CC BY
5ТДУ 1:297.18
ТАЪЛИМОТИ ТАДАММУЛГАРОЙ ДАР ИСЛОМ Бойназаров Х..Э.
Институти фалсафа, сиёсатшиносй ва хущщ ба номи А.М.Бщоваддинови АИ ЦТ
Мо дар чомеае зиндагй метнем, ки мардумони он бо акидадои мyтaфoвиг ва даркдои гуногун, axлoк, табъ ва мизочдои мyxтaлиф аз дам дигар фарк доранд. Бинобар ин табий аст, ки дар бaрxyрд ва алокадои чамъиятии xеш бо дигарон шодиди бaрxyрддo ва рафтордои нoдyрycте бошем. Дар ин гуна маврид назари Иcлoм ин аст, ки дар баробари бадрафторидои дигарон бо афву гузашт муношбат намоем. Уcyлaн чи гуна метавон дар чомеае, ки рафтодои мутафовит дар он мушодида мешавад, бидуни caбр ва тадаммул гузашт ва зиндагй кард? Кадом яке аз мо айбе надорем? Кадоме аз мо дуст надорем айб ва рафтори нопжанди мо аз чониби дигарон бaxшидa шавад? Кадом яке аз мо дуст надорем, Худо уро бибaxшaд?
Агар чунин аст, nac бояд мардумро бибaxшем ва дар баробари бадрафторидои дигарон бо рух,ия ва амали чавонмардонаи гузашт бaрxyрд намоем. Худованди Карим дар Куръон мефармояд: «Бояд бибaxшед ва бадрафторидои дигаронро нодида бигиред, oë дуст намедоред Худованд шуморо бибaxшaд. Худованд бaxшaндa ва медрубон аст» [1, c.352].
Хол он ки пocyxи caвoл ба таври кулли равшан гардид ва донистем, ки аз назари Илом дар мардилаи аввал бояд дар баробари бадрафторидои дигарон бо афву гузашт, муношбат намоем. Шоиста аст дар атроф ва дошияи ин acли axnoK^ ва мавзеъдои корбурдии он нуктадоеро ëдoвaр шавем.
Тадаммулпазирй ва мудоро дар фарданги иоломй маънои комилан axлoкй дошта, одатан барои тaвcифи шеваи амалкарди инcoн ба кор меравад ва бо мафдуми мудоро ва тадаммулгароии аврупо ë xyд толерант тафовутдои acocй дорад. Тacoдyл (ошнгирй) ва мадоро ба манзалаи як фазилати axлoкй ва шеваи рафтору амал дар мачм^аи андешадои иаломй чойгоди xocaерo кacб кардааст. ^уръони Карим дар мacъaлaи тадаммулгарой ва рифку мадоро дар рафтор бо дигарон аз чумла акалиятдои динй ва нажодй таваччуд дoштaacг ва яке аз маъмуриятдои пaëмбaрoни Худоро низ дамин медонад.
Macъaлaи мудоро ва тадаммулпазирй аз мудимтарин мacъaлaдoе аст, ки имруз дар раванди такомули cиëcии давлатдо пеш меояд ва дар давлате xoдy нoxoд бо ин маоъала мувочед мешавад. Дар доли дозир давлат ва шaxcиятдoи каме ëфт мешаванд, ки xyдрo ягоара душмани тадаммулгарой ва мадоро эълон кунанд, датто мудорою тадаммулпазирй ва тадаммулнопазирй яке аз равиш ва нишонадои фарккунандаи чидатгиридои гуногуни raërâ, фикрй ва эътикодии даврони мо ба шумор меравад. Бо таваччуд ба чунин чойгоде acт, ки дар андешадои cиëcии иcлoм ин маоъала диккати мутафаккирон ва пуршшдои амику густардае дар бораи он пешнидод гардида иcтoдaacт.
Мудимтарин пуршшдо дар ин бора иборатанд аз: Oë дар фарданги иаломй тадаммулпазирй ва мудоро дар caрчaшмaдoи acили иcлoмй ва cyннaти назарию амалии пaëмбaр вучуд дoштaacт? Oë фарданги тадаммулпазирии динй бо мафдуми муошри толерант мутобикат мекунал? Рафтори мycaлмoнoн бо намояндагон ва пайравони дигар диндо чи гуна бyдaacт?
Мудоро ва тадаммулпазирй дар фарданг ва андешадои иоломй ба маънои инкори xyшyнaт, caxтгирй ва тaaccyби бечо, acли axлoкй -эътикодие acт, ки бори арзишй дошта ва манбаъдои тaъриxии иаломй низ онро таодик менамояд. Тадаммулпазирй ва рифку мудоро амали иншнй -иcлoмие аст, ки дар aрcaдoи мyxтaлифи фикрй, амалй, cиëcию ичтимой кобили барномарезй аст. Аахан ин мacъaлa бояд аз мавзеъи кудрат корбаст гардад. Бинобар ин, мудоро бештар дар робитадои мутакобили дукумат ва мардум мaxcycaн дар чанбадои дукуки ичтимой ва фардй иньшсю меëбaд. Бaрxе аз донишмандон тадаммулгароиро замоне медонанд, ки шaxc ночор ба чашм^шй бошад, яъне дангоме, ки иншн битавонад дар баробари рафтори нoxyшoянд ниcбaт ба xyдaш вокуниш нишон дидад ва ба ночор ин вазъиятро тадаммул кунад. Халифаи чадорум Алй ибни Абутолиб (а) чунин тадаммулгароиро нишонаи фарзонагию coдибxирaдй дониста мегуяд: «Хаким нест он rac ки тадаммул накунад, бо кате, ки чорае чузь тадаммул кардан бо y нест» [6, c.57].
Дар caрчaшмaдoи иcлoмй гайр аз калима ва ибораи «афв», истилоди «^афд» низ омадааст. Харчанд афв ва caфд ба як маъно ва дарду вожа дар мавриди гузашт ва чашм^шй аз такотр ва xaтoи дигарон истифода мегардад, аммо дар калимаи «caфд» илова бар мафдуми афв ва бaxшиш, маънои дигаре низ истеъмол шудааст ва он нодида гирифтан аст. Бинобар ин, мумкин аст, кагеро
mc аз иcбaги хатo ва махкумият, афв кyнем, вале cафх аз чихати маънoй вакте ба хакикат мепайвандад, ки хатo ва так^ири хатoкoррo yмyман нoдида бигирем, ба гунае, ки ryë тамoман хатое мyртакиб нашyдааcт, тo cазoвoри афв бoшад. Х,амин тавр метавoн гуфт «афв» ба маънoи пушондани хато ва такcир аст ва «^афх» ба маънoи руйгардонидан ва нодида гирифтани хатo.
Нyктаи дигаре, ки дар алoкамандй 6o афв ва тахаммулпазирй бoяд дoниcт, ин аст, ки афв танхо дар cyрате дуруст мебoшад, ки инcoн кудрати гирифтани интикoм ва чазо дoданрo дoшта бoшад, дар гайри ин cyрат, агар ба хaгири адами тавoнoй ба чазо дoдани хатокор, гунох ва такcири уро нодида бигирад, на танхо кoри арзишманде накарда аст, балки ин гуна амал cабаби oн мегардад, то ки y дyчoри кинаварзй ва бадбинй шавад. Бинoбар ин, чашмпушй аз хатохо ва такотрхои дигарoн дар замoни нaгавoнй афв ва гузашт шyмoрида намешавад.
Ба гайр аз таърифи ин лyFатхo яъне «^афх ва афв» калимахoи хамрадиф ва хаммаънo дар ^уръон хамoнанди мyдoрo, cабр, лаййин, кавлу феъли неку, чидоли ахcан, cамха, рифк, афв, казми Fайз, cафх, дахн, cахл, хафзи чанох, раьфату рахмат, машварат, некй дар барoбари бадй ва Fайра зикр гардидааст. Калима ва вoжаи «cафх» дар ^уръон ба маънoи руй баргардoндан ва гузашт кардани чавонмардона oмадааcт, ки дур аз cарзанишy айбчуй ва чазо дoдан бoшад. Дар оягхои баъд, ки аз иcтилoхи «еафх» иcтифoда шyдааcт. Хyдoванд паЙFамбаррo ба бархурди мycoлиматoмез ва хамчунин чашмпушй аз oзoрy зишткoрии Fайримycалмoнoн, ба тавре, ки гyнoхoн ва хатoхoи oнoнрo ба руяшон наëварад, даъват менамoяд. Ин мафхум дар cyрахoи хамчун: «Бакара», «Моида», «Х,ичр», «Нур», «ТаFoбyн» ва «Зухруф» ифoда ëфтааcт.
Фируз Обoдй дар аcараш «^омуа» дар бoбати мафхуми калимаи мазкур гyфтааcт: «Ин вoжа ифoдакyнандаи магнии «дoманаи кух, пахнoи шамшер, чехра ва ба маънoи тарафу руи хар чизе» баëн гардидааcт»[3, c.146].
Аз oн чо ки хушунат дар барoбари мардуми oмма ва камcавoд, акcаран cабаби афзoиши нoризoятй ва тааccyб мегардад, бинoбар ин Хyдo ба паЙFамбараш рафтoри cанчидаерo тавcия медихад, ки 6o онхо мyнocиб бархурд намoяд, тo oн 4o ки cарзаниш ва малoмат дар oн рoх надoшта бoшад. Дар барoбари иcрoрy пoфишoрй, нoдoнихo, тааccyбхo, кoршиканию мухолифатхои онхо нармй ва мухаббат нишoн дех ва: « Аз гyнoхoни онхо cарфиназар кун ва тахаммулпазир бoш, oнхoрo бибахаш, бахшиши зебo, ки тавьам 6o малoмат набoшад» [1, c. 266].
Хyдoванд дар ^уръон яхуддан, маcехиëн, coбеин (cитoрапараcтoне, ки ба ягонагии Хyдo эътикoд дoштанд) ва зардyштиëнрo ахли китoб муаррифй мекунад. Дар оягхои фарoвoне хocтoри баркарoрии мyнocибатх,oи oдилoна ва хамзистии мycoлиматoмез 6o онхо мешавад ва дар барoбари талoшхoи мyхаррибoнаю иFвoгарoëнаи ахли китоб ба хycyc яхyдиëнy магех^н ^уръон мегуяд: « ... Шyмo oнхoрo афв ва гузашт намoед, тo Хyдo фармoни хyдашрo бифиристад»[1, c.17].
Хyдoванд дар мавриди паймoншиканй ва oзoри пайдарпайи яхyдиëни дар атрoфи Мадина буда, ниcбат ба Мухаммад (c.а.в.) дар хoле, ки y аз онхо паймoн гирифта буд ва онхо хар лахза паймoншиканй карда ба паЙFамбар хиëнат мекарданд, Хyдoванд ба паëмoвараш даcтyр дoда мегуяд: « ... Х,ар руз ба хденати наве аз онхо пай мебарй, магар гурухе аз онхое, ки аз ин хденатхо дар каноранд ва онхо дар акалият карoр дoранд, паc аз онхо cарфиназар кун ва тахаммулпазир бoш, чунки Хyдoванд некукоронро дуст медoрад»[1, c.109].
Яке аз икдoмaги мухим барoи пайдo кардани рoххoи хамзистии мycoлиматoмез, гуфтугуи мантикй ва мyбoдилаи назар дар заминаи акидахoвy шеваи андешаву дидгоххои якдигар аст. Аз ин ру Худованд аз паЙFамбари худ мехохад, ки аcли таблет ва даъвати хешро бар аахи гуфтугу ва мантик карор дода, халкро ба хикмат ва далелхои конеъкунанда, яъне мавъизаи хаcана даъват намояд ва аз хушунат дар ин бобат худдорй намояд. Бо бехтарин равиш ва тахаммули акидаи тарафайн бо ахли чадал мунозира кунад. Худо дар ^уръон мегуяд: «Бо хикмат ва андарзи неку ба рохи парвардигорат даъват кун ва бо онхо ба равише, ки некутар аcт, иcтидлoл ва мунозира намо ....» [1, c.281].
Файлаcyфи маъруфи мyocири Эрон шодравон Муртазо Мутаххарй дар мавриди тахаммулгароии паЙFамбар (c) менавиcад: «Тахаммулгарой ва ошнгирию чашмпушии паЙFамбар, на танхо мунозира дар махфилхои динй ва бах^хои каломиро дар каламрави Иолом мумкин coхт, балки cабаби аахие шуд дар хамкории ахли китоб бо мycалмoнoн дар cарзаминхoи иаломй, маcалан чойгохи яхуд дар cарзаминхoи иcлoмй бехтар аз мавкеияти онон дар каламравй маcехиëн буд ва магех^ни Шарк он тахаммулгароиеро, ки дар хавзахои мycyлмoнй медиданд дар каламрави магех^н наëфтанд»[4, c.141 -142].
У менигорад: Дар партави тадаммулгароии динй ва бaрxyрди каримонаи мycaлмoнoн бо гайри мycaлмoнoн дар caдри Илом рушди донишдо ба марзи шигифтангезе рacид ва чомеаи иcлoмй дар авчи шукуфоии илмй карор гирифт, мacедиëнy ядyдиëн ва пайравони диндои дигар низ, озодона дар ин нишоти илмй cax^ доштанд. Шодравон Myтaддaрй кайд кaрдaacт: « Баъзе аз мacъaлaдoи тадаммулгарой ниcбaт ба адли китобро ба диcoби xaлифaгoн гузоштаанд, ки донишу биниши xaлифaдo caбaб гашта acт, ки дар дарбори ондо мycaлмoн, мacедй, ядудй ва зардуштию гайра гирди дам омада ва аз якдигар истифода кунанд, аммо ин донишу биниши xaлифaдo набуд, ин дастури xyди пайгамбар, ки илдом гирифта аз таълимоти илодй будааст»[4, c. 161].
Куръон acли тавдид ва янтопараатиро ба манзалаи acocи мyнocибaтдoи дacaнa бо пайравони диндои яктoпaрacтй пешнидод кaрдaacт, ки бар acocи он Худованд аз адли китоб меxoдaд дар зери ливои ягона ва муштараки ocмoнй, яъне acли тавдид чамъшуда ба дaмзиcтии xyд идома диданд.
Китоби Худо ба пaëмбaр дacтyр медидад, то дар баробари гуфтори мушрикон ва адли китоб, яъне нacрoниëнy ядyдиëн тадаммулпазир бошад ва бо шеваи некутар, то дадде аз ондо дурй гузинад: «Дар баробари он чи (душманон) мегуянд тадаммул кун ва ба тарзи шоиста аз онон дурй гузин!». [1, c.573].
Куръон дар мавриддои зиëд тадаммулпазириро ба унвони як acny поя дар мубориза бо бадидои гайри мycaлмoнoн гушзад карда, таъкид менамояд: Харакатдои ношоиста гуфтори баду ранчу озори ондо туро нородат мекунад, аммо ту вазифа надорй дар баробари он xyшyнaтдo ва бадгуидои ондо aкcyлaмaл нишон дидй. Бадиро бо некй rocyx дед, ки ин xyд яке аз муа^иртарин равишдо барои бедор кардани зедндои xyфтa ба шумор меравад. Худо мегуяд бо ондо мудоро кун: «Бадидои ондоро бо афв, гузашт ва некй дафъ кун ва cyxaнoни нoxyшoяндaшoнрo бо бедтарин мантик пocyx гу»[1, c.347].
Соиби Taбрезй гyфтaacт:
Сабр бар цаври фалак кун, тс барси русафед,
Дона чун дар ссиё афтад, тадаммул бсядаш [5].
Дар cyрaи Фу^и^ат ба бaëни ин нукта, ки мазмунан ба ояти дар боло овардашуда мушобидат дорад, пaрдoxтa caбaб ва натичаи тадаммулпазириро чунин мешуморад: «Харгиз некй ва бадй якcoн неcт, бадиро бо некй дафъ кун. Натичаи ин кор он xoдaд шуд, ки душманони caрcaxт дустони гарму caмимй шаванд»[1, c.480].
Шоира Саида Myдиддинзoдa дар эчодиеташ oвaрдaacт:
Душмани ту дуст мегардад, тавонгар гар туй,
Лек гщ дар нотавонй, дуст уам душман шавад[2, с. 190].
Баръакш он чи баъзедо тacaввyр мекунанд, «тадаммул ва мудоро» даргиз ба маънои тадаммули бaдбaxтидo ва тан додан ба зиллату xoрй ва та^им шудан дар баробари caбaб ва омилдои шикacт неcт, балки тадаммул ба маънои пойдорй ва бетобй накрдан дар баробари дар мушкил ва доддоае acт. Бинобар ин, аз ин матлаб даргиз набояд тааччуб кард, зеро дангоме, ки иншн дар баробари доджадои caxт ва мушкилоти тoкaтфaрco карор мегирад ва неруи xyдрo дар рyëрyй ва мукобила бо он ночиз мебинад, ниëз ба такягоде дорад, ки аз дар чидат номаддуд ва кудраташ бепoëн бошад. Taъриxи мардони бузург гуводй медидад: яке аз мудимтарин омили пирузии ондо пойдорй ва ycтyвoр истодану тадаммул дар баробари нодамворидо будааст. Шaxcoне, ки аз ин cифaт бебадраанд, дар гирифторидо биcëр зуд аз по дармеоянд ва метавон гуфт: накшеро, ки ин омил дар пешрафти aшxoc ва чомеадо ифо мекунад, на фародам будани имкониятдо дорад ва на, иcтеъдoд ва душу гайр аз он.
АДАБИЁТ
1. Куръон /Гарчумаи точикй/ - Душанбе: «ЭР -граф», -2011. 605 c.
2. Х^анн Воизи Кошифй, тадиякунанда Курбон Вотеъ, «Футувватномаи Султонй, Axлoки Myдcинй, Риалам Хотамия», -Душанбе, «Адиб», 1991. 190 c.
3. Фируз Ободй. «Koi^yc», -Tеxрoн, 1987. ч.1. 146 c.
4. Ыуртазо Ыутаддарй, «Сайре дар c^an аиммаи атдор «, ^ехрон,-^! д.ш\1981, -С. 141 -142
5. КШароб^нй^Сабр дар ашъори пoрcй». [манбаи электронй]. URL: http://hdabiir.com/index.php/143-sabr (caнaи истифодабарй: 16.11.2019)
6. Ыудаммадбокири Ma^ncn «Бидор -ул-анвор», -Tедрoн, 1359 д.ш\1978, -57c.
7. Ах,мад ибни Ядë ибни Ч,обири Билозарй. «Футуд -ул-булдон». ^ехрон -1367 д.ш\1988, ч,1 456 c.
УЧЕНИЕ О ТОЛЕРАНТНОСТИ В ИСЛАМ
Толерантность и терпимость как этическая ценность и вид поведения занимают особое место в исламских учениях. В священном Коране особое внимание уделяется толерантности и терпимости по отношению к поведении других, особенно религиозных и этнических меньшинств. Также толерантность считается одним из основных признаков пророков. В Коране толерантность считается одним из основных форм в борьбе со злостью не мусульман к мусульманам. Также в этой книге мусульман призывают отнестись толерантно к этническим меньшинствам. Даже пророку Мухаммаду (с) было ниспослано: «Не равны добро и зло. Отринь, [зло] тем, что лучше, и тогда тот, с кем ты враждуешь, станет таким, как твой близкий друг».
Толерантность и терпимость являются отличительными чертами нашего времени. Особенно они становятся более важными в условиях развития социо-экономических отношений. С учетом этого предлагаются новые политические идеи исламских мыслителей. В дополнении к этому в нашей стране, где проживают представители разных национальностей, развивается поликультурная атмосфера. В таких условиях объединить общества на основе гуманистических ценностях приобретают особое значение. Толерантность и терпимость не принадлежат отдельному обществу или течению.
Ключевые слова: толерантность, терпимость, свобода выражения, свобода совести и вероисповедания, концепция, поли культурность, национальная культура, гуманизм, гуманистический, соболезнование.
THE TEACHING TOLERANCE IN ISLAM
Tolerance and tolerance as an ethical value and type of behavior occupy a special place in Islamic teachings. The Holy Qur'an focuses on tolerance and tolerance towards the behavior of others, especially religious and ethnic minorities. Tolerance is also considered one of the main signs of the prophets. In the Qur'an, tolerance is considered one of the main forms in the fight against non-Muslim anger towards Muslims. Also in this book, Muslims are encouraged to tolerate ethnic minorities. Even the Prophet Muhammad (c) was sent down: «You are not obliged to respond to their rudeness and violence. Answer evil with good, which is an important factor for awakening the lost«.
Tolerance and tolerance are the hallmarks of our time. Especially they become more important in the conditions of development of socio-economic relations. With this in mind, new ideas of political Islam are proposed. In addition to this, in our country, where representatives of different nationalities live, a multicultural atmosphere is developing. In such conditions, to unite societies on the basis of humanistic values acquire special significance. Tolerance and tolerance do not belong to a separate society or current.
Keywords: tolerance, tolerance, freedom of expression, freedom of conscience and religion, concept, multiculturalism, national culture, humanism, humanistic, condolences.
Сведения об авторе:
Бойназаров Хасан Эшонкулович -соискатель института философии, политологии и права имени А.М. Баховаддинова Академии наук Республики Таджикистан. Телефон: (+992) 909-29-10-81 E-mail: khasanjon07@mail.ru
About the author:
Boynazarov Hassan Eshonqolovich is a graduate student of the Institute of Philosophy, Political Science and Law Behalf ofA.M.Bahovaddinov Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan Phone: (+992) 909-29-10-81 E-mail: khasanjon07@mail.ru
ПОЛИТИКО-ИСТАРИЧЕСКОГО ОТНОШЕНИЙ РЕСПУБЛИКОЙ ТАДЖИКИСТАН С РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В ВОЕННОЙ СФЕРЕ
Амиров Т.Ш.
Таджикский государственный педагогический университет им. С. Айни
С установлением дипломатических отношений в начале 90-х годов прошлого века, начали расширяться и укрепляться связи с Российской Федерацией, и, по правку, их можно назвать образцом стратегического партнерства и союзничества. Они буквально пронизаны атмосферой особого доверия, взаимопонимания и открытости.
