Научная статья на тему 'ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ БИЛИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ БИЛИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
танқидий фикрлаш / компетентлик / креатив компетенция / мустақил фикрлаш / мантиқий фикрлаш

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Дилрабо Исакова

Мазкур мақола танқидий фикрлаш кўникмаларини такомиллаштириш масалаларига бағишланади. Замонавий мактаб ўқувчилари учун инсоннинг ҳаѐт-фаолиятида муваффақият калити бўлган идрок этишида зарур маълумотларни ўз вақтида олиш жуда муҳимдир. Танқидий фикрлашни ривожлантириш вазифаси ҳозирги кунда биринчи ўринга чиқмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ БИЛИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

ТАЩИДИЙ ФИКРЛАШНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРЦАЛИ УЦУВЧИЛАРНИНГ БИЛИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Дилрабо Исакова

УзДЖТУ укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола танкидий фикрлаш куникмаларини такомиллаштириш масалаларига баFишланади. Замонавий мактаб укувчилари учун инсоннинг хаёт-фаолиятида муваффакият калити булган идрок этишида зарур маълумотларни уз вактида олиш жуда мухимдир. Танкидий фикрлашни ривожлантириш вазифаси хозирги кунда биринчи уринга чикмокда.

Калит сузлар: танкидий фикрлаш, компетентлик, креатив компетенция, мустакил фикрлаш, мантикий фикрлаш

АННОТАЦИЯ

Данная статья посвящена совершенствованию навыков критического мышления. Для современных школьников очень важно своевременно получать необходимую информацию, что является залогом успеха в жизни человека. Задача развития критического мышления сейчас выходит на первый план.

Ключевые слова: критическое мышление, компетентность, творческая компетентность, самостоятельное мышление, логическое мышление.

ABSTRACT

This article is devoted to improving critical thinking skills. For modern schoolchildren, it is very important to receive the necessary information in a timely manner, which is the key to success in human life. The task of developing critical thinking is now coming to the fore.

Keywords: critical thinking, competence, creative competence, independent thinking, logical thinking

Танкидий фикрлаш одамларнинг мустакил фикрлаш ва туFри карор кабул килиш кобилиятини англатади. Х,озирги кунда укувчиларнинг танкидий фикрлаш кобилиятини ривожлантириш мухим ахамият касб этади. Укувчиларда танкидий фикрлаш кобилиятига таъсир килувчи турли омиллар мавжуд. Ушбу омиллар орасида кулланиладиган методларни алохида таъкидлаш лозим.

448

Замонавий мактаб укувчилари учун инсоннинг хаёт-фаолиятида муваффакият калити булган идрок этишида зарур маълумотларни уз вактида олиш жуда мухимдир. Танкидий фикрлашни ривожлантириш вазифаси хозирги кунда биринчи уринга чикмокда. Энди маълумотни нафакат узлаштириб олиш, балки уни танкидий бахолаб, англаш ва амалда куллаш хам зарур. Болаларни танкидий фикрлашни ривожлантиришга ургатиш уларга алохида фактлар ва накшларни ургатишдан кура кийинрокдир. Масалан, уз хулосалари ва карорларини асослаш кобилиятини ривожлантириш учун укитувчилар укувчиларни Fайриоддий топширик ва материалларга кизиктиришлари керак булади.

Агар бола кундан-кунга, хафтадан хафтага синфда пассив булиб колса, унинг когнитив кобилиятларини ривожлантириш факат мавзу мазмунини оддий такрорлаш билан чегараланади. К,оида тарикасида, укитувчи купинча дарс материалини такрорлашга каратилган стереотипик саволларни беради. Замонавий жамият барча сохаларда жадал янгиланиш билан ажралиб туради ва ёш авлодни укитиш ва тарбиялашга янги, юкори талабларни куяди. Янги максадли урFу - бу укувчи-укитувчи позициясини, уларнинг таълим жараёнида мулокотини сезиларли даражада узгартиришни талаб килади. Укувчиларнинг билим фаолиятини ташкил этишда укитувчининг ролини узгартириш мухим ахамиятга эга. Укитувчи биргаликдаги изланиш иштирокчиси сифатида мактаб укувчиларининг билим олишда мустакил ишлашига ёрдам бериши керак. Замонавий укув-методик адабиётлар укитувчига укувчиларда ахборот билан ишлаш ва уни олиш кобилиятини ривожлантиришга имкон берадиган турли хил усулларни таклиф килади. Ушбу жараённинг ишлаб чикариш кобилиятини яхшилашга имкон берадиган кенг камровли воситалар, техникалар ва усулларни топиш анча мураккаб.

Етакчи педагогик FOя — укувчиларнинг укиш ва кундалик хаёти учун зарур булган фикрлаш кобилиятларини ривожлантириш учун шарт-шароитларни яратиш (аникланган карорлар кабул килиш, ахборот билан ишлаш, тахлил килиш, карорнинг турли томонларини куриб чикиш кобилияти).

Укитувчи уз ишида таълим матнлари билан диверсификация килишга имкон берадиган стратегияларни куллай олиши, урганишни кизикарли ва мазмунли киладиган кулай, самарали усуллардан фойдаланиши жуда мухимдир. Технология хар бир укувчини мехнатга жалб килиш имконини беради ва шу оркали укиш самарадорлигини оширади. Бундан ташкари, замонавий технологиядан фойдаланганда мустакил фикрлаш шаклланади, укувчи мустакил ишлаш услуб ва усулларини урганади ва "устоз -шогирд"

449

тизимида укув жараёнини онгли равишда бошкариш имкониятига эга булади. Танкидий фикрлашни ривожлантириш технологиясидан фойдаланиш оркали укувчининг укув ва когнитив фаолиятнинг субъектига айланиши учун шароит ярата олиш мухимдир, боланинг замонавий дунёда хаёти учун зарур булган фикрлаш кобилиятларини ривожлантириш: танкидий фикрлаш кобилияти. маълумот олиш, мустакил карорлар кабул килиш ва хулосалар чикариш кабилар билан изохланади.

Янгилик элементлари хар бир шахснинг эркин ривожланиши учун шароит яратишга йуналтирилган услубий техникада мавжуд. Дарснинг хар бир боскичи узига хос услубий усуллардан фойдаланади. Уларнинг сони жуда куп. Масалан, куйидаги усуллардан фойдаланиш мумкин:

Гоялар, тушунчалар, номлар "Сават" ни кабул килиш. Бу дарснинг бошлаетич боскичида, уларнинг мавжуд тажрибаси ва билимлари янгиланаётганда, укувчиларнинг индивидуал ва гурух ишларини ташкил этиш техникаси. Бу дарсда мухокама килинаётган мавзу хакида укувчилар билган ёки уйлайдиган хамма нарсани билиб олиш имконини беради. Доскага сават белгисини чизиш мумкин, унда шартли равишда барча талабалар урганилаётган мавзу буйича биргаликда биладиган барча нарсаларни уз ичига олади. Ахборот алмашинуви куйидаги тартибда амалга оширилади:

1. ТуFридан-туFри савол укувчиларнинг муайян муаммо хакида билиши хакида суралади.

2. Биринчидан, хар бир укувчи муайян масала буйича билган хамма нарсани эслаб колади ва дафтарга ёзади (катъий индивидуал иш, давомийлиги 1 -2 минут).

3. Кейин маълумотлар жуфт ёки гурухларда алмашинади. Укувчилар маълум билимларини бир-бирлари билан алмашадилар (гурухда ишлаш). Мухокама учун вакт 3 дакикадан ошмайди. Бу мунозарани ташкил килиш керак, масалан, талабалар узларининг мавжуд FOялари каерда мос келишини ва келишмовчиликлар каерда пайдо булганлигини аниклашлари керак.

4. Сунгра айланадаги хар бир гурух илгари айтилган гапларни такрорламай, битта маълумот ёки фактни номлайди ^оялар руйхати тузилади).

5. Барча маълумотлар, агар хато булса хам, укитувчи томонидан кискача фикрлар "саватида" (шархларсиз) конспект шаклида ёзилади. Гоялар саватчасига дарс мавзуси билан боFлик фактлар, фикрлар, номлар, муаммолар, тушунчаларни "ташлаб куйиш" мумкин. Бундан ташкари, дарс давомида боланинг онгида таркалган бу фактлар ёки фикрлар, муаммолар ёки тушунчалар мантикий занжирларга боFланиши мумкин.

450

6. Янги маълумотлар урганилиши билан хатолар тузатилади.

"Кластер яратиш" техникаси

Ушбу техниканинг маъноси маълум бир муаммо буйича мавжуд билимларни тизимлаштиришга уринишдир. Бу "сават" техникаси билан боFлик, чунки "сават" таркиби купинча тизимлаштирилади.

Кластер — маълум бир тушунчанинг семантик сохаларини курсатадиган материалнинг график ташкилоти. Таржимада кластер сузи туда, юлдуз туркуми маъносини билдиради. Кластер укувчиларга мавзу юзасидан эркин ва очик фикр юритиш имконини беради. Укувчи асосий тушунчани варакнинг уртасига ёзиб куяди ва ундан турли йуналишдаги чизмаларни чизади, бу сузни бошкалар билан боFлайди, уз навбатида чизмалар тобора узоклашиб боради.

Кластердан дарснинг турли боскичларида фойдаланиш мумкин. Ташкилий кисмда — аклий фаолиятни раFбатлантириш. Тушуниш боскичида — укув материалини тузиш.

Фикрлаш боскичида — укувчиларнинг урганганларини умумлаштиришда.

Кластердан нафакат синфда индивидуал ва гурухли ишларни, балки уйга вазифалар, мустакил ишларда хам фойдаланиш мумкин.

Юкорида айтилганларнинг барчаси танкидий фикрлашни ургатиш самарадорлигини яна бир бор тасдиклайди. Фикрлашни такомиллаштиришга каратилган хар кандай тренингнинг асл максади урганилган куникмаларни амалда куллашдир. Куллаш турли вазиятларда танкидий фикрлаш кобилиятларидан фойдаланишни англатади. Идеал холда, танкидий фикрлаш кобилиятлари нафакат синфда ёки хаётда ва жамиятда куриб чикиладиган муаммоларни хал килишда, имконсиз ваъдаларини, узи далилга мухтож булган далилларни, нотуFри эхтимолликларни ва ишончсиз маълумотларни текшириш учун хам кулланилиши хозирги ахборот даврида жуда мухим ахамият касб этади. Танкидий фикрлайдиган одамлар хакикий хаётий муаммоларни яхширок хал кила олишади. Ушбу куникмалар, шунингдек, купчилигимиз учун кутилаётган танкидий фикрлаш узок йиллар давомида фойдали булади. Бу вазифалар умуман мавхум эмас. Улар жуда аник ва тегишли. Амалий кулланилишини таъминлашнинг энг яхши усули — бу турли вазиятларда урганган куникмаларингиздан онгли ва уйланган холда фойдаланишдир. Укувчиларда танкидий фикрлашни талаб киладиган мисолларни аниклаш ва улардан фойдаланиш, замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш оркали таълим жараёнида доимий куллаб бориш мумкин.

451

REFERENCES

1. З. Б. Ахрарова (2021). УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2 (NUU Conference 1), 190-194.

2. Бабашев, Ф. А. (2018). Реформы, нацеленные на дальнюю перспективу. Вопросы науки и образования, (1 (13)), 118-119.

3. Бабашев, Ф. (2022). УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМНИ ТИЗИМЛИ ИСЛОХ КИЛИШНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ. Архив научных исследований, 2(1).

4. Бабашев, Ф. А. (2023). УЗБЕКИСТОН ТАЪЛИМ ТИЗИМИГА МЕДИАТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 5(NUU Conference 2), 216-220.

5. Haydarova, H. (2020). Development of virtual pedagogical culture of parents as an urgent problem. InterConf.

6. HAMROKULOVA, S. PROBLEMS OF IMPROVING THE MECHANISMS OF ENVIRONMENTAL EDUCATION IN GENERAL SECONDARY SCHOOLS. ЭКОНОМИКА, 222-226.

27-mart, 2024

https://nuu.uz/

Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.