Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИ: КЕЧА, БУГУН ВА ЭРТАГА'

ЎЗБЕКИСТОНДА МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИ: КЕЧА, БУГУН ВА ЭРТАГА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

537
68
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мактабгача таълим / ўқиш / дунѐқараш / келажак / миллий / анъанавий / мураббий / тарбиячи / ташкилот / ахборот / маълумот. / дошкольное организация / дети / чтение / мировоззрение / будущее / национальное / традиционное / тренер / воспитатель / организация / информация.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Лола Кузибаевна Наримбаева

Ушбу мақолада мактабгача таълим тизимини ривожлантиришга оид қилинаѐтган ишларнинг жамиятимиздаги ўрни ҳукуматимиз томонидан чиқарилаѐтган қонун, фармон ва қарорларнинг моҳияти бугунги кундаги эҳтиѐж ҳамда бу борадаги тавсиялар таҳлилий баѐн этилган. Шунингдек мақолада мактабгача таълим муассасаларининг пайдо бўлиши ва такомиллашишини бой тарихи билан боғлиқ қатор тарихий маълумотлар ҳамда муаллифнинг таклиф ва тавсиялари билан танишасиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СИСТЕМА ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ: ВЧЕРА, СЕГОДНЯ И ЗАВТРА

В статье анализируется роль работы по развитию дошкольного образования в нашем обществе, суть законов, указқ и постановлений нашего правительства, текущие потребности и рекомендации по этому поводу. В статье также приводится ряд исторических данных, связанных с богатой историей возникновения и развития дошкольного образования, а также предложения и рекомендации автора.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИ: КЕЧА, БУГУН ВА ЭРТАГА»

УЗБЕКИСТОНДА МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИ: КЕЧА, БУГУН ВА ЭРТАГА

Лола Кузибаевна Наримбаева

Тошкент вилояти Чирчик Давлат педагогика институти Мактабгача ва бошлангич таълим факультети

Аннотация: Ушбу маколада мактабгача таълим тизимини ривожлантиришга оид килинаётган ишларнинг жамиятимиздаги урни хукуматимиз томонидан чикарилаётган конун, фармон ва карорларнинг мохияти бугунги кундаги эхтиёж хамда бу борадаги тавсиялар тахлилий баён этилган. Шунингдек маколада мактабгача таълим муассасаларининг пайдо булиши ва такомиллашишини бой тарихи билан богли; катор тарихий маълумотлар хамда муаллифнинг таклиф ва тавсиялари билан танишасиз.

Калит сузлар: мактабгача таълим, укиш, дунёкараш, келажак, миллий, анъанавий, мураббий, тарбиячи, ташкилот, ахборот, маълумот.

СИСТЕМА ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ:

ВЧЕРА, СЕГОДНЯ И ЗАВТРА

Аннотация: В статье анализируется роль работы по развитию дошкольного образования в нашем обществе, суть законов, указк и постановлений нашего правительства, текущие потребности и рекомендации по этому поводу. В статье также приводится ряд исторических данных, связанных с богатой историей возникновения и развития дошкольного образования, а также предложения и рекомендации автора.

Ключевые слова: дошкольное организация, дети, чтение, мировоззрение, будущее, национальное, традиционное, тренер, воспитатель, организация, информация.

PRESCHOOL EDUCATION SYSTEM IN UZBEKISTAN: NIGHT, TODAY AND TOMORROW

Abstract: This article analyzes the role of work on the development of preschool education in our society, the essence of the laws, decrees and decisions issued by our government, the current needs and recommendations in this regard. The article also provides a number of historical data related to the rich history of

the emergence and development of preschool education, as well as the author's suggestions and recommendations.

Keywords: preschool, kindergarten, children, reading, worldview, future, national, traditional, coach, educator, organization, information, information.

Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг мамлакатимизни 2019 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2020 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузасида таъкидлаганидек, «Аввалги учрашувларда таълим ва илм-фан, давлатнинг ёшларга доир сиёсатини амалга ошириш, таълимнинг янги, замонавий усулларини, жумладан, ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш сохасидаги ишлар ахволи танкидий тахлил килиб берилган эди. Бу борадаги долзарб вазифаларни амалга ошириш ёшларимиз, жамиятимиз ва мамлакатимизнинг келажаги учун стратегик ахамиятга эга.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги П^-2707-сон карори кабул килинди. Шу карор билан тасдикланган «Мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш буйича 2017-2021 йилларга мулжалланган дастур» нинг асосий максадли вазифалари ва йуналишлари каторида илгор хорижий тажрибани хисобга олган холда болаларни хар томонлама интеллектуал, ахлокий, эстетик ва жисмоний ривожлантириш шароитларини яратиш белгиланган.

Мактабгача таълим ташкилотларининг давлат ва нодавлат тармокларини янада кенгайтириш, давлат ва нодавлат мактабгача таълим муассасалари уртасида соглом ракобат мухитини шакллантириш шароитларини яратиш, давлат ва хусусий сектор шериклиги шартларида мактабгача таълим муассасаларининг янги шаклларини жорий этиш, шунингдек, Узбекистон Ресспубликаси Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини самарали ташкил этишни таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 сентябрдаги «Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тугрисида» П^-3305-сон карори кабул килинди. Мазкур карорга берилган шархда таъкидланганидек: «... бугунги кунда мактабгача таълим муассасалари фаолиятини тубдан яхшилаш, мактабгача ёшдаги болалар камровини ошириш, илгор хорижий тажрибани

урганган холда, хар жихатдан замонавий тизим яратиш масаласи долзарблигича колмокда». Мазкур карорда мактабгача таълим тизимини ислох килишдаги мавжуд муаммоларни бартараф этиш максадида карорда кенг куламли тадбирларни амалга ошириш кузда тутилган, шу жумладан, педагог ва рахбар ходимларнинг малакасини ошириш жараёнини самарали ташкил этиш, бунда замонавий педагогик ва ахборот технологиялардан, хорижий мамлакатларнинг илгор тажрибасидан фойдаланиш, таълим муассасаларини юкори малакали, замонавий билимга эга кадрлар билан таъминлаш белгиланган.

Бугунги кунда мамлакатимизнинг етакчи сохаларида кластер усулини кенг жорий этиш оркали самарадорликка эришиш чоралари курилмокда. Хусусан, таълим-тарбия сохасида хам "Таълим кластери" ни жорий этиш мухим вазифалардан саналади.

Хрзирги пайтда глобал ракобат кундан-кунга кучайиб бормокда. Жумладан, таълим тизимларининг ракобатбардошлиги, технологияларни узлуксиз такомиллаштириш, инновацияларни жорий этиш ва замоннинг узгарувчан шароитларига тез мослашиш зарур булмокда.

"Кластер" атамаси 1980-йилларнинг охирларида Америкалик иктисодчи Майкл Портер томонидан такдим этилган булиб инглиз тилида "бирга усиш" деган маънони англатади ва бу бир нечта бир хил элементларнинг бирлашмаси эканлигини англатади. Таълимни ривожлантиришнинг кластерли ёндашуви тизимни баркарорлаштиради. Шерикликни ривожлантириш асосида тизим олдига янги максадларни куяди.

Кайд этиш керакки, ривожланган мамлакатларда "Таълим кластери" концепцияси 20 йилдан ортик вактдан бери мавжуд ва фаол равишда тадбик этиб келинмокда. Улар мамлакатнинг халкаро таълим хизматлари бозорида иштирок этиши ва таълим муассасаларини куллаб-кувватлашга каратилган.

Айни заруратдан келиб чиккан холда, хозирда жойлардаги мактабгача таълим ташкилотларида бу борада катор чора-тадбирлар амалга ошириб келинмокда. Мутахассисларнинг фикрича, инсон уз умри давомида оладиган барча ахборот ва маълумотнинг 70 фоизини 5 ёшгача булган даврда олар экан. Бунда, аввало, ота-она тарбияси бирламчи ахамият касб этса, кейинги боскичда богчадаги мухит боланинг дунёкариши кенгайиши, оламни идрок этишида мухим омил булиши илмий жихатдан исботланган.

Шу боис, мамлакатимизда кейинги йилларда мактабгача таълим тизимида куламдор ишлар амалга оширилмокда. Хусусан, сохада давлат-хусусий шерикликни ривожлантириш, нодавлат мактабгача таълим

муассасалари сонини янада ошириш, улар курсатадиган хизматлар турларини кенгайтиришга катта эътибор каратилмокда. Республикамизда таълим тизими доимо давлатнинг эътиборида булмокда. Утган давр мобайнида соглом ва хар томонлама ривожланган авлоднинг шаклланишини таъмин-лашга каратилган самарали мактабгача таълим тизимини ташкил килиш буйича комплекс ташкилий-хукукий чора-тадбирлар амалга оширилди.

Шу уринда хорижий давлатлардан бири Россия Федерациясини мактабгача таълим тизимини тахлил килсак. Россиядаги мактабгача таълим тизими доимо узгарувчан холатда булиб, у мунтазам равишда янгиланади, куринишини узгартиради ва мукаммаллашиб боради. Бола учун илк устозлар унинг ота-онаси хисобланади. Улар болаларни гудаклигидан жисмонан, интеллектуал ва ахлок масалаларида тарбиялашлари лозим. Мактабгача таълим ташкилотлари (МТТ) фаолияти оилаларга билим олиш ва тарбиянинг кейинги боскичида ёрдам беришга каратилган. Айрим мутахассислар болалар богчаларига хожат йук, мактабгача тарбия эса тулик ота-оналар зиммасига юклатилсин ва уларнинг узлари болани 1-синфга каерда ва кандай килиб тайёрлаш йулини хал килсинлар, деб таъкидлайдилар. Лекин статистик маълумотларга кура, МТТлар хизматидан аксарият ота-оналар фойдаланадилар. Шунинг учун таълим тизимини ривожлантириш стратегияси келажакда Россия мактабгача тарбия модернизациясини биринчи даражали масалаларидан бири деб белгилайди. Намунавий низомларга биноан, болалар таълим муассасалари беш турга булинади:

- ривожланишнинг бир-икки йуналишини амалга оширишни мухим деб билган болалар богчалари;

- рухияти нормадан огиб кетган болаларни малакали коррекциялашга каратилган компенсацияловчи турдаги богчалар;

- тарбиячи назорати остида болалар билан согломлаштириш машклари утказиб бориладиган болалар богчалари;

- уз худудида умумий ривожланиш, согломлаштириш ва компенсацияловчи гурухлар турли вариантларда жамланган болалар богчалари;

- болаларни эрта ривожлантириш марказлари - кичкинтойлар согломлашиши, янги билимлар ва кобилиятларни эгаллаши, рухий мадад олиши мумкин булган болалар богчалари.

Назарий тадкикотларнинг курсатишича, мактабгача таълим мазмунини тулдиришга стереотип ёндашишларни узгартириш керак, таълим бериш жараёни эса куйидаги тамойиллар кетма-кетлиги асосида курилиши лозим:

- укитишнинг ривожлантирувчи характери асосида укитишни олиб бориш болаларнинг яширин ва салохиятли хислатларини намоён килади;

- тизимли таълим болаларга ходисалар, урганилаётган объектлар ва хаётий кадриятларнинг узаро богликлигини аниклашга ёрдам беради;

- боланинг ривожланиши унинг хис-туйгулари ва ёшига мос билим олишнинг рационал шаклларига таянади;

- куп маданиятли тарбиянинг мазмунан кичкинтойларни маданият ва узининг махаллий хамда бошка миллат ва элатларнинг урф-одатларининг узига хослигига якинлаштириш, бошкалар фикрига чидамлирок булиш, узининг норозилиги, газабланиши ва хафалигини меъёрланган холда ифодалашдан иборат;

- саломатлигининг соглом турмуш тарзи, гигиена коидаларига амал килиш ва спорт билан шугулланиш эхтиёжига асосланади.

Шуни таъкидлаш жоизки, болалар тарбияси ва таълим олиши уртасидаги фарк хамма мамлакатларда мавжуд эмас. Буюк Британияда эса иккаласи хам ахамиятли ва зарур, деб тан олинган. Бирлашган киролликда бундай хизмат курсатувчи 25 турдаги муассасалар фаолият олиб боради ва шунинг учун бу ердаги таълим тизими турлича ва ахамияти хам тенг эмас.

Хулоса килиб айтганда юкоридаги таклиф ва тавсиялар оркали тадбирларни утказилишидан максад - болада хамжихатлик, жамоада яшаш хисларини ривожлантиришдан иборат. Буюк аллома Абу Наср Фаробий айтганидек кушик айтилса, хор (жамоада) айтилиши керак, яккахон кушикчи кулланилмайди, мусобака утказилаётганда ёки хамма ёки гурух голибликка эришилади, ва мутлако якка голиб эмас. Шундай экан биз бир жамоа булиб мактабгача таълим тизимини ривожлантириш буйича жипслашсак, келажакда уз олдимизга куйган максадларга эришишимиз шубхасиз.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг "2017-2021-йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора тадбирлари тугрисидаг"ги карори. -Т.: 2016 йил, 29-декабрь.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг "Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги П^-4312-сон ^арори. 2019 йил 8 май.

3. Бола хукуклари тугрисида конвенция / / инсон хукуклари буйича халкаро хужжатлар /: В.А. Карташкин,Е.А. Лукашева. М.: Инфра-М, 1998. С. 306

4. Доронова Т. Н. Мактабгача таълим муассасаси ва оила-ягона ривожлантиришмайдони:мактабгача таълим муассасаси ходимлари услубий кулланма / Т. Н. Доронова, Е. В. Соловьева, А. Е. Жичкина, С. И. Мусиенко. - М.: ЛИНКА -ПРЕСС, 2001. - С. 5.

5. У.Ходжамкулов "Педагогик таълим инновацион кластери : хорижий тажриба ва миллий ташаббус "Бошлангич таълим инновацион кластери ва ракамли таълим:эхтиёж,зарурат,натижа Республика микёсидаги илмий амалий конференция материаллари (10 март, 2021 йил)

6. НаримбаеваЛ.К. "Мактабгача таълимда педагогик жараёнларнинг самарадорлигида MTT ва оила хамкорлиги "Замонавий фан ва таълим ва тарбия:Муаммо , ечим ва натижа илмий амалий онлайн конференция материаллари (10 ,2020йил)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.