CC BY
38RUSAD 5, 2021,1-19
Geli? Tarihi: 12.02.2021, Kabul Tarihi: 23.06.2021, Yayin Tarihi: 30.06.2021 doi: h ttp://dx.doi.org/10.48068/rusad.879238
YUNAN BAGIMSIZLIK HAREKETi VE RUS DEKABRiSTLER
© Arzu ERMANa
Oz
1821 senesinde Osmanli Devleti'nden ayrilmak ifin ba^latilan Yunan bagimsizlik hareketi, sadece Avrupa'nin siyasi haritasini degi^tirmekle kalmamij ayni zamanda o donemdeki pek 50k liberal hareket ifin de model olmu^tur. Bunun orneklerinden biri de Rusya topraklarinda gorulen Dekabrist harekettir. Adini Aralik 1825 tarihinde fikan bir isyandan alan Dekabrist akim ya da ba^ka ifadeyle Dekabristler, Rusya'daki farlik rejimi kar^iti ilk orgutlenmedir. £arlik rejiminin sert mutlakiyetfi politikalarina kar^i olu^an bu yapi, Yunan isyanini fok yakindan takip ederek, bu hareketin planlayicisi olan Filiki Eteria dernegi ile yakin ili^kiler geli^tirmi^tir. Bu nedenle pek fogunun Filiki Eteria'nin uyesi oldugu Dekabristler, Osmanli Devleti'ne kar^i ba^latilan Yunan isyanina destek olurken, diger taraftan bu hareketten etkilenmij ve ulkelerindeki degi^im ve donujumun hazirlayicisi ve uygulayicisi olmak istemi^lerdir. Bu baglamda ilk olarak 1816 senesinde St. Petersburg'da Kurtuluj Birligi ardindan 1818 senesinde de Refah Birligi adli ba^ka bir olu^um meydana gelmi^tir. Ancak bu iki olu^um, Dekabrist akimin benimsedigi hedeflere uygun degildir. Bu nedenle 1821 senesinde buyuk fogunlugunu subaylarin olu^turdugu ve birbirleriyle siki temas halinde olan iki orgut meydana getirmi^tir. Bu nedenle Refah Birligi'nin yerini St. Petersrburg'da kurulan Kuzey Dernegi ve Tulfin'de kurulan Guney Dernegi isimli orgutler almi^tir. Bunlardan Kuzey Derneginin gorujlerini Nikita Muravyev, Guney Derneginin ise Albay Pavel Pestel temsil etmektedir. Dekabristlerin Rusya'nin gelecegi ile ilgili tarti^malari devam ederken Kasim 1825 tarihinde £ar I. Aleksandr'in olumu, Dekabristler ifin uygun bir ortam yaratmi^tir ve subaylar isyan etmi^tir. Ancak subaylarin hazirladigi birliklerin fok kisa surede dagilmasi ile Dekabrist isyan daha ilk a^amasinda bajarisizliga ugrami^tir. Bu olay, Rus tarihinde ilk kez toplumsal degi^me programina sahip sefkinler grubunun Rus otokrasisine kar^i silahli bajkaldirisidir. Fakat oncelikli amaci serfligi kaldirarak ulkedeki otokrasiyi, anayasal monar^iye fevirmek olan Rus anayasaciligi buyuk bir yenilgi almi^tir..
Anahtar kelimeler: Rusya tarihi, £arlik Rusyasi, Dekabristler, Dekabrist isyani, Yunan isyani, Filiki Eteria.
^ ^ ^
GREEK INDEPENDENCE MOVEMENT AND RUSSiAN DECEMBRiSTS
Abstract
The Greek independence movement, which started in 1821 to be separated from the Ottoman State, did not only change the political map of Europe, but also was considered as a model for various liberal movements during the same period. One example of this is the Decembrist
a Arj. Gor. Dr., Ankara Yildirim Beyazit Universitesi, insan ve Toplum Bilimleri Fakultesi Tarih Bolumu, arzu_ [email protected]
movement in Tsarist Russia. The Decembrist movement or, in other words, The Decembrists, was named after a revolt which started in December 1825, is the first organization against the Tsarist regime in Russia. This structure was formed against the strict absolutist policies of the autocratic regime in Russia. Leaders of this movement have closely monitored the Greek rebellion and established close relations with the Philiki Eteria association, which was the planner of independence movement. For this reason, The Decembrists, many of whom were members of Philiki Eteria, supported the Greek rebellion against the Ottoman State. On the other hand, they were influenced by this movement and wanted to plan and implement the change and transformation in their country. In this context, The Union of Salvation was established in 1816 at St. Petersburg, followed by the The Union of Welfare in 1818. However, these two organizations were not suitable with the goals set by Decembrists. Therefore, in 1821, two organizations, mostly composed of officers and in close contact with each other, have leagued together. Therefore, the Welfare Union was replaced by St. Petersburg. Therefore, the Welfare Union was replaced by Northern Society established in St. Petersburg and Southern Society established in Tul'chyn. The ideas of Northern Society were represented by Nikita Muravyev and The Southern Society by Colonel Pavel Pestel. As the arguments of Decembrists regarding the future of Russia continued, the death of Tsar Alexander I in November 1825 caused a favorable environment for them as they were planning to overthrow the Tsarist regime. Thus, officers who wanted to take advantage of the turmoil have started a revolt. However, the troops organized by the officers dismantled and the Decembrist revolt failed during its initial phase. This is the armed revolt by the elite group with a program of social change against the Russian autocracy for the first time in the history of Russia.
Keywords: History of Russia, Tsarist Russia, Decembrists, Decembrist Revolt, Greek Rebellion, Philiki Eteria.
^ ^ ^
ГРЕЧЕСКОЕ ДВИЖЕНИЕ ЗА НЕЗАВИСИМОСТЬ И РУССКИЕ ДЕКАБРИСТЫ
Аннотация
Движение за независимость Греции, начавшееся в 1821 году с момента отделения ее от Османского государства, не только изменило политическую карту Европы, но и стало образцом для различных либеральных движений того же периода. Одним из примеров этого является движение декабристов в царской России. Движение декабристов или ^ просто декабристы, названные так в честь восстания, произошедшего в декабре 1825 § года, является первой организацией выступившей в истории России против царского ^ г режима. Эта структура была сформирована для борьбы против жесткой и вз абсолютистской политики автократического режима в России. Лидеры этого движения 02 ю ^ внимательно следили за восстанием в Греции и установили тесные отношения с |2|
ассоциацией «Филики Этерия", которая была инициатором движения за независимость. По этой причине декабристы, многие из которых были членами Филики Этерия, поддержали восстание Греции против Османского государства. С другой стороны, они находились под влиянием этого движения и хотели спланировать и осуществить изменения и преобразования в своей стране. В этом контексте в 1816 году в Санкт-Петербурге был основан Союз спасения, а в 1818 году - Союз
благоденствия. Однако эти две организации не соответствовали целям, поставленным декабристами. Поэтому в 1821 году две организации, в основном состоящие из офицеров и находящиеся в тесном контакте друг с другом, объединились. Поэтому на смену Союзу благоденствия пришли Северное общество, основанное в Санкт-Петербурге, и Южное общество, созданное в Тульчине. Идеи Северного общества представлял Никита Муравьев, а Южное общество - полковник Павел Пестель. Несмотря на то, что в планах будущего переустройства России декабристы не пришли к единому мнению и дискуссии продолжались, смерть царя Александра I в ноябре 1825 года создала для них благоприятный повод, поскольку они планировали свергнуть царский режим. Таким образом, офицеры, которые хотели воспользоваться невнятностью перехода наследования власти, подняли восстание. Однако отряды, организованные офицерами, были разобщены, и восстание декабристов провалилось на начальном этапе. Это вооруженное восстание элитной группы с программой социальных преобразований против российского самодержавия было первым в истории России.
Ключевые слова: История России, царская Россия, декабристы, восстание декабристов, Греческое восстание, Филики Этерия.
Ж Ж Ж
Giri?
18. yüzyilin ikinci yarisi Avrupa'nin eski rejimleri ve ekonomik sistemleri ifin bir bunalim fagi olmu^tur. Son on yillari ise sonu isyanla sonuflanan falkantilarla doludur. Demografik geni^leme, artan kentle^me ve ticari faaliyetler, kirsal toplumda köylünün statüsündeki dönü^ümler ve Aydinlanma hareketi gibi fikri geli^meler1 dünya sistemine hakim olan toplumsal ve siyasi düzendeki büyük degi^imlerin hazirlayicisi olmu^tur.2 ^üphesiz Fransiz Devrimi, bu degi^im ve dönü^ümün en önemli itici unsuru olarak siyasi iktidarin kullanimina farkli imkanlar getirmi^tir. Ba§ka bir deyi^le bir devletin vatanda^lari kendi toplumunun siyasi düzenini artik tasvip etmiyorsa onu daha tatmin edici diger düzenlemelerle degi^tirme hak ve kudretine sahip olacaktir. Bu, Insan ve Vatanda§ Haklari Beyannamesinin ihtiva ettigi üzere: "Hakimiyet millete aittir ve hifbir fert ya da te^ekkül bu kaynaktan fikmayan yetkiyi kullanamaz §eklindedir. Fransiz Devrimi ile de halk eliyle mevcut düzenin degi^tirebilecegi görülmü^tür.3 Öyle ki Fransiz Devrimi sonrasinda Napoleon'un yapmi§ oldugu sava^lar, sadece toprak kazanimi amacinda olmayip ele gefirilen ülkelerdeki siyasi ve toplumsal yapiyi degi^tirme hedefinde olmu^tur. £ünkü devrimin ürettigi e^itlik, özgürlük, karde^lik gibi liberal kavramlarin yayilmasinin yani sira ideolojinin temel hedeflerinden biri de halkin siyasete katilimini saglamaktir.4 Dolayisiyla Fransa'da görülen bu ba^kaldiri hareketi siyasi özgürle^meye dogru evrilen yolda önemli bir adim olmu§ ve fok uluslu monar^iler ifin
1 18. yüzyil Aydinlanma felsefesinin amacini olujturan özgürlük, ilerleme, insanin degeri gibi kavramlar, bu felsefenin dayandigi temel ilkeler ve bu görüjün savunuculari hakkinda ayrintili bilgi ifin bk. Mithat Atabay, Aydinlanma Qagi ve Avrupa, (Ankara: Nobel Yayin), 13-30.
2 Eric Hobsbawm, Devrim Qagi 1789-1848, fev. Bahadir Sina §ener, (Ankara: Dost Kitabevi, 2003), 64.
3 Elie Kedouri, Avrupa'da Milliyetfilik, fev. M. Halük Demirtaj, (Ankara: MEB Yayinlari, 1971), 4-5.
4 Craig Calhoun, Milliyetfilik, fev. Bilgen Sütfüoglu, (Istanbul: Istanbul Üniversitesi Yayinlari, 2007), 19.
sürekli kendilerini korumak zorunda hissettikleri siyasi bakimdan bir tehdit unsuru olarak algilanmiçtir.5 Nitekim Avrupa kitasinin geneline bakildiginda Ingiltere hariç pek çok yerde mutlak monarçiler egemendir. Monarçinin olmadigi yerler ise ya anarçiye yuvarlanmiç ya da Polonya örneginde oldugu gibi komçulari tarafindan yutulmuçtur. Ancak feodal bir dünyaya ait olan bu sistem, elindeki bütün kaynaklari otoritesini arttirarak kendini korumak için kullanma egilimindedir.6 Dolayisiyla degiçmekte olan siyasi ve toplumsal düzen, siyasi reformlarin ve bagimsizligin önünde büyük bir engel olarak görülen monarçilerin çôzûlmesine giden yolu açmiçtir. Bu baglamda Polonya'nin Rus zulmünden7, Yunanlarin ise Türk egemenliginden kurtarilmasi ya da Italyanlarin, yarimadada birbirinden ayri pek çok bölgeyi birleçtirerek yeni bir ulus yaratma çabalarina verilen destek bunun en büyük göstergesidir.8
18. yüzyilda entelektüel ve siyasi bir hareket olarak dogan ve Avrupa'da meydana gelen bu fikri akimlardan etkilenen Yunan milliyetçiligi temel hedef olarak genel bir ayaklanma ile Osmanli siyasi sisteminden ayrilarak bagimsiz ulusal devletini kurmayi hedeflemiçtir. Bu amaç için 1821'de baçlatilan isyanin üzerinden bu sene itibariyle tam olarak iki yüzyil geçmiçtir. Buna ragmen Yunan isyani, bagimsizlik hareketine katki saglayan dinamikler, Büyük G^ler ya da bu süreç ile ilgili konular modern Yunan tarih yaziminda popülerligini hala korumaktadir. Bu baglamda Yunan isyaninda Rusya'nin önemi ve de o dönemde adlari daha sonra Dekabristler (Aralikçilar) olarak adlandirilan Rus liberaller ile iliçkileri siklikla zikredilmektedir. Nitekim Rusya, gerek o dönemde Osmanli ülkesinden çeçitli nedenlerle kaçmak zorunda kalan Yunanlarin sigindiklari bir ülke olmasinin yani sira ticari nedenlerden dolayi da hatiri sayilir bir Yunan nüfusa ev sahipligi yapmiçtir. Bu nedenle Yunan bagimsizlik hareketi için Rusya'nin son derece önemli bir konumu bulunmaktadir.
Adini 1825 yilinin Aralik ayinda çikan ve sonu kötü biten ayaklanmadan alan Dekabrist akim üyeleri arasinda çara karçi silahli bir ayaklanma dü^üncesi yaygin bir dü^ünce olmuçtur. Nitekim bu kimseler, Ispanya ve Napoli'de 1820'de yaçanan askeri ayaklanmalardan, 1821'de Piyemonte Kralligi'ndaki devrimden ve 1821'deki Yunan isyanindan büyük cesaret almiçtir.9
Yunan tarih yaziminda Dekabristlerin Yunan hareketine yardim etmeleri ve Filiki Eteria üyeleri ile yakin iliçkileri nedeniyle iki hareketin birbiriyle etkileçimi üzerinde
о
-
§ 5 William McNeill, Avrupa Tarihinin Olupumu, çev. Yusuf Kaplan, (Istanbul: Külliyat Yayinlari, 2008), 172-173.
и 6 Hobsbawm, Devrim Çagi, 31-32.
< ™ 7 Polonyalilar için 1789 ile 1863 yillari arasinda geçen bir asir, dramatik olaylar ve sert degiçimlerle geçmiçtir. 18.
д г^ Ш yüzyilda geri kalmiç olan, düzensizlik ve anarçi içinde yaçayan bu ülkede kisa süreligine Napoléon destegiyle Rusya'ya
oi in © karçi Varçova Dukaligi kurulmuçtur. Ayrica Napoléon'un I. Alekander ile mücadelelerinde de Polonyalilar,
|4| Napoléon'un yaninda yer almiçtir. Ancak Rus ordularinin yaptiklari korkunç içler ve zulümler sonrasinda görülen
kariçikliklar nedeniyle Avrupa halklari Polonyalilara sempati duymaya baçlamiçtir. Bunun yani sira Almanya ve Fransa'dan pek çok çair de kalemiyle Polonyalilari desteklemiçtir. Fakat Napoléon savaçlari sonrasinda Rusya, Polonya'nin büyük bir kismini ve Varçova'yi topraklarina katmiçtir. Ayrinti için bk. Hans Kohn, Panslavizm ve Rus Milliyetçiligi, çev. Agâh Oktay Güner, (Istanbul: Ilgi Kültür ve Sanat Yayinlari, 2007), 55-57; Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Baflangiçtan 1917'ye Kadar, (Ankara: TTK Yayinlari, 1987), 309-310.
8 Murray Bookchin, DevrimciHalkHareketleri Tarihi FransizDevriminden Ikinci Enternasyonele, çev. Deniz Keskin, 2 (Ankara: Dipnot Yayinlari, 2017), 44.
9 Andrezej Walicki, Rus Dü^ünce Tarihi Aydinlanmadan Marksizm'e, çev. Alaeddin Çenel, (Istanbul: tletiçim Yayinlari, 2009), 111.
durulmaktadir. Bu konu ile ilgili fali^malar hem Filiki Eteria örgütü hem de onun üyeleri ile ilgili fogunlugu mektup ya da hatirat benzeri materyaller ile olu§turulmu§ ara^tirmalara ya da kimi Rusfadan Yunancaya tercüme eserler üzerine in§a edilmi^tir. Dolayisiyla fali^manin konusu, bu sözü edilen Rus liberaller olacaktir. Bu nedenle ilk olarak Yunan bagimsizlik hareketinin nitelikleri üzerinde durulacak ardindan 19. yüzyilda Rusya'nin siyasi ve sosyal durumu genel hatlariyla ele alinacaktir. Sonrasinda ise Dekabrist hareketin arka plani, Yunan hareketi ile ili^kileri ve ba^arisizlikla sonuflanan giri^imleri incelenecektir. £ali§ma Yunanca literatüre bagli kalinarak incelenmi^tir.
1) Yunan Bagimsizlik Hareketinin Özellikleri
Osmanli Devleti, on yedinci yüzyilda topraklari Avrupa, Asya ve Afrika'ya yayilmi§ büyük bir devlettir. Nüfusu dil, din ve sosyal yapi bakimindan heterojen bir yapiya sahip olan devletin, sakinlerinden istedigi tek §ey Osmanli sultanina ya da ba§ka deyi^le hanedana sadakattir. Devlet görevlisi olmayanlar ifin bu baglilik isyan fikartmamak ve nakdi, ayni veya hizmet olarak vergi ödemekten ibarettir. Dolayisiyla devleti bir arada tutan §ey dini, etnik ya da ba§ka kimliklerden öte Osmanli sultanin §ahsidir.10 Ancak yüzlerce yil yönetimi altinda bulundurdugu farkli uluslarla bir arada ya^ama becerisi göstermi§ olan devlet mekanizmasinda, 19. yüzyila gelindiginde merkezden kopma egilimleri görülmü§ ve Osmanli Devleti'nin yüzlerce yil sosyal ve ekonomik hayatinda büyük bir zenginlik ve insan kaynagi olarak gördügü Hristiyan topluluklar ulusfu ayaklanmalar ba^latarak Osmanli yönetim aygitindan ayrilmaya fali^mi^tir.11
Bu baglamda 1804'ten itibaren görülen Sirp isyanlari, Osmanli egemenliginden kurtulmak ifin ba^latilan bagimsizlik sava^larinin ilk örnegi olarak kar^imiza fikmaktadir.12 Ancak Sirp hareketi her ne kadar ulusfu bir politik bilinflenmenin göstergesi olsa da Yunan milli uyani^inin13 bundan fok daha eskilere dayanan gefmi^i bulunmaktadir. 18. yüzyilda seküler temeller üzerine in§a edilen bu politik bilinf Aydinlanma hareketinin ideolojik, Fransiz Devrimi'nin de siyasi ikliminden etkilenmi^tir.14 Bu baglamda siyasi ve toplumsal degi^ime bagli olarak bireylerin ayni oldugu önermesinin, milletlerin de birbirinin ayni oldugu önermesine evrilmesiyle insan haklari e^itliginin, ulus haklari e^itligini kapsadigi varsayilmi^tir. Böylelikle milletlerin bagimsiz kalmasi da en az insanlarin kurtulu^u kadar hayati ve heyecan verici bir hedef haline gelmi^tir.15 Bu geli^meler Yunan entelektüellerinin zihinsel dönü^ümlerinin alt
|5|
o
10 Colin Imber, Osmanli Imparatorlugu 1300-1650, fev. §iar Yalfin, (Istanbul: Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayinlari, ^ 2006), 2-5. g
11 Erik Jan Zürcher, Modernle^en Türkiye Tarihi, fev. Yasemin Saner, (Istanbul: Iletijim Yayinlari, 2013), 50-51. u
12 Selim Aslantaj, Osmanli'da Sirp Isyanlari 19. Yüzyilin $afaginda Balkanlar, (Istanbul: Kitap Yayinevi, 2007), 9. ^ S ^
13 Milas'a göre Yunan olmanin bilinci fok eski olmakla birlikte fagdaj anlamdaki ulusfu ideoloji göreli olarak daha ^ m yenidir. Ulusfulugu savunan Yunanlar, erken bir tarihte görülmüjtür. Örnegin Mora Mistras'da yajamij olan Georgios Gemistos 1453 ten önce Eski Yunan a dayanan ve ondan süregelen bir Yunanliligin savunuculugunu yapmijtir. Ancak kitlesel bir akim olarak Yunan ulusfulugu daha yenidir. On altinci yüzyilda Nikolaos Sophanos'un £agdaj Yunancayi temel dil olarak savunmasi afikfa ulusfu yönde bir gelijmedir. Ayrinti ifin bk. Herkül Milas, Gefmi^ten Bugüne Yunanlilar Dil, Din ve Kimlikler, (Istanbul: Iletijim Yayinlari, 2003), 41-42.
14 Ioannis Grigoriadis, Kutsal Sentez, Yunan ve Türk Milliyetfiligine Dini Aplamak, fev. Idil £etin, (Istanbul: Kof Üniversitesi Yayinlari, 2014), 35-36; Avrupa'nin entelektüel akimlarindan etkilenen Yunan milliyetfiligi 18. yüzyilin sonu on dokuzuncu yüzyilin bajinda Avrupa'da Yunan hayranliginin (Philhelenism) dogmasina neden olmujtur. Bu konuda ayrintili bilgi ifin bk. Alexis Dimaras, "The Other British Philhellenes" Greek Struggle For Greek Independence, Ed. Richard Clogg, (London and Basingstoke: Palgrave Macmillan Press, 1973), 200-223.
15 Edward Hallet Carr, 1917 Öncesi veSonrasi, fev. Begüm Adalet, (Istanbul: Birikim Yayinlari 2007), 40.
yapisini hazirlami^tir. Bunun di^inda politik ve milli bilinflenmede ilk akla gelenler egitim alaninda fali^arak Bati kaynakli bilgilerin ve Yunan dilinin yayilmasi ifin fali§mi§ olanlardir. Öyle ki okulla^manin artmasi, dini kitaplar di^inda Yunanca basilan kitaplarin ve gazetelerin sayisindaki arti^la birlikte Avrupa'da basilan pek fok eser Yunancaya fevrilmi^tir.16 Kitap basimi, okullarin fogalmasi gibi egitim ve kültür faaliyetleri genel olarak sanayi ve ticaretin yogun oldugu kentlerde görülmü^tür.17
Bu dönemde Odessa'dan Italya'ya kadar tüm Akdeniz dünyasinda ticaret yapan bir Yunan diyasporasi olu§mu§tur. Bu tacirlerin hatiri sayilir bir sermaye birikimine sahip olmasinda 1774 tarihli Küfük Kaynarca Antla^masi'nin büyük payi bulunmaktadir. £ünkü bu antla^mayla Rus gemilerine Osmanli sularinda serbest dola^im hakki taninmasiyla Yunan ticareti ve ta^imaciligi hizla artmi§ böylelikle Yunan isyanina hizmet edecek bir ticaret filosunun da fekirdegi olu§mu§tur.18 Bu sürefte egitim faaliyetleri de büyük bir ivme kazanmi§ ve pek fok yeni okul afilmi^tir. Aslinda bu yeni okullari afanlar, bu okullarda fali^an ögretmenlerin maa^larini ödeyenler ve pek fok Yunan gencinin Bati Avrupa'da egitim görmesini finanse edenler hep bu zengin kesimdir. Dolayisiyla bu durum politik ve milli bilinflenmede önemli faktörler olarak öne fikmaktadir.19 Ayrica bunun di^inda Yunanlarin Osmanli egemenligi altindaki diger uluslara nazaran Osmanli yönetiminde ve yerel yönetimlerde bazi kilit noktalarda bulunmalarinin da bu sürefte büyük payi bulunmaktadir. Zira Istanbul'un fethi sonrasi tamamen yok olmayan Bizans aristokrasi ve üst düzey yöneticileri 18. yüzyilda fok güflü bir konuma yükselmi^tir. Fenerliler olarak adlandirilan bu ki^iler, ticaretteki ba^arilari ile büyük kazanflar saglarken, Avrupa'da egitim görmeleri, Avrupa dillerini fok iyi ögrenmelerine ve bu nedenle Türk yöneticilerin Bati dünyasi ile olan ili^kilerinde önemli görevlere getirilmelerine neden olmu^tur.20 Bu ki^iler, Ba§ Tercümanlik (Dragomanlik], Donanma Tercümanligi gibi üst düzey görevlerin yani sira 18. yüzyilin ba^indan itibaren Eflak ve Bogdan'daki eyaletlerde yöneticilik yapmi^tir. Ayrica Istanbul Ortodoks patrikhanesinde önemli görevlere genellikle Fenerliler getirilmi^tir.21
Osmanli Devleti'ne kar§i bir Yunan hareketinin olu^masinda Ruslarla yapilan uzun süreli sava^larin da büyük payi bulunmaktadir. £ünkü bu sava^lar nedeniyle Osmanli yönetim sisteminde fe^itli istikrarsizliklar ya§anmi§ bu da ülke ifinde yer yer ba^kaldiri hareketlerine zemin hazirlami^tir. Pazvantoglu Osman ya da Tepedelenli Ali Pa§a isyanlari bunun tipik örnekleridir. Dolayisiyla Osmanli merkezi otoritesini zayiflatan bu durumlar, Yunan ayaklanmasini hazirlayanlarca da yakindan takip edilmi^tir.22
Ulusfu amaflara yönelik birtakim dernek ve örgütlerin kurulmasi, 19. yüzyildaki
16 Vasilis Kremmidas, Evvro^n loTopiatov exk^vikov KpaTovq, (A9^va:KaAAiypd^o^, 2012], 18-27.
17 Herkül Milas, "1821 Ihtilali Öncesinde Siyasal Ideolojiler", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993, (Yayinlanmamij Yüksek Lisans Tezi], 39.
18 Molly Mackenzie, Türk Atinasi Unutulan Yüzyillar, 1456-1832, fev. Mehmet Harmanci, (Istanbul: Aksoy Yayincilik,1999], 41.
19 Richard Clogg, Modern Yunanistan Tarihi, fev. Dilek §endil, (Istanbul: tletijim Yayinlari, 1997], 37-40.
20 John A. Petropulos, Politics and Statecraft in the Kingdom of Greece 1833-1843, (New Jersey: Princeton University Press, 1968], 26.
21 Dauglas Dakin, H Evonoitfotf Ttfq EXkäSaq 1770-1923, met. A9avdaio^ Hav9önouAo^, (A9r|va: Mop^wxiKÖ 'I5pu|ia E9viKr|c; TpansZnS , 2005], 36-37.
22Nikos Svoronos, £agda$ Helen Tarihine Baki$, fev. Panayot Abaci, (Istanbul: Belge Yayinlari,1988], 32.
milliyetfi hareketlerin en bilinen faaliyetidir. Bu minvalde Yunanlar tarafindan gerek Osmanli topraklarinda gerekse yurtdijinda kurulmuj pek fok dernek ya da örgütün varligi dikkati fekmektedir.23 Bunlardan ilki yazilari, jiirleri ve fevirileri ile modern Yunan Devleti'nin kurulujundaki en önemli ideologlardan biri olan Regas Feraios'un (ya da Velestinli Regas) dernegi ya da diger ismiyle Filiki (0iXiKq)'dir. Ancak 1796 senesinden 1814 senesine kadar Yunanlar tarafindan kurulan bu örgütlerin en önemlisi ve en etkilisi Filiki Eteria'dir.24 14 Eylül 1814 tarihinde Rus topraklarinda bulunan Odessa jehrinde Yunan tüccarlarca kurulan Filiki Eteria, Osmanli Devleti'nde tüm hiyerarjik siniflardaki Yunanlarin topyekün ayaklanmasini amaflamijtir.25 Nitekim örgütün bajina Fenerli bir bey olan Aleksandros Ipsilantis'in26 gefmesi ile birlikte uzun bir fikri hazirlik dönemi sonunda Yunan isyani 1821'de onun liderliginde Tuna Prenslikleri'nde bajlamijtir.27
Yunanlarin ayaklanmasi, dönemindeki pek fok liberal ifin de esin kaynagi haline gelmijtir. Nitekim Filiki Eteria'dan ve örgütün yöneticileri ile yakin ijbirligi Rusya'da £arlik yönetimi karjiti bir örgütlenmenin alt yapisi olujumuna katkida bulunmujtur. Dekabristler olarak adlandirilan bu kijiler, Yunan isyanina bilfiil destek olmuj ve ortaya fikan siyasi ve fikirsel gelijmeleri yakindan takip etmijlerdir.28 2) 19. Yüzyilin Ba^inda Rusya
18. yüzyila kadar Bati Avrupa'nin gelijimine ayak uyduramamij devletler bilinfli ve uyarilmij bir gelijme sürecine girmijtir. Otokratik gelijme denen bu gelijmenin örneklerinden biri de Rus £arligi'dir. Otokrasi, 18 ve 19. yüzyil Rusya'sinda rejimi tanimlamak ifin kullanilan bir terim olmujtur. £arin, egemenligi altinda bulundurdugu genij kitleye yönetime katilma ve siyasi kontrol hakki vermeden ülkeyi yönetmesi 18 ve 19. yüzyil liberalizminin nefretini uyandirmijtir. Nitekim siyasal katilim ve fogulcu siyasal denetim mekanizmalarinin bulunmadigi bu otokratik sistem, siyasal muhalif düjüncelerin yazili, sözlü ve zaman zaman da eylemsel olarak kendini gösterebilecegi bir iklim yaratmijtir.29
Yüzyilin hemen bajinda Rus tahtina fikan £ar I. Aleksandr (1801-1825), döneminde Rusya, Fransa'nin yayilmaciligi karjisinda merkezden uzaktir fakat kendi emperyal hedeflerinden dolayi Napoleon'un Orta Avrupa'yi yeniden tanzim edijine karji kayitsiz kalamamijtir. Bu nedenle Rusya, Avrupa siyasetinde Fransa'nin karjisinda yer alan devletlerin yaninda yer almayi sefmijtir. Balkanlar'da ise ulusfu hareketleri tejvik
o
4.
__Q
Z
23 Stefanos P. Papageorgiou, Ano To rivoq eto Edvöq H 8£^£\ia>on tov exk^vikov Kparovq 1821- 1862, (A6^va: u nanaZ^an, 2005), 83-84. ° ™ ^
24 Thasos Vournas, ETaipia: a' to napavoßo opyavMTiKÖ Ttfq, ß' o öiMyßöq Tnq anö Touq ^¿vovq , (A6^va: A^of ^ m ToAi'8n , 1982), 8. & ri ©
25 I. K. Mazarakis Ainian, H@iAiK$ ETaipia, (A6^va: e6viko Iaxopuco Mouaefo, 2007), 9. |7|
26 Osmanli yönetim aygiti ifinde önemli görevler üstlenmij Fenerliler ve Aleksandros Ipsilantis hakkinda detayli bilgi ifin bk. Arzu Erman, "Fenerli Aristokrasisinde Proto-Milliyetfi Bir Örnek: Aleksandros Ipsilantis ve Filiki Eteria", Marmara Türkiyat Ara^tirmalari Dergisi, 8/1 (2021): 26-47.
27 Ayrinti ifin bk. E. D. Tappe, "The 1821 Revolution in the Rumanian Principalities", The Struggle For Greek Independence, Ed. Richard Clogg, (London and Basingstoke: Palgrave Macmillan Press, 1973), 135-155.
28 Oksana Basenko, "H 5idmAaar| tuv i5ewv tuv Prnarnv A£K£|ißpiaxa)v |i£aa anö x|v noAixiK^ napaKaxa6^Kr xou P^ya Kai x|v EAA|viK^ Enavdaxaar", Erijim Tarihi: 16. 05. 2021, http://academy.eng.auth.gr/files/01_18_pr_rg.pdf, 193-195.
29 Ilber Ortayli, Osmanli Imparatorlugunun En Uzun Yüzyili, (Istanbul: Timaj Yayinlari, 2013), 46-47.
etmesine ragmen30 Yunan meselesi ilk ortaya fiktiginda Avrupa'daki me§ru düzenin31 korunmasindan yana taraf olacaktir.32
£ar I. Aleksandr, babasindan fok farkli problemlerle ku§atilmi§ bir yönetim devralmi^tir. £ünkü ülkenin mali durumundaki istikrarsizlik ve bütfedeki büyük afik bir yana serflik33 18. yüzyilin son on yilinda zirve yapmi§ en karma^ik problemdir. Ayrica feodalizmin dü§ü§üne bagli olarak ortafag toplumlarinin süref ifinde modern toplumlara evrilmesi gibi nedenlerden dolayi bu konu Rusya ifin problem olmu^tur. Bu dönemde Avrupa'yi etkisi altina alan Meternich'in gölgesi Rusya'yi da ku§atmi§tir. Bu nedenle liberal dü^üncelerin gittikfe yayilmasi kar^isinda her türlü siyasi, sosyal ve dini aktiviteye §üpheyle yakla§ilmi§ ve Rus £arligi'ndaki her türlü dernek veya örgüt, potansiyel tehdit olarak algilanmi^tir.34
Bu durum, dünyadaki ve yakin fevredeki geli^meleri yakindan takip ederek, bu otokratik rejimi ilga etmeyi planlayan ve Dekabristler (Aralikfilar] olarak adlandirilan bir grubun ortaya fikmasina sebep olmu^tur. Öyleyse Dekabristler olarak adlandirilan bu ki^iler kimlerdir, amaflari nedir? Yunan bagimsizlik hareketi ile nasil bir ileti^im iferisinde olmu^lardir?
30 Rusya'nin Panslavizm politikasi için bk. Michael Boro Petrovich, The Emergence of Russian Panslavism 1856-1870, (New York, Colombia University Press, 1956).
31 Napoléon'un 1812 senesinde Ruslara yenilmesi sonrasi Avrupa siyasetinin yeniden belirlenmesi için Rusya, Ingiltere, Prusya ve Avusturya tarafindan Eylül 1814'te Viyana'da bir kongre toplanmiçtir. Devletler burada birbirlerini kontrol altinda tutmak için öncelikle sorunlari birlikte çôzme karari almiçlardir. Avusturya Baçbakani Metternich ve Fransa Diçiçleri Bakani olan Talleyrand'in öne çiktigi Viyana Kongresi'nin belki de en önemli karari "Meçruiyet llkesi" olmuçtur. Buna göre Napoléon savaçlarindan önceki me?ru hükümdarlar tahtlarina ve topraklarina iade edilecektir. Bu görü? diger devletler tarafindan da kabul görmü?tür. Ayrinti için bk. Fahir Armaoglu, 19. Yüzyil Siyasi Tarihi 1789-1914, (Istanbul: Tima? Yayinlari, 2013), 92-96.
32 Paul Bushkovitch, Rusya'nin Kisa Tarihi, çev. Mehmet Dogan, (Istanbul: Bogaziçi Üniversitesi Yayinevi, 2016), 156161.
33 Rus köylülerinin topraga ve çiftlik sahiplerine bagli ve tabi oluçlari ile ilgili ayrintili bilgi için bk. Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi, 228-340.
34 Anatole G. Mazour, The First Russian Revolution 1825Dekembrist Movement It's Origins, Development and Signifiance, (California: California University, 1937), 1-7, 29. ; I. Aleksandr, Isveçli bir liberal olan F. C. LA Harpe tarafindan egitim aldigi için tahta çiktigi zaman cumhuriyetçi dü?üncelere sahiptir. Yönetiminin ilk yillarinda kendisi gibi özgür fikirlere sahip genç aristokratlarla Rusya'da liberal bir sistem kurulmasi yönünde adimlar atmiçtir. Buna bagli olarak da
o devletin içleyiçine kurumsal anlamda önemli yenilikler getirmiçtir. Devlet Konseyi'nin kurulmasi bu anlamda
önemlidir. (Comite de Salut Public) Bunun yani sira onun döneminde Avrupa usulü Nazirliklar oluçturulmuçtur. Ancak Z Çar, liberal dü?üncelerden bir süre sonra sogudugu için bu komitenin toplantilarina son vermiçtir. Ilerleyen sûreçte
u Ba? Nazir Speranski'nin etkisinde kalarak 1808-1812 yillari arasinda onun hazirladigi proje dogrultusunda Rusya'da
^ im yeni bir idari sistem kurmayi amaçlamiçtir. Fakat bu proje de gerçekleçmemiçtir. Özellikle Napoléon ve I. Aleksandr'in
P 1X1 arasinin açilmasi Speranski'nin de gözden dü?mesine sebep olmu? ve bu nedenle Rusya'da devrimci Fransa'nin
oi in" © usullerini tatbik etmek istegiyle suçlanmiçtir. Bu açamadan sonra I. Aleksandr, liberal görüjlerini tamamen bir kenara
jgj birakmiçtir. Kendini mistisizm'e kaptirarak Rusya'da baskici bir rejim kurmu? ve her türlü özgür dü?ünce ile
mücadele etme yolunu seçmiçtir. 1815'ten sonra Meternich'in politikasinin etkisinde kalmasi eski ideallerinden ve islahatlarindan uzaklaçmasina sebep olmuçtur. Özellikle Çar'in inisiyatifiyle oluçturulan Kutsal Ittifak Akti, dönemin liberalleri tarafindan özünde hükümdarlarin tebaalari olan halklarin baçlatabilecekleri herhangi bir devrim hareketini engelleme potansiyeli olan bir hareket olarak degerlendirilmiçtir. Dolayisiyla I. Aleksandr'in her türlü siyasi, sosyal ve dini harekete kar?i ?üpheci tutumu ve otokratik yönetim anlayiçi bu açidan degerlendirilmelidir. Ayrinti için bk. Charles Seignobos, Rusya'nin Doguçu'ndan Çar II. Nikola'ya Rus Hükümeti, haz. Vefa Kurban, (Istanbul: Yeditepe Yayinevi, 2018), 50-51; George Vernadsky, Rusya Tarihi, çev. Dogukan Mizrak, Egemen Ç. Mizrak, (Istanbul: Selenge Yayinlari, 2019), 254-255; Geoffrey Hosking, Rusya ve Ruslar Erken Dönemden 21. Yüzyila, çev. Kezban Acar, (Istanbul: lleti?im Yayinlari, 2019), 343; Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi, 297-299.
3) Dekabristler
a. Dekabrist Hareketin Arka Plani
£arlik rejimini silahli güf kullanarak ortadan kaldirmayi amaflayan fogunlugu Rus ordusundaki ihtilalci birtakim subaylar tarihte Dekabristler, olarak adlandirilmijtir. Adini da Aralik 1825'te gerfeklejen isyandan alan bu olujumun temel hedefi, Rusya'da demokratik bir rejimin kurulmasidir.35 £ogu aristokrat ailelerden gelen, iyi egitimli, yabanci diller bilen ve 1813-1815 yillari arasinda Napoleon'a karji yapilan savajlara36 katilan Rus subaylar, bu sayede Bati hakkinda bilgi edinmijtir. Önceleri £ar I. Aleksandr'in amaflarina sempati duymuj olsalar da edindikleri izlenimler Aydinlanma ve Fransiz Devrimi geleneginden etkilenmelerine neden olmujtur.37
Dolayisiyla Rusya'nin yoksun oldugu ayricaliklarin farkina varan Rus subaylar, ülkelerinin ifinde bulundugu durumu kiyaslama imkani bulmujtur. Bilindigi üzere 19. yüzyilin ilk feyregi Alman Tugenbund, Italyan ve Ispanyol Carbonari ve Yunan Filiki Eteriasi gibi örgütlenmelerin zamanidir. Bu nedenle Rusya'da da daha sonra Dekabrist hareketi olujturacak olan Mihail Orlov, N. Turgenyev, Nikita Muravyev gibi kijiler, siyasi birtakim reformlari hedefleyen, bir olujum meydana getirmijtir.38 Ilk bajtaki amaflari Rus devlet hizmetinde olan Almanlara direnmek olan bu olujum kisa sürede programini genijleterek serfligi düzeltmek veya ilga etmek ardindan da otokrasiyi anayasal bir monarjiye fevirmeyi amaflamijtir. Bu, Rusya'da böylesine bir amafla bajlatilan ilk politik harekettir.39 Bu baglamda ilk olarak 1816'da St. Petersburg'da Kurtulup Birligi isimli gizli bir örgüt kurulmuj ardindan 1818'de Refah Birligi adli bajka bir olujum meydana gelmijtir. Ancak bu iki olujum, tam olarak Dekabrist akimin benimsedigi hedeflere sahip degildir. £ünkü Dekabristler, yönetimi güf kullanarak bertaraf etmeyi amaflamaktadir. Bu nedenle ayni yil büyük fogunlugunu subaylarin olujturdugu ve birbirleriyle siki temas halinde olan iki örgüt daha meydana gelmijtir. Bunlar, Refah Birligi'nin yerine yine St. Petersburg'da kurulan Kuzey Dernegi ile Tulfin'de kurulan Güney Dernegi isimli iki örgüttür. Bunlardan aralarinda pek fok soylu ailenin üyesinin bulundugu Kuzey Dernegi tüm ulusun fikari adina £arin despotik davranijlarina karji bu despotlugu yikma planlari yapmijtir. Bu anlamda Kuzey Dernegi'nin görüjlerini yansitan en önemli belge Rus ordusunda subay olan Nikita Muravyev'in hazirladigi on bölümden olujan anayasa taslagidir.40
Muravyev'in hazirladigi taslakta serfligin tüm bifimleri kaldirilarak Rus devletinin bütün sakinlerine vatandaj sifati verilmesi, kurulmasi öngörülen siyasi sistemde ^
ND-
u
__a ^ ^
, , , , , < o ^
35 Periklis Rodakis, 0 ÄÄE^avSpoq Y^tfÄavTtfq Kai n 0iXiK^, (A6^va: röpöioc;, 1996), 46. ^ m m
36 Fransa'da Napoleon'un 1804'te imparatorlugunu ilan ederek Avrupa'da üstünlük kurmasi üzerine Rusya, 1805'te Avusturya'nin yaninda Fransa'ya karji savajta yer almijtir. Ancak Rusya'nin Fransa ile pej peje yaptigi savajlarda | g | sürekli kaybetmesi üzerine Fransa'yi yenemeyecegini anlayan ^ar I. Aleksandr, 1807'de Napolyon ile Tilsit'te görüjmüj ve bu görüjmeler sonucunda iki hükümdar arasinda Tilsit Antlajmasi imzalanmijtir. Ancak bu ittifakin bir
süre sonra bozulmasi üzerine 1812'de Rusya ile Fransa arasinda bir savaj meydana gelmijtir. Ayrinti ifin bk. Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi, 300-301.
37 Nicholas V. Riasanovsky ve Mark D. Steinberg, Rusya Tarihi Baplangiftan Günümüze, fev. Figen Dereli, (Istanbul: Inkilap Kitapevi, 2014), 332.
38 Mazour, The First Russian Revolution, 64.
39 Hosking, Rusya ve Ruslar, 360.
40 Mazour, The First Russian Revolution, 91.
Rusya'nin, her biri kendi ba^kentine sahip on dört devletten olu^an bir federasyon olmasi, devletin sinirlari gibi konular yer almaktadir. Bu federe devletin ba^kenti etnik topluluklarin ya^adiklari topraklarla faki^mayacak bifimde St. Petersburg olacaktir. Kanun yapma gücü ulusal bir mecliste verilecektir. Buna göre Yüksek Duma ve Temsilciler Meclisi olmak üzere iki meclisten olu^an bir halk kurultayi, bu federe devletin bütün yetkilerini kullanacaktir. £ar ise sadece bu federasyonun önde gelen memuru konumuna gelecektir. Anayasanin en dikkat fekici noktasi ise vatanda^lik haklari ve özgürlükler konusundaki tutumudur. Buna göre ülkede din, toplanma ve konu^ma özgürlügü saglanarak her türlü sansür de kaldirilacaktir.41 Dolayisiyla buradaki amaf ülkedeki monar^ik yapinin ilga edilerek anayasal bir me^ruti yönetim sistemine gefilmesidir.42
Dekabristler arasinda yer alan bir ba§ka isim ise Sibirya Genel Valisinin oglu olan Pavel Pestel'dir. Cumhuriyetfi fikirlere sahip olan Pestel, yeni düzeni ba^latmak ifin gerekirse fari öldürmek gibi §iddet dolu bir hareket plani dahi yapmaya hazirdir. Gelecekteki Rus devletinin yapisi hakkinda görü^lerini afikladigi bir el kitabi yazarak ona Russkaya Pravda adini vermi^tir. Pestel, hükümetin tebaasinin refahini yükseltmek ifin var olduguna ve onlarin sadakatinin ancak bunun yapildigi takdirde talep edilecegine inanmi^tir. Ancak mevcut rejim bunu yapmadigi ifin Rusya'nin "hükümet düzeninin tamamen degi^mesi gerekmektedir. Bu yapilirken zararli her §ey yikilmali ardindan yeni bir anayasa ile birlikte yeni kanunlar ilan edilmelidir. Pestel, Rusya'yi fok uluslu bir imparatorluk olarak degil bir ulus devlet olarak tasavvur etmi^tir. Pestel'e göre Imparatorluk ifinde bulunan Gürcüler, Tatarlar, Letonyalilar hatta Almanlar dillerini ve geleneklerini terk ederek Rus olmalidir. Polonyalilar ve Yahudiler ise asimile edilmesi mümkün olmadigindan Polonyalilara bagimsizlik verilmeli, Yahudiler de sürgün edilmelidir. Pestel'in yeni ulusun ba^kenti olarak seftigi yer ise Nijni-Novgorod'dur.43
Bunun di^inda Pestel, Russkaya Pravda'sinda ülkede ya§i yirminin üzerinde olan tüm erkek vatanda^lara oy verme hakki taninmasi, yasamanin tek meclisli bir halk kurultayina verilmesi, yürütmenin ise halk kurultayi tarafindan be§ yilligina sefilen be§ üyeli devlet dumasina birakilmasi gibi öneriler ileri sürmü^tür.44 Dolayisiyla federatif bir yönetimin Rusya'yi zayiflatacagini dü^ünen Muravyev ile görü^leri farklilik göstermektedir. Ancak ilerleyen sürefte Pestel ve Muravyev bir araya gelerek ortak bir program olu^turma yoluna gitmi^lerdir.45
Kuzey Dernegine yakin olanlar arasinda, ayni zamanda Refah Birligi örgütünün bir üyesi de yazar Ivan Turgenyev'in oglu Nikolay Turgenyev yer almi^tir. Turgenyev, silahli bir ayaklanma dü^ünen devrimcilerden ba§ka bir deyi^le Dekabristlerden farkli olarak reformisttir. O da Rusya'nin vatanda^lik hak ve özgürlüklerinden ve hukuk yönetiminden yararlanan bir ülke konumuna gelmesini istemi^tir. Bunun ifin 1818'de hazirladigi "Bir Vergilendirme Kurami Üzerine Deneme" adli fali^masinda köylülerin kendilerine toprak bagi^lanmaksizin özgür birakilmalarini ancak kendilerine toprak satin alabilme hakkinin
41 Walicki, Rus Dü^ünce Tarihi, 105-116.
42 Bushkovitch, Rusya'nin Kisa Tarihi, 163.
43 Hosking, Rusya ve Ruslar, 361-363.
44 Walicki, Rus Düfünce Tarihi, 118-121.
45 Mazour, The First Russian Revolution, 122.
taninmasini önermijtir.46 Görüldügü üzere Rusya'da devrimci hareketin ideolojik temelleri inja edilip ayaklanmanin ne zaman ve nasil bajlatilacagi tartijilirken beklenmedik gelijme Dekabrist hareketi hazirliksiz bir jekilde yakalamijtir. Bu nedenle hareketin liderleri ayaklanma planlarini uygulamaya koymaya karar vermijtir.
b. Dekabrist Ayaklanma
Dekabristlerin Rusya'nin gelecegi ile ilgili tartijmalari devam ederken Kasim 1825'te £ar I. Aleksandr'in beklenmedik bir jekilde ölümü Rusya'daki otokratik rejimi yikmak ifin planlar yapan Dekabristler ifin uygun bir ortam yaratmijtir. Nitekim focugu olmayan farin yerine, tahta usullere göre büyük kardeji Varjova Genel Valisi olan Konstantin fikmalidir. Ancak Konstantin, 14 Ocak 1823'te küfük kardeji Nikola lehine tahttan feragat etmijtir ve bu durumu Nikola'nin kendisi dahi bilmemektedir.47 1814'te ordu komutani olan ve yaklajik 80 bin kijiyi idare eden Konstantin, Kuzey Dernegi ifin uygun bir kijidir.48 Fakat Konstantin'in tahttan feragat etmesi nedeniyle onun yerine Nikola'nin gefmeye hazirlandiginin duyuruldugu 14 Aralik günü, tüm bu olanlardan habersiz olan Kuzey Dernegi, Konstantin'i £ar ilan edecek kitalar olujturmujtur. Subaylar emirlerindeki adamlarini Konstantin'in serfligi ilga edecegini ve askerlik süresinde iyilejtirmeler yapacagini söyleyerek kandirmijtir. Ancak bu girijimleri kisa süreli olmujtur. Zira gefici diktatör olarak atanan Trubetskoy bir süre sonra ortadan kaybolmuj Nikola'nin isyanci birlikler ile görüjmesi ifin gönderdigi St. Petersburg valisi ise vurularak öldürülmüjtür. Tüm bunlar yajanirken Güney Birligi de isyan ifin bazi birlikleri seferber etmij ancak onlar da kisa sürede durdurulmujtur. 1825 senesi Aralik ayinda yajanan bu olay Rusya tarihinde son derece önemlidir. £ünkü Dekabristler, bu hareketleri ile farlik rejimin bir numarali düjmani haline gelmijtir.49
Dekabristlerin bu bajarisiz girijimlerinin ardindan ayaklanmayi hazirlayan subaylarin hazirladigi alaylar kisa sürede dagilmij ve bu hareket tamamen bertaraf edilmijtir. Ardindan olaylarin hazirlayicilari olan Pestel, Muravyev, Apostol Bestuzhen-Riyumin, Kahovski ve Rileyef gibi Dekabrist hareketin önde gelen kijileri asilarak cezalandirilmijtir. Bu bajkaldiri, Rus tarihindeki ilk kez toplumsal degijme programina sahip olan ve kültürlü kijilerden olujan sefkinler grubunun Rus otokrasisine karji silaha sarilijidir.50 Öncelikli amaci Rusya'daki otokrasiyi anayasal bir monarjiye dönüjtürerek serfligi düzenlemek ya da ilga etmek olan Dekabristler'in yenilmesi ile Rus anayasaciligi büyük yenilgi almijtir.
c. Dekabristler ve Yunan Bagimsizlik Hareketi
Aleksandros Ipsilantis, 1820'de Filiki Eteria'nin bajkani olduktan sonra örgütün isyan planlari üzerinde falijmaya bajlamijtir. Bununla ilgili olarak öncelikle St. Petersburg'dan ayrilarak Filiki Eteria'nin en güflü oldugu yerlerden biri olan Odessa'ya gitmijtir. Burada birkaf gün kaldiktan sonra Ekim 1820 tarihinde Ismail'e hareket
46 Walicki, Rus Düpünce Tarihi, 117.
47 W. Alison Phillips, The War of Greek Independence 1821-1833, (London: Smith Elderga Co, 1897), 240- 241.
48 Mazour, The First Russian Revolution, 154-181.
49 Hosking, Rusya ve Ruslar, 359-360. Ayaklanma ile ilgili ayrinti ifin bk. George Vernadsky, Rusya Tarihi, fev. Dogukan Mizrak, Egemen Mizrak, (Istanbul: Selenge Yayinlari, 2019), 262- 263.
50 Walicki, Rus Düpünce Tarihi, 127-128.
etmi^tir. Örgüt üyeleri ile orada yapilan toplantinin ardindan Ipsilantis'in bir sonraki duragi Dekabristlerin 50k etkin oldugu ve ayni zamanda arkada^i Orlof'un idaresindeki Ki^inev'e gitmi^tir. Ki^inev o sürefte önemli Fenerli ailelerden Kantakouzenos'larin yani sira Katakazis'lerin ya^adigi bir yerdir. Bu esnada orada Dekabristlerin önemli üyelerinden B. F. Ragiefski, K. A. Ohotnikof, Poustsin gibi ki^iler de bulunmaktadir. Ipsilantis burada isyanin nerede ba^latilacagi ile ilgili olarak görü^meler yapmi^tir. Uzun süren görü^melerin ardindan Rusya'dan da yardim alinacagi dü^üncesiyle isyanin Tuna Beyliklerinden ba^latilmasina karar verilmi^tir.51 Böylelikle Ipsilantis, Filiki Eteria'nin ba^kanligini kabul etmesinin üzerinden dokuz ay geftikten sonra 22 §ubat 1821 tarihinde Eflak'a dogru hareket etmi§, bundan iki gün sonra da tüm Filiki üyelerine hitaben bir bildiri yayinlayarak Yunan isyanini52 ba§latmi§tir.53
Yunan tarih yaziminda isyan ve Filiki Eteria örgütü ile ilgili incelemelerde Rus Dekabristler siklikla zikredilir.54 Örnegin Leonida Bolisakof'un fali^masinda 1860 senesinde yayinlanan kitaplar yoluyla Yunan ve Rus ayaklanmacilar arasindaki ili^kiye dikkat fekilmi^tir.55 Nitekim bu ili^ki Filiki Eteria ile ilgili ara^tirmalarin yani sira yukarida da deginildigi gibi örgütün bacina geferek Yunan isyanini baratan Aleksandros Ipsilantis ile ilgili biyografik fali^malarda da yer almaktadir. Zira bir dönem Bogdan beyligi yapan babasi, Ruslarla i^birligi yaptigi gerekfesiyle suflanmi§ ve bu nedenle aile 1806 senesinde Osmanli topraklarindan ayrilarak Rusya'ya ka^mi^tir.56 Rodakis'in biyografik fali^masina göre ailenin Rusya'ya gitmesinin ardindan Aleksandros Ipsilantis egitimine Rusya'da devam etmi§ ve burada bulunan bir askeri okuldan 24 Temmuz 1810 tarihinde mezun olmu^tur. ílerleyen sürefte Rus ordusuna subay olarak giren Aleksandros Ipsilantis Pavel Pestel ve Mihail Orlof ile bu esnada tani§mi§tir ve aralarinda yakin bir arkada^lik bulunmaktadir.57
Aslinda sadece Ipsilantis ailesi ifin degil o dönem fe^itli nedenlerle Osmanli topraklarindan kafmak zorunda olanlar ifin Rus topraklarinin tam anlamiyla bir siginak
51 A. Ipsilantis'in isyan öncesi faaliyetleri, Filiki üyelerinin yazijmalari hakkinda ayrintili bilgi ifin bk. Rodakis, 0 AÄE^avSpo; Y^nÄövTnqKai r 0iXiKj, 182-196.
52 Yunan isyani, modern Yunan tarihinde genel olarak dört evrede incelenmektedir. Buna göre isyanin fikmasinin ardindan 1821 ile 1823 arasi Mora, Kara Yunanistan'i ve Ege Adalarinda yajananlar hareketin ilk ajamasini olujturmaktadir. Ikinci evre 1824'te gelijen olaylardir. Nitekim 1824'te Yunan isyanina katilan gruplar arasinda if mücadeleler yajanmij ve farkli gruplar karji karjiya gelmijtir. 1825 ile 1827 yillari arasinda ise if mücadeleler sona ermij ve düzenli Misir güflerine karji yani Mehmet Ali Paja ile mücadele bajlamijtir. Burada askeri bir bajari saglanamamij olmakla birlikte Avrupali güflerden (Ingiltere, Fransa, Rusya] yardim istenerek diplomatik girijimlerde bulunulmujtur. Üfüncü safha Navarin Deniz Savaji ile farkli bir yöne evrilmijtir. Yunan isyaninin son evresi ise 1828-1831 yillari arasinda olup buradaki temel aktör Ioannis Kapodistrias'tir. Papageorgiou, Ano To rivo; Eto Edvö;, 118, 195.
53 Konstantinos K. Hatzopoulos, "O 9£a|iös Tou «rsviKoü EmTpönou Tr|; Apx^s» Tr|; OlAik^; ETaipsa; Kai 0 AAs£;&v8pos Y^r|A&vTr|s», Mvjßr AXs^avSpov Y^nÄävTq, 200 xpövia anö Tr yivvroj tov (1792-1992), (ßEooaXoviKn: ETaipsia MaKsöoviKwv Snouöwv, 1995], 77.
54 Yunan tarih yaziminda gerek Filiki Eteria gerekse de 1821 Yunan bagimsizlik hareketi ile belgeler Ioannis Philemon tarafindan yayinlanmijtir. Bu nedenle Filiki Eteria örgütü ile ilgili arajtirmalar ve Aleksandros Ipsilantis'i hayatini ile ilgili biyografik incelemeler, onun klasik eserlerine dayanmaktadir. Bk. Ioannis Philemon, loTopiKÖv nspi Tr; 0iXiKj; ETaipia;, (NaunAia: Tun.9. KovTa£|, N. AouAaKr, 1834]; Ioannis Philemon, AoKißiov loTopiKÖv nspi Tr; E^ÄrviKj; EnavaoTaoEM;, (A9|va: Tun. n. EoÜTaa, A. Ktsvä, 1859]
55 Leonida Bolisakof, NiaEmi/da yia Trv 0iXiKj ETaipia, , Met. K. 4>ouvTouKi'8r|, (A9^va: 0pi'ZovT£;,1972], 34.
56 Giannis D. Dimakis, "0 AA^avöpo; Yi|jr|AdvTr|s npiv ano T|v £iravdaTaar| Tou 1821", Mvjßr AXs^avSpov YiprXövTr, 200 xpövia anö Tr yivvroj tov (1792-1992), (8sooaXoviKr: ETaipsia MaKsöoviKwv Snouöwv, 1995], 33.
57 Rodakis, 0 ATi^avöpo; Y^>r^^vTr;, 33, 37.
haline geldigi söylenebilir. £ünkü Filiki Eteria'nin ilk üyeleri de Rusya'ya kafmak zorunda kalan kijilerdir.58 Ayrica Yunan hareketini örgütleyen Filiki Eteria'nin Rus topraklarinda yani Odessa'da kurulmuj oldugu göz önüne alindiginda bu yakin ilijkinin kurulmasi son derece dogal gözükmektedir.
Yunan isyaninin fikijini konu eden falijmalarda Dekabristlerin pek fok üyesinin ve üst düzey Rus subayinin gönüllü olarak isyanin fiktigi Tuna Prensliklerine giderek Yunanlara destek verdikleri belirtilmektedir. Bununla ilgili olarak Basenko, Pestel'in 1821 senesi Mart ayi bajinda üf kere Besarabya bölgesine yani ipsilantis'in bajkaldiri hareketine girijtigi bölgeye gittigini belirtir. Basenko'ya göre her ikisi de Rus ordusunda görevli olan ipsilantis ve Pestel'in tanijikligi nedeniyle Pestel, ilerleyen sürefte Filiki Eteria hakkinda fok detayli bilgi sahibi olmuj ve bu birikimlerinden özellikle Güney Dernegi'nin kurulmasinda yararlanmijtir. Ayrica Pestel, Osmanli Devleti'ne karji mücadelelerinde Yunanlara destek olunmasi ifin 14 Mart 1821'de £ar'a ayrica bir mektup yazmijtir.59
Bolisakof falijmasinda Mihail Orlof'un Yunan meselesi ile ilgili kimi mektuplarindan bahsetmektedir. Buna göre Orlof, Rusya ifin de benzer nitelikte bir eylem plani ifin öncelikli olarak birtakim gizli baglantilarin yaratilmasi gerektigini söyleyerek Yunanlara bu mücadelesinde yardim edilmesi gerektigini belirtir.60
Yunan isyani sürecinde Rusya'nin tutumunu inceleyen Sparo, falijmasinda Yunan hareketinin Rusya'da bajta Dekabristler olmak üzere liberal subaylar üzerinde büyük sempati uyandirdigindan bahseder. Bunda Filiki Eteria'nin özellikle Rusya'nin kuzey kesimlerinde Odessa'dan Kijinev ve Kiev'e kadar olan bölümde fok büyük etkisinin olmasinin payi büyüktür. Bu nedenle bu olujumun Rus toplumunun önde gelen kijilerini etkiledigini belirtir. Nitekim 1821'de Dekabristlerin önemli merkezlerinden biri Kijinev olmujtur. Burasi ayni zamanda M. Orlof'un idaresinde bulunan on alti tümenin de bulundugu yerdir. Dolayisiyla bu durum bu iki hareket arasindaki iletijimi artirmijtir. Sparo'ya göre yine ayni zamanlarda Kijinev'de bulunan Dekabrist I. P. Lipranti, günlüklerinde jehirde pek fok Fenerli'nin yajadigini belirterek aralarinda Ipsilantis kardejlerin de bulundugu kimselerin evini sik sik ziyaret ettigini yazmijtir. Öyle ki ona göre Orlof'un evi de Kuzey Rusya jehirlerinde yajayan Filiki üyelerinin Rusya'ya geldiklerinde konakladigi yerler arasindadir. Lipranti, günlügünde ayrica Aleksandros Ipsilantis'in isyan ifin Tuna bölgesine gitmeden önce onunla Akkerman ve Ismail'de bulujtugunu ve Ipsilantis'in Ekim 1820'de Odessa'da bulundugunu yazmijtir. Bunlar dijinda yazara göre Ekim 1821 tarihinde Dekabristlerin fikardigi bir dergi olan Vestnik Evropi'de Rigas'in "Marj"61 adli jiirinin Rusfa tercümesi de yayinlanmijtir.62
58 Olga Borisovna Sparo, H AnsÄsudipMorj rtf^ EXhaSoq Kai H Puoia (1821-1829), met. A. EapavTonoüAou, En. N. S. AA^iou, (A9r|va: r. Of^n, 1971), 37.
59 Basenko, "H 8i&nAaar| tuv iöewv twv Pmarnv AsKE^ßpiaTwv ", 195-198.
60 Bolisakof, NiaEroixda yia rqv 0iXiK^ Eraipia, 46- 47.
61 Rigas'in Türkfeye Mar? olarak fevrilebilecek Thouris isimli jiiri 1796 yilindan sonra isyana kalkijan fevrelerde ve devrimci toplantilarda hem jiir hem de mar? olarak okunmujtur. Ideolojik iferigi afisindan incelendiginde sinifsal agirlikli bir anlayijla kaleme alinmij olup temel hedef "tiranligin" yikilmasinin gerekligidir. Bunun saglanmasi ifin herkes din ya da etnik özellikleri engel olujturmadan bir araya gelip devrime kalkijmalidir. Bk. Herkül Milas, Yunan Ulusunun Dogupu, 98.
62 Sparo, H AnzÄzvdipuon rtf^ EXhaSoq Kai H P^oia, 84-86, 94.
Dekabristler ile Filiki üyelerinin temaslarinin aksine Rus yönetiminin bu harekete temkinli yaklaçtigini söylemek mümkün görünmektedir. Nitekim Ipsilantis'in Eflak'ta baçlattigi isyanda Rusya, 1816'dan itibaren Filiki Eteria'nin varligindan haberdar olmasina ragmen yardim etmekten kaçinmiçtir.63 Nitekim Yunan isyani baçladiginda Viyana Kongresi kararlari geregince meçru bir idarecinin otoritesini tehdit eden Yunan hareketine karçi ilk tepkisi Rusya'nin Bükre^ ve Yaç'taki konsoloslarini geri çagirarak, isyani tekzip etmek olmuçtur.64
Tuna Beyliklerinde baçlayan isyanda Dekabristlerin Yunanlara gerek propaganda gerekse silah yardimi yaptigi dile getirilmektedir.65 Bununla birlikte 1816-1822 yillari arasinda Rus Diçiçleri Bakanligi yapan Kapodistrias'in resmi ve çahsi mektuplarina dayali olarak yaptigimiz çaliçma da Kapodistrias'in tüm çabalarina ragmen Rusya'nin 1825'e kadar Yunan sorununa müdahil olmadigini, bunun yani sira Aleksandros Ipsilantis'in de Çar nezdindeki giriçimlerinden sonuç alamadigini göstermi^tir. Bu nedenle Rusya'nin Yunan bagimsizligini destekleme giriçiminin Çar Nikola'nin tahta geçmesiyle baçladigini söylemek mümkündür.66
Dekabristlerden alinan yardimlarin yani sira Dekabrist hareketin Yunan ideologlarindan etkilendigi ileri sürülmektedir. Nitekim bu konuda Muravyev'in anayasasi ile Regas'in anayasasi arasindaki benzerliklere dikkat çekilir. Yunan aydinlanmasinin en önemli dü^ünürü olarak kabul edilen Teselyali Helenleçmiç bir Ulah olan Regas Feraios, (ya da Velestinli Rigas],67 Fenerli voyvodalarin hizmetinde ilk siyasi deneyimini elde ettikten sonra 1790'larda Viyana'da bulunmuç ve Fransiz Devrimi'nden etkilenmiçtir. Burada baskisini hazirladigi ve bütün Balkanlar'i ayaklandirmayi amaçladigi bir Insan Haklari Bildirgesi kaleme almiçtir. Bunun yani sira Rumeli Anadolu, EgeAdalari ve Eflak- Bogdan Eyaletleri'nde Yapayan Halklarin Yeni Siyasal Olupumu önemli çaliçmalari arasindadir. Ancak Regas'in ugraçilarinin 1797'de Iyon adalarinin Fransiz egemenligine geçmesi ile ayni zamana denk geldigi için faaliyetleri, Osmanli yetkilileri tarafindan siki bir çekilde takip edilmiçtir.68
Rigas'in 1797'de hazirladigi anayasa taslagina bakacak oldugumuzda onun Osmanli Devleti içinde yer alan her ulusun eçit sayilacagi bir düzenin kurulmasini tasavvur ettigini söylemek mümkündür. Çünkü ona göre Osmanli sultani, Hiristiyanlari oldugu kadar Müslümanlari da esir etmektedir.69 Regas'in devlet idealinde federatif bir yapi bulunmaktadir. Bu yapida halklarin kültürel yakinliklari ve cografi olarak iç içe
63 Kontantinos Svolopoulou, "0 AAé^avôpoç Уфг|Лтотг|с; Kai r| £?Éy£par| axic; napaöouväßisc; HyE^ovisç Mia £TCav£KTÎ|ir|OT|" Mvrjßrj AXs^àvSpov У^цЛаутц, 200 xpovia апо тц yévvtfor тои (1792-1992), (0£aaaÀovÎKr|: Exaipsia MaKEÔoviKwv Euouôwv, 1995 (1792-1992), 70.
64 Barbara Jelavich, Balkan TarihiI, çev. Ihsan Durdu, Gûlçin Tunali, Haçim Koç, (Istanbul: Küre Yayinlari, 2009), 236.
65 Sparo, H AnzXzveépwon Ttfç EÀMSoç Kai H Рша(а, 88.
66 Arzu Erman, "Kapodistrias'a Göre Yunan Bagimsizlik Hareketi ve Rusya", A ÜDTCF Tarih Araptirmalari Dergisi 40 / 69 (2021): 266-293.
67 Regas'in biyografisi Yunan isyaninda yer alan ve ayni zamanda Filiki Eteria üyesi olan yakin arkadaçi Parraivos tarafindan yazilmiçtir. Ayrinti için bk. Hristoforos Perraivos, evvto^oç Bioypayia тои aoiôi^ov Рщуа ФЕрраюи тои вЕттаХоу (A9r|va: Тип. Io. AyysAonoûAou, 1860)
68 Richard Clogg Yunanistan'in Kisa Tarihi, çev. Dilek Çendil, (Istanbul: Bogaziçi Üniversitesi Yayinevi, 2018), 40-41. Ayrinti için bk. David Brewer, The Greek Wan of Independence The Struggle for Freedom Ottoman Oppression and Birth of the Modern Greek Nation, (New York: The Over Look Press, 2001), 16-18.
69 Milas, Yunan Ulusunun Dogupu, 67.
geçmesine dayali bir milletler toplulugu öngörülmektedir. Arzuladigi topluluk yapisinda klasik anlamdaki ulus devlet yapisi görülmemekle birlikte çok uluslu bir siyasi yapi ideali oldukça belirgindir.70
Regas'in Anayasa taslaginin giriç kisminda din farki gözetmeden "Hiristiyan ve Türk bütün insanlar epittir" ibaresi ile birlikte "Anayasa bütün Helenlere, Türklere, Ermenilere, Yahudilereyani tüm uluslara epitligi, özgürlügü ve bütün dinlerin serbestliginigaranti eder" ifadesi yer almaktadir. Dolayisiyla Regas'in amaci bütün "uluslarin dü^mani" olarak tasvir ettigi Osmanli sultanindan kurtulmaktir. Yani baçka bir deyiçle burada ezilenin hangi ulustan oldugunun önemi yoktur.71 Anayasanin insan haklari bölümünde Regas, yasalarin toplumun temeli olmasi gerektigini belirtir. Cezalar, suça uygun olmali ve kiçinin servetine saygi gösterilmelidir. Kölelik yasadiçi sayilmali, meslekler herkese açik olmalidir. Egemenlik, halka dayanmalidir. Baçka bir deyiçle halkin bir bölümü tüm ulus adina hareket etmemelidir. Tüm yurttaçlar, kanun yapma, seçme ve temsilci gönderme konusunda eçittir. Bu baglamda anayasanin 39-77. maddelerinde meclisler ve yasalarin oluçmasi ele alinir. Buna göre seçime sadece zenginler ve ileri gelenler degil, halkin tümü katilmalidir. Yasalar herkese eçit olup herkes vergisini zenginligi ile orantili biçimde verecektir. Regas'in anayasasi, "Anayasa, bütün uluslara epitligi, özgürlügü, mal güvenligini, din, basin, toplanti özgürlügünü ve insan haklarini garanti eder" sözleriyle tamamlanmaktadir.72
Aslinda sadece Yunan hareketi ile Dekabristler'in degil bu dönemdeki bütün liberal hareketlerin genel olarak birbirleriyle etkileçim içinde oldugunu söylemek mümkün görünmektedir. Zira benzer çekilde Dekabristler ile Ispanya arasinda bir irtibatin oldugunu ileri süren çaliçmalar vardir. Bununla ilgili olarak özellikle Dekabristler'in dönemin Ispanyol anayasasina etkilerini konu eden makaleler de bulunmaktadir.73 Dolayisiyla sözünü ettigimiz bu s^eçte genel olarak tüm liberal hareketler arasinda etkisi degiçen ölçeklerde bir etkileçimin varligindan bahsedilmesi mümkün görünmektedir.
Sonuç
Aydinlanma Dönemi'nin ve Fransiz Devrimi'nin ürettigi fikirler, 19. yüzyilda insanlari farkli birtakim inanç ve ideallere yöneltmi^tir. Bu durum Osmanli Devleti gibi heterojen ulus yapisina sahip devletlerde yönetilenler ile devlet arasindaki iliçkileri farkli bir boyuta taçimiçtir. Bu baglamda Bati'nin özgürlükçü fikirleriyle beslenen Yunan milliyetçiligi temel hedef olarak Osmanli siyasi sisteminden ayrilarak bagimsiz ulusal devletini kurmayi hedeflemiçtir. Bu ideallerini gerçekleçtirmelerinde Rus topraklari onlarin ideolojik, politik bilinçlenmesi ve de topyekün bir isyana hazirlanabilmeleri için son derece elveriçli bir mekân olmuçtur. Nitekim Yunan isyanini baçlatan en önemli oluçum olan Filiki Eteria'nin kurulmasi ve örgütlenmesi de Rus topraklarinda
7G Umut Özkirimli ve Spyros A. Sofos, Tarihin Cenderesinde Yunanistan ve Türkiye'de Milliyetçilik, çev. Sezin Tekin Ôzsakinç, Özlem Bülbül, (Istanbul: Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayinlari, 2G13), 19.
71 Milas, Yunan Ulusunun Doguçu, 1G2-1G9.
72 Herkül Milas, "Velestinli Rigas'in Anayasasi", Osmanli'dan Cumhuriyet'e Problemler, Araçtirmalar, Tartiçmalar, haz., Hamdi C. Tuncer, (Ankara: Tarih Vakfi Yurt Yayinlari, 1999), 116-118.
73 Konu ile ilgili ayrintili bilgi için bk. lsabel de Madariaga, "Spain and Decembrist", European Studies Review III/2 (1973): 141-156; Susanna Rabow-Edling, "The Decembrist Movement and Spanish Constitution of 1821", Historia Constitucional 13 (2G12): 143-161.
gerçekleçmiçtir.
Rusya ise bu dönemde kendini Napoléon savaçlarina ve bu savaçlarin ürettigi liberal fikirlerin karçisinda yer alan cephede konumlandirmiçtir. Ancak Rusya'nin 18131815 yillari arasinda Napoléon'a karçi yapmiç oldugu savaçlara katilan Rus subaylar, baçka ülkelerin siyasi yapilarini görerek serflikten kurtulma ya da ülkenin yönetimindeki kanunlarin yapimina katki saglama gibi o dönemde Rusya'da bulunmayan liberal fikirlerden etkilenmiçlerdir. Bu nedenle daha sonra Dekabristler olarak adlandirilacak olan Rus subaylar, Çarin otokratik yönetiminden kurtularak ülkelerinde yeni bir siyasi ve sosyal düzen inça etmek istemiçlerdir. Bu baglamda 1820'de Ispanya ve Napoli'deki askeri ayaklanmalardan, 1821'de Piyomente Kralligi'ndaki devrimden ve Yunan isyanindan büyük cesaret almiçlardir.
1821'de baçlayan Yunan isyani yaklaçik on yil süren silahli çatiçmalar neticesinde Yunanlarin bagimsiz devletlerini kurmalari ile sonuçlanmiç ve Yunanlar Osmanli Devleti'nden bagimsizligini kazanan ilk ulus olmuçtur. Dekabristler ise Rusya'da anayasal temelli meçruti monarçiye dayali yeni bir sistem kurmayi hedeflemiçtir. Ancak onlarin 1825'teki ayaklanma giriçimi baçarisizlikla sonuçlanmiçtir.
Yunan tarih yaziminda Filiki Eteria ve Yunan bagimsizlik hareketini konu eden çaliçmalarda örgüt üyelerinin sözü edilen Dekabrist subaylarla iliçkisi, Dekabristlerin Yunan hareketine propaganda ve silah yardimlari, Yunan ideologlarinin Rus liberalleri üzerindeki etkilerinden bahsedilmektedir. Bir kismi Rusçadan Yunancaya tercüme edilen çaliçmalarda var oldugu ileri sürülen bu iliçki ve etkileçim Filiki Eteria üyelerinin kiçisel materyalleriyle hazirlanan araçtirmalarda ve biyografilerde de konu edilmiçtir. Aslinda örgütün Rusya'da kurulup geliçmesi, Rusya'da yaçayan ve Yunan isyanina destek olan bazi elit Fenerli ailelerin oradaki varligi ya da kendisi de Rus ordusunda subay olan Aleksandros Ipsilantis'in Pavel Pestel ve Mihail Orlof gibi Dekabrist subaylarla arkadaçligi göz önüne alindiginda var oldugu ileri sürülen bu iliçki ve etkileçim son derece olagan görülmelidir. 19. yüzyildaki özgürlü^ü, ayrilikçi, devrimci hareketler için Fransiz Devrimi her ne kadar temel itici unsur olmuç olsa da bu durum sözü ettigimiz liberal hareketlerin birbirlerini çeçitli çekillerde etkilemesine engel degildir. Yunan ve Rus liberallerinin birbirleriyle iliçkisi de bu açidan degerlendirilmelidir.
° Katki Orani ve Çikar Çatiçmasi Beyani (Zorunlu)
D
§ Tek yazarli makaledir. Katki payi %100 yazara aittir. Çikar çatilmasi yoktur.
¡1 ÈS ф ф ф
О- 1Л ©
l16l KAYNAKÇA
Anderson, Matthew S. Dogu Sorunu 1774-1923 Uluslararasi Ilipkiler Üzerine Bir Inceleme.
çev. Idil Eser. Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2010. Armaoglu, Fahir. 19. YüzyilSiyasi Tarihi 1789-1914. Istanbul: Timaç Yayinlari, 2013. Aslantaç, Selim. Osmanli'da Sirp Isyanlari 19. Yüzyilin $afaginda Balkanlar. Istanbul: Kitap
Yayinevi, 2007.
Atabay, Mithat. Aydinlanma Qagi ve Avrupa. Ankara: Nobel Yayin, 2004.
Basenko, Oksano. "H SianAaön xwv iSewv xwv Pwöwv AeKe^ßpiaxwv цеаа ano x^v tcoAitik^ паракахаб^кп тои P^ya Kai xnv EAAnviK^ EnavaaTaan", http://academy.eng.auth.gr/files/01_18_pr_rg.pdf, Eri^im tarihi: 16.05.2021, 193201.
Bolisakof, Leonida. Nsa Eroixda yta rtfv 0iXiKq Eratpia. Мех. К. Фооттотж'бтп AG^va: Opi'Zovxeq, 1972.
Bookchin, Murray. Halk Hareketleri Tarihi Fransiz Devriminden Ikinci Enternasyonele. fev. Deniz Keskin. 2. Ankara: Dipnot Yayinlari, 2017.
Brewer, David. The GreekWar of Independence The Struggle for Freedom Ottoman Oppression and Birth of the Modern Greek Nation. New York: The Overlook Press, 2001.
Bushkovitch, Paul. Rusya'nin Kisa Tarihi. fev. Mehmet Dogan. Istanbul: Bogazifi Yayinlari, 2016.
Calhoun, Craig. Milliyetfilik. fev. Bilgen Sütfüoglu. Istanbul: Istanbul Üniversitesi Yayinlari, 2007.
Carr, Edward H. 1917 Öncesi ve Sonrasi. fev. Begüm Adalet. Istanbul: Birikim Yayinlari, 2007.
Clogg, Richard. Modern Yunanistan Tarihi. fev. Dilek §endil. Istanbul: Ileti^im Yayinlari, 1997.
Clogg, Richard. Yunanistan'in Kisa Tarihi, fev. Dilek §endil, Istanbul: Bogazifi Üniversitesi Yayinevi, 2018.
Dakin, Dauglas. H Evonofyotf EAÄaSa^ 1770-1923. Мет. AGavaöioq SavGonouAoq. AG^va: Морфшт^о 'ISpu^a EGviK^q Tpane^n? , 2005.
Dimakis, Giannis D. "0 AAe^avSpoq Y4>nAavTnq npiv ano Tnv enavaaTaan тои 1821", Mvwn AXs^avSpov УфцХомтц, 200 xpovia ano тц ysvvnotf тои (1792-1992), eEooaÄovLKq: ETaipeia MaKeSoviKwv EnouSwv, 1995, 35-46.
Dimaras, Aleksis. "The Other British Philhellenes", Greek Struggle for Greek Independence, Ed. Richard Clogg, London and Basingstoke: Palgrave Macmillian Press, 1973, 200223.
Edling, Susanna-Rabow, "The Decembrist Movement and Spanish Constitution of 1821", Historia Constitucional 13 (2012]: 143-161.
Erman, Arzu. "Fenerli Aristokrasisinde Proto Milliyetfi Bir Örnek: Aleksandros Ipsilantis ve Filiki Eteria." Marmara Türkiyat Araptirmalari Dergisi 8/1 (2021): 26-47.
Erman, Arzu. "Kapodistrias'a Göre Yunan Bagimsizlik Hareketi ve Rusya." AÜDTCF Tarih Araptirmalari Dergisi 40/69 (2021): 266-293.
Grigoriadis, Ioannis G. Kutsal Sentez Yunan ve Türk Milliyetfiligine Dini Apilamak. fev. Idil £etin. Istanbul: Kof Üniversitesi Yayinlari, 2014.
Hatzopoulos, Konstantinos K. "O Gea^oq xou «reviKou Emxpönou xnq Apxw> xnq ©iAiK^q Exaipeaq Kai 0 AXe^avSpoq Y^n^&vxnq», Mvrfw AXs^avSpou Y^tfÄävTtf, 200xpovia ano itf ysvvtforf tou (1792-1992), OEoaaXovLKq: Exaipeia MaKeSoviKwv EnouSwv, 1995, 77-86.
Hobsbawm, Eric. Devrim Qagi 1789-1848. fev. Bahadir Sina §ener. Ankara: Dost Kitabevi, 2003.
Hosking, Geoffrey. Rusya ve Ruslar Erken Dönemden 21.Yüzyila Kadar. fev. Kezban Acar. Istanbul: Ileti^im Yayinlari, 2019
Imber, Colin. Osmanli Imparatorlugu 1300-1650. fev. §iar Yalfin. Istanbul: Istanbul Bilgi Yayinlari, 2006.
Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyillar. fev. Ihsan Durdu, Gülfin Tunali, Ha§im Kof. 1. Istanbul: Küre Yayinlari, 2009.
Kedourie, Elie. Avrupa'da Milliyetfilik. fev. M. Halük Demirta§. Ankara: MEB Yayinlari, 1971.
Kohn, Hans. Panslavizm ve Rus Milliyetfiligi. fev. A. Oktay Güner. Istanbul: Ilgi Kültür ve Sanat Yayinlari, 2007.
Kremmidas, Vasilis. ZvvTo^n IoTopia tou EXktfviKov KpaTou^. AG^va: KaAAiypa^oq, 2012.
Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi Baplangiftan 1917'ye Kadar. Ankara: TTK, 1987.
Mackenzie, Molly. Türk Atinasi Unutulan Yüzyillar (1456-1832). fev. Mehmet Harmanci. Istanbul: Aksoy Yayincilik, 1999.
Madariaga, Isabel de. "Spain and Decembrist." European Studies Review III, 2 (1973]: 141156.
Mazarakis-Ainian. I. K. FilikiEtairia. Atina: Etniko Istoriko Mouseio Yayinlari, 2007.
Mazour, Anatole G. The First Russian Revolution 1825 Dekembrist Movement It's Origins, Development and Signifiance. California: California Press, 1937.
McNeill, William. Avrupa Tarihinin Olupumu. fev. Yusuf Kaplan. Istanbul: Külliyat Yayinlari, 2008.
Milas, Herkül. "1821 Ihtilali Öncesinde Siyasal Ideolojiler.", Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1993.
Milas, Herkül. "Velestinli Rigas'in Anayasasi". Haz. Hamdi Can Tuncer. Osmanli'dan Cumhuriyet'e Problemler, Araptirmalar, Tartipmalar. Ankara: Tarih Vakfi Yurt Yayinlari, 1999, 104-131.
Milas, Herkül. Gefmipten Bugüne Yunanlilar Dil, Din ve Kimlikler. Istanbul: Ileti^im Yayinlari, 2003.
Milas, Herkül. Yunan Ulusunun Dogupu. Istanbul: Ileti^im Yayinlari, 1994.
Ortayli, Ilber. Imparatorlugun En Uzun Yüzyili. Istanbul: Tima§ Yayinlari, 2013.
Özkirimli, Umut ve Spyros A. Sofos. Tarihin Cenderesinde Yunanistan ve Türkiye'de Milliyetfilik. fev. Sezin Tekin Özsakinf, Özlem Bülbül. Istanbul: Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayinlari, 2013.
Papageorgiou, Stefanos, P. Apo to Genos sto Ethnos i Themeliosi tou Ellinikou Kratous,
Atina: Papazisi Yayinlari, 2005. Perraivos, Hristoforos. Evvto^o; Bioypapia tou aoiöfaov Pqya &sppaiov tou OettcAov A9^va: Tun. Io. AyyeAonouXou, 1860.
Petrovich, Michael B. The Emergence of Russian Panslavism 1856-1870. New York:
Colombia University Press, 1956. Philemon, Ioannis. Aokl^iov IoTopiKÖv nspi Tr; EkkrviKr; EnavaoTaoEM;. A9^va: Tun. n. Eotiiaa, A. Kieva, 1859.
Philemon, Ioannis. IoTopiKÖv nEpi Tr; &iÄiKj; ETaipia;. NaunAia: Tun.9. Kovia^, N. AouX&K|, 1834.
Phillips, W. Alison. The War of Greek Independence 1821-1833. London: Smith Elderga Co Press, 1897.
Riasanovsky, Nicholas V. ve Mark D. Steinberg. Rusya Tarihi, Baplangiftan Günümüze, fev.
Figen Dereli. Istanbul: Inkilap Kitapevi, 2014. Rodakis, Periklis. 0 Aks^avSpo; Y^rkavTr; Kai r OiAiKrj. A9^va: TopSio;, 1996.
Seignobos, Charles. Rusya'nin Dogupu'ndan $ar II. Nikola'ya Rus Hükümeti. Haz. Vefa Kurban. Istanbul: Yeditepe Yayinevi, 2018.
Sparo, Olga B. H AnEÄEvdipMor Tr; EXkaSo; Kai H PMoia (1821- 1829). Met. A. EapavionouXou, En. N. £. AAe^iou, A9^va: r. Oe^r, 1971.
Svolopoulou, Kontantinos. "0 AAe^avSpo; Y^rAdvir; Kai n e^eyepar aii; napaSouvdßie; Hye^ovie; Mia enaveKTimar", Mvq^r AkE^avSpov Y^rkavTr, 200 xpövia anö Tr yivvror tov (1792-1992), 0eaaaAoviKr: Eiaipeia MaKeSoviKwv EnouSwv, 1995, 59-76.
Svoronos, Nikos. £agdap Helen Tarihine Bakip. fev. Panayot Abaci. Istanbul: Belge Yayinlari, 1988.
Tappe, E. D."The 1821 Revolution in the Rumanian Principalities", The Struggle For Greek Independence. Ed. Richard Clogg, London and Basingstoke: Palgrave Macmillian Press, 1973.
Vernadsky, George. Rusya Tarihi. fev. Dogukan Mizrak, Egemen £. Mizrak. Istanbul: Selenge Yayinlari, 2019.
Istanbul: iletijim Yayinlari, 2009. Zürcher, Erik Jan. Modernlepen Türkiye Tarihi. fev. Yasemin Saner. Istanbul: Iletijim Yayinlari, 2013.
^ ^ ^
Vournas, Thasos. QikiKr ETaipia: a' to napävo^o opyavMTiKö Tr;, ß' o SiMy/xö; Tr; ano Q
z
tou; ^svov;. A9^va: A^of ToA'Sr, 1982. u
D 1 -2-
Walicki, Andrezej. Rus Düpünce Tarihi Aydinlanmadan Marksizm'e. fev. Alaeddin §enel. o g
Ot- ixT ©
|19|
