Научная статья на тему 'Таълимда кўргазмалиликни бойитишда инновацияларни жорий қилиш'

Таълимда кўргазмалиликни бойитишда инновацияларни жорий қилиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
450
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дидактик талаблар / инновация / имитация / кўргазмали ўқитиш / оптик қурилма / ноанъанавий намойиш / дидактические требования / инновация / имитация / визуальное обучение / оптическая установка / нетрадиционная демонстрация

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муродов Музаффар Хабибуллаевич, Мамаджанов Абдушохид Баҳромжонович, Шарипов Фарҳод Фазлитдинович

Мақолада таълим жараёнини ноанъанавий ўқитиш воситалари қўллаган ҳолда ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари хусусида сўз юритилган. Шунингдек, муаллифлар таклиф этаётган кўргазмали воситаларнинг самарадорлиги асослаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВНЕДРЕНИЕ ИННОВАЦИЙ ДЛЯ ОБОГАЩЕНИЯ ДЕМОНСТРАЦИОННЫХ МЕТОДОВ В ОБРАЗОВАНИИ

В статье речь идёт об особенностях организации процесса обучения с применением нестандартных методов обучения. Также, обоснован эффективность наглядных средств, предложенных авторами.

Текст научной работы на тему «Таълимда кўргазмалиликни бойитишда инновацияларни жорий қилиш»

Муродов Музаффар Хабибуллаевич,

Наманган мухандислик-курилиш институти «Электр энергетика» кафедраси мудири, техника фанлари номзоди;

Мамаджанов Абдушохид Бах,ромжонович,

Наманган мухандислик-курилиш институти «Электр энергетика» кафедраси укитувчиси; Шарипов Фарх,од Фазлитдинович,

Наманган мухандислик-курилиш институти «Электр энергетика» кафедраси укитувчиси

ТАЪЛИМДА КУРГАЗМАЛИЛИКНИ БОЙИТИШДА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ КИЛИШ

МУРОДОВ М.Х., МАМАДЖАНОВ А.Б., ШАРИПОВ Ф.Ф. ТАЪЛИМДА КУРГАЗМАЛИЛИКНИ БОЙИТИШДА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ К.ИЛИШ

Мак,олада таълим жараёнини ноанъанавий укитиш воситалари куллаган х,олда ташкил этиш-нинг узига хос хусусиятлари хусусида суз юритилган. Шунингдек, муаллифлар таклиф этаётган кургазмали воситаларнинг самарадорлиги асослаб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: дидактик талаблар, инновация, имитация, кургазмали укитиш, оптик курилма, ноанъанавий намойиш.

МУРОДОВ М.Х., МАМАДЖАНОВ А.Б., ШАРИПОВ Ф.Ф. ВНЕДРЕНИЕ ИННОВАЦИЙ ДЛЯ ОБОГАЩЕНИЯ ДЕМОНСТРАЦИОННЫХ МЕТОДОВ В ОБРАЗОВАНИИ

В статье речь идёт об особенностях организации процесса обучения с применением нестандартных методов обучения. Также, обоснован эффективность наглядных средств, предложенных авторами.

Ключевые слова и понятия: дидактические требования, инновация, имитация, визуальное обучение, оптическая установка, нетрадиционная демонстрация.

MURODOV M.KH., MAMADJANOVA.B., SHARIPOV F.F. INTRODUCTION OF INNOVATIONS FOR ENRICHMENT OF DEMONSTRATION METHODS IN EDUCATION

In article it is about features of the organization of process of training with application of nonstandard methods of training. Also, it is reasonable efficiency of the evident means offered by authors.

Keywords: didactic requirements, innovation, imitation, visual training, optical installation, non-traditional demonstration.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

Таълим сифатини яхшилаш ва малакали кадрлар тайёр-лашда кургазмалилик муцим урин тутади. Уцитиш жараё-нида кургазмалилик усулидан фойдаланишнинг муцимлиги урганилаётган нарса ва цодисаларни циссий идрок этиш, уларни кузатиб мушоцада цилишга таълим олувчини ундаш, мантилий ва назарий элементларнинг бирлигига ишонч цосил цилиш ва ницоят, назарий билимларни амалиётда цуллай олишга ургата билиши билан изоцланади.

Узбекистон Республикасининг таълим Tyf-рисидаги карорлари х,амда Узбекистон Рес-публикаси Президентининг 2011 йил 20 май-даги «Олий таълим муассасаларининг моддий-техника базасини мустах,камлаш ва юкори малакали мутахассислар тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тyFриси-да»ги 1533-сонли карори ижросини таъмин-лаш буйича муаллифлар томонидан йулга куйилган амалий тадбирлардан бири ушбу илмий макола х,исобланади.

Дарсга куйиладиган мух,им талаблардан бири шуки, барча дидактик вазифалар (техно-логик хариталар, жадваллар, расм, ранглар, матнлар кургазмали куроллар) дарснинг узида х,ал этилиши, уйга бериладиган вазифалар укувчиларнинг дарсда олган билимларининг мантикий давоми булиши керак.

Укув жараёнига куйиладиган энг мух,им талаблардан яна бири таълим усуллари ва инновацион технологияларни бир-бири билан мустах,кам боFлаб олиб боришнинг самара-дорлигини оширишдир.

Дарсда инновацион усуллардан фойдала-ниш х,ам юкори самара беради. Шу уринда биз «инновация» сузининг маъносини очиб беришга х,аракат киламиз. Инновация - таълим тизимидаги цар кандай янгилик, уларни бацолаш ва педагогик жамоа томонидан узлаштирилишининг кулланилиши.

Инновацион усулларни куллашда укитувчига куйиладиган бир катор талаблар мавжуд1:

• инновация тушунчаси, унинг мазмун-мох,иятини билиш;

• инновацион технологияларнинг таълим максадини амалга оширишдаги урни ва ролини билиш;

• инновацион технологияларни фанлар буйича куллаш тамойилларини билиш;

1 Бердиева О. Кургазмали укитиш сирлари. - http:// fikr.uz/blog/talim_fan_taraqqiyoti/21892.html - Электрон ресурс. 2017 йил 21 сентябрда мурожаат этилди.

• таълимий ва ишчанлик уйинларини билиш;

• муаммоли ривожлантирувчи таълим методларини билиш;

• укувчиларнинг мустакил фаолиятларини ташкил килиш ва таъминлаш йулларини билиш;

• укувчиларнинг уз устида мустакил ишлаш мах,оратини ошириш усулларини эгаллаши;

• кургазмали укитиш усулларини билиш ва эгаллаш;

• илFор педагогик технологияларни кул-лаб, намунавий-имитация укув машFулотла-рини утиш;

• таълим-тарбиянинг фаоллаштирувчи усулларини билиш ва эгаллаш.

Таълим муассасаларида кургазмали курол-лардан фойдаланиш, замонавий усулларни куллаш таълим сифатини оширишда мух,им жараён х,исобланади. Маълумки, х,озирги талаба ёки укувчи ривожланиб бораётган замон билан х,амнафас тарзда усиб бормокда. Хозирги ахборот асрида талабаларнинг онгига янги билимларни етказиш ва уларда, айникса, махсус фанларни узлаштириш жараёнида ноанъанавий усуллардан фойдаланиш керак. Укув плакатлари, дарс жараёнида доскада тушунтириш ёки бошка усулларда олиб бори-ладиган кургазмали куролларга асосланган таълим жараёнлари талабалар учун зерикарли булиб колмаслиги керак.

Муаллифлар томонидан тажриба намуна-лари ишлаб чикилган ва амалда кулланиб курилган инновацион кургазмали курол таълим сифатига самарали таъсир курсатади, деб х,исоблаймиз (1-расм). Амалиётда куллаш натижасида эса малакали мутахассис ва кадрлар тайёрлашда маълум ютукларга эришамиз.

Наманган мух,андислик-курилиш институ-тида 5310200 - Электр энергетикаси таълим йуналиши учун олиб бориладиган укув маш-Fулотларида талабалар онгига янги билим-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

1-расм. Ёруглик диоди лентаси урами.

ларни етказишда ноанъанавийликдан фойда-ланиш, инновацияларни куллаш самарадор-лиги кузатилмокда.

Мутахассислик буйича «Уткинчи жараён-лар» фанининг «Киска туташув токларини х,исоблаш» мавзусини укитишда электр энергетика тизимининг алмаштириш схемасини тушунтиришда маъруза дарсларида оптик курилмаларни куллаш мумкин.

Маъруза ва амалий машFулотларда оптик кургазмали курол ёрдамида мавзуга оид чизма, схема, жадвалларни намойиш этиш таълим сифатига таъсир этади.

Хозирда шундай намойиш курилмаларидан институт микёсидаги укув жараёнларида фой-даланиб келинмокда.

Электр энергетикаси таълим йуналиши укув режасига кура, бакалавриат боскичининг 3-курсида «Электр ёритиш» фани укитилади. «Ёруглик диодлари» мавзусини укитишда маъруза ва амалий машFулотларда ёруFлик диод-ларининг электрофизик характеристикала-рини урганиш жараёнида курилманинг техник характеристкаларини бевосита х,исоблаш х,амда тегишли хулосалар чикариш имкония-тини яратади. Куйида амалий машFулотлар учун топширик намунаси келтирилган.

Амалий топшириц. 220 Вт ли стандарт тармок кучланишини курилманинг оптик ишга тушириш учун етарли электр энергияси билан таъминловчи узгармас 12 В кучла-нишга айлантириш учун импульсли истеъ-мол блокларидан фойдаланилади. Ушбу оптик курилманинг истеъмол киладиган кувватини аникланг.

Ечими. Оптик курилма учун беш метрли SMD 3528 RGB-ленталарини (RGB - инглизча red, green, blue - кизил, яшил, кук сузлари

аббревиатураси) танлаб олинди. Хар бир метрда 60 дона ёруглик диоди жойлаштирил-ган (1-расм).

Дастлаб бундай лентанинг х,ар бир метри канча кувват истеъмол килишини аниклаб оламиз. Куйидаги жадвалда кувват буйича маълумотлар келтирилган:

ЁруFлик диоди тури 1 метрдаги диодлар сони Куввати

SMD 3528 60 4,8 Вт

SMD 3528 120 7,2 Вт

SMD 3528 240 16 Вт

SMD 5050 30 7,2 Вт

SMD 5050 60 14 Вт

SMD 5050 120 25 Вт

Лентанинг бир метрининг истеъмол куввати 4,8 Вт, 10 метрининг (х,ар бири 5 метрдан икки урам SMD 5050 RGB-ленталари) куввати эса 48 Вт.

Шуни эсда тутиш керакки, истеъмол блоки минимум 30% кувват захирасига эга булмоFи лозим. Акс х,олда у ута юкланишдан куйиб кетиши мумкин. Демак, юкоридаги шартни х,исобга олган х,олда, 48 Вт+30%=62,4 Вт - 10 метр ёруглик диоди лентаси учун умумий истеъмол килинадиган кувватни х,осил кила-миз.

Хулоса. Тайёрланган ноанъанавий оптик курилмалар амалий жих,атдан 240-400 см (2,4-4 м) диодли ленталар билан таъминлан-ган. Бундан келиб чикадики, 2,4 м узунликдаги диодли лента учун истеъмол блокининг куввати 15 Вт; 4 м узунликдаги диодли лента учун истеъмол блокининг куввати 25 Вт булиши зарур.

Ушбу курилмадан фойдаланишда чизма, графиклар ва баъзи х,аракатли намойишларни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

2-расм. ^ар бирининг куввати 15-25 Вт дан булган х,амда х,озирда укув жараёнларида ноанъанавий кургазмали курол сифатида кулланиб келинаётган инновацион оптик курилмалар.

амалга ошириш имконияти булса-да, видео-намойишларни амалга оширишнинг имконияти булмайди. Бундай холларда намойиш воситаларининг замонавий аналогларидан бири хисобланган видеопроекторлардан фой-даланган холда видеотасвирларни намойиш этиш максадга мувофик булади.

Таълим жараёнида инновацион оптик курилма куллаш натижавийлигини бахолаш усуллари олдиндан урнатилган тартиб-коида-лар асосида олиб борилади ва уларнинг мониторинги юритилади. Дарс жараёни учун кулланиладиган анъанавий ва инновацион кургазмали воситалардан фойдаланган холда узлаштириш ва таълим олувчиларнинг фанга кизикишлари солиштирилади. Шунингдек, талабаларнинг инновацияни кандай кабул килишлари хам урганилиб, керакли хулосалар чикарилади. Талабалар узлаштириш даража-сини белгилайдиган усуллар (таълим муасса-саларидаги бахолаш мезонлари) ёрдамида бахоланади ва бу курилманинг фойдали кур-саткичларига амалий таъсир курсатади.

Тавсия этилаётган оптик курилмадан парал-лел равишда халк хужалигининг турли соха-лари, тадбиркорликни ривожлантиришда хам максадли равишда фойдаланиш мумкин.

Тадбиркорликни ривожлантириш, ишлаб чикарилаётган махсулотни бозорда уз эгасини топиши жараёнида реклама хам мухим омил-лардан саналади. Сунгги пайтда махсулотни тарFиб килувчи реклама ва паннолар турли-туман куринишга эга булмокда. Ёритиш курил-малари оркали амалга ошириладиган куча рекламалари каторига биз томонимиздан ишлаб чикарилаётган замонавий ёритиш воситалари асосида тайёрланган оптик курил-мани хам кушиш мумкин1.

Хозирда бундай курилмаларнинг куплаб вариантлари яратилмокда (3-расм).

Шуларни хисобга олиб, биз таълим самара-дорлигига эришишда халк хужалигининг турли сохаларида замон талабига мос электр курил-маларини ишлаб чикариш, асосан таълим бериш жараёнида инновацион кургазмали куроллардан кенг микёсда фойдаланишни такомиллаштириш вазифасини максад килиб куйдик.

1 Муродов М.Х., Абдиев У.Б. Замонавий ёритиш воситалари асосида тайёрланган ва турли максадларда фойдаланиш мумкин булган оптик курилма. // «Ракобатбардош кадрлар тайёрлашда мустакил таълим: жахон таълим тизими тажрибаси ва олий таълим муассасалари хамкорлиги» мавзусидаги Республика илмий-амалий конференцияси. НамМПИ, 2014.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

3-расм. Турли мак,садларда ишлаб чик,арилган инновацион оптик к,урилмалардан намуналар (Р<25 Вт).

Ушбу изланишлар дарс жараёнида фойда-ланиладиган кургазмали куроллар сафини янада бойитиш; талабаларга турли графи-кларни ноанъанавий намойиш килиш йули билан билимларини мустах,камлашга хизмат килади.

Хозиргача тайёрланган инновацион оптик курилманинг максадли равишда тайёрланган намуналари мавжуд, узгаришлар атрофлича урганиб чикилмокда ва ижобий натижа бер-

мокда. Шунингдек, ушбу инновацион оптик курилмани такомиллаштириш ва реализация-сини кенг жорий килиш йулида УзР ВМ х,узу-ридаги Фан ва технологияларни ривожланти-ришни мувофиклаштириш кумитасининг 2017 йил 15 мартдаги 1-сонли баённомаси карорига кура 2017-2018 йилларга мулжалланган ОТ-А3-23 сонли амалий давлат гранти лойи-х,аси бажарилмокда.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 20 майдаги «Олий таълим муассасаларининг моддий техник базасини мустах,камлаш ва юкори малакали мута-хассислар тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1533-сонли карори. - www.lex.uz.

2. Бердиева О. Кургазмали укитиш сирлари. - http://fikr.uz/blog/talim_fan_ taraqqiyoti/21892.html - Электрон ресурс. 2017 йил 21 сентябрда мурожаат этилди.

3. Муродов М.Х., Абдиев У.Б. Замонавий ёритиш воситалари асосида тайёрланган ва турли максадларда фойдаланиш мумкин булган оптик курилма. // «Ракобатбардош кадрлар тайёрлашда мустакил таълим: жах,он таълим тизими тажрибаси ва олий таълим муассасалари х,амкорлиги» мавзудаги Республика илмий-амалий конференцияси. НамМПИ. 2014 й.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.