Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
234
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Тизимли мониторинг / стартап-лойиҳа / структура / ахборот технологиялар / инфратузилма / ақлий салоҳият

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Каримов Комилжон Абдурахимович

Мақолада мактабгача таълим муассасалари фаолиятини тубдан яхшилаш, илғор хорижий тажрибани ўрганган ҳолда ҳар жиҳатдан замонавий тизим яратиш масалалари ёритилган. Шунингдек, муаллиф бу борада мактабгача таълим тизимини ривожлантиришнинг устувор вазифалари сифатида ўринли таклифларни келтириб ўтган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР

ВАЗИФАЛАРИ Каримов Комилжон Абдурахимович

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) доцент, Т.НДори-Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадкикот институти "Технология таълими назарияси ва методикаси" булими бошлиги https://doi.org/10.5281/zenodo.7991657

Аннотация. Мацолада мактабгача таълим муассасалари фаолиятини тубдан яхшилаш, илгор хорижий тажрибани урганган %олда %ар жщатдан замонавий тизим яратиш масалалари ёритилган. Шунингдек, муаллиф бу борада мактабгача таълим тизимини ривожлантиришнинг устувор вазифалари сифатида уринли таклифларни келтириб утган.

Калит сузлар: Тизимли мониторинг, стартап-лойща, структура, ахборот технологиялар, инфратузилма, ацлий сало^ият.

Мамлакатимиз учун ёш авлодни хар томонлама етук инсон килиб тарбиялаш хаётий мухим вазифалардан бири хисобланади. Чунки хар кандай жамиятнинг равнаки, ижтимоий, сиёсий, икгисодий фаравонлиги фукароларнинг аклий ва ахлокий салохияти хамда уларнинг маънавий даражада юксак ривожланишига боглик.

Дархакикат, усиб келаётган ёш авлодни баркамол инсон килиб тарбиялаш борасидаги мавжуд муаммоларни хал этиш, таълим ва тарбия самарадорлигини замон талаблари асосида таъминлаш, уни дунё талаблари даражасига олиб чикишга эришиш ва булар оркали таълим-тарбиянинг мохияти, мазмунини шакллантириш ва такомиллаштириш, мактабгача таълим тизими коида ва конунларини халкимизнинг бой тажрибалари асосида бойитиб бориш ва унинг янги кирраларини излаш бугунги куннинг долзарб муаммоларидир.

Шу нуктаи назардан бугунги кунга кадар мактабгача таълим муассасалари фаолиятини тубдан яхшилаш, мактабгача ёшдаги болалар камровини ошириш, илгор хорижий тажрибани урганган холда, хар жихатдан замонавий тизим яратиш масаласи долзарблик касб этмокда эди.

Шунингдек, болаларнинг кизикиш ва интилишини хисобга олган холда, уларга мактабгача булган даврда хар томонлама пухта таълим-тарбия бериш, дунёкарашини кенгайтириш, мустакил фикрлаш кобилиятини ривожлантириш, калби ва онгига миллий ва умуминсоний кадриятларни сингдириб бориш оркали уларни она Ватанга мухаббат рухида камол топтириш масаласи давр талабидан ортда колаётгани сабабли мактабгача таълимнинг бошкарув тизими кайта куриб чикишни такозо этмокда.

Фарзандларимизнинг мактабда кандай укиши, юксак максадлар билан камол топиши куп жихатдан мактабгача таълим муассасасидаги тарбияга боглик. Илмий кузатишлар ва тадкикотлар шуни курсатадики, инсон умри давомида оладиган барча ахборотнинг 70 фоизини 5 ёшгача булган даврда олиши айнан бола шахсининг ривожланишида мактабгача таълимнинг урни нечогли мухимлигидан далолат беради.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан 2017 йил 16 август куни утказилган йигилишда берилган топшириклар ижросини сузсиз таъминлаш, мактабгача таълим тизимини таркибий жихатдан тубдан ислох килиш, тизимнинг

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

бошкарув тузилмасини ташкил этиш, мактабгача таълим муассасаларига 5-6 ёшли болаларни 100 фоиз камраб олиш чораларини белгилаш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги карори кабул килинди. Ушбу вазирлик мактабгача таълим сохасида давлат сиёсатини ишлаб чикиш ва амалга ошириш учун жавоб берадиган ваколатли давлат бошкаруви органи хисобланади. Шунингдек, вазирлик уз фаолиятини Узбекистон Республикаси Президентининг "Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2017 йил 30 сентябрдаги ПФ-5198-сон Фармонига ва Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тугрисида" 2017 йил 30 сентябрдаги П^-3305-сон карорига мувофик амалга оширади.

Мактабгача таълим тизимини ислох килишдаги мавжуд муаммоларни бартараф этиш максадида карорда куйидаги кенг куламли тадбирларни амалга ошириш кузда тутилган ва биз буларнинг айримларини курсатиб утамиз:

• мактабгача таълим тизимини ривожлантиришга каратилган ягона давлат сиёсатини амалга ошириш, мактабгача таълимни хар томонлама ривожлантириш, тарбияланувчиларнинг билими ва маънавий-ахлокий даражасини янада юксалтириш;

• укув-тарбия жараёнига укитишнинг замонавий илгор шаклларини, янги педагогик ва ахборот технологияларини, таълим-тарбиянинг самарали шакл ва усулларини жорий этиш;

• мактабгача таълим муассасаларининг моддий-техника базасини мустахкамлаш ва уларнинг фаолияти самарадорлигини ошириш;

• мактабгача таълим муассасаларида давлат талаблари бажарилишининг тизимли мониторингини олиб бориш;

• нодавлат мактабгача таълим муассасалари тармогини ривожлантириш, улар уртасида соглом ракобатни шакллантириш хамда таълим хизматлари турларини купайтириш.

Умуман олганда, мактабгача таълим турли ёшдаги болаларни мактабга тайёрлаш билан бирга, уларни соглом, хар томонлама етук килиб тарбиялаш учун зарур ташкилий, услубий психологик, педагогик шарт-шароитлар яратади, болаларни мактабда мунтазам равишда таълим олишга тайёрлашда ота-оналарга ёрдам беради, унда укишга интилиш хиссини уйготади. Мактабгача таълим бола 6-7 ёшга етгунча оилада хамда давлат ва давлатга карашли булмаган мактабгача болалар муассасаларида амалга оширилади. Мактабгача таълим бола шахсини мактабгача болалар таълим-тарбиясига куйиладиган давлат талабларига мувофик соглом, етук, мактабда укишга тайёр тарзда шакллантириш максадини кузлайди. Шу уринда мактабгача таълим муассассаларининг аник вазифалари, хусусида, тухталсак.

Мактабгача таълимнинг вазифалари:

— болаларни халкнинг бой миллий маданий-тарихий мероси ва умумбашарий кадриятлар асосида аклий ва маънавий ахлокий жихатдан тарбиялаш;

— болаларда миллий гурур, ватанпарварлик хисларини шакллантириш;

— мактабгача ёшдаги болаларнинг билим олиш эхтиёжини, укишга интилишини шакллантириш, уларни мунтазам равишдаги таълим жараёнига тайёрлаш;

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

— болалар тафаккурини ривожлантириш узининг фикрини мустакил ва эркин ифодалаш малакаларини шакллантириш;

— болаларнинг жисмоний ва рухий соглигини таъминлаш.

Мактабгача таълим муассасалари худудларнинг демографик, ижтимоий-иктисодий ва бошка хусусиятларини хисобга олган холда ташкил этилади. Мактабгача таълим муассасаларини ташкил этиш ва тугатиш конунга мувофик равишда амалга оширилади. Мактабгача таълим муассасалари уларнинг йуналишларига кура куйидаги турларга булинади:

• болалар яслиси, болалар богчаси, болалар ясли богчаси, хонадон болалар богчаси, (хам мустакил муассаса сифатида, хам филиал сифатида);

• богча мактаб мажмуаси;

• тарбияланувчиларни бир ёки бир неча устувор йуналишларда ривожлантирадиган (тил урганиш, бадиий-эстетик, спорт ва бошка йуналишлар буйича) мактабгача таълим муассасаси.

• тарбияланувчиларнинг жисмоний ва рухий ривожланишидаги камчиликларини бартараф этишни устувор равишда амалга оширувчи махсус мактабгача таълим муассасаси.

• санитария-гигиена, профилактика ва согломлаштириш тадбирлари ва муолажалари устувор равишда амалга ошириладиган согломлаштирувчи болалар богчаси.

• аралаш турдаги мактабгача таълим муассаси (аралаш турдаги муассаса таркибига согломлаштирувчи гурухлар турлича микдорда булиши мумкин).

Юкорида биз мактабгача таълим тизимининг мохияти унинг структурасини куриб чиккан булсак. Энди эса мактабгача таълим тизимини ривожлантиришнинг устувор вазифалари, хусусидаги фикрларни келтириб утамиз.

Бугунги кунда мактабгача таълимни янада ривожлантиришнинг энг мухим йуналишларидан бири таълим-тарбия жараёнига замонавий педагогика ва ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этишдир.

Сунгги вактларда ушбу йуналишда мактабгача таълимни бошкаришнинг ахборот тизимини, шунингдек, болаларни давлат мактабгача таълим муассасаларига Давлат хизматлари марказлари ёки Узбекистон Республикаси Интерактив давлат хизматларининг ягона портали оркали кабул килиш буйича давлат хизматлари курсатиш тизимларини жорий этиш буйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилди.

Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги томонидан таълим-тарбия жараёнига замонавий илгор укитиш шакллари, янги педагогик ва ахборот технологияларини жорий килиш оркали тарбияланувчиларнинг хар томонлама ривожланиши таъминланмокда.

Шу билан бирга, мактабгача таълимнинг хозирги холати телекоммуникация инфратузилмасини янада ривожлантиришни, мактабгача таълим муассасаларининг кенг полосали Интернет тармогига уланишини таъминлашни, маънавий етук ёш авлодни тарбиялашнинг самарали ташкилий ва педагогик шаклларини ва усулларини ишлаб чикишни такозо этади.

Мактабгача таълим сохасида инновацион жараёнларни ривожлантириш ва жорий этиш максадида куйидаги тадбирларнинг амалга оширилиши назарда тутилмокда:

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

- вазирлик ахборот хавфсизлигининг муносиб даражасини таъминлаш, ягона ахборот майдонини яратиш;

- мактабгача ёшдаги болаларни ривожлантириш сохасида илгор халкаро тажрибани урганиш, умумлаштириш ва жорий этиш максадида хорижий мамлакатларга укув сафарларини ташкил килиш;

- мактабгача таълим сохасида дастурий воситалар, ахборот маълумотлар базалари, мультимедиа махсулотларини ишлаб чикиш ва уларни мактабгача таълим муассасалари фаолиятида куллаш;

- мактабгача таълимни бошкаришнинг ахборот тизимини (EMIS) янада такомиллаштириш ва ривожлантириш, маълумотларни киритиш ва тезкор алмашиш учун мобил иловаларни яратиш;

- укув ва укув-методик адабиётларнинг янги авлодини тайёрлаш ва нашр этишни ташкил килиш, ракамли таълим ресурслари, уйдан туриб масофали таълим бериш ва ота-оналар билимини ошириш технологияларини жорий этиш;

- мактабгача ёшдаги болаларни эрта ривожлантириш сохасида илмий тадкикотлар олиб бориш, илгор илмий ишланмалар ва технологияларни мактабгача таълим муассасалари фаолиятига интеграция килиш;

- инновация лойихаларини амалга ошириш максадида хужалик юритувчи субъектлар, стартап-лойихалар ташаббускорлари, олимлар, молиявий институтлар ва бошка манфаатдор шахслар уртасидаги узаро хамкорликни кенгайтириш учун зарур ташкилий-техник ва молиявий-иктисодий шарт-шароитларни яратиш;

- мактабгача таълим тизими ходимларининг инновацион ахборот-коммуникация ва педагогика технологиялари сохасидаги билимлари ва малакасини ошириш, инновацион таълим мухитини ташкил килиш;

- биринчи боскичда хар бир туман таянч мактабгача таълим муассасасини, кейинчалик эса республиканинг хар бир мактабгача таълим муассасасини Интернет тармогига чикадиган персонал компьютерлар билан таъминлаш.

Бинобарин, сифатли мактабгача таълимни бериш асосларидан яна бири бошкарув ва педагог кадрларни тайёрлаш даражаси ва уларнинг профессионализми хисобланади.

Утган давр мобайнида ушбу йуналишда кенг куламли ишлар бажарилди. Чунончи, "Мактабгача таълим" бакалавриат таълими йуналиши буйича олий таълим муассасаларига кабул килиш квоталари оширилди, мазкур йуналишда укиш муддати уч йилгача кискартирилди.

Республика мактабгача таълим муассасалари ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш укув-методик маркази негизида Мактабгача таълим муассасалари рахбарлари ва мутахассисларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти ташкил этилди ва унга мактабгача таълим тизими ходимларида замонавий менежмент ва педагогик технологиялар буйича билим ва куникмаларни шакллантириш вазифаси юклатилди.

Навбатдаги мактабгача таълим тизимини ривожлантиришнинг устувор вазифаларидан бири бу - сох,ада давлат-хусусий шерикчиликни ривожлантириш.

Болаларни мактабгача таълим билан камраб олиш куламини ошириш буйича вазифаларни хал этиш биринчи навбатда мактабгача таълим муассасалари кувватларини оширишни такозо этади. Мактабгача таълим тизимини молиялаштиришнинг хозирги

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

хажми, тугилишнинг усиши динамикаси сакланиб колаётган бир пайтда, мактабгача ёшдаги болаларнинг камровини мавжуд даражада саклаб туришни таъминлаб беради, аммо унинг усишига ёрдам бермайди.

Узбекистон Республикаси Давлат бюджети маблагларининг чекланганлигини эътиборга олиб, нодавлат сектор мактабгача таълим муассасалари сони усишининг харакатлантирувчи кучларидан бири булиши, давлат-хусусий шерикчилиги эса хусусий тадбиркорлик субъектларини мактабгача таълим тизимига жалб этишнинг асосий механизмига айланиши лозим. Мактабгача таълимнинг хаммабоплигини, шу жумладан республиканинг олис туманларида хамда мактабгача таълимнинг стандарт шаклларини кенгайтириш кийин булган жойларда таъминлаш янги мукобил шаклларни жорий этиш хисобига хам амалга оширилиши хам мумкин.

Кейинги мактабгача таълим муассасаларининг асосий вазифаларидан бири болаларнинг соглом овкатланишини, улар соглигини мустахкамлаш, касалликларнинг олдини олиш хизматлари билан таъминлаш, шунингдек,тарбияланувчиларнинг соглом турмуш тарзини шакллантириш учун шароитлар яратишдан иборат. Шу уринда айтиб утиш жоизки, соглом, хавфсиз ва сифатли овкатланишни таъминлаш буйича вазифаларни хал килиш учун давлат мактабгача таълим муассасаларида бундай хизматларни курсатиш кисман аутсорсинг шартлари асосида тадбиркорлик субъектларига берилган. Шунингдек, мактабгача таълим муассасаларида болаларга тиббий хизмат курсатиш сифатини ошириш, мактабгача таълим тизимидаги тиббиёт ходимларининг малакасини тизимли ошириш буйича чора-тадбирлар фаол кулланилмокда.

Навбатдаги энг мухим вазифалардан яна бири бу - мактабгача тарбия муассасасининг оила билан иш олиб бориш жараёнида аник максад. Ота-оналар билан хамкорлик асосида амалга оширилган ишларни тахлил килиб, улар билан боглик булган шакл ва усул асосида режали хамда изчил ишларни олиб бориш максадга мувофикцир. Ана шундай болалар богчаси ходимларининг ота-оналар ва оилалар билан хамкорликдаги ишларининг кенг таркалган шакл ва усуллари мавжуд; буларга:

• ота-оналар ва оилалар билан яккама-якка ишлаш. Таълим-тарбия жараёнида бу тур катга ахамият касб этиб, яхши натижаларни кулга киритиш имконини беради. Бунда тарбиячи оила ва боланинг шахсий хусусиятларини урганиб, тарбиявий жараёнда инобатга олади. Бунинг натижасида тарбиячи ва ота-она уртасида узаро ишонч, хурмат, дустлик муносабатлари урнатилади;

• ота-оналар билан жамоа тарзида ташкил килинадиган ишлар. Булар ота-оналарнинг гурухли ва умумий мажлис и, ота-оналар мактаби, анжуманлар, шанбаликлар, (болалар богчаси ходимларининг ота-оналар билан биргаликда амалий фаолияти) савол ва жавоб кечалари;

• курсатмали ишлар. Ишнинг бу турини: кургазмалар, фотомантажлар, болаларнинг ишларини намойиш килиш, очик эшиклар куни, ота-оналар бурчаги, ота-оналар учун кутубхона, оилавий тарбиянинг турли муассасалари буйича материаллар солинган папка ва шу кабиларни камраб олади;

• боланинг оиласини бориб куриш ва оила аъзолари билан якиндан танишиш;

• ота-оналарга педагогик таълим бериш ва бошкаларни курсатиш мумкин.

Куриниб турганидек, мактабгача тарбия ёшидаги болаларни оилада тарбиялашни,

ота-оналар билан хамкорликни бундан кейин янада такомиллаштириш йулларини излаб

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

топиш, оилавий тарбиянинг ижтимоий тарбия билан алокасини мустахкамлаш асосий пойдевордир.

Хулоса шуки, болаларнинг хар хил фаолиятларини илмий асосланган тамойиллар асосида алмаштириб бориш, хар хил ёш гурухларда болалар хаётини тугри ташкил этишни таъминлайди. Фикримизча, болаларнинг хар томонлама ривожланишини таъминлашга каратилган педагогик жараён мураккаб ва ранг-барангдир. Тарбия масалалари таълим-тарбия ишининг ташкилий шакллари, болалар фаолиятининг хар хил турлари: машгулотларда таълим бериш оркали, ижодий ва коидали уйинлар, уларнинг мустакил фаолияти, уз мехнати ва катталар мехнати билан таништириш, уз-узига хизмат килиш, сайрлар, гигиеник тадбирлар оркали амалга оширилади. Шунингдек, таълим-тарбия ишларини муваффакиятли амалга ошириш болалар богчасидаги педагогик жараённинг хар бир фаолият турини тугри ташкил этишга богликдир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги П^-4312 ^арори, 2019 й.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ги ПФ-5198-сон Фармони, 2017 й.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги П^-3305-сон ^арори, 2017 й.

4. Ш. Шодмонова Мактабгача таълим педагогикаси.Укув-методик кулланма - Т., 2008 й.

5. Нишонова З.Т., Алимова Г.К.. Болалар психологияси ва психодиагностикаси Т.: ТДПУ 2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.