Научная статья на тему 'Таълимда ўйинли технологиялар самарадорлик омили сифатида'

Таълимда ўйинли технологиялар самарадорлик омили сифатида Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2944
256
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
янги педагогик технология / дидактик ўйинлар / фестивал / ноанъанавий / эмоционал / фаоллик. / New pedagogical technology / didactic games / festival / non-tradition / emotionally / the active.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юлдашев Ж. Г., Пулатова Д.

Ушбу мақолада таълим тизимига янгича ёндашув асосида ноанъанавий дарсларни ташкил этишнинг мазмун-моҳияти, таълимда инновацион технологияларнинг ўрни ва аҳамияти баён этилган. Шунингдек, дарс жараёнида турли хил ўйинлардан фойдаланишнинг муҳим жиҳатлари ўқувчилар томонидан самарали ўзлаштирилишига хизмат қилиши асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF GAMING TECHNOLOGIES IN EDUCATION AS EFFICIENCY FACTOR

In the article is discussed place and value of innovative technologies in education, an essence of the organization of non-standard lessons on the basis of the modern approach to an education system. As well, the influence of various games in the case stadies to efficiency of training material by students adaptation is provided.

Текст научной работы на тему «Таълимда ўйинли технологиялар самарадорлик омили сифатида»

Юлдашев Ж.Г.,

педагогика фанлари доктори, профессор; Пулатова Д.,

Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти «Мактабгача ва бошланFич таълим» кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМДА УЙИНЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР САМАРАДОРЛИК ОМИЛИ СИФАТИДА

ЮЛДАШЕВ Ж.Г., ПУЛАТОВА Д. ТАЪЛИМДА УЙИНЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР САМАРАДОРЛИК ОМИЛИ СИФАТИДА

Ушбу маколада таълим тизимига янгича ёндашув асосида ноанъанавий дарсларни ташкил этишнинг мазмун-мох,ияти, таълимда инновацион технологияларнинг урни ва ах,амияти баён этилган. Шунингдек, дарс жараёнида турли хил уйинлардан фойдаланишнинг мух,им жих,атлари укувчилар томонидан самарали узлаштирилишига хизмат килиши асосланган.

Таянч суз ва тушунчалар: янги педагогик технология, дидактик уйинлар, фестивал, ноанъанавий, эмоционал, фаоллик.

ЮЛДАШЕВ Ж.Г., ПУЛАТОВА Д. ПРИМЕНЕНИЕ ИГРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАНИИ КАК ФАКТОР ЭФФЕКТИВНОСТИ

В данной статье на основе нового подхода к системе образования изложены место и значение инновационных технологий в образовании, суть организации нестандартных занятий. Также, в ней обосновано влияние различных игр в процессе занятий на эффективность усвоения обучаемого материала обучающимися.

Ключевые слова и понятия: новая педагогическая технология, дидактические игры, фестиваль, нетрадиционный, эмоциональный, активность.

YULDASHEV J.G., PULATOVA D. IMPLEMENTATION OF GAMING TECHNOLOGIES IN EDUCATION AS EFFICIENCY FACTOR

In the article is discussed place and value of innovative technologies in education, an essence of the organization of non-standard lessons on the basis of the modern approach to an education system. As well, the influence of various games in the case stadies to efficiency of training material by students adaptation is provided.

Keywords: New pedagogical technology, didactic games, festival, non-tradition, emotionally, the active.

%озирги кунда «Таълим тутрисида»ги цонун, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг уцув жараёнига амалий татбиц этилишининг энг сунгги босцичи, сифат ва самарадорлик-ка эришиш даври кечмоцда. Бу даврда анъанавий дарслар урнига ноанъанавий муцобил таълимни, яъни инновацион, янги технологияларни, интерфаол таълимни жорий этиш-ни цаётнинг узи тацозо этмоцда. Таълим жараёнини ташкил этишда уцувчи шахсий цобилияти, цизициши, мойиллиги, унинг уз кучи имкониятларига ижодий цобилиятларини ри-вожлантиришини асос цилиб олиш мацсадга мувофицдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

Таълим жараёни укувчи шахсига йунал-тирилиши, укувчи-талабага олий кадрият си-фатида караш долзарб масалага айланмокда. Укувчиларнинг универсал укув-билув куникмаларини шакллантириш бош максадга айланмокда. Бунда талаба-укувчининг эх,-тиёжи, мойиллиги, кизикиши, фаоллигини оширувчи уйинли технологиялардан воси-та сифатида кенг фойдаланиш мух,им ах,амият касб этади.

Укувчининг табиатига мос тушувчи уйинлар укув-тарбиявий жараённи х,аракатга келтирув-чи кучга айланиши мумкин.

Уйин укувчини таълимда Fалабага эри-шишда кизикишини орттиради ва унда куч-ли мотивация х,осил килиш имкониятига эга. Укувчини тезкорликда х,аракат килишга, чакконлик, топкирлик, топширикларни аник, тез вактида бажаришга ургатади, унда конун-коидаларга риоя килиш куникмалари шаклла-нади. Укувчининг фаоллиги ривожлантирилиб, билимга булган иштиёки ошади. Шахснинг ах,локий сифатларининг шаклланишига ёрдам беради. Укувчиларда узаро х,амкорлик, ижод-корлик, бир-бирига каЙFуриш ва узаро х,урмат каби одатлар ривожлантирилади. Айникса, уларда ташки дунёни тасаввур этиш, эркин фикр юритиш, эмоционал фаоллик ва узаро мулокотга киришувчанлик вужудга келади.

Укувчилар узаро бир-бирларига ёрдам бе-ришга, бошкаларнинг кизикишларига х,ам-ох,анг уз манфаатларининг улар билан уЙFун булишига х,аракат киладилар. Уларда уйин да-вомида олган билимларини амалиётда куллаш х,амда улардан турли вазиятларда фойдаланиш куникмалари пайдо булади.

Уйин фаолияти яхши хислатларни х,осил килиш асосида, жамоавий х,аётий фаоли-ятни вужудга келтиради, мустакилликни, бошкаларни мех,нат шароитида куллаб-кувватлашга ургатади.

Уйин фаолиятини ташкиллаштириш укувчи-ларнинг аклий фаолиятни билишга булган кизикишларини ошириш асосида ишчанлик-ка, топкирликка, уз вазифасига масъулиятли ёндашиб, янги-янги натижаларни кулга кири-тишларига сабаб булади.

Уйин нима?

Уйин таълим жараёнини ташкил этиш х,амда олиб боришда педагогик воситадир. Уйин би-рор нарсани билиб олувчи воситадир. Таълим

мазмунини укувчиларга уйин оркали тушунти-риш бу тушунтиришнинг энг кулай усулидир.

Педагогларимиз орасида шундай гап юра-ди: эшитган нарсам эсимдан чикиши мумкин, курган нарсам эсимга тушиши мумкин, аммо жараёнда шахсан иштирок этсам, у умрбуйи эсимда колади.

Шу сабабли, уйин воситасида таълим жараёнини ташкил этиш вокеа-х,одиса, мазмунни тушуниш, урганиш, узлаштиришни кафолат-лайди

Немис психолог олими К.Кросс уйин воситасида бола узини тутиш, оламни урганиш, анъаналарни билиш, атроф-мух,итга мосла-шиш куникмасини шакллантиради, деган эди.

Купгина олимларнинг фикрича, ижтимоий фаолиятнинг ривожида айрим тажрибалар-нинг орттирилиши шахснинг уз-узини ахлокий ривожлантиришига, узини-узи бошкаришига ёрдам беради.

Уйин укувчини уйлашга, топкирликка, зий-ракликка, мантикий фикр юритишга ургатади. Шу асосда уз «мен»ининг шаклланишига ёрдам беради. Шунингдек, билишга урганиш эх,тиёжини туFдириб, янги узгаришларга бош-лайди.

Уйин ташки олам билан мулокот килишга янги-янги имкониятларни очиб беради. Уйин умумилмий тушунча булиб, фалсафа, педагогика, психология, тарих назарияси, санъатда узига хос тушунча, атамалари мавжуд. Умуман, илмий тилда уйин драматургия, томошалар, байрамлар, фестиваллар, карнаваллар, бадиий ижодкорлик маъносида х,ам ишлатилади.

Катта энциклопедик лугатда уйин нафакат мах,сулий фаолият булиб, унинг мотиви на-тижаларида эмас, аксинча жараённинг узида намоён булиши курсатилган. Бу жараён уйновчиларга рох,ат баFишлайди, ундан то-мошабин завк-шавк олади. Шу сабабли х,ам, у таълимий жараённинг самарали кечишида мух,им роль уйнайди, укувчининг шахс сифатида ривожланишида, х,аётда ишлаш, укув-билишга булган кизикишини оширишда, психологик тайёрлашда ёрдам беради.

Умуман, уйин тушунчаси кенг маънога эга булиб, уни бир коида билан ифода этиш кийиндир. Купинча бу саволга жавоб олиш учун «Хар бир одам нима учун уйнайди?» деган савол куйилгандагина унга кенгрок жавоб олиш мумкин.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

Аксарият педагоглар уйинни билиш кобилиятларини фаоллаштирувчи восита деб карайдилар. У мах,сулот эмас, хизмат тури х,ам эмас, лекин инсонлар уз умрини уйин билан боFлайдилар. Нима учун?

Уйин педагогик маданият феномени булиб келган. Инсон х,аётида у мух,им, х,ал килувчи омил сифатида илмий изланувчиларни кизиктириб келган.

Уйин организмда ортикча энергиядан ха-лос булиш, чарчаш ва вактида кучни фойда-ли х,олда ишлатиш, айрим х,олда уни тиклашда х,ам ёрдам беради.

Уйин инсоннинг х,аётий мувозанатини саклашда, унинг фаоллигини ошириш оркали организмда ишламай турган аъзоларини ишга, х,аракатга келтириб юборади. Шу сабабли х,ам, уйин организмдаги яхши энергияларни х,осил килади ва тиклайди. Яъни, уйин доимий узликни саклаб турувчи таълимий жараёндир. Укувчини уйинга жалб этиш кейинги мех,нат ва х,аётий фаолиятга тайёрловчи воситадир.

Демак, укувчини уйиндан мах,рум этиш унга оFир жазо сифатида салбий таъсир этиб, ёмон окибатларга сабаб булиши мумкин.

Энди уйиннинг куринишлари ва классифи-кациясига тухталамиз.

Уйинлар:

- якка-индивидуал, жуфтли, гурух,ли, омма-вий уйинлар;

- жисмоний, интеллектуал мусобакага асос-ланган, ижодкорликка йуналтирувчи уйинлар, дидактик уйинлар, конструкцияли, компью-терли уйинлар;

- ижтимоий уйинлар, сюжетли, ролли, им-митацияли уйинлар, ташкилий коммуникатив уйинлар, кизикарли уйинлар ва бошка турда булиши мумкин.

Юкоридаги санаб утилган уйинларнинг х,ар бирининг уз компонентлари мавжуд. Улар:

- уйинда катнашувчилар;

- уйин коидалари;

- уйиннинг вакти;

- уйиннинг сюжети;

- уйиннинг реквизити;

- уйиннинг якуни (натижалари, конун-кои-даларига риоя килиниши).

БошланFич таълим жараёнида фойдалани-ладиган баъзи уйинлардан мисоллар келтира-миз.

«Болачалар шохчаларда» уйини.

Уйиннинг дидактик вазифаси. Бир усимликка тегишли кисмларни танлаш.

Уйиннинг бориши. Болалар икки гурух,га булинадилар. Биринчи гурухдаги болаларга барг («шохча»лар), иккинчи гурухдагиларга сабзавотлар («болача»лар) таркатилади. «Болача»лар, уз «шохча»ларингизни топинг-лар!» дейилгандан сунг, х,ар ким уз жуфтини кидиради, яъни икки бола кулидаги нарсалар бир усимликка тегишли буладиган х,олда жуфт булиб туриб олишлари керак.

Уйин туFри ёки нотуFри уйналгани «сех,рли дарвоза»да текширилади (укитувчи ва бир укувчи ёки икки укувчи текширади). Бунда жуфтлар топширикни хато бажарган булса, «сех,рли дарвоза» ёпилади, яъни кутариб ту-рилган куллар пастга тушурилади. Уйин так-рорланганда, болалар кулларидаги барглар ва меваларни алмаштирадилар.

«Нима цаерда яшайди?» уйини.

Уйиннингдидактик вазифаси. Усимликларни тузилишига кура гурух,ларга ажратиш.

Керакли нарсалар: тулки, куён ва олмахон никоби.

Уйиннинг бориши. Уйин саёх,атга чикилганда олиб борилади. Укитувчи уйин шарти билан таништиради: «Сизлардан бирларингиз олмахонлар ва куёнлар, яна бирингиз тулки буласиз, олмахон ва куёнлар яширинишлари учун узларига жой топишлари керак».

Уйин вактида укитувчи олмахонлар дарахт-лар ортига, куёнлар буталар орасига яшири-нишларини уктиради. Тулки белгиланади.

Укитувчи «тулки келяпти» деб овоз берга-нидан кейин олмахонлар дарахтларга, куёнлар буталарга караб югурадилар. Буни нотуFри ба-жарганларни тулки тутиб олади.

«Уз гуру^ингни топ» уйини.

Укувчиларга рангли букланган ко*озлар таркатилади. Уларга х,айвон ва паррандалар номи ёзилган булади. Укитувчи укувчиларга ^озда расми берилган х,айвон ёки парранда кандай товуш чикарса, улар х,ам шундай товуш чикариб, уз гурух,ини топишларини тушунти-ради.

1. Мушук (миёв-миёв).

2. Кучук (вов-вов).

3. Хуроз (ку-ку-ку-ку).

4. Сигир (му-му).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

Болалар гурух,ларга булиниб олганларидан сунг уз гурух,ларига тегишли х,айвон ёки пар-рандалар х,акида билганларини сузлаб бера-дилар.

Хулоса килиб айтганда, уйин таълим сифати ва самарадорлигини оширувчи, уни х,аракатга келтирувчи кучдир.

Демак, уйин укувчи-талабанинг ички эх,тиёжи булиб, уларда фаолликни оширади, рух,иятни кутаради. Уйин боланинг мулокотга

киришувчанлигини ошириб, унинг ривожла-нишига олиб келади. Бунинг окибатида бола муваффакият козонишга интилади, унинг зий-рак, хушёр булишга, завкланишга урганади. У оламни билиш, урганиш ^аракатида булади. Интизомли булиш, чакконлик, тез фикр юри-тишга интилади. Таълим-тарбия жараёнида узлигини намоён килиш унинг кундалик яшаш тарзига айланади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. - Т.: «Шарк», 1999.

2. Йулдошев Ж^. ва бошкалар. Интерфаол таълим сифат кафолати. - Т.: ЮНИСЕФ, 2008.

3. Сластенин В.А., Каширин В.А. Психология и педагогика. Для вузов. - М.: «Академия», 2008.

4. Богданович О.Н. Современные формы организации учебно-воспитательного процесса. - Мозыр, ОООИД «Белый ветер», 2009.

5. Мирзахматова Ш., Пулатова Д. Табиатшунослик дарсларида интерфаол таълим. -Т.: «Янги аср авлоди», 2011.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.