Научная статья на тему 'ТАЪЛИМНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЎҚИТИШ СИФАТИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ'

ТАЪЛИМНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЎҚИТИШ СИФАТИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
132
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
таълим / рақамлаштириш / олий таълим / сифат

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Xakimova Muxabbat Fayziyevna

Таълимни рақамлаштириш шароитида Ўзбекистон Республикасининг таълим соҳасидаги давлат сиёсати умуминсоний қадриятларнинг устуворлиги тамойиллари, инсон ҳуқуқлари, таълимнинг гуманистик моҳияти, ҳар кимнинг билим олишга бўлган конституциявий ҳуқуқларининг кафолатланиши, таълим олишдан тенг ҳуқуқлиликдан фойдаланишга таянади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЎҚИТИШ СИФАТИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

ТАЪЛИМНИ РАЦАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМДА УЦИТИШ

СИФАТИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ Xakimova Muxabbat Fayziyevna

Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "Innovatsion ta'lim" kafedrasi mudiri, pedagogika fanlari

doktori, professor https://doi.org/10.5281/zenodo.7991727

Аннотация. Таълимни рацамлаштириш шароитида Узбекистон Республикасининг таълим со^асидаги давлат сиёсати умуминсоний цадриятларнинг устуворлиги тамойиллари, инсон хуцуцлари, таълимнинг гуманистик моуияти, щр кимнинг билим олишга булган конституциявий ууцуцларининг кафолатланиши, таълим олишдан тенг \уцуцлиликдан фойдаланишга таянади.

Калит сузлар: таълим, рацамлаштириш, олий таълим, сифат.

Бу борада таълимни ривожлантиришнинг устувор йуналишлари этиб куйидагилар белгиланган: таълим сохасида фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларининг кафолатланиши; таълим олишда тенглик, шу жумладан, ривожланишида махсус психофизик хусусиятлари булган шахсларга, уларнинг соглиги ва билим кобилиятларига мувофик, асосий таълимнинг барча даражаларида ва кушимча таълим олишда шарт-шароитлар яратиш; ривожланишида махсус психофизик хусусиятлари булган шахсларга махсус таълим олиш учун махсус шарт-шароитлар яратиш ва уларга коррекцияловчи педагогик кумак бериш; шахснинг таълимга булган эхтиёжларини, шунингдек шахсни шакллантиришда, малакали кадрларни тайёрлашда жамият ва давлатнинг эхтиёжларини кондириш учун зарур шарт-шароитлар яратиш. Таълим сохасидаги давлат сиёсатининг устувор йуналишлари; сифат, кулайлик, шахсга йуналтирилганлик, мазмун, таълим дастурлари ва таълим йуналишларининг турли-туманлиги ва хоказолардир.

Замонавий индустриал дунёга кушилишга интилиш жадал узгариб бораётган мехнат бозори эхтиёжларига тез мослашишга кодир ракобатбардош кадрларни етиштириш, уз навбатида, олий таълим тизимига инновацияларни киритишни талаб килмокда. Глобаллашув шароитида мамлакатимизнинг келажагини ташаббускор, стратегик фикр юритадиган, билимли ва малакали янги авлод кадрларисиз тасаввур этиб булмайди. Шунинг учун хам мамлакатимизда таълимнинг барча бугинлари ривожига алохида эътибор каратиб келинмокда. Айникса, олий таълимни сифат жихатидан янги боскичга кутариш максадида Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси кабул килинди. Концепцияда мутахассисларни мехнат бозорида уз урнини топа оладиган юкори малакали кадрлар булишига каратилган чоралар белгиланган. Олий таълим муассасаларини боскичма-боскич узини-узи молиялаштириш тизимига утказиш ва молиявий баркарорлигини таъминлаш, инфратузилмасини яхшилаш, олий таълим билан камров даражасини ошириш хам назарда тутилган.

2021 йил 16 июнь куни Президентимиз раислигида олий таълим тизимидаги устувор вазифаларга багишланган видеоселектор йигилишида айнан юкорида кайд этилган концепция доирасида талайгина ишлар амалга оширилгани кайд этилиб, сохани сифат жихатидан янги погонага кутариш бугунги куннинг кечиктириб булмас вазифаларидан бири эканлиги уктирилди. Шу нуктаи назардан давлатимиз рахбари сохадаги катор устувор

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

вазифаларни курсатиб утди. Биринчиси, олий таълим муассасалари бошкарув кенгашларининг ролини ошириш ва кафедралар ваколатларини кенгайтириш булса, иккинчиси укув жараёнини бозор талабларига мослаштириб, ишлаб чикариш билан узвийлигини таъминлаш ва талабанинг уз устида ишлаши учун мухит яратишдир. Уз навбатида, олий таълим муассасаларининг илмий салохиятини ошириш, илм-фан ва инновацияни ривожлантириш хамда профессор-укитувчилар ва талабалар учун когозбозликни камайтириш, сохани ракамлаштириш оркали бюрократия ва коррупцияни кескин кискартириш хам устувор вазифалардан хисобланади. Бу вазифаларни бажариш учун эса, хар бир олий укув юрти, унинг бошкарув тизимидан тортиб, профессор -укитувчилари, таълим жараёнини ташкил этишга дахлдор булган хар бир ходими уз вазифаларига масъулият билан караши шарт. Зеро, юртбошимиз таъкидлаганидек, нафакат ёшлар, балки бутун жамиятимиз аъзоларининг билими, савиясини ошириш учун, аввало, илм-маърифат, юксак маънавият керак. Илм йук жойда колоклик, жахолат ва албатта, тугри йулдан адашиш булади. Олий таълим муассасаларига академик ва ташкилий-бошкарув буйича мустакил карор кабул килиш ваколатининг берилиши масала ечимига каратилган энг тугри йулдир. Айнан укув жараёнини ташкил этишда укув режаси ва адабиётлар, фан дастурларини жорий этиш, профессор-укитувчиларнинг укув юкламаси хдмда таълим шаклларини белгилашни таълим муассасаси бошкарув кенгашига берилиши ва хал этилиши ортикча бюрократик тусикларни олиб ташлаш учун замин яратади. Шу уринда айтиш жоизки, бугунги кундаги 815 йуналишнинг 55 % мехнат бозори талабларига жавоб бермаётгани, айрим йуналишлар буйича тайёрланаётган кадрлар амалиётда уз урнини топа олмай, бутунлай бошка сохаларда ишлаётганлиги бугунги куннинг огрикли нукталаридан биридир. Демак, энди олий маълумотли кадрларни тайёрлашнинг максадли мезонларини шакллантириш, олий таълим муассасаларидаги ихтисослик йуналишлари, мутахассисликларни худудлар, сохалар буйича жорий этилаётган дастурларнинг талаб ва эхтиёжларини инобатга олган холда белгилашни такоза этади.

Кейинги йилларда жахонда ва Узбекистонда таълимни ривожлантириш, уни тубдан кайта узгартиришда аник йуналишлар пайдо булди. Уларнинг биринчиси, таълимни тубдан демократлаштириш; иккинчиси, узлуксиз таълим гояси, сунг "таълим - бир умрга" гоясини "таълим - бутун умр давомида" гоясига алмаштириш; учинчиси, бу нафакат мутахассисларни тайёрлаш воситаси, балки жамиятга онгли, фидойи инсонларни етказиб бериш; туртинчиси, таълимнинг глобаллашувига эришиш; бешинчиси, таълимни ахборотлаштиришдан иборат.

Таълимни ракамлаштириш шароитида мамлакатимизда олиб борилаётган ижтимоий-иктисодий ислохатлар катори таълим тизимидаги ислохотлар хам мисли курилмаган даражада шиддат билан кетмокда. Хусусан, кейинги 5 йил мобайнида амалга оширилган чора-тадбирлар, кабул килинган меъёрий-хукукий хужжатлар олий таълимни ривожлантириш ва модернизация килишга каратилганлиги билан характерлидир. Мазкур хукукий меъёрий хужжатлар Узбекистон Республикасида олий таълимни тизимли ислох килишнинг устувор йуналишларини белгилаш, замонавий билим ва юксак маънавий-ахлокий фазилатларга эга, мустакил фикрлайдиган юкори малакали мутахассислар тайёрлаш жараёнини сифат жихатидан янги боскичга кутариш, олий таълимни модернизация килиш, илгор таълим технологияларига асосланган холда ижтимоий соха ва

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

иктисодиёт тармокларини ривожлантиришдек долзарб масалаларни хал килишга хизмат килади.

Таълимга инновацион ёндашув ижтимоий хаётнинг яхшиланиши баробарида, фан, техника ва ишлаб чикариш интеграциясига ва мамлакат тараккиётини жадал усишига олиб келди. Айни вактда ракамли технологиялардан кенг фойдаланиш имкониятини берувчи инновацион укув дастурларини ишлаб чикилишини таъминлаш вазифаларини хам уртага куйди.

"Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси"нинг "Таълим жараёнига ракамли технологиялар ва замонавий усулларни жорий этиш" бандида замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ва таълим технологияларининг мустахкам интеграциясини таъминлаш, бу борада педагог кадрларнинг касбий махоратини узлуксиз ривожлантириб бориш учун кушимча шароитлар яратиш; таълим жараёнларини ракамли технологиялар асосида индивидуаллаштириш, масофавий таълим хизматларини ривожлантириш, вебинар, онлайн, "blended learning", "flipped classroom" технологияларини амалиётга кенг жорий этиш; замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида масофавий таълим дастурларини ташкил этиш талаблари белгилаб куйилган. Олий таълим тизимини комплекс ривожлантириш дастурининг асосий йуналишларидан бири олий таълим муассасасини бошкаришни автоматлаштириш, укув жараёнига ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш булиб, буни амалга ошириш учун Жанубий Корея, Буюк Британия, Финдландия, Дания, Россия каби давлатларнинг тажрибасига таянилган холда мавжуд жараёнларни ахборотлаштиришнинг реинженеринг тизимига утиш, яъни таълим сифатини ошириш ва автоматлаштириш оркали олий таълим муассасалари фаолиятида куп такрорланадиган вазифалар учун кетадиган вактни тежаш режалаштирилди.

Ракамли иктисодиёт шароитида таълимга инновацион ёндашувларнинг жорий этилиши ижтимоий хаётнинг яхшиланиши баробарида, фан, техника ва ишлаб чикариш интеграциясига ва мамлакат тараккиётини жадал усишига олиб келди. Айни вактда бу ракамли технологиялардан кенг фойдаланишни назарда тутувчи инновацион укув дастурларини ишлаб чикишни таъминлаш вазифаларини хам уртага куйдики, бу педагоглардан уз фанига замонавий ёндашишни, жахоннинг илгор мамлакатларида синовдан утган самарали усуллардан фойдаланиб, нафакат аудиториядаги, балки аудиториядан ташкари булган мустакил таълим жараёнини хам талабаларнинг эхтиёжларини урганган, тахлил килган холда лойихалаштириб ташкил этишни талаб килмокда.

Инновация-иктисодий нуктаи назардан замонавий глобаллашув, ракамли иктисодиёт хамда янги Узбекистон куриш шароитида ривожланган мамлакатлар тажрибасида инновацион фаолиятни ташкил килиш ва куллаб-кувватлаш буйича халкаро тажрибани урганиш масаласи нафакат корхона даражасида балки олий таълим муассасаларида мутахассислар тайёрлаш хамда уларнинг инновацион фаолиятини такомиллаштиришга хам хизмат килади.

Педагогик нуктаи назардан эса, замонавий таълим тизимида амалга оширилаётган инновацион жараёнлар, аввало, инсон фаолиятининг барча сохаларида ракамли технологияларидан фаол фойдаланиш билан боглик ва биринчи навбатда таълимнинг сифати ва самарадорлигини оширишга каратилгандир. Шу муносабат билан

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

талабаларнинг касбий инновацион фаолияти тубдан бошкача маъно касб этади. Инновацион фаолиятнинг мохияти ва мазмуни шундан иборатки, талабалар учун таълим сохасидаги хар кандай янгилик укитувчи томонидан амалга оширилгандагини юзага чикади. Яъни, ракамли таълим жараёнида талабаларни объектдан субъектга айлантириш, биринчи навбатда, укитувчининг касбий компетентлигига богликдир.

Маълумки, шу кунга кадар республикамизнинг деярли барча олий таълим муассасаларида талабаларнинг мустакил ишлари илмий журналларни укиб-урганиш, укитувчи томонидан берилган мавзуларга эссе ва рефератлар ёзиш, сохавий терминларнинг таржимасини бериш ва кроссворд тузиш, тузилган укув лойихаларини кайта тузиш, берилган статистикани тахлил килиш каби вазифаларни бажаришдан иборат эди. Эндиликда эса инновацион ёндашувлар таъсирида мустакил таълимга аудитория ва аудиториядан ташкаридаги таълимни лойихалаш (blended learning, flipped classroom (баъзан "flipped course" ёки "flipped learning", startup), портфолио, кейс-технологиялар, шунингдек, информацион технологиялардан фойдаланган холда талабаларнинг ижтимоий ва касбий компетентлигини шакллантириб боришга йуналтирилган топшириклар бериш талаблари куйилмокда.

Олий таълим муассасаларида булажак мутахасисларнинг инклюзив тайёргарлигини ривожлантиришда, педагогик шарт-шароитлар мажмуини ишлаб чикиш ва асослаш талаб этилади. Психологик-педагогик, фалсафий ва илмий адабиётлар тахлили шуни курсатадики, ташкилий педагогик шарт-шароитлар куйилган вазифаларни ечимини топишга каратилган мазмун, шакл, методнинг объектив имкониятлари мажмуи сифатида каралади; профессор-укитувчи томонидан онгли равишда ташкил этилган педагогик жараённинг олиб борилишига сезиларли даражада таъсир курсатади; мавжудлиги, фаолият курсатиши ва ривожланишини белгиловчи ташки обеъктларга таъсир ва ички холатлар мажмуи куйилган муаммонинг ечимини белгилайди; педагогик фаолият самарадорлигини оширишга каратилади.

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш максадида талабаларнинг мустакил ишлаш компетенциясини ривожлантириш учун укитувчиларга талабаларнинг мустакил иш топширикларини бажариш жараёнини тизимли равишда уз-узини назорат килиш, ракамли таълим комплексида ривожлантириш, талабаларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш учун уларнинг ахборот технологиялари воситаларидан фойдаланиш куникмаларини шакллантириш, таълим жараёнининг субъектлари уртасидаги ахборот узаро таъсирини ташкил этиш таълимни ракамлаштириш шароитида келажакдаги касбий фаолиятга доимий ёндашув асосида таълим сифатини ривожлантиришнинг асосий тушунчалари ва тамойиллари оркали талабалар урганаётган жараённинг умумий гоясини акс эттирувчи унинг асосий компонентларини хисобга олган холда такомиллаштиришдан иборат.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрдаги УР^-637 сонли "Таълим тугрисида"ги ^онуни.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг ПФ-60-сон 2022 йил 28 январдаги "2022-2026-йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида" Фармони.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октабрдаги ПФ-5847-сон "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030-йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" Фармони.

4. Muhabbat H., Bazarova U. M., Mirzaeva M. N. Opportunities for innovation technologies in higher education //International journal on integrated education (HIE) Indonesia. - 2020. -№. 12.

5. Хакимова М. Ф. Ахборот таълим мухитида инновация ва ракамли технологияларнинг жорий этилиши //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. NUU Conference 1. - С. 149-152.

6. Xakimova M. Таълим муассасаларига инновацияларни киритишнинг зарурлиги //Архив научных исследований. - 2022. - Т. 2. - №. 1.

7. Hakimova Opportunities of innovation technologies in higher education//Архив научных исследований. - 2021.

8. Хусаинов Р.Р. Олий таълимда фанларни укитиш сифатини оширишда мустакил таълимнинг роли. // Ж. Замонавий таълим.- Т.,2016. - №4.- Б.25

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.