel faaliyetleri siyasi ip birligi ve askeri ip birliginden olu^maktadir. Siyasi ip birligi kapsaminda 2011 yilindan bu yana, uluslararasi güvenlik politikasinin güncel konularina ili^kin ortak yakla^imlarin olu^turulmasini öngören üye devletleri uluslararasi kurulu^larla temsilcilerine yönelik Toplu Rehberlik mekanizmasi aktif olarak sürdürülmektedir. NATO gibi KGAÖ de uluslararasi terörizm ve a^iricilikla mücadele, uyu^turucu kafakfiligi ve sinir güvenliginin saglanmasi gibi önemli konularda uluslararasi örgüt ve kurulu^larla i§ birligini savunmaktadir. Yine di§ politika koordinasyon mekanizmalari Avrupa Güvenlik ve birligi Te^kilati (AGIT], BM ve diger kurulu^lar ferfevesinde ortak bildiriler kabul etmeyi ve ortak giri^imlerde bulunmayi mümkün kilmaktadir.20

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Yine, 2016 yilinda Ermenistan'in ba^kenti Erivan'da gerfekle^tirilen Kolektif Güvenlik Konseyi Zirvesi'nde de önemli kararlar alindigi görülmektedir. Bu kapsamda 2025'e kadarki dönemi kapsayan Kolektif Güvenlik Stratejisi kabul edilmi§ ve bir Kriz Müdahale Merkezi'nin afilmasi kararla§tirilmi§tir. Bunun yaninda terörle mücadelede 2 ortak hareket edilmesini ele alan bir bir belgenin hazirlanmasi ve ortak bir Terör ö Örgütleri Listesi olu^turulmasi da toplantida alinan kararlar arasindadir.21

Q ™ ^

° eS Güvenlik temelli bir örgüt olan KGAÖ'nün askeri ip birliginin amaci ise, üye

cä co8 © devletlerin savunma potansiyelini, toplu güvenlik sisteminin güflerini ve araflarini |11Q| koruyarak kolektif ve ulusal güvenligin saglanmasidir. Bu kapsamda KGAÖ'nün askeri potansiyelinin temelini, kolektif operasyonel tepki kuvvetleri, bölgesel (kombine) birlik

19 Malina Kaszuba, "The Collective Security Treaty Organization (CSTO) in the foreign policy of the Russian Federation", The Copernicus Journal of Political Studies 1 (2019): 145-146.

20 Yulia Nikitina, 'The Collective Security Treaty Organization Through the Looking Glass", Problems of Post-Communism 59/ 3 (2012): 43.

21 Turgut Kerem Tuncel, "Erivan'daki Kolektif Güvenlik Anlaçmasi Örgütü Toplantisi", AVlM 2016/57 (2016): 1.

gruplari (kuvvetler), kolektif havacilik ve bari?i koruma kuvvetleri, birle?ik (ortak) askeri sistemler ve askeri altyapi nesneleri olu?turmaktadir. Dogu Avrupa ve Kafkasya bölgelerinde ikili Rus-Belarus ve Rus-Ermeni kuvvetlerinin yani sira yakla?ik 5 bin ki?iden olu?an Orta Asya Toplu Güvenlik Kolektif Hizli Dagitim Kuvvetleri (CRDF CAR] bulunmaktadir.22 Askeri koalisyon güfleri, her alanda KGAÖ üye ülkelerine yapilan tehdit ve endi?elere hizli/operasyonel bir ?ekilde müdahale etme gücüne sahiptir. Kolektif Hizli Tepki Kuvvetleri (CCRF] ve Bari? Gücü bu tür birlikleri olu?turmaktadir. 2007 yilinda üye ülkelerin devlet ba?kanlari tarafindan KGAÖ bari?i koruma faaliyetlerine ili?kin bir anla?ma imzalanmi? ve bu anla?ma 2009 yilinda yürürlüge girmi?tir. Bari?i koruma operasyonlarina katilmak if in kurulan KGAÖ bari? gücü yakla?ik 3.000 silahli kuvvet personeli ve Üye Devletlerin ifi?leri kurumlarinin 600 temsilcisinden olu?maktadir. Bari? Güfleri, hem toplu güvenlik konseyi karariyla örgütün sorumluluk alaninda, hem de BM Güvenlik Konseyi'nin yetkisi dahilinde sinirlarinin ötesinde görevlendirilebilmektedir.23 Güvenligin saglanmasinda önemli görevler üstlenen bari? gücü ayni zamanda fati?malarin önlenmesi ve fati?an taraflar arasinda bir ileti?im mekanizmasi saglamasi bakimindan önem ta?imaktadir.24 2009 yilinda kurulan ve yakla?ik 20 bin ki?iden olu?an CRRF ise hem askeri hem de özel nitelikteki görevleri yerine getirebilmektedir. Rusya'da yerle?ik olan CRRF askeri saldirganligi püskürtmek, terörle mücadele operasyonlari yürütmek, ulus ötesi suf ve uyu?turucu kafakfiligiyla mücadele etmek ve dogal afetlerin etkilerini etkisiz hale getirmek gibi görevlerle donatilmi?tir.25 2 0 1 4 yilinda kurulan KGAÖ Hava Kuvvetleri ise örgüt askerlerinin hedef noktalarina ta?inmasi, gözlem ufu?larinin yapilmasi ve yarali personelin tahliyesi gibi görevleri yerine getirmektedir.

Kurumsal ve yapisal degi?ikliklerin yani sira örgüt kurulu?undan bu yana gerfekle?tirmi? oldugu yillik tatbikat ve egitim sayisini da artirmi?tir. Bu kapsamda 2004 yilindan bu yana, KGAÖ üye devletlerinin topraklarinda "Sinir", "Etkile?im", "Yok Edilemez Karde?lik", "Arama", "Kademe" gibi isimlerle otuzu a?kin egitim gerfekle?tirilmi?tir. Bununla birlikte özellikle ilk tatbikatlarin yeterli ba?ariyi gösterdigini söylemek zordur. Örnegin, Agustos 2004 yilinda Fergana vadisinde radikal bir Islam devleti kurma giri?imlerini durdurmaya yönelik Sinir-2004 (Sinir 2004] tatbikati yapilmi?tir.26 1-3 Eylül 2004 tarihinde ise Rusya'nin Kuzey Osetya Özerk Bölgesinde bulunan Beslan kasabasindaki bir okulda ya?anan rehine krizine Rus güvenlik güflerinin müdahalesi sonrasi 334 ki?i ya?amini yitirmi?tir. Tatbikatin üzerinden bir ay gefmeden ya?anan Beslan Katliami KGAÖ'nün askeri yeteneklerinin sorgulanmasi afisindan dikkate q

degerdir. Yine Sinir-2004 tatbikati ile e? zamanli olarak Kazakistan'in ABD ve Ingiltere ile g

"Bozkir Kartali" tatbikatina da katilmasi kimi ülkelerin Rusya ve ABD'yi birbirlerine kar?i D 2 NC-

DA22 Y-

bir denge unsuru olarak kullandigina i?aret etmektedir.27 g g «

Ot- od ©

_ |111|

22 "From the treaty to Organization."

23 "From the treaty to Organization."

24 Nihal Keskin, "Kolektif Güvenlik Antla?masi Örgütü", (2022], eri?im 17.09.2022, https://tr.thefeasjournal.-com/2022-/03/2 8/kgao/.

25 Marcel de Haas, "The Collective Security Treaty Organization: On its way to a "NATO of the East?", Central Asia Program Policy Briesf 26 (2015]: 2.

26 J. H. Saat, "The Collective Security Treaty Organization, February", Conflict Studies Research Centre (2005]: 1-2.

27 Saat, "The Collective Security Treaty Organization", 10.

2006 yilinda örgütün üye devletlerinin çikarlari dogrultusunda bilgi güvenligi sisteminin oluçturulmasi için çaliçmalar baçlatilmiçtir. Bu kapsamda bilgi politikasi ve bilgi güvenligi çaliçma grubu oluçturulmuç ve KGAÖ üye devletlerinin bilgi alanindaki suç faaliyetleriyle mücadelede etkileçimine iliçkin bir Protokol yürürlüge girmiçtir. Yine bilgi alaninda suçla mücadele PROXY operasyonu yürütülmektedir. Operasyonun temel amaci, internetin ulusal kesimlerindeki, içerigi örgütün üye Devletlerinin ulusal ve toplu güvenligine zarar veren veya zarar verebilecek bilgi kaynaklarini belirlemek ve ortadan kaldirmaktir. Bunun yaninda 2014 yilinda toplu güvenlik konseyi tarafindan bilgisayarli acil müdahale için Koordinasyon Merkezi (CCC) kurulmasi kararlaçtirilmiçtir.28

Örgütün 2010 yilinda Kirgizistan'da gerçekleçen etnik çatiçmalara müadahale edememesi Örgüt karar mekanizmasinda degiçiklige gidilmesine yol açmiçtir. Bu kapsamda ayni yil Örgüte üye olan ülkelerin güvenlik ve istikrarini saglayacak ve toplu güvenlikle ilgili olasi tehditlere karçi birlikte hareket etme firsati sunacak olan kriz çözümü sistemi kabul edilmiçtir. Böylece ittifak üyesi bir ülkenin, herhangi bir "kriz durumu" ile karçilaçtiginda yardim talep etmesi halinde KGAÖ, CRRF'yi ilgili ülke topraklarina konuçlandirma hakkina sahip olacaktir.29 Bu dönemde bir diger öne çikan konu da GKAÖ'nün çaliçmalarini uluslararasi iç birligine dahil etme çabasidir. 2012 yilinda KGAÖ Sekreterligi ile BM bariçi koruma operasyonlari departmani arasinda imzalanan mutabakat zapti kapsaminda KGAÖ bariçi koruma yeteneklerini BM bariçi koruma faaliyetlerine entegre etmek için aktif çaliçmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda 2021 yilinda, KGAÖ Mü^terek Kurmay Sekreterligi'nden bir heyet, Lübnan'daki BM bariçi koruma misyonu "UNIFIL"e bir çaliçma ziyareti gerçekleçtirmiçtir.30

Örgüt, kolektif güvenlige yönelik güncel zorluklara ve tehditlere karçi koyma konularinda, uluslararasi terörizm ve açirilik, uyuçturucu kaçakçiligi, yasadiçi göç ve insan kaçakçiligi, bilgi alanindaki suç ve yikici faaliyetlerle mücadele konularinda çaliçmalar yürütmektedir. Bunun yaninda son yillarda örgüt enerji güvenligi konusunda da tatbikatlar gerçekleçtirmektedir.31 2016 yilinda, üye devletlerin baçkanlari, uluslararasi terörizm ve açiricilikla mücadele için bir önlem paketi uygulama karari almiçtir. Örgüt üyeleri Afganistan siniri da dahil olmak üzere ortaya çikan terörizm ve uyuçturucu kaçakçiligi tehditlerine karçi koymak için iç birligi yapmaktadir.

Terör egitimi almiç ve uluslararasi terör örgütlerinin faaliyetlerinde yer alan kiçilerin Ortadogu'nun "sicak noktalarindan" mençe ülkelerine dönü?leriyle ilgili

о

2 tehditlere yanit olarak, KGAÖ, 2019 yilindan itibaren "Parali Asker" adiyla yillik olarak ^r gerçekleçen bir özel harekât baçlatmiçtir. Bu operasyon, BM Güvenlik Konseyi'nin 2178 gä g ^ ve 2396 sayili kararlarinin uygulanmasina dogrudan ve somut bir katki olarak § or© gösterilmektedir.32

|112| KGAÖ'nün g^ agirligina bakildiginda Avrasya'nin NATO'su olarak anilmasina

28 "From the treaty to Organization."

29 Troitskiy Yevgeniy Florent'yevich & Zinov'yev Vasiliy Pavlovich, "Organizatsiya Dogovora O Kollektivnoy Bezopasnosti: Stanovleniye, Evolyutsiya i Krizis Voyenno-Politicheskogo Soyuza", Slavyanskiy mir v usloviyakh sovremennykh vyzovov 54 (2018): 340.

30 "From the treaty to Organization."

31 Haas, "The Collective Security Treaty Organization: On its way to a "NATO of the East?", 3.

32 "From the treaty to Organization."

kar?in yakla?ik 1 milyon 256 bin askerden olu?an ordusunun %80'ini Rus askerlerinin olu?turuyor olmasi, bütfesinin önemli bir kisminin Rusya tarafindan kar?ilanmasi gibi durumlar Moskova'nin örgüt iferisindeki agirligina i?aret etmektedir.33 NATO ile kar?ila?tirildiginda örgüt ifi uyumun daha zayif oldugu gözlemlenirken Rusya'ya olan bagliligin NATO üyelerinin ABD'ye olan bagliligindan daha yüksek oldugu ifade edilmelidir.34 Ancak bu durum örgüt ifi kararlar alinirken üye ülkelerin di? politika önceliklerini tamamen göz ardi etmesine yol afmamaktadir. Örnegin, Rusya-Gürcistan fati?masinin ardindan toplanan KGAÖ toplantisinda, Moskova'nin fabalarina kar?in üye ülkeler Gürcistan'i kinayarak, sonuf bildirgesinde "Gürcü saldirganligi" ifadesini kullanmayi kabul etmemi?lerdir.35

NATO-KGAÖ ili?kilerine bakildiginda KGAÖ, zaman zaman NATO ile i? birligi geli?tirme yönünde giri?imlerde bulunmu?tur. Örnegin, 2004 yilinda örgüt genel sekreteri, uluslararasi terörizm ve a?iricilik, uyu?turucu kafakfiligi ve yasadi?i silah ticareti ile mücadele konularinda NATO'ya i? birligi öneren bir mektup göndermi?tir.36 Bununla birlikte i? birligine sicak bakmayan NATO yetkililerine göre KGAÖ Moskova'nin eski Sovyet ülkeleri üzerindeki etkisini arttirma araci olarak kullandigi bir örgüttür.37 Dahasi 2014 yilinda Kirim'in Rusya tarafindan yasadi?i i?gali ve 2022 yilinda Rusya'nin Ukrayna müdahalesi iki örgüt arasindaki i? birligi ihtimalini ortadan kaldirmi?tir. Öyle ki, 2014 yilinda düzenlenen NATO Zirve Toplantisi'nda Rusya'nin Kirim'i ilhaki ve Ukrayna'daki Rus kökenli etnik Ruslari arafsalla?tirma fabalarinin NATO tarafindan bir tehdit olarak algilandigi görülmektedir.38

KGAÖ'ye üye ülkeler afisindan bakildiginda örgütün maddi yükünün büyük bölümünü tek ba?ina üstlenen Rusya'nin örgütün varligindan en fok fayda gören ülke oldugunu belirtmek gerekmektedir. KGAÖ'yü kar?i kar?iya kalinan kimi sorunlari fözmek ifin arafsalla?tiran Moskova özellikle Taliban'dan gelebilecek tehditlere kar?i örgütün bir ?emsiye i?levi görecegini dü?ünmektedir.39 Bunun yaninda Rusya'nin KGAÖ'yü kullanarak Avrasya'daki jeo-stratejik ortami kendi politikalari dogrultusunda ?ekillendirdigi, üye devletler üzerinde etkisini artirdigi ve NATO'nun Dogu'ya dogru geni?lemesini durdurmaya fali?tigi da ifade edilmelidir.40 Örnek olarak Rusya'nin bölgedeki tatbikatlari, en yakin rakibi £in tarafindan yürütülenlerin iki kati büyüklügündedir. Kazakistan, Tacikistan, Ermenistan ve Kirgizistan'da askeri tesisleri bulunan Rusya, Orta Asya'nin silah ithalatinin da yarisini saglamaktadir. Yillar iferisinde

o ^

__Q

Z

33 Bu oran NATO'nun en önde gelen üyesi ABD ifin %40'tir. Ayrintili bilgi ifin bk. Navruz Karimov, "Effektivnost' ODKB u v kontekste menyayushcheysya sistemy regional'noy bezopasnosti", CABAR (2021], eri?im 06.09.2022, ^ S ^ https://cabar.asia/ru/effektivnost-odkb-v-kontekste-menyayushhejsya-sistemy-regionalnoj-bezopasnosti. ^ m

34 Haas, "The Collective Security Treaty Organization: On its way to a "NATO of the East?", 7. & ©

35 Troitskiy & Zinov'yev, "Organizatsiya Dogovora O Kollektivnoy Bezopasnosti: Stanovleniye, Evolyutsiya i Krizis |113| Voyenno-Politicheskogo Soyuza", 345.

36 Beibit Baimuratov, "Orta Asya'da Bir Güvenlik Örgütü Olarak Kolektif Güvenlik Anla?masi Örgütü" (Yayimlanmami? Yüksek Lisans Tezi, Istanbul Ticaret Üniversitesi, 2014], 72.

37 Rivhard Weitz, "Assessing the Collective Security Treaty Organization: Capabilities and Vulnerabilities", Monographs, Books, and Publications, eri?im 02.10.2022, https://press.armywarcollege.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1389-&context=monographs.

38 NATO, "Wales Summit Declaration", eri?im 12.09.2022, http://www.nato.int/cps/en.

39 Saat, "The Collective Security Treaty Organization", 5.

40 Nikitina, "The Collective Security Treaty Organization Through the Looking Glass", 42.

Rusya ifin KGAÖ'nün öneminin arttigi görülmektedir. Nitekim 2012 sefimlerinin ardindan Rus lider Putin ifin KGAÖ'nün güflendirilmesi Moskova'nin temel dij politika öncelikleri arasinda olmujtur.41 2000'li yillarin ilk dönemlerinde ABD ve diger NATO ülkelerinin terörizme karji savaj ferfevesinde Orta Asya devletlerine genij mali destek sagladigi bir ortamda, Moskova anlajmayi diger bej üye ülke ifin daha efektif bir hale getirmek ifin fabalamijtir. Bu kapsamda Rus askeri tefhizati KGAÖ üyelerine indirimli fiyatlar üzerinden saglanmaktadir. Yine, üye ülke askerlerinin kendi ülkesinde uygun fiyatlarla egitim almasini kolaylajtirmijtir. Örgütün etkisini artirmak ve ABD'nin Orta Asya'da artan nüfuzunu kontrol altina almak isteyen Moskova, Ekim 2003'te Kirgizistan'in Kant kentinde bir Rus hava üssü kurmujtur.42

Orta Asya devletleri ifin KGAÖ'nün önemli bir katkisi Rusya'dan alinan indirimli tefhizattir. Rusya tarafindan bölgenin en yoksul devletleri olan Tacikistan ve Kirgizistan'a silah bagijinda da bulunulmaktadir.43 Bunun yaninda Orta Asya ülkelerinin Afganistan ile ayni cografyada yerlejmeleri nedeni ile KGAÖ'nün bölgeden gelebilecek tehditlere karji ortak hareket edebilme yetenegi üye ülkeler afisindan önemlidir. Özellikle 2021 yilinda ABD'nin Afganistan'dan fekilmesi sonrasinda Taliban'in yönetime gelmesi bölge ülkeleri afisindan önemli bir güvenlik endijesi yaratmijtir. Bu durum tüm elejtirilere ragmen bölge ülkelerinin bu endijelerinin giderilmesinde KGAÖ'ye kritik bir önem kazandirmaktadir.

Son olarak aradan gefen 20 yilda kayda deger bir bajari gösteremeyen KGAÖ ile NATO arasinda ejit düzeyli bir karjilajtirma yapmak olanaksizdir. Bununla birlikte NATO'dan 53 yil sonra kurulan KGAÖ'nün NATO'nun yapisi, ijleyiji ve amaci temelinde bir örgütlenmeye gittigini söylemek gerekir. Özellikle son yillarda NATO gibi KGAÖ'nün de klasik bir toplu savunma anlayijindan modern güvenlik tehditleri ile mücadele konusuna egildigi görülmektedir. Kolektif Güvenlik Antlajmasi Tejkilati'nin kuruluj yilina bakildiginda Sovyetlerin dagilmasinin ardindan Rusya'nin birlikten ayrilan ülkeleri dolayli bir jekilde kontrol altinda tutmaya fali^tigi ifade edilmelidir. Diger taraftan KGAÖ'nün özünde otoriter nitelikteki hükümetleri bir araya getiren bir olujum olmasi nedeniyle gerfek bir degerler toplulugu olarak görülemeyecegi, NATO'nun sahip oldugu "ideolojik kompaktliga" sahip olmadigi elejtiriler arasindadir.44 Örgüte üye ülkeler arasindaki anlajmazliklar da düjünüldügünde etkin bir örgüt bütünlejmesinden söz etmek zorlajmaktadir. Gerek Kirgizistan ve Tacikistan arasindaki sinir fatijmalari 3 gerekse de Özbekistan'in her iki ülke ile yajadigi sinir anlajmazliklari temel sorunlarin as bajinda gelmektedir. Benzer jekilde KGAÖ'nün temel diregi olan Rusya'nin Gürcistan ve a ™ ^ Ukrayna müdahaleleri güvenlik jemsiyesi altinda birlejen örgüt üyeleri afisindan da

< g

d ° m oi oo" (Ü

|114|

^ <"-> ™ önemli bir güvenlik endisesidir. Nitekim ülkesinin üyeligi döneminde Gürcistan eski

oä oo" Oy

Bajkani ^evardnadze'nin, Bagimsiz Devletler Toplulugu'nda yaptigi bir konujmada

41 "Kolektif Güvenlik Antlajmasi Örgütü."

42 Saat, "The Collective Security Treaty Organization", 5.

43 Bradley Jardine & Edward Lemon, "In Post-American Central Asia, Russia and China are Tightening Their Grip", (2021), erijim Tarihi: 09.10.2022, https://warontherocks.com/2021/10/in-post-american-central-asia-russia-and-china-are-tightening-their-grip/.

44 Andrea Gaspardo, "CSTO: Russian NATO?" (2022), erijim 10.09.2022, https://en.difesaonline.it/geopolitica/analisi/csto-la-nato-russa.

Kolektif Güvenlik Antla^masi maddelerinin kagit üzerinde kaldigini ifade etmesi dikkate degerdir.45 Bunun yaninda Islami Hareket militanlarinin 1999-2000 yillari arasinda düzenlemi§ oldugu silahli saldirilar sirasinda antla^maya taraf ülkelerin yeterli destegi vermedigini ifade eden Özbekistan eski Cumhurba^kani Kerimov da KGA'nin faydasizligina i^aret ederek bir sonraki dönemde antla^mayi imzalamami^ti.46 Üye ülkelerin ya§ami§ oldugu fikir ayriliklari ve farkli di§ politika öncelikleri örgüt ifi kararlarin alinmasinda da sorunlar ya^anmasina neden olmaktadir. Örnegin 2017 yilinda yapilan bir toplantida KGAÖ'nün sinir ötesi alanlarda da fali^malar yapmasi konusu gündeme geldiginde Moskova, üye ülkelerden Suriye'ye bir birlik gönderilmesini istemi§ ancak yalnizca Ermenistan, mayinlari temizlemek ifin birlik gönderebilecegini ifade etmi^tir. Dogu Ukrayna'daki anla^mazligin fözümüne ili^kin müzakereler sirasinda, bölgeye bir bari§ gücü gönderme konusu gündeme gelse de ortak bir karar alinamami^tir. Bunun yaninda KGAÖ'nün ortak bir terör örgütleri listesi yayinlamasi giri^imi de siyasi nedenlerden dolayi gerfekle§tirilememi§tir. Örnegin Kazakistan ve Kirgizistan tarafindan terör örgütü olarak taninmasina kar^in Kürdistan I§fi Partisi (PKK] Moskova'nin terör örgütleri listesinde bulunmamaktadir.47 Yine Rusya'nin en yakin müttefiklerinden olan Belarus mevzuati, ulusal silahli kuvvetlerin kendi topraklari di^indaki askeri fati^malara katilimini yasaklamaktadir. Bu kapsamda örnegin 2010 yilindaki Kirgizistan olaylari sirasinda Minsk, hifbir ko^ulda Orta Asya'ya asker göndermeyecegini afikfa belirtmi^tir.48 Kisacasi, örgüt ifi ele^tirilerin yani sira kendi ifindeki sorunlari fözmek yönünde bir adim atamayan KGAÖ, bati basini tarafindan "kagittan kaplan" olarak lanse edilegelmi^tir.49

3) NATO'nun Geni^lemesi ve Kazakistan Olaylari Baglaminda KGAÖ'nün

Gelecegi

a) NATO'nun Geni^leme Stratejisi

Sovyetlerin dagilmasi sonrasinda örgüt ifin ba^lica güvenlik tehdidi ortadan kalkarken uluslararasi sistemde yeni sorun ve riskler ortaya fikmi^tir. Bu kapsamda NATO bir yandan afik kapi politikasi uygulayarak yeni üyeliklerin önünü afarken diger yandan nüfuz alanini geni^letecek fe^itli olu^umlarla ili^kili oldugu ülke sayisini artirmaya fali§mi§tir. Bu kapsamda Eski Var^ova Pakti üyesi ülkeler NATO'nun kapsamina girmi§, 1990 yilindaki Londra Zirvesi'nde bu ülkelerle diplomatik ili^kiler kurulmasi kararla§tirilmi§tir. 20 Aralik 1991 tarihinde NATO ve iflerinde Bulgaristan, £ek ve Slovak Federal Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya ve Romanya bulunan eski Var^ova Pakti üyeleri arasinda Kuzey Atlantik Birligi Konseyi (KAIK) kurulmu^tur. Örgütün geni^lemesine yönelik fikirlerin öne fiktigi bu dönemde Orta ve Dogu Avrupa Q ™ ^ ülkelerinin yani sira Rusya ile de ileti^im kanallarinin afik tutuldugu görülmektedir. Öyle g @ ki, 10-11 Ocak 1994 tarihinde Brüksel toplantisinda örgütün geni^lemesi ilke olarak jn^j

0. 4.

D N-

C-

2 N

45 "Kolektif Güvenlik Antla?masi Örgütü."

46 Institu for War & Peace Reporting, "Uzbeks Re-Engage With NATO" (2008], eri?im 05.10.2022, https://iwpr.net/global-voices/uzbeks-re-engage-nato.

47 Kirill Krivosheev, "Does the Collective Security Treaty Organization Have a Future?" (2021], eri?im 12.09.2022, https://carnegiemoscow.org-/commentary/84923.

48 Troitskiy & Zinov'yev, "Organizatsiya Dogovora O Kollektivnoy Bezopasnosti", 345.

49 "CSTO: Russian NATO?"

benimsenmiç ve Rusya'nin da içinde oldugu Bariç Için Ortaklik (BIO) programi kabul edilmiçtir. BIO bireysel Avrupa-Atlantik ortak ülkeleri ve NATO arasinda pratik bir ikili iç birligi programidir. BIO programi kapsaminda sunulan faaliyetler, savunmayla ilgili çaliçmalar, savunma reformu, savunma politikasi ve planlamasi, sivil-asker iliçkileri, egitim ve ögretim, askerler arasi iç birligi ve tatbikatlar, planlama, afet müdahalesi ve bilim ve çevre konularinda iç birligi gibi hemen hemen tüm NATO faaliyetlerini kapsamaktadir.50 Diger taraftan adi geçen toplantida alinan karar dogrultusunda Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan Ittifaka katilim görüçmeleri için 1997 yilindaki Madrid Zirvesi'ne davet edilmiç, üyelik sürecinin tamamlanmasinin ardindan Washington Zirvesi'nde ittifaka dâhil olmuçlardir. Böylece Washington Zirvesi'nde NATO üye sayisi on dokuza yükselm^tir.

Yine Madrid Zirvesi'nde, KAIK çok tarafli daniçma ve iç birligi forumu niteliginde olan Avrupa Atlantik Ortaklik Konseyi'ne (AAOK) dön^türülm^, BIO kapsaminda iç birliginin g^lendirilmesi kararlaçtirilmiçtir.51 Geniçlemesini eski Sovyet ülkelerine yönelten NATO ayni zamanda Rusya ile de iliçkilerini geliçtirme yönünde de bir strateji benimsemiçtir. Bu kapsamda 27 Mayis 1997 tarihinde NATO-Rusya Federasyonu arasindaki iliçkiler bir anlaçmayla teyit edilmiç ve NATO-Rusya Federasyonu Daimî Ortaklik Konseyi kurulmuçtur. Ancak, özellikle Kosova sorununda artan gômç ayriliklari Konsey'in etkin çaliçmasini engellemiçtir.52 Nitekim 1999 yilinda NATO'nun Kosova Operasyonu'nu baçlatmasi üzerine Rusya Konsey'in çaliçmalarini tek tarafli olarak dondurmuçtur. 11 Eylül saldirilarinin53 ardindan Rusya ve ABD arasinda terörle mücadele kapsaminda baçlayan iç birligi imkanlari Rusya-NATO iliçkilerine de yansimiç ve 2002 yilindaki Roma Zirvesi'nde NATO-Rusya Konseyi kurulmuçtur. Bununla birlikte Rusya'nin Kirim'i ilhakinin ardindan 2014 yilinda NATO-Rusya Konseyi askiya alinmiçtir.

2002 yilinda yapilan Prag Zirvesi'nde Estonya, Letonya, Litvanya Bulgaristan, Romanya, Slovenya ve Slovakya üyelik gör^melerine davet edilmiç ve iki yil sonra Brüksel'de yapilan toplantida bu ülkeler NATO üyesi olmuçlardir. 2008 yilindaki Bük^ Zirvesi'nde NATO'nun Ukrayna ve Gürcistan'in Avrupa-Atlantik üyelik isteklerinin memnuniyetle karçiladiginin ifade edilmesi önemli bir geliçmedir.54 Bu geliçmenin ardindan 2009 yilinda ise Arnavutluk ve Hirvatistan örgüte üye olmuçtur. Özellikle ^ Baltik Devleti ve Polonya'nin NATO'ya dahil edilmesi Rus yönetimini rahatsiz etmiç ve bu dönemden sonra NATO geniçlemesi Rusya'nin çevrelenmesi addedilerek önemli bir ° güvenlik tehdidi olarak algilanmiçtir. Yine bu dönemde eski Sovyet cografyasinin kimi

z ülkelerinde meydana gelen renkli devrimlerden de Moskova'nin ABD ve Bati'yi sorumlu C-

Q ™ ^

< g ^

U «

S _ /TA

50 NATO, "Partnership for Peace programme", eriçim 13.09.2022, https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics-_50349.htm.

51 Purtaç, "Soguk Savaç Sonrasi", 13.

52 Purtaç, "Soguk Savaç Sonrasi", 14.

53 11 Eylül 2001'de ABD'de gerçekleçtirilen terörist saldirilar sonrasinda Washington Antlaçmasi'nin kollektif savunma hükmünü içeren 5. maddesi ilk kez uygulanmiçtir. NATO'nun 11 Eylül terör saldirisi sonrasinda "Mukabele Gücü" kurmak suretiyle yürüttügü ilk alan diçi operasyon Afganistan topraklarinda gerçekleçtirilmiçtir.

54 NATO, "Bucharest Summit Declaration" (2008), eriçim 12.09.2022, https://www.nato.int/cps/en/natolive-/ official_texts_8443.htm.

tutmasi, NATO-Rusya arasindaki soguk savaçin temellerinin atilmasina neden olmuçtur.55 Bununla birlikte NATO geniçlemesi Rusya'ya ragmen devam etmiç, 2017 yilinda Karadag ve 2020 yilinda Kuzey Makedonya'nin ittifaka dahil olmasiyla NATO üye sayisi 30'a yükselmi^tir.

NATO-Ukrayna iliçkilerini bir tehdit olarak algilayan Rusya, Ukrayna sinirina asker yigarak 17 Aralik 2021 tarihinde NATO'nun doguya dogru geniçlemesinin devam etmesini durdurmak için iki anlaçma taslagi sunmuçtur. Moskova NATO'nun Ukrayna ve Gürcistan'in ittifaka katilma ihtimalini öne sürdügü 2008 Zirve Bildirgesinin geri çekilmesini talep etmiçtir.56 Ukrayna, Isveç ve Finlandiya'nin daimî tarafsizlik taahhüdünde bulunmalarini ve NATO üyeligi talebinde bulunmayacaklarini açiklamalarini isteyen Rusya böylece NATO'nun Orta ve Dogu Avrupa'daki bütün asker ve teçhizatini 1997 yilindaki konumuna çekmesini beklemektedir. Ancak söz konusu ülkelerin NATO ile iç birligine devam etmeleri ve olasi üyeliklerin ABD ve Bati tarafindan desteklendigine yönelik haberlerin artmasi üzerine Rusya 24 §ubat 2022 tarihinde Ukrayna topraklarini içgal etmiçtir. Halihazirda devam eden savaç Bati'da önemli bir güvenlik sorununa yol açarken Ukrayna'nin yani sira baçka ülkelerde de olasi NATO üyelikleri gündeme gelmeye baçlamiçtir. Bu kapsamda Finlandiya ve Isveç NATO üyeligi için baçvurmuç; 28-30 Haziran tarihleri arasinda Ispanya'da gerçekleçen NATO Zirvesi'nde üyelik süreci baçlatilmiçtir. Ekim ayi itibari ile Macaristan ve Türkiye diçindaki tüm üye ulusal parlamentolarinda Helsinki ve Stockholm'ün NATO üyesi olmasini onaylayan karar kabul edilmiçtir. Türkiye iki ülkenin de üyeligine karçi olmasa da terör örgütü PKK'ya olan tutumlarindan dolayi üyelik onaylarini belirli koçullara baglamiçtir. Bu kapsamda 1 Ekim 2022 tarihinde Cumhurbaçkani Erdogan Türkiye'ye verdikleri sözleri yerine getirmemeleri halinde üyelik sürecinin tikanacagini ifade etmiçtir.57

NATO geniçlemesi özellikle Putin'in iktidara geldigi 2000 yilindan sonra Rusya açisindan bir güvenlik endiçesi olarak algilanmaya baçlamiç; Diç Politika ve Güvenlik Bölgeleri'nde bu durum bir tehdit olarak kabul edilmiçtir. NATO'nun geniçleme stratejisini sürdürmesi bir yandan Moskova'nin diç politikasinda bir sertleçmeye yol açarken diger yandan Rusya bölge entegrasyonuna daha fazla önem vermeye baçlamiçtir. Bu kapsamda KGAÖ'nün g^lendirilmesi Rusya için bir öncelik olarak kabul edilirken olasi yeni üyeliklere sicak bakildigi da bilinmektedir.

о

b) Kriz Dönemleri ve KGAÖ ^

J Q

2022 yilinin ilk günlerinde Kazakistan'da hükümete yönelik protestolar baçlayana tj

kadar KGAÖ askeri yetenegi egitim ve tatbikatlar diçinda herhangi bir teste tabi < g tutulmamiçtir. Bu durum kimi zaman örgüt antlaçmasindaki eksikliklerden kimi

zamansa се cd © |117|

55 Kimi araçtirmalarda Gorbaçov'un Almanya'nin yeniden birleçmesini kabul ettiginde, kendisine NATO'nun doguya dogru geniçlemeyecegine dair gayri resmi sözler verildigi ancak bu tür vaatlerin resmileçtirilmedigi ifade edilmektedir. Ayrintili bilgi için bk. Oxana Shevel, "Rusia and Near Abroad", Great Decisions (2015): 5-16.

56 Wolfgang Richter, "NATO-Russia Tensions: Putin Orders Invasion of Ukraine", SWP Comment 16 (2022): 1.

57 David Mac Dougall & Rita Palfi, "Finlandiya ve Isveç'in NATO üyeliginin önünde iki engel kaldi: Macaristan ve Türkiye", (2022), eriçim 12.10.2022, https://tr.euronews.com/2022/10/06/finlandiya-ve-isvecin-nato-uyeliginin-onunde-iki-engel-kaldi-macaristan-ve-turkiye.

uyeler arasindaki farkliliklardan kaynaklanmijtir.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2005 ve 2010 yillarinda olmak uzere Kirgizistan iki kez sivil darbe yajamij ve ulke onemli siyasi-ekonomik krizlerle karji karjiya kalmijtir. Bunun yaninda sinir komjulari ile yajanan sorunlar ulkeyi bir kaos ortamina suruklemijtir. 2010 yilinda Ozbeklerle yajanan fatijmalar sirasinda iktidarda bulunan gefici hukumet Rusya'dan ve KGAO'den yardim talep etmijtir. Kirgizistan'daki olaylari, 'anayasal olmayan guf degijimi' olarak nitelendiren orgut, antlajma tuzugunun de etkisi ile ulke sinirlari iferisinde yajanan fatijmalara dahil olmamijtir.58 Bununla birlikte orgutun bu pasif tutumunun elejtirilere maruz kalmasi nedeniyle orgut tuzugunde bir degijiklige gidilmijtir. Yapilan degijiklikle Ozbekistan'in itirazlarina ragmen orgutun if tehditlere karji operasyon gerfeklejtirebilmesinin onu afilmijtir. Bu kapsamda olujturulan hizli tepki gucunun falijma jekline karji olan Ozbekistan ya bu birimin tum uyeler arasinda anlajma saglandiktan sonra harekete gefmesi gerektigini ya da topraklarina yabanci ordularin girijini yasaklayan ulkelere mudahale edilmemesi gerektigini savunmujtur. Dahasi Rusya'nin 2009 yilinda Ozbek ve Kirgizlar arasinda sorunlarin yajandigi bir donemde Kirgizistan'in guney kesiminde yeni bir askeri us inja etme plani, Ozbekistan'i Moskova ile karji karjiya getirirken orgute olan bagliliginin ise azalmasina neden olmujtur. Ayni donemde KGAO'nun Afganistan-Tacikistan ve Afgan-Ozbekistan sinirlari boyunca Afganistan'a girmeden bir guvenlik kujagi olujturma operasyonlarini gerfeklejtirme ferfevesinde Rusya'nin Tacikistan ve Ozbekistan'da kalici us elde etme planlari Ozbekistan'i rahatsiz etmijtir.59 Anilan tum gerekfelerle Tajkent yonetiminin KGAO iferisindeki uyeligi kalici bir nitelik kazanamamijtir.

Benzer jekilde Kirgizistan ve Tacikistan arasinda fozulmemij sinir anlajmazliklarinin varligi zaman zaman bolgede tansiyonu yukseltmektedir. Son olarak 2020 yilinin Nisan ayinda yajanan fatijmalar iki gun boyunca ve fogunlukla Kirgiz koyleri fevresinde gerfeklejmijtir. Iki ulkeye de oldukfa yakin olan Rusya ve hem Tacikistan'in hem de Kirgizistan'in en buyuk ekonomik ortagi olan £in'in sessiz kaldigi olaylara KGAO de bir mudahalede bulunmamijtir.60 Ayni sessizlik ve eylemsizlik diger uye ulkelerdeki kriz donemlerinde de gorulmujtur. Ornegin, 2020 yilinda Belarus'ta Rus yanlisi lider Lukajenko'nun sefimleri %83 oy orani ile kazandigi afiklandiginda, bajta Minsk olmak uzere birfok jehirde protestolar yajanmij, sefimde hile yapildigini iddia eden ABD hukumeti tarafindan desteklenen gosteriler sirasinda KGAO sessizligini korumujtur.61

o

^ Son olarak 2 Ocak 2022 tarihinde Kazakistan'in batisinda yer alan Janaozen

^r jehrinde akaryakita gelen yuksek zamlara karji gosteriler bajlamij ancak kisa bir sure ^ g ^ sonra olaylar Almati bajta olmak uzere diger kentlerde hukumet karjiti eylemlere § co" © donujmujtur. Kazak guvenlik guflerinin olaylari kontrol altina almakta zorlanmasi ve

|118| _

58 £agla Gul Yesevi, "Orta Asya'da birligi ve Butunlejme: Kolektif Guvenlik Antlajmasi Orgutu Ornegi", Istanbul Kultur Universitesi Kuresel Egilimler Serisi (2013): 256.

59 Zabikhulla S. Saipov, "Factors that Influenced Uzbekistan's Decision to Pull out of the CSTO: The View from Tashkent", Eurasia Daily Monitor 9/136 (2012): 4.

60 Temur Umarov, "Afre There Any Winners of the War on the Kyrgyz-Tajik Border?" (2021), erijim 10.10.2022, https://carnegiemoscow.org/-commentary/84569.

61 Malina Kaszuba, "The Collective Security Treaty Organization (CSTO) in the foreign policy of the Russian Federation", The Copernicus Journal of Political Studies 1 (2019): 148.

kimi yerlerde güvenlik güflerin protestocularin safina geftigine yönelik haberlerin yayilmasi sonrasinda Ba?kan Kassym-Jomart Tokayev, gösterilerin di?aridan desteklendigini ifade ederek yabanci ?irketler, istihbarat servisleri ve terörist gruplari i?aret etmi?tir.62 Bazi kolluk kuvvetlerinin sadakatine ili?kin endi?elerin olmasi ve 4 Ocak ak?ami kimi hükümet binalarina yönelik saldirilarin düzenlenmesi üzerine Tokayev, 5 Ocak'ta Rusya liderligindeki KGAÖ'ye gefici bir müdahale ifin ba?vurmu?tur.63 Ba?vurunun kisa süre ifinde kabul edilmesi ile Rusya Savunma Bakanligi yakla?ik 3 bin Bari? Gücü64 ve diger hizmet personelinin Kazakistan'a gönderildigini duyurmu?tur.65

10 Ocak 2022 tarihinde KGAÖ Kazakistan'in fagrisi ile olaganüstü bir toplanti gerfekle?tirmi?tir. Söz konusu toplantiya katilan ülke liderlerinin konu?malari oldukfa dikkat fekicidir. Bu kapsamda Ukrayna'da 2013 sonunda ba?layan ve hükümetin devrilmesi ile sonuflanan Euromaidan ayaklanmalarina atifta bulunan Putin, "Evimizdeki durumu sarsmalarina izin vermeyecegiz ve renkli devrimlere müsaade etmeyecegiz" sözleri ile Kazakistan'daki olaylarin Bati tarafindan desteklendigini ima etmi?tir. Yine Beyaz Rusya lideri Luka?enko'nun benzer olaylarin Özbekistan ve Tacikistan'da da ya?anabilecegine yönelik sözleri dikkate degerdir: "Bunu anlamayip sufu sadece di? faktörlere atarsak, olaylar tekrar edebilir. A?irilik yanlilarinin gözünün sadece Kazakistan degil, Özbekistan üzerinde de oldugunu anlamaliyiz." Benzer ?ekilde Beyaz Rusya lideri: "Toplanip Tacikistan'i konu?mak ifin iyi bir gerekfemiz var. Tacikistan Devlet Ba?kani, bizden yillardir ba?ta askeri tefhizat olmak üzere maddi destek talep ediyor. Kazakistan'da oldugu gibi, daha sonra bize fok daha pahaliya mal olmamasi ifin bu talebi yerine getirmeliyiz" diyerek Kazakistan'da ya?ananlarin Tacikistan'da vuku bulmamasi ifin bu ülkeye yardim etme fagrisinda bulunmu?tur.66

Diger taraftan örgüte üye olan kimi ülkelerde KGAÖ müdahalesine kar?i bir

62 Bununla birlikte Ba?kan Tokayev'in, LPG zammina ve ülkedeki yaygin e?itsizlige kar?i protestolarin kendiliginden olu?tugunu kabul ettigini belirtmek gerekir. Ancak Kazak lider bazi üst düzey yetkilileri görevi ihmal ve onu devirmek ifin kasitli bir fabanin birle?iminden sorumlu tutmaktadir. Bu kapsamda ?iddetin arkasinda "uluslararasi teröristleri" suflami? olsa da 4 Ocak'tan sonra ya?ananlar incelendiginde Tokayev'in di? güflere kar?i degil, if güflere kar?i hareket ettigi görülmektedir. Bu kapsamda Kazakistan lideri ya?ananlari ekonomik degil siyasi bir pencereden okuyarak iktidara geldigi andan itibaren var olan ikili yapilanmayi ortadan kaldirmaya ve kendi rejimini güflendirmeye fali?mi?tir. 5 Ocak'ta hükümetin istifasi gerfekle?tirilirken ardindan Nazarbayev, ömür boyu Ulusal Güvenlik Konseyi ba?kanligi, Nazarbayeve yakinligi ile bilinen Ulusal Güvenlik Komitesi ba?kani Karim Masimov ise ba?kanlik görevinden alinmi?tir. Nazarbayev aile üyelerinin devlet kurumlarindaki üst düzey pozisyonlarina son verilmi?tir. Dahasi 11 Ocak'ta parlamentoda yaptigi konu?mada Tokayev, ekonomik büyümenin temel 0 yararlanicilarinin ülkenin rekabet gücünü azaltan finansal oligar?ik gruplar oldugunu söyleyerek Nazarbayev'i hedef 4 göstermi?tir. Ayrintili bilgi ifin bk. Svante E. Cornell, "Learning from Kazakhstan's January Crisis", The central Asia- z Caucasus Analyst, (2022]: 8; Abakhon Sultonnazarov, "Interview: Kazakstan in Crisis" (2022], eri?im 14.09.2022, u https://iwpr.net/global-voices/interview-kazakstan-crisis. ^ S ^

63 Svante E. Cornell, "Kazakhstan's Crisis Calls for a Central Asia Policy Reboot" (2022], eri?im 11.10.2022, ^ m https://nationalinterest.org/print-/feature/kazakhstan's-crisis-calls-central-asia-policy-reboot-199770. pi oS ©

64 Gaspardo, "Bari? Gücü'nün sayisinin gerfek olmadigini be? KGAÖ ülkesinden Kazakistan'a gönderilen gerfek asker |119| sayisinin 20-30 bin arasinda oldugunu ifade etmektedir. Bu kapsamda Rusya 98. Muhafiz Hava Indirme Tümenini, 31.

Muhafiz hava saldiri tugayini ve 45. Muhafiz Spetsnaz (Özel amafli] Tugayini, Belarus 103. Muhafiz Hava Indirme Tugayini, Tacikistan üf piyade taburu ve Tacik Mobil Kuvvetlerini, Kirgizistan Kirgiz kara kuvvetlerinin bir piyade taburunu ve Ermenistan ise 12. bari? gücü tugayini Kazakistan'a göndermi?tir. Ayrintili bilgi ifin bk. "CSTO: Russian NATO?"

65 Cornell, "Learning from Kazakhstan's January Crisis", 5; Jamie Dettmer, "Putin: No More Color Revolutions" (2022], eri?im 10.10.2022, https://www.voanews.com/a/putin-no-more-color-revolutions/6390636.html.

66 Sputnik Türkiye, "KGAÖ toplantisinda konu?an Putin: Renkli devrimlere müsaade etmeyecegiz" (2022], eri?im 12.10.2022, sputniknews.com.tr.

tutumun da oldugunu belirtmek gerekir. Ornegin, Ermenistan'da 20 Ermeni sivil toplum orgutu tarafindan imzalanan bir bildiride, 2020 yilinda Azerbaycan ile yajanan savaj sirasinda KGAO'nun Ermenistan'a yardim etmedigi belirtilmij ve Ermenistan'daki mevcut hukumetin kendisinin 2018 yilinda sokak protestolari sonucunda kuruldugu vurgulanmijtir.67 Yine Birlige uye olan Kirgizistan Parlamentosunda 6 Ocak'ta gundeme gelen konu tartijmalara yol afmij kimi milletvekilleri Kazakistan'a Kirgiz birlikleri gonderme fikrine karji oldugunu belirtmijtir.68

Cornell, ABD'nin Afganistan'dan fekilmesinden kisa bir sure sonra gerfeklejen Kazakistan olaylarinin zamanina ve gerfeklejme bifimine de dikkat fekmektedir. Kazakistan'da yajanan kriz bir yandan ulkenin reform yoluna girdigi diger yandan Rusya'nin Ukrayna'daki savaj hazirliginda bulundugu bir surefte ortaya fikmij, gostericiler ulkenin bajinda bulunan Tokayev'i degil Nazarbayev ve ailesini dogrudan hedef almijtir.69 Bu durum Kazakistan'daki siyasi yapinin bajlangifta olmasa da belirli bir zaman sonra bilinfli bir jekilde hedef alindigini gostermesi afisindan dikkate degerdir. Bunun yaninda Kazakistan'a verilen destegin ulkenin KGAO'ye oldugu kadar Rusya'ya olan bagliligini da artiracagini belirtmek gerekir.

Sonuf

Kolektif Guvenlik Antlajmasi 4. maddesinin, bir imza sahibine yonelik gerfeklejtirilen saldirinin herkese karji yapilmij olarak algilanacagini belirtmesi uyeler ifin onemli bir guvenlik jemsiyesi saglamaktadir. 2009 yilinda KGAO bunyesinde uluslararasi statuye sahip bariji koruma gucu olujturulmuj ve ilk tatbikat 2012 yilinda gerfeklejtirilmijtir. Ozellikle son yillarda bu olujumun Suriye ve Ukrayna'ya mudahalesi gundeme gelse de bu ihtimal gerfeklejmemijtir. Yine, uye devletlerden olan Tacikistan ve Kirgizistan arasinda 2021 yilinda yajanan fatijmalara mudahale etmeyen KGAO, uye ulke Ermenistan'in Ikinci Karabag Savaji devam ederken orgutten istedigi yardim talebini de mudahale jartlari olujmadigi ifin geri fevirmijtir. Dahasi orgute uye olan Rusya ve Beyaz Rusya'nin Azerbaycan'a silah sattigi da bilinmektedir. Nitekim bu durum Ermeni halki tarafindan elejtirilirken Rus hakimiyetindeki guvenlik orgutunun de kagittan bir kaplan oldugu yorumlarina neden olmaktadir. Bununla birlikte 2022'nin ilk gunlerinde Birlige uye Kazakistan'da meydana gelen olaylari kontrol altina almakta zorlanan Kazak yonetiminin orgutten yardim istemesi hem Rusya hem de KGAO ifin bir firsat olmujtur. Son yirmi yilda Orta Asya'da £in ile ij birligi yaninda bir rekabet yuruten Rusya,

o

^ Kazakistan olaylari sonrasinda bolgede onemli bir aktor oldugunu bir kez daha teyit ^r ederken barij gucunun ilk kez somut bir olaya mudahale etmesi KGAO'nun kriz mudahale

§ ^ gucunu gostermektedir.

^ 03

a: co~© Bilindigi gibi 2002 yilinda Antlajmadan uluslararasi bir orgute donujen KGAO'nun

|120| gunumuze kadar olan faaliyetleri incelendiginde orgut, Kazakistan olaylarina kadar aktif olarak bir kriz mudahalesinde ya da eylem iferisinde yer almamijtir. Orgut, Avrasya'nin

67 Gayane Sargsyan, "Armenia Questions CSTO Role" (2022), eriçim 09.10.2022, https://iwpr.net/global-voices/armenia-questions-csto-role.

68 Bruce Pannier, "The Consequences Of Inviting Russian-Led CSTO Troops Into Kazakhstan" (2022), eriçim 18.09.2022, https://www.rferl.org/a/-kazakhstan-csto-troop-russia-analysis/31642847.html.

69 Cornell, "Learning from Kazakhstan's January Crisis", 3.

NATO'su olarak öne fikarilmasina kar^in KGAÖ üyesi ülkelerin ya§ami§ oldugu kriz, fati^ma ve sava§ durumlari örgüt amaflarinin fogunlukla kagit üzerinde kaldiginin göstergesidir. Örgütün kar§i kar^iya kaldigi krizlere bakildiginda Kirgizistan'in 2010 yilindaki yardim fagrisi sirasinda if i^lere müdahale etmeme ilkesinin kati bir §ekilde uygulaniyor oldugu bilinmektedir. Bununla birlikte Kirgiz hükümetinin yardim talebine kar^in aktif bir müdahalenin gerfekle§memi§ olmasi temelde örgüte üye ülkelerin ortak bir karar alamami§ olmasi ile ilgilidir. Ermenistan'in Ikinci Karabag Sava^i sirasindaki talebinin ise hukuksal olarak kar^ilik bulmasi imkansizdir. Uluslararasi hukuka göre Azerbaycan topragi olarak taninan bölgede Ermenistan'in varligi ba§li ba^ina bir i?gal iken KGAÖ'nün müdahalesi söz konusu olamazdi. Üye ülkelerin birbiri ile olan sorunlari ve sinir anla^mazliklarinin yani sira kimi ülkelerin NATO ile iligkileri ve ABD ile Rusya arasinda denge kurma fabalari örgüte olan bagliligin olu^madigini göstermektedir. Örgütün finansal ve askeri yapisinda Rusya'nin agirligi da dü^ünüldügünde KGAÖ'nün hem Moskova'nin bölge ülkelerini kontrol altinda tuttugu bir araf hem de NATO benzeri bir güvenlik/savunma iddiasi ile olu§turulmu§ ba^arisiz bir giri^im olarak algilanmasina neden olmu^tur.

Bununla birlikte diger kriz dönemleri ile kar§ila§tirildiginda KGAÖ'nün Kazakistan müdahalesi anla^ilir niteliktedir. Her §eyden evvel ülke stratejik anlamda Rusya ifin diger üyelerle kiyaslanamayacak bir konumdadir. Rusya'nin Orta Asya'daki en büyük müttefiki olan Kazakistan, Bagimsiz Devletler Toplulugu, §anghay birligi Örgütü, Avrasya Ekonomik Birligi (AEB) ve KGAÖ gibi tüm entegrasyon projelerinde yer almaktadir. Rus lider Putin'in, diger tüm ülkelerden daha fazla ziyaret ettigi Kazakistan ekonomik potansiyeli, Rusya ile olan uzun siniri, sahip oldugu Rus nüfus ve Kazak ekonomisinde artan ABD ve £in etkisi ile öne fikmaktadir. Bunun yaninda yapilan kimi ara^tirmalarda Kazak toplumunun ABD ve £in'e nispeten Rusya'ya daha ilimli oldugunu göstermektedir. Yakin zamanda yapilan bir ara^tirmaya göre ankete katilanlarin %81'i Rusya'yi dostane ve güvenilir bir ortak olarak görmektedir.70 Ülkedeki Rus nüfus, stratejik alanlardaki ortaklik ve tarihsel baglarin da etkisi ile Moskova'nin Kazakistan'da ortaya fikabilecek herhangi bir kari^ikliga kar§i diger ülkelere oldugundan daha duyarli olmasi olagandir.

90'li yillarda Bati ve NATO ile ili^kilerin ve i§ birliginin geli^tirilmesi üzerinde duran Rus di§ politikasinda Putin'in iktidara gelmesi ile bir degi^im ya§anmi§tir. Bu kapsamda bu tarihten itibarenyayinlanan kimi ulusalgüvenlik doktrinlerinde NATO'nun sorumluluk °

alani di^inda güf kullanmasinin küresel istikrar ifin bir tehdit oldugu belirtilmi^tir. z

Benzer §ekilde 2016 yili di§ politika konseptinde üzerinde durulan konularin ba^inda da a ™ ^

O

NATO ve AB'nin jeopolitik geni^lemesi gelmekte; ABD ve müttefikleri tarafindan Rusya'ya g ™ ™

B£ öS ©

kar§i benimsenen fevreleme politikasi ve Rusya'nin maruz kaldigi siyasi ve ekonomik ji21j baskilarin bölgesel ve küresel istikrari baltaladigi belirtilmektedir. Diger taraftan NATO geni^ledikfe KGAÖ Moskova ifin daha önemli bir hale gelmektedir. Kendi bölgesinde güflü olmayan bir devletin ABD ile rekabeti mümkün degildir. Bu durum ABD ile rekabet

70 Temur Umarov, "Will Russia's Intervention in Kazakhstan Come at a Price?" (2022], eri?im 20.09.2022, https://carnegiemoscow.org/commentary-/86298.

etmek isteyen Moskova'nin eski Sovyet cografyasinda nufuzunu korumasini ve dahi artirmasini gerektirmektedir. KGAO bu noktada Rusya tarafindan kullanilan onemli araflarin bajinda gelmektedir.

Antlajmanin ilk yillarinda Turkmenistan dijindaki bolge ulkelerinin tamaminin taraf oldugu KGA siyasi ve askeri bir kuruma donujturuldukten sonra Rusya'nin kimi eski Sovyet ulkelerine karji askeri guf kullanimi ile paralel jekilde orgute olan ilginin azaldigini ifade etmek mumkundur. Bununla birlikte ozellikle son donemde Azerbaycan ve Ozbekistan'in orgute uye olmasi yonunde kimi soylem ve eylemlerin gundeme geldigi gorulmektedir. Ornegin, 2019 yilinda Rusya Bajbakan Yardimcisi Yuri Boris KGAO'de Azerbaycan'a ozel ortak statusu verilmesine Moskova'nin sicak baktigini soylemijtir.71 Bunun yaninda Rusya'nin Ukrayna mudahalesi bolge ulkeleri uzerinde Rusya'ya zorunlu bir baglilik da yaratmakta bir yandan siyasi ve ekonomik olarak Rusya'ya bagimli olan ulkeler uluslararasi alandaki yaptirimlardan en fazla oranda etkilenirken diger taraftan benzer bir saldiri ile karjilajmak istemeyen devletler Rusya'yi karjilarina alacak politikalardan uzak durmaktadirlar. Nitekim Mayis 2022'de gerfeklejtirilen KGAO toplantisinda Putin'in Neo-Nazizmin yeniden ortaya fiktigini soyleyerek yaptirimlarin etkilerine karji ortak hareket edilmesi gerektigini soylemesi dikkat fekicidir.72 Dahasi Kazakistan'a KGAO'nun mudahalesi ile olaylarin son bulmasi orgut uyesi ulkeler ifin bir guvence olarak algilanabilecegi gibi olasi bir kriz doneminde rejimin savunulabilecegi ihtimali orgut bagliligini da artirmaktadir.

Son olarak Avrasya Ekonomik Birligi'ne gozlemci uye olmasi sonrasinda Ozbekistan, 2021 yilinda Rusya ile ikili askeri tatbikat ve Rusya ve Tacikistan ile uflu askeri tatbikat gerfeklejtirmijtir. Bunun yaninda ayni yil fevrimifi formatta gerfeklejtirilen KGAO toplantisina Ozbekistan Cumhurbajkani §ovket Mirziyoyev konuk olarak katilmijtir. Kazakistan'da yajanan olaylar nedeni ile gerfeklejtirilen olaganustu toplantida Belarus Cumhurbajkani Aleksandr Lukajenko'nun olaylarin Ozbekistan'a siframasi ihtimali oldugunu ifade etmesi ise Tajkent'in 2012 yilinda askiya aldigi uyeligini onumuzdeki gunlerde yeniden aktiflejtirebilir mi sorusunun ortaya fikmasina neden olmujtur. Kujkusuz, Rusya'nin uluslararasi alanda tecrit edildigi bir donemde siyasi ve ekonomik etki gucunun en fazla oldugu yakin cografyasinda boylesi bir genijleme en fok Rusya'yi guflendirecek ve KGAO'yu daha rekabet eder bir konuma getirecektir.

1 * * *

z

^ Beyanname:

D22 -

Si a; 1. Etik Kurul Izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.

co'® 2. Katki Orani Beyani: Yazar, makaleye bajkasinin katkida bulunmadigini beyan etmektedir.

|122| 3. fikar £ati$masi Beyani: Yazar, herhangi bir fikar fatijmasi olmadigini beyan etmektedir.

71 Karena Avedissian, "Fact Sheet: What is the Collective Security Treaty Organization?", (2019), eriçim 13.10.2022, https://evnreport.com/understanding-the-region/fact-sheet-what-is-the-collective-security-treaty-organization/.

72 Aysel' Gereykhanova, "Lidery stran ODKB obsudili novyye zadachi i vyzovy", (2022), eriçim 18.09.2022, https://rg.ru/2022/05/16/lidery-stran-odkb-obsudili-novye-zadachi-i-vyzovy.html.

Declarations:

1. Ethics approval: Not applicable.

2. Author contribution: The author declares no one has contributed to the article.

3. Competing interests: The author declares no competing interests.

^ ^ ^

KAYNAK£A

Aksu Ereker, Fulya. "Kuzey Atlantik Anla?masi Örgütü-NATO." Güvenlik Yazilari Serisi 28 (2019]. Eri?im 15.09.2022. https://trguvenlikportali.com/wp-

content/ uploads/2019/11/ NATO_- FulyaAksuEreker_v. 1.pdf.

Avedissian, Karena. "Fact Sheet: What is the Collective Security Treaty Organization?" (2019]. Eri?im 13.10.2022. https://evnreport.com/understanding-the-region/fact-sheet-what-is-the-collective-security-treaty-organization/. Baimuratov, Beibit. "Orta Asya'da Bir Güvenlik Örgütü Olarak Kolektif Güvenlik Anlapmasi Örgütü." Yayimlanmami? Yüksek Lisans Tezi, Istanbul Ticaret Üniversitesi 2014.

Collective Security Organization. "From the treaty to Organization." Eri?im 07.09.2022. https://en.odkb-csto.org/25years/.

Cornell, Svante E. "Kazakhstan's Crisis Calls for a Central Asia Policy Reboot." (2022]. Eri?im 11.10.2022. https://nationalinterest.org/print-/feature/kazakhstan's-crisis-calls-central-asia-policy-reboot-199770.

Cornell, Svante E. "Learning from Kazakhstan's January Crisis." The central Asia-Caucasus Analyst (2022].

Dettmer, Jamie. "Putin: No More Color Revolutions" (2022]. Eri?im 10.10.2022. https://-www.voanews.com/a/putin-no-more-color-revolutions/6390636.html.

Dougall, David Mac & Palfi, Rita. "Finlandiya ve Isvef'in NATO üyeliginin önünde iki engel kaldi: Macaristan ve Türkiye" (2022]. Eri?im 12.10.2022. https://tr.euronews.com/2022/10-/06/finlandiya-ve-isvecin-nato-uyeliginin-onunde-iki-engel-kaldi-macaristan-ve-turkiye.

Florent'yevich, Troitskiy Yevgeniy & Vasiliy Pavlovich, Zinov'yev. "Organizatsiya Dogovora O Kollektivnoy Bezopasnosti: Stanovleniye, Evolyutsiya i Krizis Voyenno-Politicheskogo Soyuza." Slavyanskiy mir v usloviyakh sovremennykh vyzovov 54 (2018].

Gaspardo, Andrea. "CSTO: RUSSIAN NATO?" (2022]. Eri?im 15.09.2022. https://en.difesa-

online.it/geopolitica/analisi/csto-la-nato-russa. D4.

ND-

Gereykhanova, Aysel. "Lidery stran ODKB obsudili novyye zadachi i vyzovy" (2022]. Eri?im u

18.09.2022. https://rg.ru/2022/05/16/lidery-stran-odkb-obsudili-novye-zadachi-i- < g jj vyzovy.html. § t»' ©

Haas, Marcel de. "The Collective Security Treaty Organization: On its way to a "NATO of the |123! East?" Central Asia Program Policy Briesf26 (2015].

Institu for War and Peace Reporting, "Uzbeks Re-Engage With NATO" (2008]. Eri?im 05.10.2022. https: / / iwpr.net/ global-voices/uzbeks-re-engage-nato.

Jardine, Bradley & Lemon, Edward. "In Post-American Central Asia, Russia and China are Tightening Their Grip" (2021]. Eri?im 10.09.2021.

https://warontherocks.com/2 021/10/in-post-american-central-asia-russia-and-china-are-tightening-their-grip/.

Karaosmanoglu, Ali. "NATO'nun Dönüjümü." Uluslararasi ilipkiler 10/40 (2014): 3-38.

Karimov, Navruz. "Effektivnost' ODKB v kontekste menyayushcheysya sistemy regional'noy bezopasnosti." CABAR (2021). Erijim 06.09.2022. https://cabar.asia/ru/effektivnost-odkb-v-kontekste-menyayushhejsya-sistemy-regionalnoj-bezopasnosti.

Kaszuba, Malina. "The Collective Security Treaty Organization (CSTO) in the foreign policy of the Russian Federation." The Copernicus Journal of Political Studies 1 (2019): 141-153.

Keskin, Nihal. "Kolektif Güvenlik Antlajmasi Örgütü" (2022). Erijim 18.09.2022. https://tr.thefeas-journal.com/2022-/03/28/kgao/.

Krivosheev, Kirill. "Does the Collective Security Treaty Organization Have a Future?" (2021). Erijim 12.09.2022. https://carnegiemoscow.org-/commentary/84923.

NATO. "Bucharest Summit Declaration" (2008). Erijim 12.09.2022. https://www.nato.int/cps/-en/natolive/-official_texts_8443.htm.

NATO. "Facts and Figures, NATO Archives" (1989). Erijim 10.10.2022. https://archives. nato.int/uploads/r/null/1/4/-145727/0048-_NAT0-_Facts-_and_Figures_1989_ENG. Pdf.

NATO. "Historyof the NATO-led Stabilisation Force (SFOR) in Bosnia and Herzegovina." Erijim 15.09.2022. https://www.nato.int-/sfor/docu/d981116a.htm.

NATO. "Partnership for Peace programme." Erijim 13.09.2022. https://www.nato.int/cps/en/-natolive/topics_50349.htm.

NATO. "The Alliance's New Strategic Concept" (1991). Erijim 10.09.2022. https://www.nato.int-/cps/en/natohq/official_texts_23847.htm.

NATO. "The Alliance's Strategic Concept" (1999). Erijim 08.09.2022. https://www.nato.int/-cps/en/natohq/official_texts_27433.htm.

NATO. "Wales Summit Declaration." Erijim 12.09.2022. http://www.nato.int/cps/en.

NATO. "Strategic Concept" (2010). Erijim 12.09.2022.

https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics-_82705.htm.

NATO. "Strategic Concept" (2022). Erijim 12.10.2022. https://www.nato.int/strategic-concept/.

Nikitina, Yulia. 'The Collective Security Treaty Organization Through the Looking Glass."

^ Problems of Post-Communism 59/3(2012): 41-52.

tjj Pannier, Bruce. "The Consequences Of Inviting Russian-Led CSTO Troops Into Kazakhstan" < g (2022). Erijim 18.09.2022. https://www.rferl.org/aZ-kazakhstan-csto-troop-

§ © russiaanalysis/31642847.html.

|124| Purtaj, Firat. "Soguk Savaj Sonrasi NATO'nun Dönüjümü ve Genijlemesi £erfevesinde Türk

Amerikan Askeri ilijkileri." Güvenlik Stratejileri Dergisi 1/2 (2005):1-30.

Richter, Wolfgang. "NATO-Russia Tensions: Putin Orders Invasion of Ukraine." SWP Comment 16 (2022).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Saat, J.H. "The Collective Security Treaty Organization, February." Conflict Studies Research Centre (2005).

Saipov, Zabikhulla S. "Factors that Influenced Uzbekistan's Decision to Pull out of the CSTO: The View from Tashkent." Eurasia Daily Monitor 9/136 (2012].

Sargsyan, Gayane. "Armenia Questions CSTO Role" (2022]. Eri?im 09.10.2022.

https: / / iwpr.net/-globalvoices/armenia-questions-csto-role. Shevel, Oxana. "Rusia and Near Abroad." Great Decisions (2015]: 5-16.

Sputnik Türkiye. "KGAÖ toplantisinda konu?an Putin: Renkli devrimlere müsaade etmeyecegiz" (2022]. Eri?im 12.10.2022. sputniknews.com.tr.

Sultonnazarov, Abakhon. "Interview: Kazakstan in Crisis" (2022]. Eri?im 14.09.2022. https://-iwpr.net/globalvoices/interview-kazakstan-crisis.

Tokatli, Seda Gözde. "NATO'nun Sistem iferisindeki Dönü?ümü ve Gelecegi." UPA Strategic Affairs 3/2 (2022]: 61-84.

Tuncel, Turgut Kerem. "Erivan'daki Kolektif Güvenlik Anla?masi Örgütü Toplantisi." AViM 2016/57 (2016].

Umarov, Temur. "Are There Any Winners of the War on the Kyrgyz-Tajik Border?" (2021]. Eri?im 10.10.2022. https: / / carnegiemoscow.org/-commentary/84569.

Umarov, Temur. "Will Russia's Intervention in Kazakhstan Come at a Price?" (2022]. Eri?im 20.09.2022. https://carnegiemoscow.org/commentary-/86298.

Weitz, Rivhard. "Assessing the Collective Security Treaty Organization: Capabilities and Vulnerabilities." Monographs, Books, and Publications. Eri?im 02.10.2022. https://press.armywarcollege-edu/cgi/viewcontent.-cgi?article=1389-&context=monographs.

Yesevi, £agla Gül. "Orta Asya'da i? birligi ve Bütünle?me: Kolektif Güvenlik Antla?masi Örgütü

Örnegi." istanbul Kültür Üniversitesi Küresel Egilimler Serisi (2013].

^ ^ ^

о

Q Z ö

Q ^

< О ^ D ° m

ci cä © |125|

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Пользовательское соглашение Политика конфиденциальности
Открытая наука