Научная статья на тему 'ТАЪЛИМДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТАМОЙИЛИНИНГ ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ АСОСЛАРИ'

ТАЪЛИМДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТАМОЙИЛИНИНГ ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ислом / аёллар / таълим-тарбия / илм / гендер тенглик.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Миракбарова Дилдора Миралишер Қизи

Бугунги кунда илм олиш, турли йўналишларда тадқиқотлар амалга ошириш ва олинган билимларни ҳаётга жорий этишга бўлган эътибор янада ортди. Жумладан, Ислом уламолари маънавий меросини ўрганиб, уни ҳаётга татбиқ этиб, кундалик ҳаётимиз дастури – амалига айлантириш даври келди. Илм олиш игна билан қудуқ қазиш билан баробар. Маълумки, Ислом дини ҳукм сурган давлатларда нафақат ўғил болаларнинг илм олишига, балки қизларнинг таълим-тарбиясига ҳам алоҳида эътибор берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТАМОЙИЛИНИНГ ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ АСОСЛАРИ»

ТАЪЛИМДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТАМОЙИЛИНИНГ ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ

АСОСЛАРИ Миракбарова Дилдора Миралишер кизи

фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), в.в.б. доцент Тошкент давлат аграр

университети, Тошкент, Узбекистон dmirakbarova@yandex .com 97 703 93 07 https://doi.org/10.5281/zenodo.10659454

Аннотация. Бугунги кунда илм олиш, турли йуналишларда тадцицотлар амалга ошириш ва олинган билимларни хрётга жорий этишга булган эътибор янада ортди. Жумладан, Ислом уламолари маънавий меросини урганиб, уни хрётга татбщ этиб, кундалик хрётимиз дастури - амалига айлантириш даври келди. Илм олиш игна билан цудуц цазиш билан баробар. Маълумки, Ислом дини уукм сурган давлатларда нафацат утл болаларнинг илм олишига, балки цизларнинг таълим-тарбиясига уам ало^ида эътибор берилган.

Калит сузлар: Ислом, аёллар, таълим-тарбия, илм, гендер тенглик.

Аннотация. Нынешные дни возросло внимание к обучению, проведению исследований в различных направлениях и применению полученных знаний в жизни. В частности, пришло время изучить духовное наследие исламских ученых, применить его в жизни и превратить в программу нашей повседневной жизни. Обучение похоже на рытье колодца иглой. Известно, что в странах, где преобладает религия ислам, особое внимание уделяется не только образованию мальчиков, но и образованию девочек.

Ключевые слова: Ислам, женщины, образование, наука, гендерное равенство.

Abstract. Nowadays, there has been increased attention to learning, conducting research in various directions and applying the acquired knowledge in life. In particular, the time has come to study the spiritual heritage of Islamic scholars, apply it in life and turn it into a program for our daily life. Learning is like digging a well with a needle. It is known that in countries where the religion of Islam predominates, special attention is paid not only to the education of boys, but also to the education of girls.

Keywords: Islam, women, education, science, gender equality.

Аёллар хдкида гап кетганда куз олдимизга мунис, ожиза бир хилкат келади. Лекин х,аёг синовларидан бардош билан утишда улардаги маънавий куч-кувватига кучли жинс вакиллари х,ам тан берадилар. Бугунги кунда аёллар нафакат оила, уй-рузшр ишлари билан бандлар, шу билан бир каторда жамият хдётининг муайян сохдсида уз фаолиятларини олиб бормокдалар, илмий янгиликлар яратиб, жамият тараккиётига уз х,иссаларини кушиб келмокдалар.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев "Аёлларнинг турмуш шароитларини х,исобга олган х,олда, иш билан таъминлаш, опа-сингилларимизнинг OFирини енгил килиш учун х,ар томонлама имконият яратиш, хотин-кизларнинг ижтимоий хдётимиздаги урни ва нуфузини ошириш буйича давлат сиёсатини фаол давом эттиришни биз узимизнинг энг мух,им вазифамиз, деб биламиз"[3:144], деб таъкидлаган.

2019 йил сунгида Швейцариянинг Бутунжах,он иктисодий форуми нодавлат ташкилоти томонидан тадкикот утказилди. Ташкилот мутахассислари 153та мамлакатда таълим, соFликни саклаш, сиёсат, умрнинг давомийлиги, иктисодиёт ва карьераларни х,исобга олган х,олатда жинслар уртасидаги тенгликни солиштириб чиккан.

"Euшnews"нинг берган маълумотига кура, тадкикотчилар гендер тенгликни урнатиш учун яна 100 йил керак булади, деган фикрни билдиришган. Статистик маълумотларга Караганда, гендер тенгликни таъминлаш буйича дунё рейтингининг аввалида Исландия, Норвегия ва Финландия эгаллаб туришибди. А^Ш рейтингда 53-уриндан, Россия 81-уриндан жой олди. Марказий Осиёдан ^озогистон 72-уринни, ^иргизистон 93-уринни, Тожикистон 137-уринни эгаллади. Сунгги уч урин Покистон, Ирок ва Яманга насиб ;илган.[7]

Гендер тенгликнинг илмий, хукукий томонларини урганиш билан бир каторда, унинг ривожига дунёвий динларнинг муносабатини хам солиштириб урганмок лозим. Буддизм дини таълимотига кура, одам эркак ёхуд аёл жинсида булишидан катъий назар, инсон булиб тугилиб, рухий камолотга эришиши мухим саналган. Буддизм динида асосан эркак кишиларнинг рохиблик килиб, узлатда кун кечирганлари маълум. Будда илк бор Шаркда аёлларнинг ибодат килиш хак-хукукларини химоя килиш максадида Сангхе номли аёллар жамоасини ташкил этган. Бу рохибалар жамоаси аёлларнинг рухий камолотга эришишлари, тоат-ибодатларини кунгилдагидек амалга оширишлари учун шарт-шароитлар яратиб беришлари лозим булган. Будданинг фикрига кура, аёллар турли камситиш ва зуравонликка учраётган жамиятда унинг таълимоти тулик уз натижасига эриша олмайди. Буддизм динида гендер тенглик, албатта, аёл ва эркакни хар бир сохада тенг хукукли деб эътироф эта олмайди, аммо маънавий хаётини яхшилаш, рухий камолотга эришишда жинслараро тенгликни маъкул куради.[6:134]

Насронийлик динида аёлларга нисбатан зуравонлик холатлари окланмайди. Насронийлик динида хам бошка дунёвий ва миллий динлар каби эркак кишининг хурмати юкори туриши таъкидланиши билан бир каторда "Узгани узинг каби сев"[2:49] каби илохий амр хам белгиланган булиб, бу билан эркак ва аёл жинсидан катъий назар хар кандай камситилишга йул куйилмаслиги, инсонлар узаро хурмат ва рахмдиллик билан яшамоклари лозимлиги тушунтирилган.

"Ислом" дини номидан хам келиб чикиб, уни "тинчлик" дини дейилади. У нафакат миллатлар, элатлар, кавм-кабила тинчлигини саклаш, балки оиланинг ички низоларини олдини олиш, оила мустахкамлиги учун чора-тадбирлар куриш каби холатларни хам уз шариатига киритган диндир. Масалан, ^уръони Каримнинг "Мужодала" сураси "Бахслашаётган аёл" маъносини англатади. Х,адиси шарифлардан маълум буладики, уз эри билан эр-хотинлик муносабатларига оид низоли холатга тушиб колган аёл суз эркинлиги, илм олиш хак-хукукига кура Пайгамбар Мухаммад соллаллоху алайхи васалламнинг олдиларига келиб, уз арзини айтади. Ва бунда хеч ким эрингга карши чикдингми демайди. Нозил булган оятларга кура, шариат хукми асосида уша аёлнинг эри хам хатосини тушуниб етиб, шариий жазосини олади. Бу жохилиятдан кейинги давр учун энг катта гендер тенглик ходисаларидан бири хисобланади.

Афсуски, 14 аср аввал сахобалар, тобеинлар томонидан мухокама килинмасдан бажарилган хукмлар, чукур билимга эга була туриб уз хатоларини тан олиб, уни тузатишга харакат килиш каби мардлик, муросалилик бизнинг хар томонлама фаровон давримизда инсонлар уртасида камайиб бораётгандек гуё. Диний билимга тафаккур билан ёндашмаслик, бошка дин ва миллат вакилларининг диний ва миллий тарихи билан кизикмаслик, бирор холатга шошма-шошарлик билан бахо бериш оркали турли келишмовчиликлар келиб чикмокда.

Чет эл олими Этин Анварнинг фикрига кура, Ислом дини факат эркакларгагина билим олишга рухсат беради. Аёллар эса уз хохиш, истакларини унутишларини, эрларига тобе булишлари лозим, шунингдек, Ислом дини аёлларни дунёдан чеклашни таргиб килади, деб ёзади.[6] Биз бу фикрларга кушила олмаймиз. Сабаби, бирор дин ахкоми хакида гапиришдан аввал уни тегишли мутахассислардан, асосли манбаалардан урганиб, сунг фикр билдириш лозим. Лекин юкоридаги олимлар дин ахкомларини тулик урганмай, нотугри талкин килиш оркали бахс юритаяптилар. Шунингдек, таълим борасида Ислом дини аёллар билим олишини фарз амал даражасига чикарган диндир. Буюк аждодларимиздан бири, одил подшох, астроном Мирзо Улугбек Бухородаги мадраса пештокига "Илм олиш хар бир мумин ва муслима учун фарздир" дейилган хадисни бежиз кайд этмаган. Бундан куриниб турибдики, Ислом дини хукм сурган давлатларда нафакат угил болаларнинг илм олишига, балки кизларнинг таълим-тарбиясига хам алохида эътибор берилган.

Тарихдан оила ва илмни бирга олиб борган аёлларга Пайгамбаримиз Мухаммад соллаллоху алайхи васалламнинг аёллари, жумладан Оиша онамиз, ханафий мазхабининг етук факиха олимаси Фотима бинти Алоуддин ас-Самаркандий, Нодирабегим, Увайсий ва бошка куплаб аллома, шоира аёлларимиз, бутун дунёга донги кетган алломаларимиз, олимларимизнинг солиха, илмга чанкок оналари, якин кунлардан эса илмда юкори чуккиларга эришаётган хамюртларимиз Азиза Шоназарова, Нигора Х,акимоваларнигина таъкидлаб утишимизни узи илм олиш ва оила мустахкамлиги Шарк аёллари учун узаро боглик, муштарак максадлар эканлигини куришимиз мумкин.

Жамият хаётида аёллар манфаатларининг аёллар томонидан куллаб-кувватланиши Ислом динига хам ёт тушунча эмас. Масалан, Саодат асри даврида аёлларга боглик турли саволлар пайдо булса, вазиятга караб, ё Пайгамбардан, ёхуд уларнинг ахли аёлларидан вазият хукмини сураб билиб олишган. Поклик, никох, талок, зихор каби аёлларга, оилага оид масалаларга аёлларнинг ташаббуси билан ойдинлик киритилган. Демак, уша даврларда хам аёлларда билим олишга нисбатан кизикиш кучли булиб, бу эркаклар томонидан такикланмаган. Сузимиз исботи сифатида куйидаги хадисни келтирамиз: "Абу Довуд розияллоху анхудан ривоят килинади: "Набий соллаллоху алайхи васаллам: "Аёлларингизни масжидлардан ман килманг, зотан, хоналари улар учун яхширокдир" деганлар."[4:662] Яъни аёлларни уйда утказиб куйишдан максад дунёдан, билим олишдан узиш эмас, балки гийбатчи, бухтончи, ёвуз максадли инсонлардан химоя килиш булмоги лозим. Масжидларга боришга берилган рухсатда эса, нафакат диний тоат-ибодатни амалга оширишни, балки илм олишга имконият яратиб беришни хам тушунилади. Аёл киши фарзанд тарбиялаб вояга етказар экан, доим уз устида ишламоги, илмини ошириб бормоги лозим.

Аёл ва кизларнинг илм олиши масаласига маърифатпарвар жадидчилар хам катта эътибор каратганлар. Абдурауф Фитрат узининг "Оила ёки оила бошкариш тартиблари" асарида илм олган ва илмдан узок аёлларни киёсий тахлил килган. Билимли аёлда фахму-фаросат булиб, уй-рузгор ишларини кунгилдагидек бажариш билан бирга, оила аъзолари билан муроса-ю мадора килиш йулларини билади, фарзандларини чиройли, мард килиб тарбия килади, деб таъкидлаган. Билимли, гайратли, жасур фарзандларни тарбиялаш аёллар зиммасидаги масъулиятдир. Шу сабаб, асарда муаллиф "миллат

оналари тарбия ва илм олишлари лозим, ахлок ва билимларини камолга етказишлари зарур"[1:147], деган.

Хулоса сифатида таъкидлаш жоизки, бутун дунёда, жумладан Узбекистонда хам гендер тенгликка оид изчил ислохотлар амалга оширилмокда. Лекин афсуски, халкимизнинг хукукий, диний саводхонлигининг етарли эмаслиги гендер тенглилик принципини амалиётда кенг, самарали куллай олиш имконини ортга сурмокда. Айрим инсонлар томонидан гендер тенглик ва Исломда аёл хукуклари бир-бирига зид тушунча деб каралаётганлари, "гендер тенглик" ва "феминизм" тушунчаларини бир хил маъно акс эттиради деб уйлаб, унга салбий каралаётгани ачинарли холат. Бу муаммони ёритишдан максадимиз эркак ва аёл уртасига нифок солиш ёки уларни камситиш эмас. Балки миллий, диний, умуминсоний кадриятларни унутганлар учун эслатиш, амал килаётганлардан урнак олишдан иборат. Х,ар бир инсон хак-хукукларини талаб килганда эмас, балки бир-бирини хурмат килганда, хукукларини поймол килмаганда, кадр топгандагина бахтлидир.

REFERENCES

1. А.Фитрат "Оила ёки оила бошкариш тартиблари". "Маънавият" нашриёти. Тошкент - 2016 йил; 147-бет.

2. "Инжил, Тавротдан "Ибтидо" ва Забур". Таржимонлар: В.Зуннун ва бошкалар. Библияни таржима килиш институти. Стокгольм - 1993 йил, 49-бет.

3. Мирзиёев Ш. М. "Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз". 1-жилд. "Узбекистон" НМИУ. Тошкент - 2017 йил.

4. "Олтин силсила: 6-жуз: Сахихул Бухорий". "HILOL-NASHR" нашриёти. Тошкент -2018 йил; 662-бет.

5. Усалко О.В., Кальдинова Г.П. «Гендорное равенство и буддийская культура». Вестник Кальмыцкого Университета. №4. eLIBRARY научная электронная библиотека. 2019г.

6. Etin Anwar "Gender and self in Islam: a philosophical interpretation". DISSERTATION submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Philosophy, Interpretation, and Culture Binghamton University, State University of New York. New York - 2002.

7. Nonews.co интернет сайти. https://nonews.co/directory/lists/countries/global-gender-gap.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.