Научная статья на тему 'ТАРИХИЙ ҲИКОЯДА БАДИИЙ МАНТИҚ ВА БАДИИЙ ҲАҚИҚАТ УСТУВОРЛИГИ'

ТАРИХИЙ ҲИКОЯДА БАДИИЙ МАНТИҚ ВА БАДИИЙ ҲАҚИҚАТ УСТУВОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
103
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарихий ҳикоя / тарихий ҳақиқат / бадиий тўқима / бадиий мантиқ / Спитамен образи. / historical story / historical truth / artistic texture / artistic logic / image of Spitamen.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — M. Akbarova

Мақолада адабий жараёнда яратилаётган тарихий ҳикоялар, уларнинг ўзига хос жиҳатлари хусусида фикр юритилади. Шарофат Ашурованинг “Апамоҳнинг армони” ҳикояси мисолида тарихий ҳақиқат ва бадиий ҳақиқатнинг мантиқий боғланиши таҳлил қилиниб, мисоллар орқали изоҳланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PRIMACY OF ARTISTIC LOGIC AND ARTISTIC TRUTH IN HISTORICAL NARRATIVE

The article discusses the historical stories created in the literary process and their specific aspects. One the example of Sharofat Ashurova`s story “Apamoh`s Dreams”, the logical connection between historical truth and artistic truth is analyzed and explained through examples.

Текст научной работы на тему «ТАРИХИЙ ҲИКОЯДА БАДИИЙ МАНТИҚ ВА БАДИИЙ ҲАҚИҚАТ УСТУВОРЛИГИ»

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАРИХИЙ ХДКОЯДА БАДИИЙ МАНТЩ ВА БАДИИЙ ^АЦЩАТ

УСТУВОРЛИГИ Акбарова Мух,айё

Андижон шахдр 37-умумтаълим мактаби укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7231879

Аннотация. Мацолада адабий жараёнда яратилаётган тарихий цикоялар, уларнинг узига хос жщатлари хусусида фикр юритилади. Шарофат Ашурованинг "Апамоцнинг армони" цикояси мисолида тарихий цацицат ва бадиий цацицатнинг мантиций богланиши тацлил цилиниб, мисоллар орцали изоцланади.

Таянч суз ва иборалар: тарихий цикоя, тарихий цацицат, бадиий туцима, бадиий мантиц, Спитамен образи.

ПРИМАТ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛОГИКИ И ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ПРАВДЫ В ИСТОРИЧЕСКОМ ПОВЕСТВОВАНИИ

Аннотация. В статье говорится мысль о литературном процессе создаваемых исторических рассказах, о их своеобрази. Например рассказа Шарофат Ашуровой "Неисполненные мечты Апамоха" анализируется взаимосвязь исторической правды и литературного вымысла, объясняются через примери.

Основные слова и словосочитания: исторический рассказ, исторический правда, художественный вымысел, художественная логика, образ Спитамена.

THE PRIMACY OF ARTISTIC LOGIC AND ARTISTIC TRUTH IN HISTORICAL NARRATIVE Abstract. The article discusses the historical stories created in the literary process and their specific aspects. One the example of Sharofat Ashurovas story "Apamoh's Dreams", the logical connection between historical truth and artistic truth is analyzed and explained through examples.

Key wоrds and phrases: historical story, historical truth, artistic texture, artistic logic, image of Spitamen.

КИРИШ

Бугун адабиётимизда чинакам ранг-барангликни кузатишга муваффак булиб турибмиз. Бу ранг-баранглик шаклга х,ам, мазмунга х,ам бирдек дахлдор десак, муболага булмайди. Истиклол даври насрида янгича фалсафий асосдаги, аввалгилардан фаркли образлар системасига эга булган бадиий асарларни куплаб учратамиз. Агар уларни бундан 25-30 йиллар илгари ёзилган асарлар билан таккосласак, юкорида биз тилга олган ранг-баранглик, содир булган узгаришлар янада якколрок кузга ташланади.

Х,икоя - насрдаги энг етакчи жанрлардан бири. Аслида-ку, х,ар бир жанрнинг узига яраша урни, мавкеи бор. Аммо ажралиб турувчи бир катор хусусиятларга, кенг имкониятларга эга булган х,икоя жанри адабий жараёнда фаоллиги, бошка жанрларга нисбатан купрок яратилиши х,ам хдкикат. Шу нуктаи назардан олиб караганда, "Х,ар бир миллий адабиётнинг узига хос кундалик нафаси, кадам олиши, мавкеи - пулси х,икояда купрок намоён булади"- деганида Хуршид Дустмухдммад хдк эди (Йил х,икоялари: ютуклар ва изланишлар. //Тил адабиёт таълими, 2011, №7).

Истиклол даври насрида яратилган х,икояларнинг аксарият кисми мазмун-мох,иятига кура янгича, янгиланган бадиий мезонлар асосида шакллантирилган,

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

кутилмаган ва айни чокда замонавий долзарб мавзуларда. Бунинг сабабларидан бири сифатида, айни пайтда, асосийси деб Гарб адабиётидан миллий адабиётимизга аста-секин кириб келиб, унга тобора сингишиб кетаётган модернизм, постмодерн адабиёти таъсири курсатилмокда. Буни инкор этмаймиз. Аммо бу фикр жорий адабий жараёнда яратилаётган хамма хикояларга хам бирдек тегишли эмас. Чунки анъанавий (реалистик) йуналишда, бизга жуда якин булган мавзуда ёзилиб, савияси анча чукур, бадиий киммати юкори булган хикоялар хам талайгина. МЕТОД ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мунаккид Умарали Норматов "Бизда "тарихий роман", "тарихий драма" истилохлари куп кулланади, бирок "тарихий кисса", хусусан, "тарихий хикоя" атамалари кам ишлатилади" (У.Норматов. "Умидбахш тамойиллар", 112-бет) деб, бунинг сабабини тарих кенг куламдаги нигох, мушохадаларни талаб этиши, ана шунинг учунми ёзувчилар тарихий мавзудаги асарларни, одатда, йирикрок жанрда ёзишни маъкул куришлари билан изохлайди.

Дархакикат, матбуотни кузатиб, унда эълон килинаётган катор тарихий хикояларни мутолаа киларкан, улар орасида эътиборга молик, тарихий мантик ва хакикатга зид келмайдиган, аксинча, бадиий мантикка мувофик бадиий хакикатни акс эттирган хикоялар куп сонли булмаса-да, борлигига амин буламиз. Ана шундай хикоялардан бири сифатида Шарофат Ашурованинг "Апамохнинг армони" хикоясини эътироф этишимиз мумкин. Муаллиф хикояда узок утмишдан, Юнон-македон давлати хукмдори Александр Македонскийнинг Урта Осиёга хужуми ва ана шу худудларни истило килган даврдан хикоя килади. Бизга маълумки, милоддан аввалги 329-328 йилларда Александр Македонский Турон заминига бостириб киради ва Марокандни осонгина забт этади. Сунгра, у Танаис (хозирги Сирдарё) буйида жойлашган калъаларни босиб олишга харкат килиб юрган кезларида, Спитамен бошчилигида кузголон кутарилади ва у 3 йил мобайнида юнон подшосига карши мардонавор курашлар олиб боради.

Спитаменнинг боскинчиларига карши кураши, курсатган жасоратлари хакида куплаб халк афсоналаридан тортиб катор бадиий асарларда хикоя килинади. В.Яннинг "фургон узра оловлар", Я.Илёсовнинг "Сугдиёна", МДориевнинг "Сугд коплони" тарихий романлари ана шундай асарлар сирасидан. Аммо "Апамохнинг армони" хикоясида, улардан фаркли уларок, Спитаменнинг улимидан кейинги вокеалар, янаям аникроги, унинг кизи Апамохнинг такдири ёритиб берилади. Фикримизча, муаллифнинг максади шунчаки халк кахрамони жигаргушасининг бир томондан аянчли, бир томондан шарафли хаёт йулини тасвирлашдангина иборат эмас. У шу вокеалар тасвири асносида бошка бир тарихий хакикатни очиб беришга харакат килади ва маълум маънода бунга эришади хам.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАСИ

^адимги юнон тарихчиларининг эсдаликларида Спитаменнинг улими сабаби деб унинг аёли томонидан килинган хиёнат курсатилган. Юкоридаги хикояда каламга олинган вокеалар асосида эса худди шу фикрлар буткул янглишлиги асосли тасдигини топади ва куз олдимизда янги бир бадиий хакикат бор буй-басти билан гавдаланади. Шу уринда таъкидлаш жоизки, ижодкор реал тарихий фактларни кай даражада мукаммал мушохада этгани ё вокеликка канчалик ижодий ёндошганини тула ишонч билан айтиш мумкин эмас. Чунки орадан утган шунча замондан сунг Спитамен хотинининг хиёнати курбони

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

булгани тарихий хакикат дейишимизга асос берувчи юнон тарихчиларидан долган битикларнинг узи кай даражада хакикат эканлигини кафолатли айта олмаймиз. Аммо, назаримизда, муаллиф бадиият чегараларини босиб утмайди, тарих мантигига зид келадиган фикр айтмайди. У реал утмиш вокелигини уз калб призмасидан утказади ва уни уз шуурида кайтадан бадиий инкишоф этади. Балки хикоя яратилишига сабаб ёзувчининг утмиш вокелигини урганиш мобайнида кунглида тугилган шубхалардир. Чунки миллатимиз уз халки, унинг эркини хар нарсадан устун куйгани, хох эркак, хох аёл булсин, юрт озодлиги учун мардонавор курашгани айни хакикат. Оз сонли жангчилари билан боскинчиларга карши аёвсиз курашган шахс - Спитаменнинг ёнида хамиша елкама-елка турган аёлнинг бундай мудхиш хатога йул куйиши мумкин эмас, деган фикр келгандир унинг хаёлига. Шунака булиши мумкин ва бунинг хеч бир ёмон ери йук. Энг мухими асардаги бадиий хакикатга, бадиий мантикка путур етмаслиги. МУ^ОКАМА

Х,икоя вокеалари билан танишиб бораркан, укувчи Апамох образида хакикий узбек аёлининг тимсолини якколрок куриб, англаб бораверади. Х,а, бу образ гурури тоглардан-да баланд, закоси килич тигидан-да уткир, сабри уммондан хам поёнсиз чин узбек аёлининг сиймоси. У ёв лашкарбошисининг чин мухаббатига хам айни шу томонлари билан сазовор булган, унинг калбида уз юртига нисбатан оловли мехр уйгота олганди. Аксинча, унинг узи ошигига кунглини очмайди, бир умр калбининг туб-тубида уз ёстикдошига нисбатан нафратини саклаб яшайди. Х,олбуки, Апамох отасининг улими хакидаги бор хакикатни - Спитаменнинг уз ганимлари томонидан катл этилгани, бу хоинликни усталик билан онасининг номига боглашганини айнан ундан билади. Факат шундагина у хам уз умр йулдошига, хам гунохсиз онасига нисбатан нохаклик килганини англаб етади, хикоянинг номланиш сабаби шу нуктада ойдинлашади. ХУЛОСА

Тарихий хикоя учун асос сифатида хизмат килган вокеа ижодкорнинг меъёрдаги хиссий ёндашуви натижасида чинакам бадиият ходисасига айланади ва уни укиган китобхон учун бир мулкка айланиб, унинг шуурида янгитдан хаёт бошлайди. Агар у оддий тарзда баён этилса, хеч кайси бир укувчида кизикиш уйгота олмайди. ^айсидир маънода, биз тахлил этган Шарофат Ашурованинг "Апамохнинг армони" хикояси анча-мунча китобхонга манзур булган ва уларнинг кунглида хаёт бошлашга улгурган.

REFERENCES

1. Ашурова Ш. Апамохнинг армони // Шарк Юлдузи. 1999, №7, -Б. 108-114.

2. Норматов У. Умидбахш тамойиллар. - Т.: Маънавият, 2000.

3. Хуршид Дустмухаммад (Йил хикоялари: ютуклар ва изланишлар. // Тил адабиёт таълими, 2011, №7).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.