CC BY
21RUSAD 5, 2021,131-155
Gelif Tarihi: 30.11.2020, Kabul Tarihi: 19.06.2021, Yayin Tarihi: 30.06.2021 doi: h ttp://dx.doi.org/10.48068/rusad.960483
VÏÇEGRAD GRUBU ÜLKELERiNiN RUSYA FEDERASYONU ÎLE SÏYASÏ ÏLÏÇKÏLERi: ORTAK YA DA
FARKLI POZiSYON? *
© Bilal Bahadir KARACAa Öz
Orta Avrupa, jeopolitik önemi nedeni ile yillar boyunca büyük gûçler arasinda süren gûç mücadelesinin bir nesnesi konumunda yer almijtir. ikinci Dünya Savaji sonrasinda Sovyetler Birligi'nin kirk bej yil etkisi altinda kalan Orta Avrupa Devletleri, Demir Perde'nin çôkmesi ve Sovyetler Birligi'nin dagilmasi ile siyasal özgürlüklerine kavujmujtur. Bu Orta Avrupa Devletleri'nden ûç tanesi, daha dogrusu 1993 yilinda Çekoslovakya'nin, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ayrilmasi ile dört tanesi, Vijegrad Grubu'nu olujturarak hem çejitli alanlarda birbirleri arasindaki ij birligini kuvvetlendirmij hem de yeni rotalari olan Avrupa entegrasyonunu hizli bir jekilde hayata geçirmijlerdir. Keza Avrupa Birligi ve NATO üyesi olarak Vijegrad Grubu ülkeleri, bu süreci bajariyla geçmij ve Avrupa-Atlantik yörüngesinin bir parçasi haline gelmijlerdi. Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra çejitli siyasal, sosyal ve ekonomik krizlerle ugrajan Rusya Federasyonu ise Putin'in liderliginde eski gücüne ve özgüvenine kavujmuj ve genij bir dij politika vizyonu ile tekrar önemli bir gûç haline gelmijtir. Uluslararasi sistemde yeniden pozisyon alan bu ülkeler arasindaki ilijki incelenmeye deger bir hal almijtir. Bu baglamda, çalijmamizda Vijegrad Grubu ülkeleri ile Rusya Federasyonu arasindaki ilijkiler analiz edilmijtir. Temel arajtirma problemi olarak Vijegrad Grubu ülkelerinin Rusya Federasyonu ile olan ilijkilerinde ortak bir politik pozisyon alip almadiklari ele alinmij ve bu ülkelerin politik pozisyonlari yansitilmaya çalijilmijtir. Çalijmamizda neoklasik realizmin teorik çerçevesinde bir yaklajim sergilenerek sadece uluslararasi sistem düzeyinde bir analiz yapilmamijtir. Ayrica ülkelerin iç dinamiklerinin uluslararasi sistem ile etkilejimi karjilajtirmali arajtirma metodu kullanilarak incelenmijtir.
Anahtar kelimeler: Rus dij politikasi, neoklasik realizm, Vijegrad Grubu, Rusya
Federasyonu, Orta Avrupa, Avrupa Birligi.
^ ^ ^
POLITICAL RELATIONS OF VISEGRAD GROUP COUNTRIES WITH THE RUSSIAN FEDERATION: COMMON OR DIFFERENT POSITION? Abstract
Due to its geopolitical importance, Central Europe has been an object of the power struggle
* Bu çaliçma hazirlanirken yardimlarini gordugum Dr. Alihan Limoncuoglu, Dr. Mahmut Mazlum ve Dr. Burak Tomak'a te§ekkur ederim.
a Doktora ogrencisi, Prague University of Economics and Business, Faculty of International Relations, Department of International and Diplomatic Studies, [email protected]
between the great powers for years. Central European States, which used to be under the influence of the Soviet Union for forty-five years after the Second World War, gained political freedom with the collapse of the Iron Curtain and the dissolution of the Soviet Union. Three of these Central European states, or to be more accurate four, after the division of Czechoslovakia into the Czech Republic and Slovakia in 1993, formed the Visegrad Group, strengthening cooperation between each other in various fields and rapidly implementing new strategies for European integration. In other words, as members of the European Union and NATO, the Visegrad Group countries successfully went through this process and became a part of the Euro-Atlantic trajectory. However, Russian Federation, which dealt with various political, social, and economic crises after the collapse of the Soviet Union, has regained its former power and self-confidence under Putin's leadership and has become a significant power again with a broad foreign policy vision. Thus, the relationship between these countries, which took a new position in the international system, has become worth examining. In this context, the relations between the Visegrad Group countries and the Russian Federation were analyzed in our study. As the leading research problem on whether the Visegrad Group countries take a common political position in their relations with the Russian Federation was discussed and the political positions of these countries were tried to be reflected. In our study, as an approach within the theoretical framework of neoclassical realism was displayed, an analysis was not only made at the international system level but also an interaction between the internal dynamics of those countries with the international system was examined using the comparative research method.
Keywords: Russian foreign policy, neoclassical realism, Visegrad Group, Russian Federation, Central Europe, European Union.
Ж Ж Ж
ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ СТРАН ВЫШЕГРАДСКОЙ ГРУППЫ С РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИЕЙ: ОБЩНОСТЬ ИЛИ РАЗЛИЧИЯ ПОЗИЦИЙ?
Аннотация
Ввиду своего особого геополитического значения Центральная Европа в течение многих лет была объектом борьбы за влияние между великими державами. Государства Центральной Европы, которые находились под влиянием Советского Союза в течение сорока пяти лет после Второй мировой войны, обрели политическую независимость с падением «железного занавеса» и распадом СССР. Три из этих о центральноевропейских государств, а впоследствии, после разделения Чехословакии g на Чехию и Словакию в 1993 году, четыре, сформировали Вышеградскую группу, ^ укрепляя сотрудничество друг с другом в различных областях, тем самым активно Й ° eS внедряя новые методы и приемы процессов европейской интеграции. Другими ой in © словами, как члены Европейского Союза и НАТО страны Вышеградской группы |132| успешно прошли этот процесс и стали частью евроатлантического блока. Однако Российская Федерация, справившись с различными политическими, социальными и экономическими кризисами после распада Советского Союза, вернула себе былую мощь и уверенность в своем курсе под руководством Путина, снова стала проявлять амбиции великой державы с широким видением своей роли в мировой внешней политике. Отношения между этими странами, занявшими в начале XXI в. новые
позиции в международной системе, стали предметом изучения данной статьи. В этом контексте в нашем исследовании были проанализированы отношения между странами Вышеградской группы и Российской Федерацией. В качестве основной исследовательской проблемы был рассмотрен вопрос о том, занимают ли страны Вышеградской группы единую политическую позицию в своих отношениях с Российской Федерацией, а также произведена попытка разносторонне отразить политические позиции этих стран. Поскольку взгляд на проблему опирается на теорию неоклассического реализма, то в статье проведен анализ факторов не только на уровне системы международных взаимоотношений в целом, но также и особенностей внутреннего развития и общей динамикой развития этих стран с использованием компаративного метода исследования.
Ключевые слова: Внешняя политика России, неоклассический реализм, Вышеградская группа, Российская Федерация, Центральная Европа, Европейский союз, внешняя политика.
Ж Ж Ж
Giriç
Geniç anlami ile jeopolitik; cografya ve siyaset arasindaki etkileçim ve iliçkiler bütünü olarak tanimlanabilir. Cografi açidan bakildiginda cografi yapilar, özellikler cografi çerçeveyi oluçturur. Siyasal açidan bakildiginda ise iç siyaseti ve uluslararasi davraniçlari da etkileyen uluslararasi düzeydeki gûçler siyasi sûreçleri oluçturmaktadir. Bu cografi çerçevenin ve bu siyasi sûreçlerin birbirleri ile etkileçimi sonucunda ortaya çikan sonuçlar jeopolitik kavramini tam manasi ile açiklar.1
Cografi çerçeve açisindan bakildiginda Orta Avrupa için farkli tanimlar ortaya koymak mümkündür. Bu tanimlar, tanim yapan tarafin bakiç açisina göre degiçiklik gösterebilmektedir. Örnegin, Almanlar tarafindan Birinci Dünya Savaçi baçlarinda Orta Avrupa; Iskandinavya'nin Urallarin ve Avrupa'nin büyük bölümünü kapsayan (Fransa'yi, Benelüks ülkelerini ve Osmanli Devleti'nin bir kismini içine alan] ve Bagdat'a kadar uzanan geniç bir cografyayi tarif etmek için kullanilmiçtir.2 Fakat günümüzde genel olarak kullanilan ve kabul gören Orta Avrupa tanimi daha dar bir çerçeve çizerek; Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Avusturya ve Slovenya'yi kapsayan bir çemberi içaret eder.3 Diger taraftan uzun tarihsel baglami içerisinde Orta Avrupa'nin jeopolitigi üzerine tarih boyunca farkli yaklaçimlar ortaya konmuçtur. Yakin döneme bakilacak q
olursa, Orta Avrupa jeopolitik konsepti özellikle 19. yüzyilin baçlarindan itibaren Alman q
z
ulusunun inçasi ve ulusal kimliginin oluçmasi çevresinde çekillenmiçtir. Ikinci Alman ù
Q ^ ^
Imparatorlugu'nun kuruldugu 1871 yilina kadar ulusal gücün önemli bir enstrümani < о >; olarak kabul edilmiç, Orta Avrupa'ya hâkim olan gücün, Alman milletinin lideri olacagi 02 ©
|133|
1 Saul Bernard Cohen, Geopolitics: The Geography of International Relations (3rd ed. London: Rowman & Littlefield, 2015), 16.
2 Jörg Brechtefeld, Mitteleuropa and German Politics: 1848 to the present (New York: Springer, 1996), 10.
3 Constantin Iordachi, "The Quest for Central Europe: Symbolic Geographies and Historical Regions," In Regional and International Relations of Central Europe (London: Palgrave Macmillan, 2012), 44.
dügüncesi ön plana fikmigtir.4 ikinci Alman imparatorlugu'nun kurulmasindan sonraki dönemde de Orta Avrupa, Almanya'nin kültürel dominasyon alani ve ekonomik hinterlandi olarak görülmüg5, Alman imparatorlugu ifin önemini korumaya devam etmigtir.
Ikinci Dünya Savagi, Orta Avrupa'nin jeopolitik konseptinin yeniden gekillenmesi ve bölgedeki Alman dominasyonun kirilmasi afisindan önem arz etmektedir. Ikinci Dünya Savagi ile birlikte Sovyet gücü bölgedeki Alman egemenligini kirmig, bölgedeki Slav milletlerini ''ortak dügman'' Almanlara kargi korumak dügüncesini öne süren Stalin tarafindan Sovyetlerin bölgedeki egemenligi megrulagtirilmaya faligilmigtir. Böylece Orta Avrupa'nin ''Alman-sizlagtirilmasi"faligmalari baglamig ve bölgede yagayan 10 milyonun üzerinde Alman tehcire ugramigtir.6 Sovyetlerin bölgedeki hakimiyeti ile birlikte Orta Avrupa, Bati ile Sovyetler arasinda bir "cordon sanitaire" (güvenlik kugagi] hüviyeti kazanmigtir. Kirk beg yil Sovyet Blok'u iferisinde yer alan Orta Avrupa, fift kutuplu dünya düzeninde yani Soguk Savag boyunca jeopolitik bir nesne olmugtur. Demir Perde'nin fökmesi ve Sovyetler Birligi'nin dagilmasi ile birlikte siyasal anlamda daha genig hareket alanina kavugan Orta Avrupa ülkeleri rotalarini Avrupa entegrasyonuna fevirseler de bu ülkeler Bati Avrupa tarafindan Rusya Federasyonu'na kargi bir set mantigi dahilinde algilanmaya devam etmig; Avrupa ile Rusya Federasyonu arasindaki güf mücadelesinin önemli bir nesnesi olma özelligini sürdürmüglerdir.7
Bu faligmamizda Sovyetler Birligi'nin dagilmasi sonrasinda siyasal anlamda daha genig hareket imkani bulan ve Avrupa-Atlantik yörüngesinde bir rota fizen Macaristan, Polonya, £ek Cumhuriyeti ve Slovakya diger bir deyigle Vigegrad Grubu ülkelerinin Rusya Federasyonu ile politik iligkileri incelenecektir. faligmamizda temel aragtirma sorumuz gu olacaktir:
Vipegrad Grubu ülkeleri Rusya Federasyonu ile olan ilipkilerinde ortak bir politik pozisyon dahilinde mi hareket etmektedir,yoksa bu ülkeler Rusya Federasyonu ile ilipkileri baglaminda farkli politik pozisyonlara mi sahiplerdir?
Bu aragtirma sorusu neticesinde ulagacagimiz sonuflar Vigegrad Grubu ülkelerinin Rusya Federasyonu ile olan politik iligkilerinde ortak bir pozisyon dahilinde hareket edip etmedigini nedenleriyle birlikte ortaya koymaya faligacaktir. faligmamizda neoklasik realizm (neo-classical realism] teorisi temel alinarak, bu dört ülkenin Rusya Federasyonu ile iligkileri hem uluslararasi (sistemsel) seviyede incelenecek, hem de kargilagtirmali 2 aragtirma metodu uygulanarak bu dört ülkenin if dinamikleri (ara degigkenler] ayri ayri ö ele alinacaktir. Bu if dinamikler ülkelerin Rusya Federasyonu ile olan iligkilerini analiz < g etmek ifin dig dinamikler (sistem seviyesi] ile birlikte kullanilacaktir.
Ой Ю ©
|134| 4
Brechtefeld, ''Mitteleuropa and German Politics: 1848 to the present,'' 12-13.
5 Friedrich Naumann, Mitteleuropa (Рипол Классик, 1925)
6 Jacques Rupnik, "Central Europe or Mitteleuropa?," Daedalus (1990): 257-258.
7 Irah Kucerova, "Geopolitics of Central Europe- A Historical Perspective," Annales Universitatis Apulensis. Series Historica 19, 1 (2015)
1) Teorik £er^eve: Neoklasik Realizm
Uluslararasi iliskiler disiplininde önemli bir yer etmis ve uluslararasi sistemde yer alan aktörlerin iliskilerini afiklamak ifin kullanilan büyük teorilerden (grand theories] birisi olan realist (gerfekfi] yaklasim; uluslararasi sistemde temel aktörler olarak devletleri kabul ederken, devletlerin milli fikarlari, güvenlikleri ve devletler aralarindaki güf mücadelesi gibi olgulari vurgulamakta ve uluslararasi sistemdeki olaylara bu olgular i^iginda bir afiklama getirmeye falismaktadir. Realist teori fatisi altinda zaman iferisinde fe^itli yorumlar geli§tirilmi§ ve gelistirilen bu yorumlar realist teorinin farkli köklere dogru uzamasini saglamistir. Bu köklerden biri olan neoklasik realizm, yakin dönem iferisinde gelistirilen ve özellikle devletlerin di£ politika davranislarini analiz etmek ifin kullanilan bir teorik yaklasim halini almi£tir. Neoklasik realizmin iyi bir sekilde anla^ilabilmesi ifin realist teoriye yön veren iki önemli yoruma, klasik realizm ve yapisal realizm (structural realism], deginilmeli ve neoklasik realizmin bu iki önemli yoruma kar§i getirdigi farkli yaklasimlar ortaya konulmalidir.
Genel hatlariyla realizmin temel hareket noktasi insanin dogasidir ve realizm insanin dogasini egoist ve bencil olarak kabul eder. Buradan hareketle devletlerin davrani^lari da benmerkezci olarak degerlendirilir. Ayrica uluslararasi sistemi belirleyen ve devletlerin davrani^larini kontrol eden merkezi bir otoritenin olmamasi nedeniyle uluslararasi sistem anar^ik bir yapiya sahiptir ve her devlet bu anar^ik düzen iferisinde kendi güvenliginden sorumludur. Realistlere göre, anar^ik düzen iferisinde hayatta kalma mücadelesi veren devletlerin davrani^larinda ahlaki degerler aranmamalidir.8 Genel hatlari ile bu sekilde ifade edilen realist yakla^imin kapsamli bir uluslararasi ili^kiler teorisi haline gelmesinde büyük katkisi olan ve klasik realizmin en önde gelen ismi Hans J. Morgenthau uluslararasi ili^kilerde realizmi alti temel prensip halinde afiklamistir. Bu prensiplere göre realizm insanin dogasini temel alir ve uluslararasi politikanin temelinde güf kavrami yatar. Ahlaki degerlerin uluslararasi politikada bir etkisi yoktur ve uluslararasi politika; hukuk, ekonomi gibi diger alanlardan ayrilan özerk bir alandir. Uluslararasi politikada en önemli aktör devletlerdir, diger yapilar etkisizdir.9 Morgenthau'nun ortaya koydugu klasik realizm anlayi£i uluslararasi ili^kiler disiplininde önemli yer etse de 1979 yilinda Kenneth N. Waltz'un yeniden formüle ettigi realist yakla^im realizmi daha bilimsel bir ferfeveye oturtmayi amaflami£tir. Morgenthau
o
devletlerin davranislarini insan dogasi ile iliskilendirirken, Waltz bu felsefi ^
Q
tartismalardan kafinarak uluslararasi sistemin devletlerin davranislari üzerine etkisini g
incelemistir.10 Waltz'un öncülügünde temelleri atilan ve yapisal (structural] ya da a £ ^ neorealizm olarak adlandirilan bu yorumun temel yakla$imi da klasik realizmde oldugu g @ gibi devletleri uluslararasi sistemdeki yegane aktör olarak kabul etmesidir. Kara kutu |i3r.
8 W. J. Korab-Karpowicz, "Political Realism in International Relations," The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), Accessed April 5, 2021. https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/realism-intl-relations/
9 Hans J. Morgenthau, Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace (New York, 1948)
10 K. N. Waltz, Theory of International Politics (Long Grove, IL, Waveland Press, 1979)
t_>
Q ^ Z
< o ^ g ° 03
Q- L/} ©
|136|
(black box] benzetilmesi yapilan devletlerin rejim tipleri, kültürel farkliliklari vb. etmenler göz ardi edilerek, devletlerin yüksek bir otoritenin olmadigi anargik sistemde hayatta kalma davranigi sergiledigi ve benzer gekilde hareket ettigi iddia edilir. Uluslararasi sistemin yapisi devletleri gücün peginden gitmeye mecbur etmektedir.11
Devletlerin uluslararasi sistemdeki davraniglarini ve dig politikadaki yaklagimlarini afiklamada klasik ve yapisal realizmin yetersiz kaldigi görügünü savunan neoklasik realistler, fegitli devletlerin ayni sistemsel faktörler kargisinda farkli tepkiler vererek, farkli politik yaklagimlar sergilediklerini iddia etmektedirler.12 Bu afidan yapisal realistlerden farkli olarak neoklasik realistler yalnizca uluslararasi sisteme odaklanilmamasi gerektigini belirterek, devletlerin if yapisinin analiz edilmesinin de uluslararasi sistemin anargik yapisinin analiz edilmesi kadar önem tagidigini ortaya koymaktadir.13 Bu baglamda neoklasik realizmin öncüsü olan Gideon Rose, uluslararasi anargik sistemin ve devletler arasi güf mücadelesinin, devletlerin dig politika davraniglarinda bag faktör oldugunu kabul ederken, uluslararasi sistemden dogan baskinin devletlerin if dinamikleri araciligiyla devlet seviyesine aktarilarak, yeniden yorumlandigini söylemektedir. Diger bir deyigle Rose, devletlerin dig politika davraniglarinin, dig ve if dinamiklerin bir etkilegimi sonucu ortaya fiktigini ifade eder.14 Temel olarak neoklasik realizm devletlerin yekpare bir kara kutu (black box] oldugu görügüne kargi fikarak devlet ifi faktörlerin de degerlendirilmesi gerektigini söylemekte ve büyük bir yorumsal farklilik getirmektedir. Bu if faktörleri de dört temel kategoriye ayiran neoklasik realistler, uluslararasi sistem seviyesini bagimsiz degigken olarak ele alirken (independent variable], devlet ifi dört ana faktörü ara degigken (intervening variable] olarak kabul eder. Devletlerin dig politika davraniglari ise bagimli degigkeni (dependent variable] olugturur. Bu dört temel ara degigken yani if dinamikler; lider görüntüleri (karar alicilarin dünya görügü ve siyaset algisi], ülkenin stratejik kültürü, devlet-halk iligkisi (halk ve hükümet arasindaki uyum] ve devlet enstitülerinin yapisi (parlamento, ordu gibi devlet organlarinin ülke politikasi üzerindeki etkisi] olarak kategorize edilmigtir.15
Neoklasik realist teori uygulanarak Vigegrad Grubu ülkeleri- Rusya Federasyonu politik iligkileri incelenirken, Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra olugan uluslararasi sistem, Vigegrad Grubu ülkelerinin ve Rusya Federasyonu'nun bu yeni uluslararasi sistemde aldigi pozisyon; sistem seviyesi olarak degerlendirilecektir. fünkü 3 ülkelerin sistem seviyesinde aldigi yeni konumlar ve ülkelerin bu yeni konumlari z baglaminda olugan siyasal iligkileri teorinin 'dig faktörler' yaklagimini yansitmak
11 John J. Mearsheimer, "Structural Realism," In International relations theories: Discipline and diversity (Oxford University Press, 2007), 72-75.
12 Jeffrey W. Taliaferro, "State building for future wars: Neoclassical realism and the resource-extractive state," Security Studies 15/3 (2006): 480.
13 Jalal Dehghani Firoozabadi and Mojtaba Zare Ashkezari, "Neo-classical realism in international relations," Asian Social Science 12/6 (2016): 97.
14 Gideon Rose, "Neoclassical realism and theories of foreign policy," World Politics 51/1 (1998).
15 Norrin M. Ripsman, Jeffrey W. Taliaferro, and Steven E. Lobell, Neoclassical realist theory of international politics (Oxford University Press, 2016)
açisindan önem arz etmektedir.
Diger taraftan Viçegrad Grubu ülkelerinin iç dinamiklerinin (ara degiçkenler] ûç temel kategori altinda - Viçegrad Grubu ülkelerinin stratejik kültürleri (Rusya Federasyonu baglaminda], karar alicilarin siyasal görü^leri (lider görüntüleri], halkin Rusya Federasyonu'na karçi bakiçi ve bunun devletin yaklaçimi ile olan uyumu (devlet-toplum iliçkisi] - her ülke için ayri ayri ele alinmasi; ülkeler arasindaki iç dinamiksel farkliliklari/benzerlikleri ortaya koymak açisindan önemlidir. Ayrica ara degiçkenlerin; Rusya Federasyonu ile olan politik iliçkilere nasil etki ettigini anlamamiz açisindan da gereklidir. Buradan hareketle, çaliçmamizda inceleyecegimiz bu iç dinamikler; neoklasik realistlerin ortaya koydugu, 'ara degiçkenlerin diç politika davraniçlari üzerindeki etkisi' (devletlerin yekpare yapida olmamasi] yaklaçiminin bir uygulamasi olacaktir. Böylece Viçegrad Grubu ülkeleri- Rusya Federasyonu arasindaki siyasal iliçkilere, sadece uluslararasi sistemin etkisi çerçevesinde degil hem sistem seviyesi hem de ara degiçkenler dahilinde (neoklasik realistlerin savundugu üzere] bir yaklaçim getirilecek, araçtirma problemimize de bu baglamda bir cevap verilmiç olunacaktir.
2) Sovyetler Birligi Sonrasi Viçegrad Grubu'nun Olu^umii
Orta Avrupa'nin dört ülkesinin Viçegrad Grubu'nu oluçturmasina ve Avrupa-Atlantik yörüngesine girmesine giden sürecin temeli ele alinacak olursa, Sovyetler Birligi'nin dagilmaya baçladigi Mihail Gorbaçov (1985-1991] dönemine deginmek gerekmektedir.
Varçova Pakti üyesi olan, Sovyet uydu devletleri konumundaki Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya'da tarihsel süreç içerisinde Sovyetler Birligi'ne karçi çeçitli ayaklanmalar meydana gelmiç olsa da bunlar çiddet kullanilarak bastirilmiçtir. Örnegin 1956 yilindaki Macaristan ayaklanmasi ve 1968 yilinda meydana gelen Prag Bahari, Sovyetler Birligi'nin sert müdahalesi ile karçilaçmiçtir. 1968 yili Prag Bahari sirasinda Sovyetler Birligi Çekoslovakya'ya, 5000-7000 civari tank ve sayilari 200.000 ile 600.000 arasinda degiçen asker ile müdahale etmiçtir.16 Bu dönemden itibaren yaklaçik 25 yil süreyle, Brejnev doktrini çerçevesinde Sovyetler Birligi ve Orta Avrupa ülkelerinin iliçkilerinin çekillendigi söylenebilir. Prag Bahari'ndan sonra Eylül 1968 tarihinde ortaya konan ve Komünist Parti Genel Sekreteri Leonid Brejnev tarafindan ilan edilen Brejnev doktrinine göre, Komünist Parti tüm sosyalist ülkelerden ve dünyadaki sosyalizm hareketlerinden sorumluydu. Hiçbir sosyalist ülkenin kendi çikari dünyadaki sosyalist devrim hareketinin üstünde yer almamaliydi. Özellikle emperyalist g^ler, sosyalist devletlerdeki milliyetçi kanatlari ^
destekleyerek, sosyalist devletler arasindaki dayaniçmaya zarar vermek ve parçalamak §
egilimindeydi. Buna benzer durumlari engellemek üzere Komünist Parti her zaman etkin < g bir rol oynayacakti.17 Brejnev doktrini Orta ve Dogu Avrupa ülkeleri için bir uyari niteligi § ю © taçimiç ve Sovyetler Birligi'nin Orta ve Dogu Avrupa ülkelerine iç içlerine direkt müdahale |137| edecegini ortaya koymuçtur.
16 ''50. yilinda Prag Bahari: O donem neler ya§andi?," last modified August 21, 2018, https://tr.euronews.com/2018/08/21/50-yilinda-prag-bahari-o-donem-neler-yasandi-
17 R. Judson Mitchell, "The Brezhnev doctrine and communist ideology," The review of politics 34/2 (1972): 191-
193.
Gorbaçov'un Sovyetler Birligi'nin bagina geçmesi ile birlikte özellikle ekonomik ve teknolojik alana dayanan reform hareketleri gündeme gelmeye baglamigtir. Bu reform dügüncesiyle birlikte Orta ve Dogu Avrupa ülkelerinin reformist yönde hareket etmesine imkân taninacagi Gorbaçov tarafindan dillendirilmig ve Brejnev doktrininin terk edilecegine dair sinyaller verilmeye baglanmigtir.18 Nisan 1987 tarihide Prag ziyareti sirasinda Gorbaçov'un sosyalist devletler arasindaki iligkinin egitlik ve kargilikli sorumluluk içinde yürümesi gerektigini vurgulamasi ve hiçbir devletin sosyalist düzen içerisinde özel bir statüye sahip olmadigini belirtmesi büyük önem tagimig ve Brejnev doktrininin sonunun geldigini ifade etmigtir. Bu baglamda özellikle 1988 yilinda Birlegmig Milletler toplantisi sirasinda Gorbaçov'un "her ülkenin kendi seçim hakki vardir" açiklamasi Sinatra doktrininin* uygulamaya konuldugunun bir ilani niteligindedir.19 Bu noktadan itibaren Vigagrad ülkelerini olugturacak Polonya, Macaristan ve Çekoslovakya'nin Sovyetler Birligi ile baglarinin büyük oranda zayifladigini söylemek yanlig olmaz.
1991 yilina gelindiginde, Sovyetler Birligi'nin dagilmaya baglamasiyla birlikte 15 §ubat 1991 tarihinde Orta Avrupa'nin ûç ülkesi, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya'nin siyasi temsilcileri Macaristan'da bulunan Vigegrad kasabasinda bulugarak ortak bir bildiriye imza atmiglardir. Böylece Vigegrad Grubu'nun temelleri olugturulmugtur.* Bu ûç ülke bölgedeki Sovyet hegemonyasinin bitmesiyle beraber, Avrupa yörüngesine dönüg ve bölgesel kalkinma için bir dayanigma sergileyeceklerini göstermigtir ve imzalanan bildiri temel anlamda dört ana unsuru hedeflemigtir. Bu unsurlar, Sovyet döneminin etkilerini ve kalintilarini ortadan kaldirmak, grup üyesi ülkeler arasinda dayanigmayi ve dostluk baglarini geligtirmek, Avrupa entegrasyonu hedefine ulagmak ve grup üyesi ülkelerin siyasi elitleri arasinda dügünsel yakinlagmayi gûçlendirmektir.20 Bu geligmeler, gruba üye ülkelerin siyasi aktörler nezdinde yapilacak toplantilarla ekonomiden egitime, güvenlikten bilime kadar çok kapsamli bir alanda ig birligi içine girilecegini göstermigtir. Fakat önemli bir nokta olarak deginilmelidir ki, Vigegrad Grubu'nun kurumsal bir niteligi ve baglayici bir karakteri yoktur. Belirli periyotlarla grup üyesi ülkelerin temsilcileri toplanmakta ve dönem bagkanligini yürüten ülkenin hazirladigi bir yili kapsayan taslak planlar üzerinde çaligmalar yapmaktadir.21 Baglayici olmayan karakteri ve esnek yapisi ile Vigegrad Grubu, üye ülkelere kendi politik çikarlari ve emelleri dahilinde bagimsiz
о
Q -
Ù 18 Mark Kramer, "Beyond the Brezhnev Doctrine: a new era in Soviet-East European relations?," International
а Я ^ Security 14/3 (1989).
gi^® * Ünlü §arkici Frank Sinatra'nin bir §arkismda geçen ''do things their way" (i§leri kendi yöntemleriyle yap)
sözünden etkilenilerek bu isim verilmi§tir. |138| 19 John Wilton,
"Soviet policy in Eastern Europe post-1985: 'Sinatra doctrine' or 'Mozart doctrine'?," Politologicka Revue 1/2 (1997): 92-93.
1 Ocak 1993 yilinda Çekoslovakya'nin anla§mali bir §ekilde ayrilmasi; Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye bölünmesi ile Vi§egrad Grubu dört ülke tarafindan olu§turulan bir topluluk halini almi§tir.
20 ''History of the Visegrad Group,'' Accessed April 3, 2021, https://www.visegradgroup.eu/about/history
21 ''Aims and Structure,'' Accessed April 3, 2021, https://www.visegradgroup.eu/about/aims-and-structure
pozisyon alma imkâni tanimiçtir.22 Bu Viçegrad Grubu hakkinda dikkate alinmasi gereken en önemli özelliklerden birini oluçturur. Çûnkû grubun baglayici ve kurumsal niteliginin olmamasi üye ülkelerin diger ülkeler ile kuracagi ikili politik iliçkiler açisindan önemli bir alan açmakta ve grup üyesi ülkelerin ortak politik pozisyon sergileyip sergilemeyeceklerini kendi inisiyatiflerine birakmaktadir.
Viçegrad Grubu kuruluç amacindaki temel ilkeleri dahilinde özellikle Avrupa-Atlantik entegrasyonu anlaminda büyük baçari kat etmiç; 1999 yilinda Macaristan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti, Kuzey Atlantik Anlaçmasi Örgütü'ne (NATO] üye olmuçtur (2004 yilinda Slovakya da bu örgüte dahil olmuçtur]. AB'nin beçinci geniçleme plani dahilinde 2004 yilinda bu ülkelerin AB üyesi olmasi Viçegrad Grubu ülkelerini tam olarak Avrupa-Atlantik yörüngesine oturtmuçtur. Viçegrad Grubu'nun sagladigi kolektif hareket etme imkâni bu Orta Avrupa ülkelerine AB içerisindeki büyük devletlere karçi ortak bir pozisyon alarak kendilerini daha iyi temsil etme imkanini da saglamiçtir. Örnegin 2015 yilinda Avrupa'da yaçanan mülteci krizi sirasinda Viçegrad ülkelerinin AB politikalarina karçi sergiledigi ortak tutum ve mültecilerin Avrupa ülkeleri içerisinde dagitilmasina karçi dirençleri dikkat çekici bir etki yaratmiçtir.23
Neoklasik realizm perspektifinden kisa bir degerlendirme yapacak olursak, uluslararasi sistem seviyesinde, Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra çift kutuplu dünya düzeninden çok kutuplu dünya düzenine geçiç sürecinde, Viçegrad Grubu ülkeleri Avrupa-Atlantik hattinda konumlanarak pozisyonlarini Bati Bloku dogrultusunda belirlemeyi tercih etmiçlerdir.
3) Sovyetler Birligi Sonrasi Rusya Federasyonu'nun Uluslararasi Sistemdeki Pozisyonu
Sovyetler Birligi'nin dagilmasiyla birlikte Orta Avrupa ülkeleri Viçegrad Grubu'nu kurarak Avrupa-Atlantik yörüngesine yerleçirken, Rusya Federasyonu'nun izledigi politikalarin incelenmesi de uluslararasi sistem düzeyinde dogru bir analizin yapilabilmesi için elzemdir.
Sovyetler Birliginin dagilmasindan sonra, Yeltsin yönetimindeki Rusya Federasyonu'nun Avrupa ile diplomatik iliçkilerini g^lendirmeyi temel alan bir diç politika hamlesi geliçtirmeye çaliçtigi görülmektedir. Yeltsin'in liberal olarak nitelendirilen diç içleri bakani Andrey Kozirev, Rusya Federasyonu'nun temel güvenlik sorununun politik ve ekonomik izolasyon oldugunu savunmuç, Rusya Federasyonu'nun q
güvenliginin Bati ile saglanacak entegrasyon sayesinde oluçabilecegini iddia etmiçtir.24 a
Bu baglamda komünizm sonrasi ilk dönemde Rusya Federasyon'u liberal ekonomiye geçiç ù
Q
programi adi altinda dogrudan pazar ekonomisine geçmeye çaliçmiçtir. Böylece devletin 35 0 >;
§ in" ©
--|139|
22 Bilal Bahadir Karaca, "The Positions of the Visegrad Countries Towards the European Policy on Illegal Immigration and Asylum," (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi, Univerzita Karlova, Fakulta socialnich ved, 2019), 9-10.
23 ''How migrants brought Central Europe together,'', Accessed Februray 16,2021,
https://www.politico.eu/article/how-migrants-brought-central-europe-together-visegrad-group-orban-poland/
24 Emel Poyraz, "An Analysis of the Political Relations between the Euorean Union and Russia (1990-2001)," (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluklari Enstitüsü, 2002), 18-36.
pazari kontrol etmesine son verilerek fiyatlar serbest birakilmi§, özel giri^imciler arasinda rekabet saglanmaya fali^ilarak devletin elindeki endüstri tesisleri elden fikartilmi^tir.25 Bunun sonucu olarak 1991-1995 yillari arasinda sanayi üretimi %46 oraninda azalmi§, gayri safi milli hasila %43 oraninda dü§ü§ ya§ami§tir. Ayrica 2000 yilina kadar olan sürefte 150 milyar dolar civarinda sermayenin ülkeden fiki^i meydana gelmi^tir.26 Ya^anan bu sürecin toplumsal hayata yansimasi da negatif yönde olmu§ ve adeta bir sosyal yikim meydana gelmi^tir. Gelir adaletsizliginin had safhaya fiktigi ülkede küfük fakat ekonomik anlamda güflü sermaye sinifi ortaya fikarken (oligarklar], halkin %40'i yoksulluk sinirinin altinda ya^amaya mecbur olmu^tur.27 Ekonomik anlamda bu buhran ya^anirken, parasal kaynak Amerika Birle^ik Devletleri (ABD] ve IMF'den saglanmi§, bu durum ülkenin Bati'ya bagimli olmasina ve politik anlamda ülkenin serbest hareket alaninin daralmasina sebebiyet vermi^tir.28 Rusya Federasyonu, NATO'nun Orta ve Dogu Avrupa'da sinirlarini geni^letmesine engel olamami^tir. Amerikan hegemonyasi kar^isinda adeta faresiz kalmi§, ülke bir pesimizm sarmali iferisine sürüklenmi^tir.
2000 yilinda Rusya Federasyonu Devlet Ba^kanligi görevini devralan eski istihbarat ajani Vladimir Putin ile birlikte ülkede tekrardan ayaga kalkig sürecinin ba^ladigi söylenebilir. Putin'in ülkenin ba^ina gefmesinden sonra, 2000 yilinda deklare edilen Rusya Federasyonu Di§ Politika ve Güvenlik Doktrini, ülkenin uluslararasi arenada politik, askeri ve ekonomik etkisinin zayifladigini vurgulami^tir. Bunun üstesinden gelinmesi ifin ekonomik geli^melerin hizlandirilip ülkede ya§am kalitesinin güflendirilmesi, ülkenin uluslararasi arenada pozisyonunu güflendirecek hamlelerin acilen hayata gefirilmesi gerektigi belirtilmi^tir.29 Buradan hareketle Putin öncelikle ülkedeki ekonomik yapiyi güflendirecek birtakim hamleler yapmi^tir. Ülkedeki oligarklarin mallarini kamula^tirmasa da ilk olarak onlari ülke menfaatleri ifin hareket etmeye zorlami§ ve siyasi anlamda oligarklarin ülke politikasina etkisini ortadan kaldirarak onlari kontrol altina almayi hedeflemi^tir. Bunun yani sira ülkenin IMF'ye ve Bati'ya olan ekonomik borflarini kapatarak ülkeyi bu baskidan kurtarmi§ ve Rusya Federasyonu'nun siyasal hareket alani kazanmasini saglami^tir. 30
Putin'in Rusya'sinin di§ politikada pragmatik bir yakla^im sergiledigi söylenebilir. Özellikle Bati ile fikarlara dayali bir ili^ki iferisine giren Rusya ABD ve AB ile ekonomik ili^kilerini geli^tirmek istemi^tir. Rusya, enerji rezervlerini göz önüne alarak bunun kontrolü ve kullanilmasina büyük önem verirken, bu enerji rezervlerinin yani sira silah ° ve teknoloji ihracati ile tek bir ihracat kalemine bagli kalinmamasini hedeflemi^tir.31
Q Z tj
Q ^ Z -
< 3 ^
g inj co 25 Erel Tellal, "Zümrüdüanka: Rusya Federasyonu'nun Di§ Politikasi," Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 65/03
cä in © (2010): 198.
|140| 26 Tellal, "Zümrüdüanka: Rusya Federasyonu'nun Di§ Politikasi,": 198-199.
27A. Sait Sönmez, "Moskova'nin Kutupla§ma ^abalari: Putin Dönemi Rus Di§ Politikasi," Avrasya Etüdleri 37/1 (2010): 39.
28 Tellal, "Zümrüdüanka: Rusya Federasyonu'nun Di§ Politikasi,": 209.
29 Pinar Özden Cankara, and Yavuz Cankara, "Vladimir Putin döneminde Rus di§ politikasinda yapilan degi§iklikler," Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2007): 196-197.
30 Tellal, "Zümrüdüanka: Rusya Federasyonu'nun Di§ Politikasi,": 200-201.
31 Sönmez, "Moskova'nin Kutupla§ma ^abalari: Putin Dönemi Rus Di§ Politikasi,": 41-42.
Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra Rusya Federasyonu'nun di§ politikada Bati ve Dogu arasinda gidip gelen kimlik bunalimi, Putin'in iktidarinin birinci döneminde izlenen pragmatist politikalarla birlikte bir sentez haline bürünmü^tür. Fakat Putin; ''Rusya kendisini daima bir Avrasya ülkesi olarak hissediyor."32 diyerek Avrasyaciligin Rusya Federasyonu'nun temel ideolojisi oldugunu da vurgulamaktadir.
2000 yili öncesi Bati'ya bagimli olan Rusya Federasyonu yerine 2000'li yillarin ortasindan itibaren, Avrupa ile ticaret hacmi 200 milyar Euro'ya ula§mi§ ve Avrupa'yi enerji alaninda kendine bagimli hale getirmi^33; uluslararasi arenada güflü bir pozisyona sahip bir Rusya Federasyonu ortaya fikmitir. Bu noktadan itibaren Rusya Federasyonu'nun dünya siyasetinde daha etkin bir rol oynama fabasi, Avrupa-Atlantik Bloku ile Rusya Federasyonu'nun fikar fati^malari iferisinde kar§i kar^iya gelmesini kafinilmaz kilmi^tir. Putin ile birlikte gelten di§ politika vizyonu Rusya Federasyonu'nun bagimsizligini ve toprak bütünlügünü temel alarak, Rusya'nin dogal ilgi ve etki alanlarinda yer alan bölgelerde Avrupa-Atlantik ittifakinin politik etkisine kar§i fikmak ve bunu engellemek üzerine yeniden in§a edilmi^tir.34 Özellikle 2006 yili sonrasi Putin'in ikinci döneminden itibaren Rusya'nin diplomatik dilinin bu dogrultuda sertle^tigi söylenebilir. Putin'in 2007'de 43. Münih Güvenlik Konferansi'nda yaptigi konu^ma bu anlamda fok dikkat fekicidir. Toplantidaki konu^masinda Putin, günümüz dünyasinda tek kutuplu (Amerikan hegemonyasina dayanan] dünya düzeninin imkansiz ve sürdürülemez oldugunu söylemi§ ve Avrupa-Atlantik ittifakinin sinirlarini alarak kendi istek ve fikarlari dogrultusunda diger ülkelere ekonomik, egitim, kültürel ve siyasal alanlar üzerinden baski kurdugunu vurgulami^tir.35
Rusya Federasyonu'nu temel anlamda en fazla rahatsiz eden geli^meler, AB'nin siyasal etki alanini geni^leterek Rusya'nin tarihsel anlamda etkin oldugu cografyalarda aktif politikalar yürütmesi ve NATO ferfevesinde ABD'nin bu bölgelere yerle^mesidir. Özellikle dikkat fekilmesi gereken önemli diger bir husus da Rusya Federasyonu'nun dogal gaz ve petrol sayesinde Avrupa üzerinde kurdugu egemenligin ve politik baskinin kirilabilmesi endi^esidir. Rusya'nin 2007 yilinda Ukrayna ve Belarus'a gaz aki^ini kesmesi Avrupa'yi endi§elendirmi§ ve enerji ithalati ifin yeni arayi^lara sevk etmi^tir.36 Bu geli^meler i^iginda Kremlin'in izledigi politikalar Avrupa-Atlantik Bloku'nu zayiflatacak hamleler yapmak ve gerektiginde ulusal fikarlari dogrultusunda sert güf (hard power] kullanmaktan fekinmemek olmu^tur. Rusya Federasyonu'nun 2008 yilinda Güney Osetya sorunu üzerinden NATO ve Avrupa Birligi ile yakinla^an37 Gürcistan'a askeri müdahalesi; °
2014 yilinda Ukrayna'da patlak veren olaylar neticesinde Rusya'nin Donbass z
u
--a ^ ^
32 < o Emre Er§en, "Neo-Eurasianism and Putin's 'Multipolarism'in Russian Foreign Policy," Turkish Review of p in ®
Eurasian Studies 4 (2004): 147. 02 ^ ®
33 Sönmez, "Moskova'nin Kutupla§ma ^abalari: Putin Dönemi Rus Di§ Politikasi,": 52. |141|
34 Margot Light, "Russia and the EU: Strategic partners or strategic rivals," J. Common Mkt. Stud 46 (2008): 15.
35 Putin'in Münih Konu§masi Genelkurmay'in Sitesinde," last modified February 15, 2007, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/putinin-munih-konusmasi-genelkurmayin-sitesinde-5956456
36 Jeffrey Mankoff, Russian foreign policy: The return of great power politics (Rowman & Littlefield Publishers, 2009), 148.
37''Sava§ neden gikti?," Accessed April 2, 2021, https://www.haberturk.com/dunya/haber/90441-savas-neden-cikti
bölgesindeki Rus ayrilikçilara destegi ve Kirim'i ilhak etmesi, yakin tarih içerisinde Rusya Federasyonu'nun uyguladigi sert gücün (hard power] örneklerini teçkil etmektedir. Özellikle Rusya Federasyonu'nun Ukrayna'daki tavri ve Kirim'i ilhak etmesi AB tarafindan büyük tepki çekmiç ve Rusya Federasyonu'na karçi yaptirim kararlari gecikmemiçtir. Bu kararlar dahilinde Avrupa; sermaye piyasasini Rus bankalarina kapatmiç, Rusya Federasyonu'na silah ambargosu uygulanmaya baçlamiç, Rusya Federasyonu'nun petrol endüstrisi için önemli olan ekipmanlarin ihracatini ve hassas teknolojik ürünlerin satiminin kisitlanmasina karar vermiçtir.38 Buna karçilik olarak da Rusya Federasyonu, AB'den gida ithalatini durdurmuçtur. Rusya Federasyon'u gida ihracati açisindan AB için en önemli ikinci pazardir ve 2013 yilinda (alinan bu yaptirim kararinin bir yil öncesinde] Avrupa Birligi Rusya Federasyonu'na gida ihracati sayesinde 11,8 milyar Euro kazanç elde etmiçtir.39
Rusya Federasyonu'nun, kullandigi sert gücün (hard power] yani sira diger bir stratejisi olan Avrupa-Atlantik Bloku'nu zayiflatmak ve aralarindaki dayaniçmayi zedelemek temel olarak iki yöntem üzerinden yürütülmü^tür. Ilk yöntem, Rusya Federasyonu'nun AB'nin büyük gûçleri sayilacak ülkeleri (Almanya, Fransa, Italya, Ispanya] ile enerji ihracati, ticaret ve Avrupa cografyasinin güvenligi üzerinden kurdugu ikili diplomatik iliçkilerdir. Bu durum AB'nin Rusya Federasyonu'na karçi ortak ve tutarli bir politika üretmesine engel olmak ve ABD ile AB'nin büyük g^leri arasinda fikir ayriliklari oluçmasini tetiklemek amacini taçimaktadir.40 Buna en yakin örneklerden biri, Almanya ve Rusya Federasyonu arasindaki ikili iliçkiler neticesinde planlanan ve hayata geçirilmeye çaliçilan Kuzey Akimi 2 projesinin Avrupa Birligi'nin çeçitli ülkelerinden ve ABD'den aldigi tepkilerdir.41
Ikinci yöntem olarak ise Kremlin, özellikle eski Sovyetler Birligi uydu devletleri olan fakat çu anda Avrupa-Atlantik Bloku içerisinde yer alan Orta Avrupa ve Dogu Avrupa ülkelerini hedef almiçtir. Kremlin, Avrupa karçitligi dü^üncesini (Euroscepticism) savunan önemli toplumsal figürleri, siyasi partileri ve sivil toplum örgütlerini desteklemiç ve finansal anlamda fonlamiçtir.42 Örnegin, Macaristan'da ana muhalefet partisi konumunda yer alan ve Avrupa karçitligi fikrini savunan Jobbik'in (Daha Iyi Bir Macaristan Hareketi] milletvekili olan Bela Kovacs, 2017 yilinda Rusya adina espiyonaj faaliyetleri yürütmekle suçlanmiç ve Macaristan'da hakkinda soruçturma baçlatilmiçtir.43 Rusya Federasyonu'nun Orta ve Dogu Avrupa'da izledigi bu stratejiyle ilgili, Putin'in akil
o
Q -
ù 38 "EU and US impose sweeping economic sanctions on Russia," last modified Julay 29,2014,
^ ^ https://www.theguardian.com/world/2014/jul/29/economic-sanctions-russia-eu-governments
Ü <N<" © 39 "Russia hits West with food import ban in sanctions row," last modified August 7, 2014
https://www.bbc.com/news/world-europe-28687172
|142|
Jeffrey Mankoff, Russian foreign policy: The return of great power politics: 157.
41 "Nord Stream 2 is a bad idea and a bad deal for Europe, US' Antony Blinken tells Euronews," Accessed 3 April,2021, https://www.euronews.com/2021/03/25/nord-stream-2-is-a-bad-idea-and-a-bad-deal-for-europe-us-antony-blinken-tells-euronews
42 Heather A. Conley, et al. "The Kremlin Playbook,", Understanding Russian influence in Central and Eastern Europe. Washington: Center for Strategic & International Studies (2016): 5.
43 ''Hungary charges Jobbik MEP with spying on EU for Russia,'' Accessed 27, March 2021, https://www.reuters.com/article/us-hungary-jobbik-prosecution-idUSKBN1E01CH
hocalarindan sayilan Aleksandr Dugin'in söylemleri de dikkate degerdir. Dugin; Orta Avrupa ülkelerinin kendi kültürü, gelenekleri ve kimligi oldugunu söylemekte, AB'nin ultra-liberal politikalar ile bu degerlere zarar verdiginin altini fizmektedir. Bu noktada Vigegrad Grubu'na atif yaparak, Orta Avrupa ülkelerinin kendi milli degerlerini savunmalarinin gerekliligini vurgulamaktadir.44
Rusya Federasyonu ayrica, Orta-Dogu Avrupa ve Baltik ülkelerindeki 'Rus azinlik' kartini kullanarak da bu ülkelerdeki AB etkisini kirmaya faligmigtir.45 2007 yilinda Estonya'da yaganan olay Kremlin'in bu stratejisine güzel bir örnek tegkil etmektedir. Estonya'nin Tallinn gehir meydaninda bulunan Bronz Sovyet Askeri heykelinin Estonya hükümeti tarafindan kaldirilmasinin planlanmasi üzerine Kremlin tarafindan desteklenen Rus azinliklar Tallinn'de büyük protestolar fikarmig ve yaganan giddet eylemlerinde bir kigi ölmüg ve yüz elliden fazla kigi yaralanmigtir.46 Kremlin yaptigi afiklamalarla, Sovyetler Birligi etkisi ve idaresi altinda kalmig ülkelerin gefmiglerini unutarak kendilerine yeni bir tarih yazmaya faligmamasi gerektigini vurgulamigtir.47
Orta ve Dogu Avrupa ülkelerini siyasi etkisi altina almak ifin Kremlin'in kullandigi en büyük kartlardan biri de güphesiz ki enerji sektörü ve ticari iligkiler olmugtur. Polonya'dan gefen ''Yamal'' dogal gaz boru hatti; £ek Cumhuriyet ile Slovakya'dan gefen ''Brotherhood'' gaz boru hatti ile tüm Vigegrad Grubu ülkelerini dolagan ''Druzhba'' petrol hatti, Rusya Federasyonu'nun Orta Avrupa devletleri üzerinde enerji sektörü üzerinden baski kurmasindaki önemli araflardandir.48 Ayrica Rusya Federasyonu Orta Avrupa ülkelerindeki önemli ticari alanlara yatirim yaparak (enerji sektörü bagta olmak üzere, telekomünikasyon, bankacilik vb.] güflü bir ticari partner pozisyonu elde etmigtir. Bu baglamda belirgin bir örnek vermek gerekirse, £ek Cumhuriyeti'nin Rusya Federasyonu ile olan ticari iligkileri 2000 yilindan beri düzenli olarak büyürken, yatirim ve ticaret alanlari makine-kimya endüstrisi, gida ve enerji sektörüdür.49 Rusya Federasyonu'nun Orta Avrupa ülkelerini ticari ve ekonomik anlamda büyük oranda etkisi altina almasi bir nevi Avrupa Birligi iferisine kendi 'Truva Atlarini' yerlegtirmesi olarak da nitelendirilebilir. Rusya'ya ticaret ve enerji anlaminda bagimli hale gelen bu ülkeler Avrupa Birligi iferisinde Rusya Federasyonu'na kargi sert bir pozisyon alamayarak ekonomik fikarlarini koruma mantigini gidecek, böylece AB'nin ortak karar alma mekanizmasini sekteye ugratabileceklerdir.50
__o
44 Sofia Metelkina,''Interview with philosopher Alexander Dugin about the Central European region and Q Visegrad Group,'' last modified April, 27, 2018 https://www.geopolitica.ru/en/article/alexander-dugin-visegrad- tj group-project-greater-eastern-europe ^ g ^
45 Heather A. Conley, et al. "The Kremlin Playbook," 6. D ^ q
46 "Estonia removes Soviet-era war memorial after a night of violence'' Accessed 01 April, 2021, https://www.nytimes.eom/2007/04/27/world/europe/27iht-estonia.4.5477141.html
47 Light, "Russia and the EU: Strategic partners or strategic rivals"
48 Radovan Visnovsky, "Visegrad Group and relations with Russia," Vestnik RUDN. International Relations 20/2 (2020): 351.
49 Petr Kratochvil, and Petra Kuchynkova, "Russia in the Czech Foreign Policy," In Czech Foreign Policy in 20072009: Analysis (2010): 203-204.
50 Mitchell A, Orenstein, and R. Daniel Kelemen, "Trojan horses in EU foreign policy," JCMS: Journal of Common Market Studies 55/1 (2017)
|143|
Bunlarin i^iginda denilebilir ki, Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra Putin ile birlikte tekrardan ayaga kalkan Rusya Federasyonu 50k kutuplu dünya düzenini olu^turan 'kutuplardan' biri olarak uluslararasi sistemdeki pozisyonunu almi^tir. Özellikle dogal enerji alanindaki gücü, izledigi politik stratejiler ve gerektiginde askeri gücünü (hard power] kullanmasi, sistem seviyesinde Rusya Federasyonu'nun temel davrani§ bifimini olu^turmaktadir. Bu baglamda Vi^egrad Grubu ülkeleriyle de iligkileri sistemsel düzeyde bu davrani§ bifimi fevresinde §ekillenmektedir. Uluslararasi sistem seviyesinde, Rusya Federasyonu'nun enerji ve ticaret araflarinin yani sira, büyük askeri gücü ile olu^turdugu güvenlik endi^esi Vi^egrad Grubu ülkeleri üzerinde bir baski yaratmakta, bu ülkelerin di§ politika davrani^larini §ekillendirmekte büyük bir etken olarak ortaya fikmaktadir. Fakat bunlarin hepsinin uluslararasi sistem düzeyindeki olgular oldugu unutulmamalidir. Bu olgularin Vi^egrad Grubu devletlerin if dinamikleriyle (ara degi^kenler] etkile^imi, Rusya Federasyonu ve Vi^egrad Grubu ülkeleri arasindaki siyasi ili^kilerin bütününü anlamamizi saglayabilir.
4) Vi^egrad Grubu Ülkelerinin if Dinamikleri (Ara Degi^kenler) ve Rusya Federasyonu ile ili^kiler
Neoklasik realistlere göre devlet ifi aktörlerin etkisi; ülkelerin, uluslararasi sitemin koydugu kistaslara nasil cevap verecegini ve di§ politika önceliklerinin ne dogrultuda belirlenecegini büyük oranda etkilemektedir.51 Vi^egrad ülkelerinin kendi if dinamikleri; Rusya Federasyonu ile sistem seviyesinde olan ili^kilerin devlet ifinde yeniden yorumlanmasina yardimci olmakta ve devletlin di§ politika davrani^larinin nasil olmasi gerektigini belirlemektedir. Buradan hareketle dört Vi^egrad ülkesinin if dinamikleri (ara degi^kenler); stratejik kültür, lider görüntüleri (karar alicilarin politik algilari) ve devlet-toplum ili^kisi baglaminda incelendiginde ülkeler arasi if dinamiksel farkliliklar ve di§ politika davrani^larinda alinan farkli pozisyonlar göze farpmaktadir.
Devletlerin di§ politika davrani^larini §ekillendiren ara degi^kenlerden birisi olan stratejik kültür politikacilarin, siyasi elitlerin ve toplumun ortak dü^ünceleri ve inanflari dogrultusunda §ekillenmektedir.52 1 9 9 3'de fek Cumhuriyeti'nin kurulmasindan sonra feklerin, Rusya Federasyonu ile ilgili algilamalari ve bu baglamda olu^turduklari stratejik kültür bir polarizasyon iferisindedir. Bir taraftan tarihsel baglar ve Slav karde^ligi afisindan Rusya Federasyonu, bir partner olarak algilanmakta, sahip oldugu büyük dogal kaynaklar ve yüksek ekonomik potansiyeli nedeniyle bir ticari ortak olarak 5 görülmekteyken, diger taraftan ise güvenlik odagi ferfevesinde bir degerlendirme g sonucunda, Rusya Federasyonu güvenlik tehdidi olarak algilanmaktadir.53 Bu 9 £ 5 polarizasyonun yansimalari fek Cumhuriyeti siyasi hayatinda da görülmekte ve siyasi
on m
§ in © partileri iki kampa ayirmaktadir. Sag siyasi partiler, Rusya Federasyonu'nun bir tehdit |144| olu^turdugu görü^ünde birle^irken, sol siyasi partiler, Rusya Federasyonu'na daha
o
51 Steven E. Lobell, et al., Neoclassical realism, the state, and foreign policy (Cambridge University Press, 2009), 286.
52 Norrin M. Ripsman, Jeffrey W. Taliaferro, and Steven E. Lobell. Neoclassical realist theory of international politics, 67.
53 Jacek Kucharczyk, and Grigorij Meseznikov, eds. Diverging Voices, Converging Policies: The Visegrad States' Reactions to the Russia-Ukraine Conflikt (Warsaw: Heinrich-Boll-Stiftung, 2015): 19-20.
optimist bir afidan yakla^maktadirlar.54
Stratejik kültürdeki bu polarizasyon ülkenin karar alicilarinin siyasi algilarina da sirayet etmi^tir. 1993 yilindan itibaren fek Cumhuriyeti'nin ba^ina gefmi§ olan üf cumhurba^kaninin Rusya Federasyonu hakkindaki algilari da farklilik göstermektedir. fek Cumhuriyeti'nin ilk cumhurba^kani olan Vaclav Havel'in (1993-2003] Rusya Federasyonu hakkindaki algisi, Rusya'yi kültürel ve politik anlamda ötekile^tiren bir temel üzerine dayanmi^tir. Havel ifin, fek Cumhuriyeti'nin Avrupa-Atlantik entegrasyonu temel öncelik olmu^tur ve Rusya Federasyonu ile ili^kiler bunun üzerine in§a edilmi^tir.55 Öte yandan Havel sonrasi cumhurba^kanligi koltuguna gefen Vaclav Klaus'un, Rusya Federasyon'u algisi Havel gibi keskin degildir. Klaus, Rusya ve fek Cumhuriyeti arasindaki tarihsel yüklerin (Prag Bahari ve Sovyetler'in i?gali] atilmasi gerektigini dü§ünmü§ ve özellikle ekonomik düzlem üzerinden Rusya Federasyonu'nu potansiyel vadeden ve diyalog kurulmasi gereken bir devlet olarak görmü^tür.56 fek Cumhuriyeti'nin mevcut cumhurba^kani olan Milos Zeman ise Rusya Federasyonu'na en fazla yakinlik duyan cumhurba^kani olarak nitelendirilebilir. Zeman, Rusya Federasyonu'nun fek Cumhuriyeti ifin önemini vurgularken, bir konu^masi sirasinda, Rusya Federasyonu'nun bir AB ülkesi olan Fransa'dan on kat degerli ve önemli oldugunu söylemekten fekinmemi^tir.57 Ayrica 2014 yilinda Ukrayna'da ya^anan olaylar ve Rusya Federasyonu'nun Kirim'i ilhaki kar^isinda Rusya Federasyonu'nu suflamami§, fek Cumhuriyeti kendi ulusal fikarlarina odaklanmasi gerektigini belirtmi§, Avrupa Birligi'nin Rusya Federasyonu'na kar§i almayi dü^ündügü yaptirim kararlarini da ele§tirmi§tir.58 Bu afiklamalar özellikle o dönem fek Cumhuriyeti Ba^bakani olan Sobotka tarafindan agir §ekilde ele§tirilmi§, bu tutumun fek Cumhuriyeti'nin resmi di§ politikasini yansitmadigi afiklanmi^tir.59 Sonuf olarak, fek Cumhuriyeti AB'nin Rusya Federasyonu'na kar§i almi§ oldugu yaptirim kararlarini veto etmemi§ ve desteklemi^tir. Bu örnek, devletin karar alicilari arasindaki baki§ afisi farkliliklarini yansitmak afisindan önemlidir.
Devlet-halk arasindaki ili^kiye gelecek olursak, fek kamuoyundaki Rusya Federasyonu algisi hakkinda fok olumlu §eyler söylemek mümkün degildir. 2016 yilinda STEM ara^tirma §irketi tarafindan yapilan kamuoyu yoklamasina göre feklerin yalnizca %30'u Rusya Federasyonu'na pozitif anlamda bakmaktadir.60 Halkin büyük bir kisminin Rusya Federasyonu ile ilgili dü^ünceleri; Rusya Federasyonu'na pozitif anlamda bakan devlet adamlarinin algilariyla feli^mektedir. Buradan hareketle fek Cumhuriyeti'nde °
devlet ve halk arasinda, Rusya Federasyonu ile siyasi ili^kilerin geli^tirilmesi afisindan i
u
a ^ ^
_ < g ^
54 Petr Kratochvil, and Petra Kuchynkova, "Russia in the Czech Foreign Policy," 196. in ©
55 Jan Holzer, and Miroslav Mares, Czech Security Dilemma: Russia as a Friend or Enemy? (Springer, 2019), 63-65. |145|
56 Jan Holzer, and Miroslav Mares, ''Czech Security Dilemma: Russia as a Friend or Enemy?, 67-69.
57 Karel Svoboda and Petr Kratochvil, ''Russia in the Czech Foreign Policy,'' In Czech Foreign Policy in 2017: Analysis, (Prague: Institute of International Relations, 2018), 171-172.
58 Juraj Marusiak, "Russia and the Visegrad Group-more than a foreign policy issue," International Issues & Slovak Foreign Policy Affairs (2015): 40.
59 Karel Svoboda and Petr Kratochvil, ''Russia in the Czech Foreign Policy,'' 176.
60 Karel Svoboda and Petr Kratochvil, ''Russia in the Czech Foreign Policy,'' 178.
ortak bir mutabakat yoktur.
£ek Cumhuriyetleri'nin if dinamikleri göz önüne alindiginda Rusya Federasyonu ile iligkiler baglaminda birbirini dengeleyen yapilar ön plana fikmaktadir. Bu dogrultuda da mevcut statükonun bozularak devletin dig politikada radikal bir pozisyon almasi beklenemez.
Macaristan'in stratejik kültürü incelendiginde, Rusya Federasyonu'nun hem bir tehdit hem de iyi gefinilmesi gereken bir güf olarak algilandigi görülmektedir. Bu yüzden, Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra olugan uluslararasi sistemde, Macaristan; Rusya Federasyonu ve Avrupa-Atlantik Bloku arasinda dengeli bir iligki yürüterek ulusal bagimsizligini ve fikarlarini korumayi hedefleyen bir strateji benimsemigtir.61 Fakat bu if dinamigin yani sira diger bir if dinamik olan karar alicilarin politik algilari, Macaristan-Rusya Federasyonu iligkilerinde son yillarda etkili bir rol oynamaktadir.
Ripsman ve arkadaglarina göre, bir ülkenin siyasi lideri veya karar alici pozisyonunda bulunan gahsiyetlerinin deger yargilari, dünya görügleri; uluslararasi sistemin yolladigi sinyalleri degerlendirmek afisindan büyük önem tegkil etmekte ve bir if dinamik olarak ülkenin dig pozisyonunu belirlenmesinde dogrudan etkili olmaktadir.62 Macaristan'in, Rusya Federasyonu ile iligkilerinde de özellikle bu if dinamik ön plana fikmakta, Macaristan'daki iktidar partisi Fidesz'in (Macar Yurttag Birligi] lideri olan ve 2010 yilindan beri ülkenin bagbakani konumundaki Viktor Orban'in uluslararasi siyaset algisi, ülkenin dig politika pozisyonunu belirlemektedir.
Orban temel olarak Avrupa Birligi kargitligi dügüncesini benimsemig bir siyasetfidir. Ona göre Avrupa Birligi, Macar kimligini yok etmektedir. Buna kargilik olarak Macaristan kendi kültürel degerleri üzerinde ayaga kalkmali ve Bati'nin dayattigi yozlagtirici liberal normlara direnmelidir. Orban ifin Macar olarak dogmak büyük bir gereftir.63 Bu baglamda Avrupa Birligi'nin dayattigi siyasi degerleri degigtirmek isteyen Orban, gücün merkezilegtirilmesi kavrami üzerinden hareket etmig 2010-2014 yillari arasinda anayasa, parlamento, yargi gibi devlet dinamikleri üzerinde degigikliklere giderek kuvvetler ayriligini zayiflatmigtir.64 Orban'in Rusya Federasyonu Devlet Bagkani Putin gibi siyasi olarak güflü adam (strong man] olma gayreti dikkate degerdir ve siyasi iligkiler anlaminda Macaristan- Rusya Federasyonu'nu yakinlagtiran etmenler arasinda degerlendirilmelidir.
o Orban, ülke iferisinde gücün merkezilegtirilmesi adina attigi siyasi adimlarin yani
q sira, ekonomi ve dig politika alaninda da yeni bir modeli sunmugtur. Eastern Opening y (Dogu Afilimi] adi verilen ekonomi ve dig politika programi uygulamaya konmug, bu
m w 61
KataLin Miklossy, and Justyna Pierzynska, "Regional Strategic Culture in the Visegrad Countries," In Strategic 11461 Culture in Russia's Neighborhood: Change and Continuity in an In-Between Space (New York-London, Lexington
Books, 2019): 94.
62 Norrin M. Ripsman, Jeffrey W. Taliaferro, and Steven E. Lobell, ''Neoclassical realist theory of international politics,'' 62.
63 Tua Lindquist, "Discursive Identity Construction in Populism: A Case Study on Fidesz and PiS," (Yayinlanmami§ Yuksek Lisans Tezi, Uppsala Universitesi, 2019): 31-39.
64 Aron Buzogany/Tlliberal democracy in Hungary: authoritarian diffusion or domestic causation?," Democratization 24/7 (2017): 6.
program dahilinde Macaristan sadece Bati'ya bagimli kalmayarak Dogu'da yeni yükselen güfler, Rusya ve £in gibi ülkelerle siyasal ve ekonomik iligkilerini güflendirmeyi hedeflemigtir.65 Örnegin, Macaristan'da bulunan Paks nükleer reaktörünün geligtirilmesi ifin AB iferisinden bir devletle degil, Rusya Federasyonu ile anlagmaya varilmigtir. Bu baglamda Rusya Paks'ta kurulacak iki yeni reaktörün yapimini üstlenmeyi ve Macaristan'a 10 milyar Euro (yeni kurulacak reaktörlerin maliyetinin yüzde 80'ini kargilayacak miktarda] borf vermeyi kabul etmigtir.66
Ekonomik ve siyasal anlamda Dogu'ya yönelmek ve Rusya Federasyonu ile iligkilerin geligtirilmesi gibi bu derece keskin politikalarin kolayca hayata gefirilmesinde önemli etkenlerden birisi de ana muhalefet partisi pozisyonunda bulunan Jobbik'in bu politikalari desteklemesi ve bu hususlarda muhalefet yapmamasidir. Jobbik, AB'yi batmakta olan bir gemiye, Macaristan'i ise bu gemi iferisindeki hasta bir yolcuya benzetmekte, bu durumdan kurtulugun refetesi olarak Dogu ülkeleri ve özellikle Rusya Federasyonu ile saglam siyasi ve ekonomik iligkiler kurulmasi gerektigini vurgulamaktadir.67
Devlet-toplum iligkisi afisindan bakilacak olursa, Macaristan devletinin izledigi Rusya Federasyonu ile yakin iligkiler politikasi, toplumla bir uyum iferisindedir. Fidesz ve Jobbik'in sefimlerde halkin fogunlugu tarafindan tercih edilmesi bu anlamda devlet-toplum iligkisi afisindan bir problemin gözükmedigine igaret etmektedir. Ayrica yapilan kamuoyu aragtirmalarinda Macar halkinin %78'i Rusya Federasyonu'nu degerli bir siyasi partner olarak görmektedir.68 Macaristan'in if dinamikleri göz önüne alindiginda, özellikle 2010 yilindan itibaren ülkede Avrupa-Atlantik kargitliginin giderek yükseldigi ve dig politika hamlesi olarak ülkenin Rusya Federasyonu ile yakin siyasal-ekonomik iligkiler kuracak bir pozisyon aldigi görülmektedir.
1993 yilinda £ekoslovakya'nin £ek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ayrilmasi ile bagimsiz bir devlet halini alan Slovakya'nin stratejik kültüründe; Rusya Federasyonu, enerji ithalati afisindan fok önemli bir oyuncu olarak ele alinmigtir. Genel dig politika ferfevesinde Slovakya, Bürüksel ve Moskova arasinda bir denge politikasini daima gözetmigtir.69
Bu stratejik kültür baglaminda Slovakya devlet adamlarinin algilari da ayni düzlemde ilerlemigtir. Slovakya'nin ilk bagbakani Jan Carnogursky, Avrupa-Atlantik yanlisi bir tutum sergilemek yerine, Slovakya'nin Bati ile Dogu arasinda bir köprü olmasi dügüncesini savunmugtur. Bu baglamda Rusya Federasyonu ile iyi iligkiler iferisinde olan ^
Slovakya'da Carnogursky sonrasi iktidara gelen Vladimir Meciar da bu iligkileri devam §
Q ^ ^
< o ^
65 Zsuzsanna Vegh, "Hungary's "Eastern Opening" policy toward Russia: ties that bind?," International Issues & 02 10 Slovak Foreign Policy Affairs (2015): 49-60. 1147|
66 ''Special Report: Inside Hungary's $10.8 billion nuclear deal with Russia,'' Accessed 16, March, 2021, https://www.reuters.com/article/us-russia-europe-hungary-specialreport-idUSKBN0MQ0MP20150330
67 Bartosz Bobek,"Ideology of the Hungarian far right on the example of Jobbik, the movement for a better Hungary," Ante Portas-Studia nad Bezpieczenstwem 2 (2017): 204-207.
68 Radovan Visnovsky, "Visegrad Group and relations with Russia," 353.
69 Dariusz Kalan, and Ägnes Vass, "Big Gestures, Small Actions: Paradoxes of Slovakia's Policy towards Russia," Bulletin PISM 775 (2015).
Q ^ Z < g ±
g ° oa
CC in ©
|148|
ettirmi§ ve bozmami^tir.70 Özellikle Meciar döneminde hem Rusya Federasyonu ile fok yakin ili^kiler kuran hem de Avrupa-Atlantik Bloku'na dahil olmak ifin ye§il i§ik yakan Slovakya, Avrupa-Atlantik Bloku'nun baki§ afisina göre dengesiz bir politika izlemi^tir. Hatta bu nedenle diger üf Visegrad Grubu ülkesi NATO'ya katilim ifin davet edilirken Slovakya davet edilmemi^tir. Slovakya ancak Meciar sonrasi dönemde izledigi Avrupa-Atlantik yörüngesindeki stabil politik tutumu sayesinde, 2004 yilinda Avrupa Birligi üyesi olabilmi§ ve NATO saflarina da katilabilmi^tir.71
Avrupa-Atlantik Bloku'na dahil olduktan sonra Rusya Federasyonu ile ili^kilerini mesafeli tutan Slovakya'da, 2006 yilinda ba^bakanlik görevine gelen Robert Fico ile birlikte di§ politikada ufak bir degi^im rüzgarindan söz edilebilir. Fico, ekonomi alana egilmi§ ve Venezuela, Rusya Federasyonu gibi ülkelerle ticaret hacmini geli^tirici adimlar atmi^tir. Bu dönemde Fico hükümeti bazinda Rusya Federasyonu'na kar§i bir sempati arti^indan bahsedilebilir.72 Fakat Slovakya'da politikacilarin ve siyasi elitlerin algilarinin büyük bir degi^im iferisine girdiginden söz edilemez.
Ayrica Slovak toplumu bazinda da Rusya Federasyonu'na olan güven fok yüksek degildir. 2016 yilindaki kamuoyu ara^tirmasina göre Slovaklarin %31,3'ü Rusya'yi güvenilir bulmaktadir; fakat §a§irtici olan ABD'yi güvenilir bulanlarin oranin Rusya'dan dü§ük bir §ekilde %27,2 fikmasidir.73 Slovakya'da devlet-toplum ili^kisinde bir uyumdan söz etmek mümkündür. Slovakya devlet olarak Rusya Federasyonu ile ili^kilerinde mesafeli bir tavir alirken Slovak halkinin da Rusya hakkindaki görü^leri bir mesafeyi ortaya koymaktadir. Slovakya'nin if dinamikleri incelendiginde, (fek Cumhuriyeti ile benzer bir §ekilde] ülkenin statükoyu devam ettirecek bir di§ politika izledigi görülmektedir.
Polonya'nin, Rusya baglamindaki stratejik kültürünü olu^turan etmenlerin bazinda iki ülke arasindaki sorunlu tarihi olaylar gelmektedir. Sovyetler Birligi'nin gerfekle^tirdigi Katyn katliami ve Sovyetler'in dominasyonu ile yillar boyunca Polonya'nin siyasi özgürlügünün kisitlanmasi gibi etmenler, Polonya'nin devlet hafizasinda yer etmi§ ve Rusya'nin güvenilmez bir ülke oldugu anlayi^i ülkenin di§ politika stratejisinin bir parfasi haline gelmi^tir.74
Sovyetlerin dagilmasindan sonra Polonya di§ politikasi Jerzy Giedroyc'un dü^ünceleri etrafinda §ekillenmi§tir. Buna göre Polonya'nin güvenligini saglamasinin ve Rus istilaciliginin önlemesinin tek yolu Rusya ve Polonya arasindaki ülkelerin 2 desteklenerek bu ülkelerin siyasi bagimsizliklarini kazanmasidir. Buradan hareketle ö Polonya, özellikle Ukrayna olmak üzere Litvanya ve Belarus ile daimi ve e§it düzeyde
70 Radovan Visnovsky, "Visegrad Group and relations with Russia," 349.
71 "Kremlin Influence in Visegrad Countries and Romania: Overview of the Threat, Existing Countermeasures, and Recommended Next Steps," last modified December 23, 2017, https://www.europeanvalues.net/vyzkum/kremlin-influence-
72 Mate Szalai, "The identity of smallness and its implications for foreign policy-the case of Hungary and Slovakia," Journal of Contemporary Central and Eastern Europe 25/3 (2017): 13.
73 Jan Pakulski, et al. The Visegrad countries in crisis (Warsaw: Collegium Civitas, 2016), 72-75.
74 Agata Wlodkowska-Bagan,"Trust in Polish-russian Relations. Is It Possible?," The Copernicus Journal of Political Studies 1/7 (2015): 42.
müttefiklik iligkileri kurmaya faligmigtir.75 Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra Polonya Avrupa-Atlantik entegrasyonunu saglamaya faligirken, Ukrayna, Belarus ve Litvanya'nin da bu yörüngede hareket etmesini desteklemigtir.76
Bu stratejik kültür ile dogru orantili olarak Polonyali devlet adamlarinin ve karar alicilarinin algilari-inanflari, Rusya Federasyonu'nun Dogu Avrupa ve Baltik cografyasindaki hareketlerini engellemek üzerine gekillenmigtir. Örnegin 2006 yilinda ABD'nin Orta Avrupa ülkelerine füze savunma sistemi yerlegtirme planina Polonya'dan hemen olumlu cevap gelmigtir.77 2 0 1 4 yilindaki Ukrayna olaylari ve Rusya Federasyonu'nun bu olaylara müdahil olarak elde ettigi kazanimlar, Polonya'nin güvenlik kaygilarini üst düzeye fikaran en büyük geligme olmugtur.
2015 yilinda Polonya'da, Jarostaw Kaczynski'nin bagkanligini yaptigi sag ideolojiye sahip PiS (Hukuk ve Adalet Partisi] iktidara gelmigtir. Aslinda PiS'in siyasal söylemleri genel itibariyle Orban'in Fidesz Partisi gibi ulusal kimlige ve ulusal bagimsizliga vurgu yapmaktadir. AB'nin, ülkelerin özgür iradelerini kontrol altina aldigini iddia etmekte ve AB'nin entegrasyon politikalari ile Polonya kimligine zarar verdigini savunmaktadir. Fakat PiS, Fidesz kadar radikal söylemler geligtirerek Bati'yi tamamen bir dügman gibi göstermekten ziyade, AB iferisinde ülkelerin egit gekilde ve kimliklerine sahip fikarak temsil edilmesi gerektigini belirtmektedir.78 Ayrica diger önemli bir özellik olarak, PiS sert bir gekilde Rusya kargiti ideolojiye sahiptir. Ukrayna olaylari hususunda, Rusya'nin bölge ifin bir tehdit olugturdugunu belirtmigtir. Avrupa Birligi'nin Rusya'ya kargi almig oldugu yaptirim kararlarini savunmugtur. Bu baglamda NATO'nun askeri gücünün Polonya'da artirilmasi gerektiginin altini fizerek NATO'nun dogu kanadinin güflendirilmesinin Rusya'nin yayilmaci politikalarini engelleyecegini dile getirmigtir.79
Aragtirmalar göstermektedir ki Polonya toplumu Vigegrad Grubu ülkeleri iferisinde, Rusya Federasyonu'na kargi en fazla negatif his besleyen toplumdur. Özellikle Ukrayna'ya gerfeklegen Rusya müdahalesi sonrasi, 2014 yilinda Pew Research Center'in yaptigi kamuoyu aragtirmasina göre Polonya halkinin %81'i Rusya Federasyonu'na kargi olumsuz his besledigini deklare etmigtir.80 Polonya halkinin Rusya Federasyonu'na kargi görügleri, Polonya devletinin Rusya Federasyonu hakkindaki algilariyla bir uyum iferisindedir. Bu afidan devlet-toplum iligkisi bir harmoniye sahiptir. Polonya'daki stratejik kültür, devlet adamlarinin algilari ve toplum gibi if dinamikler incelendiginde, keskin bir Rus kargitligi görülmektedir. Bu da Polonya dig politikasinin, Rusya
o
Federasyonu ile olan siyasi iligkiler baglaminda radikal bir pozisyon alabilmesini ^
saglamaktadir. ^
a ^ 2r
< O ^
--« S CQ
75 Rafal Lisiakiewicz, "Poland's conception of European security and Russia," Communist and Post-Communist 02 10 Studies 51/2 (2018) |149|
76 Jacek Kucharczyk, and Grigorij Meseznikov, eds. Diverging Voices, Converging Policies, 105.
77 Robert H. Donaldson, and Vidya Nadkarni, The foreign policy of Russia: changing systems, enduring interests (Routledge, 2018), 257.
78 Tua Lindquist, "Discursive Identity Construction," 47-49.
79 Rafal Lisiakiewicz, "Poland's conception of European security and Russia,": 3-5.
80 ''Anti-Russian views on the rise in Poland,'' Accessed 05, April, 2021, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/03/19/anti-russian-views-on-the-rise-in-poland/
Sonuç
Sovyetler Birligi'nin dagilmasi ile birlikte siyasi anlamda özgürlüklerine kavuçan Orta Avrupa ülkeleri yörüngelerini Avrupa-Atlantik ittifakina çevirmiçlerdir. Dört Orta Avrupa ülkesinin oluçturdugu Viçegrad Grubu kurumsal bir yapiya sahip olmasa da birlik, bu dört ülke arasindaki iç birligini gûçlendirerek, ülkelerin Avrupa-Atlantik entegrasyonunda önemli bir rol oynamiçtir. Sovyetler Birligi'nin dagilmasindan sonra krizlerle boguçan Rusya ise Putin önderliginde eski gücüne ve özgüvenine ulaçacak adimlar atmiçtir. Özellikle Putin'in ikinci döneminden itibaren Rusya Federasyonu ile Avrupa-Atlantik Bloku arasindaki çikar çatiçmalari yûkseliçe geçmiçtir. Rusya Federasyonu'nun enerji sektöründeki belirleyici rolü ve askeri gücü, ülkeyi uluslararasi sistemde yeniden baçat aktörlerden biri haline gelmiçtir.
Viçegrad Grubu ülkelerinin Rusya Federasyonu ile politik iliçkileri, uluslararasi sistem seviyesinde, Avrupa-Atlantik Bloku'nun çizdigi yörünge, Rusya Federasyonu'nun enerji sektörü-ticari iliçkiler üzerinden kurdugu baskilar ve oluçturdugu askeri tehdit gibi faktörler üzerinden çekillenmiçtir. Fakat neoklasik realizmin sundugu perspektif sadece sistem seviyesine odaklanmayarak ülkelerin iç dinamiklerine de (ara degiçkenler) yogunlaçmaktadir. Bu baglamda çaliçmamizda önemli ûç iç dinamik, 'stratejik kültür, devlet adamlarinin politik algilari ve devlet-toplum iliçkisi' Viçegrad Grubu ülkeleri için incelenmiçtir. Bunun sonucunda ülkelerin iç dinamiklerindeki çeçitli benzerlik ve farkliliklar gözlemlenmi^ ve ülkelerin Rusya Federasyonu ile olan siyasi iliçkilerinde bu iç dinamiklerin etkisi ortaya konulmuçtur.
Rusya Federasyonu ile iliçkileri bakimindan uluslararasi sistemden kaynaklanan kistaslar ve baskilar, Viçegrad Grubu ülkeleri için benzer mahiyette olsa da bu ülkelerinin iç dinamiklerinden kaynaklanan farkliliklar, Viçagrad Grubu ülkelerinin Rusya Federasyonu'na karçi aldiklari diç politika pozisyonlarinda ayriçmalar yaratmaktadir. Neoklasik realizmin ortaya koydugu diç ve iç dinamiklerin birlikte degerlendirilmesi anlayiçi sayesinde çaliçmamizin temel araçtirma problemi olan; ''Vipegrad Grubu ülkeleri Rusya Federasyonu ile olan ilipkilerinde ortak bir politik pozisyon dahilinde mi hareket etmektedir, yoksa bu ülkeler Rusya Federasyonu ile ilipkileri baglaminda farkli politik pozisyonlara mi sahiplerdir?" sorusuna cevabimiz, ülkelerin farkli politik pozisyonlara sahip oldugu yönünde olmuçtur.
Çek Cumhuriyeti'nin stratejik kültürü Rusya Federasyonu'nu açisindan bir 2 polarizasyona sahiptir. Rusya hem bir tehlike hem de ekonomik- stratejik bir partner ö olarak iki çekilde biçimlendirilmiçtir. Bu durum Macaristan ve Slovakya'nin stratejik < g ^ kültürlerinde de benzer çekilde ortaya çikmaktadir. Fakat Polonya'nin stratejik § uï © kültüründe Rusya Federasyonu hep bir potansiyel tehlike ve dü^man olarak yer etmiçtir.
I150l Devlet adamlarinin- karar alicilarin algilari çerçevesinde, Çek Cumhuriyeti'nde
farkli yaklaçimlar göze çarpmaktadir. Bazi devlet adamlari Rusya Federasyonu'nu bir partner olarak algilarken, bazilari ise Rusya Federasyonu'na karçi negatif algilar beslemektedir. Slovakya'nin ayri bir devlet olarak dünya sahnesinde yer aldigi ilk yillarda, devlet adamlari arasinda Rusya Federasyonu'na yönelik pozitif algilar olsa da özellikle AB ve NATO üyeligi sonrasi devlet adamlarinin algilari, Rusya'ya karçi çok pozitif yönde
degildir. Macaristan'da Orban iktidarinin ve ana muhalefetin Rusya Federasyonu'na yönelik algilari pozitif yöndedir. Polonya'da ise Rusya Federasyonu, karar vericilerin algilarinda ulusal bir tehlike olarak kargimiza fikmaktadir.
Devlet-toplum iligkisi afisindan toplumlarin algilari, devletlerin Rusya Federasyonu ile olan siyasal iligkileri ile uyum iferisindedir. Macaristan'da, Rusya'ya yönelik toplum algisi pozitif yöndeyken, £ek Cumhuriyeti ve Slovakya'da bu oran %30'lar seviyesindedir. Polonya ise Vigegrad Grubu ülkeleri arasinda, toplum algisi afisindan, Rusya Federasyonu'na en negatif bakan ülke konumundadir.
Tüm bunlar neticesinde, Vigegrad Grubu ülkelerinin Rusya Federasyonu'na yönelik politik pozisyonlari üf farkli gekilde degerlendirilmelidir. £ek Cumhuriyeti ve Slovakya if dinamikleri neticesinde Rusya ile iligkileri bakimindan ölfülü bir pozisyonu tercih ederken, Avrupa-Atlantik yörüngesinin digina fikacak hamlelerden kafinmakta, statükoyu devam ettirmektedir. Macaristan, özellikle siyasi aktörlerin algisi ve toplumun destegi gibi faktörler ferfevesinde Rusya Federasyonu'na politik anlamda en yakin pozisyon alan Vigegrad Grubu ülkesi olmugtur. Polonya ise stratejik kültürü, siyasal elitlerin algilamalari ve toplumun Rusya Federasyonu'na negatif bakig afisi gibi if dinamiklerle birlikte, Rusya Federasyonu ile iligkilerini en radikal gekilde konumlandiran
ve en negatif bifimde ele alan Vigegrad Grubu ülkesi olarak kargimiza fikmaktadir.
^ ^ ^
Katki Orani ve £ikar £ati$masi Beyani (Zorunlu)
Tek yazarli makaledir. Katki payi %100 yazara aittir. ^ikar gatilmasi yoktur.
^ ^ ^
KAYNAK£A
"Aims and Structure.'' Accessed April 3, 2021,
https://www.visegradgroup.eu/about/aims-and-structure
"Anti-Russian views on the rise in Poland.'' Accessed 05, April, 2021, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/03/19/anti-russian-views-on-the-rise-in-poland/
"50. yilinda Prag Bahari: O dönem neler yagandi?.'' last modified August 21, 2018,
https://tr.euronews.com/2018/08/21/50-yilinda-prag-bahari-o-donem-neler- °
yasandi-. z
u
Bobek, Bartosz. "Ideology of the Hungarian far right on the example of Jobbik, the 9 ™ ^
movement for a better Hungary." Ante Portas-Studia nad Bezpieczenstwem 2 g ^@
(2017]: 201-213. |151|
Brechtefeld, Jörg. Mitteleuropa and German politics: 1848 to the present. New York: Springer, 1996.
Buzogany, Aron. "Illiberal democracy in Hungary: authoritarian diffusion or domestic causation?." Democratization 24/7 (2017]: 1-19.
Cankara, Pinar Özden, and Yavuz Cankara. "Vladimir Putin döneminde Rus dig
politikasinda yapilan degiçiklikler." Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2007]: 193-212.
Cohen, Saul Bernard. Geopolitics: The Geography of International Relations 3rd ed. London: Rowman & Littlefield, 2015.
Conley, Heather A., et al. "The Kremlin Playbook." Understanding Russian influence in Central and Eastern Europe. Washington: Center for Strategic & International Studies (2016].
Donaldson, Robert H., and Vidya Nadkarni. The foreign policy of Russia: changing systems, enduring interests. Routledge, 2018.
Erçen, Emre. "Neo-Eurasianism and Putin's 'Multipolarism'in Russian Foreign Policy." Turkish Review of Eurasian Studies 4 (2004): 136-172.
"Estonia removes Soviet-era war memorial after a night of violence.'' Accessed 01 April, 2021, https://www.nytimes.com/2007/04/27/world/europe/27iht-
estonia.4.5477141.html
"EU and US impose sweeping economic sanctions on Russia." Accessed November 16, 2020. https://www.theguardian.com/world/2014/jul/29/economic-sanctions-russia-eu-governments
Firoozabadi, Jalal Dehghani, and Mojtaba Zare Ashkezari. "Neo-classical realism in international relations." Asian Social Science 12/6 (2016): 95-99.
"History of the Visegrad Group.'' Accessed April 3, 2021, https://www.visegradgroup.eu/about/history
Holzer, Jan, and Miroslav Mares, eds. Czech Security Dilemma: Russia as a Friend or Enemy? Springer, 2019.
"How migrants brought Central Europe together.'' Accessed Februray 16,2021, https://www.politico.eu/article/how-migrants-brought-central-europe-together-visegrad-group-orban-poland/
"Hungary charges Jobbik MEP with spying on EU for Russia.'' Accessed 27, March 2021 https://www.reuters.com/article/us-hungary-jobbik-prosecution-idUSKBN1E01CH
Iordachi, Constantin. "The Quest for Central europe: symbolic geographies and Historical
S regions." In Regional and International Relations of Central Europe. 40-61. London:
Q
z Palgrave Macmillan, 2012.
t_>
< ™ ^ Katan, Dariusz, and Àgnes Vass. "Big Gestures, Small Actions: Paradoxes of Slovakia's
<2 ° «
g ^© Policy towards Russia." Bulletin PISM 775 (2015].
|152| Karaca, Bilal Bahadir. "The Positions of the Visegrad Countries Towards the European Policy on Illegal Immigration and Asylum." Yayinlanmamiç Yüksek Lisans Tezi, Univerzita Karlova, Fakulta socialnich vëd, 2019.
Kramer, Mark. "Beyond the Brezhnev Doctrine: a new era in Soviet-East European relations?." International Security 14/3 (1989): 25-67.
Kratochvil, Petr, and Petra Kuchynkovâ. "Russia in the Czech Foreign Policy." Czech
Foreign Policy in 2007-2009: Analysis 196 (2010]: 196-212.
"Kremlin Influence in Visegrad Countries and Romania: Overview of the Threat, Existing Countermeasures, and Recommended Next Steps." Accessed November 18, 2020. https://www.europeanvalues.net/vyzkum/kremlin-influence-visegrad-countries-romania-overview-threat-existing-countermeasures-recommended-next-steps/
Kucerova, Irah. "Geopolitics of Central Europe - A Historical Perspective." Annales Universitatis Apulensis. Series Historica 19/1 (2015] : 169-190.
Kucharczyk, Jacek, and Grigorij Meseznikov eds. Diverging Voices, Converging Policies: The Visegrad States' Reactions to the Russia-Ukraine Conflikt (Warsaw: HeinrichBoll-Stiftung 2015].
Light, Margot. "Russia and the EU: Strategic partners or strategic rivals." J. Common Mkt. Stud. 46 (2008): 7-27.
Lindquist, Tua. "Discursive Identity Construction in Populism: A Case Study on Fidesz and PiS." Yayinlanmamig Yuksek Lisans Tezi, Uppsala Universitesi, 2019.
Lisiakiewicz, Rafat. "Poland's conception of European security and Russia." Communist and Post-Communist Studies 51/2 (2018): 1-11.
Lobell, Steven E., et al., Neoclassical realism, the state, and foreign policy. Cambridge University Press, 2009.
Mankoff, Jeffrey. Russian foreign policy: The return of great power politics. Rowman & Littlefield Publishers, 2009.
Marusiak, Juraj. "Russia and the Visegrad Group-more than a foreign policy
issue." International Issues & Slovak Foreign Policy Affairs (2015): 28-46.
Mearsheimer, John J. "Structural realism." In International relations theories: Discipline and diversity. 71-88. Oxford University Press, 2007.
Miklossy, Katalin, and Justyna Pierzynska. "Regional Strategic Culture in the Visegrad
Countries." Strategic Culture in Russia's Neighborhood: Change and Continuity in an In-Between Space. 83-111, New York-London: Lexington Books, 2019.
Mitchell, R. Judson. "The Brezhnev doctrine and communist ideology." The review of politics 34/2 (1972): 190-209.
Morgenthau, Hans J. Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace. New
York, 1948. 3
Q Z
Naumann, Friedrich. Mitteleuropa, Рипол Классик, 1925. и
Q rH ^
5 н Л
"Nord Stream 2 is a bad idea and a bad deal for Europe, US' Antony Blinken tells 5i ° m
^ 2
Euronews'', Accessed 3 April,2021,
https://www.euronews.com/2021/03/25/nord-stream-2-is-a-bad-idea-and-a- |153'
bad-deal-for-europe-us-antony-blinken-tells-euronews
Orenstein, Mitchell A., and R. Daniel Kelemen. "Trojan horses in EU foreign policy." JCMS: Journal of Common Market Studies 55/1 (2017): 1-16.
Pakulski, Jan, et al. The Visegrad countries in crisis. Warsaw: Collegium Civitas, 2016.
Poyraz, Emel. "An Analysis of the Political Relations between the Euorean Union and Russia (1990-2001]." Yayinlanmami§ Yuksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi Avrupa Topluluklari Enstitusu, 2002.
"Putin'in Munih Konu^masi Genelkurmay'in Sitesinde." Accessed November 15, 2020. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/putinin-munih-konusmasi-genelkurmayin-sitesinde-5956456
Ripsman, Norrin M., Jeffrey W. Taliaferro, and Steven E. Lobell. Neoclassical realist theory of international politics, Oxford University Press, 2016.
Rose, Gideon. "Neoclassical realism and theories of foreign policy." World Politics, 51/1 (1998): 146-147.
Rupnik, Jacques. "Central Europe or Mitteleuropa?." Daedalus (1990): 249-278.
"Russia hits West with food import ban in sanctions row." Accessed November 15, 2020. https://www.bbc.com/news/world-europe-28687172
"Sava§ neden fikti?" Accessed April 2, 2021,
https://www.haberturk.com/dunya/haber/90441-savas-neden-cikti
Sofia Metelkina. ''Interview with philosopher Alexander Dugin about the Central European region and Visegrad Group.'' Accessed November 13, 2020.https://www.geopolitica.ru/en/article/alexander-dugin-visegrad-group-project-greater-eastern-europe
Sonmez, A. Sait. "Moskova'nin Kutupla^ma fabalari: Putin Donemi Rus Di§ Politikasi." Avrasya Etudleri 37/1 (2010): 37-76.
"Special Report: Inside Hungary's $10.8 billion nuclear deal with Russia'', Accessed 16, March, 2021, https://www.reuters.com/article/us-russia-europe-hungary-specialreport-idUSKBN0MQ0MP20150330
Svoboda Karel and Petr Kratochvil, ''Russia in the Czech Foreign Policy.'' In Czech Foreign Policy in 2017: Analysis. (Prague: Institute of International Relations, 2018]: 170-182.
Szalai, Mate. "The identity of smallness and its implications for foreign policy-the case of Hungary and Slovakia." Journal of Contemporary Central and Eastern Europe 25/3 (2017): 1-22.
3 Taliaferro, Jeffrey W. "State building for future wars: Neoclassical realism and the
Q
z resource-extractive state." Security Studies 15/3 (2006): 464-495.
< g ^ Tellal, Erel. "Zumruduanka: Rusya Federasyonu'nun Di§ Politikasi." Ankara Universitesi
1 £ © SBF Dergisi 65/03 (2010): 189-236.
|154| Vegh, Zsuzsanna. "Hungary's "Eastern Opening" policy toward Russia: ties that bind?" International Issues & Slovak Foreign Policy Affairs (2015): 47-65.
Visnovsky, Radovan. "Visegrad Group and relations with Russia." Vestnik RUDN. International Relations 20/2 (2020): 347-355.
W. J. Korab-Karpowicz. "Political Realism in International Relations." The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), Accessed April
5, 2021. https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/realism-intl-relations/
Waltz, K. N. Theory of International Politics (Long Grove, IL, Waveland Press,1979]
Wilton, John. "Soviet Policy in Eastern Europe Post-1985: 'Sinatra doctrine 'or 'Mozart
Doctrine'?." Politologicka Revue 1/2 (1997]: 87-98. Wtodkowska-Bagan, Agata. "Trust in Polish-russian Relations. Is It Possible?." The
Copernicus Journal of Political Studies 1/7 (2015): 37-47.
^ ^ ^
Q
<
Q Z Ù
Z >
oa
0t- L/} ©
|155|
