Научная статья на тему 'ТАРБИЯСИ ҚИЙИН ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЖИНОИЙ ҲАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ПСИХОТЕРАПЕВТИК ХИЗМАТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ТАРБИЯСИ ҚИЙИН ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЖИНОИЙ ҲАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ПСИХОТЕРАПЕВТИК ХИЗМАТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
36
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
тарбияси қийин ўқувчилар / психологик хизмат / психотерапевтик хизмат / ҳуқуқбузарликлар профилактикаси / жиноятчиликка қарши курашиш / тажовузкорлик / низоли вазиятлар / ижтимоий хулқ-атвор / соғлом авлод / миллий қадриятлар. / students with difficult upbringing / psychological service / psychotherapeutic service / crime prevention / crime fighting / aggression / conflict situations / social behavior / healthy generation / national values.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — O. Qodirov, J. G'Oyibnazarov

Мақолада Тарбияси қийин ўқувчиларнинг жиноий ҳатти-ҳаракатларини олдини олишда психопрофилактикани шакллантириш масалалар ҳақида фикр юритилган. Шунингдек, бугунги кундаги тарбиясида, турмушида муаммолар шаклланган тарбияси қийин ўқувчилар учун психологик хизмат кўрсатишнинг ижтимоий омиллари тўғрисида мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION OF PSYCHOTHERAPEUTIC SERVICES FOR THE PREVENTION OF CRIMINAL BEHAVIOR OF STUDENTS WITH DIFFICULT EDUCATION

The article discusses the issues of forming psych prophylaxis to prevent criminal behavior of students with difficult education. Also, comments on the social factors of providing psychological services for students with difficult upbringing, who have problems in their education and life today, are described.

Текст научной работы на тему «ТАРБИЯСИ ҚИЙИН ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЖИНОИЙ ҲАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ПСИХОТЕРАПЕВТИК ХИЗМАТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАРБИЯСИ ЦИЙИН УЦУВЧИЛАРНИНГ ЖИНОИЙ ^АТТИ-^АРАКАТЛАРИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ПСИХОТЕРАПЕВТИК ХИЗМАТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Цодиров Обид Сафарович

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат университети "Психология" кафедраси мудири, Психология фанлари буйича фалсафа доктори, доцент Гойибназаров Жасур Ботирович

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат университети 70310901 - Психология (фаолиятнинг турли сохалари буйича) йуналиши магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7424161 Аннотация. Мацолада Тарбияси цийин уцувчиларнинг жиноий %атти-уаракатларини олдини олишда психопрофилактикани шакллантириш масалалар уацида фикр юритилган. Шунингдек, бугунги кундаги тарбиясида, турмушида муаммолар шаклланган тарбияси цийин уцувчилар учун психологик хизмат курсатишнинг ижтимоий омиллари тугрисида мулоуазалар баён этилган.

Калит сузлар: тарбияси цийин уцувчилар, психологик хизмат, психотерапевтик хизмат, ууцуцбузарликлар профилактикаси, жиноятчиликка царши курашиш, тажовузкорлик, низоли вазиятлар, ижтимоий хулц-атвор, соглом авлод, миллий цадриятлар.

ФОРМИРОВАНИЕ ПСИХОТЕРАПЕВТИЧЕСКОЙ СЛУЖБЫ ПО ПРОФИЛАКТИКЕ ПРЕСТУПНОГО ПОВЕДЕНИЯ СТУДЕНТОВ С ТРУДНЫМ

ОБУЧЕНИЕМ

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы формирования психопрофилактики по предупреждению преступного поведения учащихся с трудным обучением. Также описываются комментарии к социальным факторам оказания психологической помощи учащимся с трудным воспитанием, имеющим проблемы в учебе и жизни на сегодняшний день.

Ключевые слова: учащиеся с трудным воспитанием, психологическая служба, психотерапевтическая служба, профилактика правонарушений, борьба с преступностью, агрессия, конфликтные ситуации, социальное поведение, здоровое поколение, национальные ценности.

FORMATION OF PSYCHOTHERAPEUTIC SERVICES FOR THE PREVENTION OF CRIMINAL BEHAVIOR OF STUDENTS WITH DIFFICULT EDUCATION Abstract. The article discusses the issues of forming psych prophylaxis to prevent criminal behavior of students with difficult education. Also, comments on the social factors of providing psychological services for students with difficult upbringing, who have problems in their education and life today, are described.

Key words: students with difficult upbringing, psychological service, psychotherapeutic service, crime prevention, crime fighting, aggression, conflict situations, social behavior, healthy generation, national values.

Женевада Миллатлар Лигасининг Бешинчи Ассамблеясида кабул килинган "Болалар хукуки тугрисидаги Декларация"да болаларга жисмоний ва маънавий ривожланиши учун барча шароитлар яратиб берилиши", "гунох килган бола тугри йулга солиниши", "огир дамларда бола мехр куриб вояга етиши ва химоя килиниши"

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

таъкидланади. БМТнинг Таълим, Фан ва маданият масалалари буйича ташкилоти -ЮНЕСКО маълумотларига Караганда, бугунки кунда жахонда ун миллионлаб болалар таълим олишдан махрумлигича колмокда, 85 миллионга якин бола мутлако укиш ва ёзишни билмас экан. Саводсизлик, уз навбатида, усмирларнинг келажагига салбий таъсир курсатиб, уларнинг билиб-билмай жиноят кучасига кириб колишига сабаб булмокда.

Инсониятнинг хозирги тараккиёт боскичида одамларнинг хаёт кечириши, турмуш тарзи, укиши ва мехнат фаолиятида канчалик афзалликлар юзага келган булмасин, шу баробарида турли-туман муаммолар хам шаклланаётганлигини тан олиш зарур. Мазкур муаммоларнинг аксарияти инсонлар хаёти ва фаолиятига дахлдор булганлиги учун психологик муаммолар хисобланади. Шу боис, хар бир муаммони ечишда психологик билимларга таяниш, психолог мутахассислар маслахатига амал килиш яхши самара бераётганлиги инсонлар хаёти ва жамият тараккиётида куп бора кузатилган (уз тасдикини топган).

Х,озирги даврда тарбиясида, турмушида муаммолар шаклланган инсонлар учун психологик хизмат курсатишнинг бешта йуналиши амалиётда кенг жорий этилган булиб, улар куйидагилардан иборат:

1. Психологик маориф ва маърифат;

2. Психодиагностика;

3. Психопрофилактика;

4. Психокоррекция ва психик ривожлантириш;

5. Психологик маслахат.

Психологик хизмат курсатишнинг мазкур йуналишлари психотерапевтик характерга эга булиб, инсонлар хдёти, турмуш тарзи ва мехнат фаолиятига дахлдор муаммоларни ечишда мухим ахамият касб этмокда.

Инсонларнинг турмуш тарзида, оилавий муносабатларда, айникса, ёшлар хаёти ва таълим тизимида, умуман, ижтимоий ишлаб чикаришнинг барча сохаларида психологик хизмат курсатиш хамда психотерапевтик жараённи амалга ошириш куп жихатдан хар бир инсон учун хос булган индивидуал психологик хусусиятларни урганиш, миллий-маданий, миллий-психологик хамда худудий шарт-шароитларни эътиборга олиш билан узвий богликдир. Тадкикотларимиз максадига кура психологик хизмат курсатиш объектларини атрофлича урганиш натижаларига кура, психотерапевтик йуналишлар учун характерли булган муаммолар купинча куйидаги омиллар (сабаблар) таъсирида тарбияси кийин укувчиларда шаклланиши кузатилди:

-тарбияси кийин укувчиларга хос зарур сифат ва фазилатларнинг етарли даражада шаклланмаганлиги;

-хаётда тугри йуналиш ололмаганлиги; -узида шаклланаётган камчиликларни пайкамаслик; -уз имкониятларини тугри бахолай олмаслик; -узига (уз имкониятларига) ишонмаслик;

-ён атрофидагилар билан булган узаро муносабатларидан каноатланмаслик; -узаро тушунмасликнинг келиб чикиши; -безовталик даражасининг ошиши;

-бошкалар фаолиятига, нарса ва вокеалар ривожига тугри бахо бера олмаслик; -одамлар билан низолар чикишига йул куйиш;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

-одамлар билан узаро муомалага киришишда укувсизлик, узгаларнинг фаолияти, муносабати ва хатти-харакатлари таъсирида муаммоларнинг шаклланганлиги ва бошкалар.

Психотерапевтик хизмат йуналишлари бир-биридан анча фарклидай куринса-да, улар бир-бири билан узвий боглик ва уйгунлашган булиб, биринчи навбатда усмир шахсига амалий психологик ёрдам курсатиш учун куйидаги муаммоли вазифаларни хал килишга йуналтирилиши зарур:

-усмирнинг уз хаёт йулида юзага келган муаммони ва унинг сабабларини аниклаши, тахлил килиб бир карорга келиши ва уни ечишига;

-усмир узлигини англаши учун шахсга хос сифат ва фазилатларни урганиши хамда уни узидагилар билан таккослаб, психокоррекция ва психик ривожлантиришга эхтиёж сезишига;

-усмир уз атрофидаги одамлар билан муносабатини урганиб, хатоларини англаган холда тушуниб тузатишига;

-усмир уз хаёти давомида юзага келган муаммоларни ечиш йулларини кидириши ва мутахассис маслахатига амал килишига;

-муаммони ечиш учун белгиланган карорни амалда кулланилиши ва самарасини назорат килишига;

-психотерапевтик таъсир жараёнида усмир шахсининг хулк-атворида юзага келган ижобий узгаришларни мунтазам мустахкамлаб боришига.

Хуллас, тарбияси кийин укувчилар хулк-атвори ва хаётида юзага келадиган муаммоларни шаклланиш конуниятларини психологик тахлил килиш, унга нисбатан зарур тарбиявий-психологик чора-тадбирлар белгилаш ва уларни амалга ошириш, натижаларни тугри бахолаш хамда асосли карорлар кабул килиш боскичлари албатта, психотерапевтик хизмат ташкилотчисининг психологик саводхонлигига ва укитувчи, усмирнинг ота-онаси хамда жамоатчиликнинг мунтазам хамкорликда ишлашига куп жихатдан боглик булади.

Малакатимиз хаётида юз бераётган ижтимоий, иктисодий, сиёсий ва маънавий сохалардаги туб узгаришлар куп жихатдан ёшларни хар томонлама баркамол шахс булиб шаклланиши учун зарур барча шарт-шароитларни яратишга йуналган давлат сиёсатидаги устувор вазифалар сифатида каралмокда. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясида "Жисмонан соглом, рухан ва аклан ривожланган, мустакил фикрлайдиган, Ватанга содик, катъий хаётий нуктаи назарга эга ёшларни тарбиялаш", "Ёш авлоднинг ижодий ва интеллектуал салохиятини куллаб-кувватлаш ва руёбга чикариш, болалар ва ёшлар уртасида соглом турмуш тарзини шакллантириш"дек мухим вазифаларнинг белгилангани, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг асарларидаги гоялар, Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрдаги "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги УРК-406-сонли Конуни, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ4947-сон Фармони, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги "Хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора тадбирлари тугрисида"ги ПК-2833-сонли ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 7 июндаги "Психология сохасида кадрларни тайёрлаш тизимини янада такомиллаштириш ва жамиятда хукукбузарликларнинг олдини олиш чора-тадбирлари тугрисидаги"ги 472-сонли Карорларида ёшлар уртасида кенг куламли

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

маънавий-маърифий ва хукукий-тарбиявий ишларни олиб бориш зарурлиги алохида таъкидлаб утилгани фикримиз далилидир.

Бугун юртимизда барча жабхаларда туб ислохотлар амалга оширилмокда. Зеро, бундан кузланган пировард максад юртимизнинг тинчлигини ва халкимиз фаравонлигини таъминлаш, давлатимиз рахбарининг таъбири билан айтганда, халкимизни рози килишдан иборат. Мамлакатимизда ёшларнинг билими ва маънавий дунёсини бойитиш, интеллектуал салохиятини ошириш борасида диккатга сазовор ишлар амалга ошириб келинмокда.

Утган киска давр ичида мамлакатимизда таълим тизимидаги ^онун ва фармонларни амалга ошириш борасида олиб борилаётган бир катор илмий-тадкикотлар асосан вояга етмаганларнинг шахсиятидаги мавжуд камчиликларни аниклаш ва бартараф этишга йуналтирилган булса-да, бирок, уларда жиноят мотивлари шаклланишининг психодиагностикаси ва психокоррекциясига комплекс психологик таъсир курсатадиган мухим омиллар сифатида куриб чикилмаган.

Аксарият ёшлар яратилган барча зарур имкониятлардан унумли фойдаланаётганлиги кузатилди. Шу боис хам улар орасидан юртимиз довругини оламга ёяётган иктидорли ва истеъдодли ёшлар чикаётганлиги бизни фахрлантиради. Бирок, хаётда уз йулини топа олмаган, хукукий билимлари етарли булмаган ва бунинг натижасида билиб-билмай жиноят кучасига кириб колаётган ёшларни хам учратамиз.

Ушбу тадкикот натижасида шу нарса маълум булдики, ёшлар уртасида жиноятчилик ва хукукбузарликлар содир этилишининг асосий сабаби оилада носоглом тарбиявий-психологик мухит нинг шаклланишидир. Шунинг учун хар бир ота-она фарзанд тарбиясига алохида масъулият билан ёндашиши лозим. Усмирлик даврида суяги мехнатда котмаган, енгил-елпи, эмин-эркин хаётга урганган, эрка-тантик булиб усган бола безорилик ва фирибгарлик, хатто котиллик жинояти содир этиши холатлари хам учраб турибди. Фарзанднинг бу даражада тубанлашишига ким сабабчи? Биринчи навбатда, ота-онанинг узи, албатта. Президент Ш.Мирзиёев алохида таъкидлаганларидек, «уз болангни узинг асра» деган тарбиявий даъват хозирги куннинг устувор вазифасига айланди. ^олаверса, бола усиб-улгаяётган махалла фаолларининг, профилактика инспекторининг хам айби бор. Чунки оиладаги мухит бирданига бу даражага етиб келмайди.

Ёшлар уртасидаги жиноятчиликнинг олдини олишда оила, таълим муассасалари педагоглари ва психологлари, махалла фаоллари хамда профилактика инспекторларининг урни жуда мухим. Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, «махалла билан профилактика инспектори хамкорлигини кучайтирмасдан жиноятчиликка карши самарали курашиб булмайди». Агар уз вактида ёшлар тарбияси билан шугулланилса, хукукий билимлар уларнинг онгига сингдирилса, буш вактлари мазмунли утиши учун бандлиги таъминланса ва зарур шароит яратилса, уйлаймизки, ёшлар уртасидаги жинятчиликнинг кескин даражада камайишига эришилади.

Машхур Рим файласуфи Сенека «Бир жиноят иккинчисига йул очади» дейди. Ёшлар томонидан содир этилаётган жиноятларнинг сабабларини урганиш хамда бартараф этиш чораларини куриш олдимизда турган кечиктириб булмайдиган долзарб масалалардан биридир.

Шунинг учун бизнинг мамлакатимизда хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашиш борасида белгиланган вазифалар хамда жинояга

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

мойиллик хатти-харакатларининг турли шаклларини эрта аниклаш ва олдини олиш

бугунги куннинг энг долзарб вазифаларидандир.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикасининг Конституцияси. - Тошкент: Узбекистан, 2017. - 80 б.

2. Узбекистан Республикасининг "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги ^онуни, 2016 йил 14 сентябрь. Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 37-сон, 426-модда.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017. -6 (766)-сон.

4. Еозиев Э.Е., Жабборов А.М. Фаолият ва хулк-атвор мотивацияси. Т.: 2003, -124 б.

5. Каримова В.М. Ёшларда узбек оиласи тугрисидаги ижтимоий тасаввурлар. Псих. фан. док. дисс. - Т.: ТошДУ, 1994. - Б.309.

6. ^одиров О.С. "Усмирларда (11-15 ёш) жиноят мотивлари шаклланишининг психодиагностикаси ва психокоррекцияси" // Психология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун тайёрланган диссертация. Т.: 2020, - 155 б.

7. ^одиров О.С. "Умумий психология" укув кулланма Самарканд - 2022. -250 б.

8. Абдурасулова Вояга етмаганлар жиноятчилиги ва унинг олдини олиш муаммолари. // ^онун химоясида. 2001, 1- сон, 23-26- б.

9. Ismailovich A. S. PROBLEMS OF IMPROVING PSYCHOLOGY OF HEALTHY LIFESTYLE OF UZBEK FAMILY //Scientific reports of Bukhara State University. - 2020. - Т. 4. - №. 1. - С. 313-318.

10. Sharifjon To'lqin o'g A. et al. TA'LIM-TARBIYA TIZIMI VA O'QITUVCHILAR FAOLIYATIDA PSIXOLOGIK XIZMATNING AHAMIYATI //MODELS AND METHODS FOR INCREASING THE EFFICIENCY OF INNOVATIVE RESEARCH. -2022. - Т. 1. - №. 11. - С. 57-60.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.